Στους δρόμους των αστέγων: Το γεύμα θέλει τρόφιμα κι η αλληλεγγύη, πράξεις

Λένε, πως όταν γράφεις ένα κείμενο, καλό είναι να μην ξεκινάς ποτέ μιλώντας για τον καιρό εκτός αν είσαι Σκανδιναβός και γράφεις αστυνομικά μυθιστορήματα. Όταν όμως ο καιρός είναι εν μέρει, το θέμα σου, τότε δεν μπορείς να μη μιλήσεις για αυτόν.

Τα τελευταία χρόνια οι καιρικές συνθήκες στην Αθήνα έχουν αλλάξει. Πέραν του κρύου, έχει αυξηθεί πολύ η υγρασία. Το αισθάνομαι στο κορμί μου αυτό, κάτι που λογικά καταλαβαίνουν όσοι πάσχουν από αυχενικό (σαν εμένα). Πριν λίγες ημέρες, τις πρώτες της μεγάλης πτώσης της θερμοκρασίας, κατηφόρισα στο Πανεπιστήμιο για να δω μια παρέα που είχαμε μήνες να βρεθούμε. Περπατώντας στην ευρύτερη περιοχή του ιστορικού κέντρου, ανταμώσαμε αστέγους σε κάθε γωνιά, λίγα τετράγωνα μακριά από τα μπαρ και τις καφετέριες.

Οι άστεγοι δεν είναι νέο φαινόμενο στην πόλη.

Η αλληλεγγύη είναι οριζόντια και δεν τρέφεται με τύψεις

Παλαιότερα δεν τους έβλεπες συχνά, τώρα όμως δεν μπορείς να μην τους δεις. Μπορείς μονάχα να κάνεις πως δεν τους βλέπεις. “Αν δεν μπορώ να αντέξω το κρύο εγώ, πώς μπορούν αυτοί οι άνθρωποι;”. Εύλογη η απορία, διατυπωμένη σχεδόν εν είδει μονολόγου και εν μέσω βόλτας στα πέριξ της Κοραή και της Κλαυθμώνος. “Γιατί δεν ανοίγουν τα άδεια κτίρια του κέντρου για να μείνουν;”, μια ακόμη απορία, διατυπωμένη από κάποιον άλλο, δεν έχει σημασία από ποιον. Σημασία έχει πως εκείνοι, ζουν στον δρόμο. Κοντά, ή μακριά από τη γειτονιά σου, από τη γειτονιά μου, αλλά στον δρόμο.

Και ειλικρινά, δεν είναι λίγοι. Συνεχίζουμε την κουβέντα όσο περπατούμε στα στενά του κέντρου. Ακολουθεί καταγραφή σκέψεων.

Σε κάθε μεγάλο κοινωνικοπολιτικό γεγονός, μετά από κάθε μακελειό ή διαπόμπευση, τα ανακλαστικά αθρογράφων και κοινού ενεργοποιούνται προς άδραξη διαδικτυακής καταξίωσης και οικουμενικής αναγνώρισης ως άτομα με ευαισθησίες και ανοιχτά μυαλά. Οι ενυπόγραφες γνώμες με τους εντυπωσιακούς τίτλους, οι κοινοποιήσεις φωτογραφιών ή banner αλληλεγγύης και συμπαράστασης στα θύματα, οι μεγαλοστομίες και οι πομπώδεις ατάκες, οι πορείες αλληλεγγύης με φαναράκια και κεριά στα χέρια, μονοπωλούν το ενδιαφέρον μετά το πρώτο “σοκ”. Δείχνουμε την ανθρωπιά μας με ψηφιακούς τρόπους ή με συγκεντρώσεις, με εκφράσεις αλληλέγγυας σκέψης προς τους παθόντες. Και πολλές φορές πίσω από όλα αυτά υποβόσκει μια προσπάθεια προσωπικής προβολής μέσα από τη διαχείρηση ενός γεγονότος, πόσω μάλλον, όταν έχουμε να κάνουμε με μια νέα τραγωδία ή την κορύφωση μιας δραματικής κατάστασης.

Εδώ μιλάμε για μια καθημερινή τραγωδία και κυρίως, μιλάμε για ένα θέμα που μένει στα “ψιλά”, περνώντας μέσα από τις σκληρές γραμμές της ελληνικής γραφειοκρατίας.

Κλείνει το υποκεφάλαιο, περί ευθυνών.

Το κέντρο της σκέψης όμως δεν γίνεται να κλείσει. Για το ζήτημα της αστεγίας, για το ζήτημα των απόκληρων του συστήματος, δεν με παίρνει να χαριστώ σε κανέναν. Ούτε στον εαυτό μου. Επιστρέφω το βράδυ στο σπίτι.

Για να είμαστε “εντάξει”

Χαστούκι στο πρόσωπο. Η ώρα της συνειδητοποίησης. Η στιγμή που ο προπονητής ξυπνάει τον πυγμάχο για να συνεχίσει τη μάχη του. Ή η ηθική τιμωρία, η αποδοκιμασία του αμοραλισμού ή της απιστίας. Το κοίταγμα στον καθρέφτη ισοδυναμεί με ένα πρόσκαιρο ξύπνημα απ’ τον εφιάλτη. Το κοίταγμα της σκοτεινής πλευράς όμως της κοινωνίας που ζεις, είναι το πραγματικό χαστούκι που σου λέει το προφανές που οι περισσότεροι αγνοούμε: Αυτός είναι ο κόσμος σου. Αυτός εκεί, κι εσύ εδώ.

Εσύ στο σπίτι σου, στο δωμάτιο σου, στο γραφείο σου, στο σαλόνι σου, κι εκείνος στον δρόμο. Ανησυχείς για όσους ζουν στον δρόμο. Λυπάσαι, σιχτιρίζεις και αποδοκιμάζεις τους πολιτικούς, γράφεις ένα τσιτάτο στα social media σου, κοινοποιείς μια φωτογραφία, ένα βίντεο, κάποια ατάκα μετά το χτύπημα στο Charlie Hebdo, κλείνεις τον υπολογιστή και κοιμάσαι. Σχεδόν ήσυχος και εντάξει με τον εαυτό σου. Κάνεις πως είσαι εντάξει. Γιατί στην ουσία, δεν έχεις κάνει τίποτα για τη σκοτεινή πλευρά της κοινωνίας σου. Της κοινωνίας σου και μας.

Ο εαυτός μου εντάσσεται σε όσα περιγράφω παραπάνω. Μέσα στην κοινωνική επιτάχυνση μιας πραγματικότητας που αντιλαμβάνεσαι σχεδόν μηχανικά από μια αντανάκλαση στην οθόνη σου, από τα δελτία ειδήσεων, από το YouTube, από ένα Εγώ που σχηματίζεις βήμα-βήμα για να αισθανθείς καλύτερα. Για να είσαι “εντάξει”. Το ξέρεις όμως και το ξέρω. Το μόνο που μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, είναι η δράση, η ενεργοποίηση, η αλληλεγγύη που έρχεται οριζόντια, από τον πολίτη στον πολίτη, όχι από το κράτος στον πολίτη. Η αλλαγή που θα έρθει από τα κάτω.

Γράφω τις παραπάνω γραμμές για έναν απλό λόγο. Για να μιλήσω για κάποιους που συνεχίζουν τις δράσεις τους καθημερινά, τις μέρες που ο “καπνός αλληλεγγύης” των ΜΜΕ έχει κοπάσει. Δεν θα σου πω ποιοι είναι αυτοί οι κάποιοι, γιατί δεν θέλουν οι ίδιοι την προβολή. Θα σου πω μόνο πως είναι αρκετοί και αυτό τουλάχιστον, με γεμίζει με ελπίδα. Ατόφια ελπίδα, όχι σαν εκείνη που βγαίνει κάθε τόσο από το Μαξίμου.

Ενημερώθηκα λοιπόν για ένα “κοινωνικό μαγείρεμα” κατόπιν πρόσκλησης της GloVo που είχε λάβει και εκείνη πρόσκληση  – από τον φορέα που διατηρεί την ανωνυμία του  – για συμμετοχή στην προετοιμασία των γευμάτων και στη διανομή τους στην Αθήνα.

Ήξερα πως γίνονται κοινωνικά μαγειρέματα από πολλαπλούς φορείς, δεν γνώριζα όμως το πού και το πότε. Επίσης δεν γνώριζα το δίκτυο εθελοντών της Glovo.

Ο εθελοντισμός που σημαίνει “Θέλω να βοηθήσω”

Η Δανάη, υπεύθυνη για το project της GloVo.4all, εξηγεί τη λειτουργία του δικτύου:

“Η GloVo είναι ένας αστικός μη κερδοσκοπικός οργανισμός που ξεκίνησε το 2012 από τρεις φοιτητές σαν start up πρωτοβουλία. Σκοπός της είναι η σύνδεση των εθελοντών με εκδηλώσεις βάσει των ενδιαφερόντων και της διαθεσιμότητας τους. Στην πορεία συνειδητοποιήσαμε ότι υπήρχε ανάγκη να εμπλουτίσουμε την ομάδα μας και με κοινωνικές δράσεις οι οποίες λόγω της εποχής που διανύουμε είναι επιβεβλημένες και μας ικανοποιούν και εμάς τους ίδιους. Έτσι, ξεκίνησε και η λειτουργία της GloVo.4all που είναι μια υπο-ομάδα που ασχολείται με την ένταξη των ατόμων με αναπηρία στον εθελοντισμό. Άτομα με περιορισμούς που θέλουν να συνεισφέρουν ενεργά”.

Περί εθελοντισμού στην Ελλάδα της κρίσης

“Έχουμε καταλάβει πως το ενδιαφέρον ενός πολύ μεγάλου τμήματος των εθελοντών έχει στραφεί στην κοινωνική δράση εξαιτίας των αναγκών. Η βάση είναι ο εθελοντισμός. Αυτή τη στιγμή έχουμε 7.000 εγγεγραμμένους εθελοντές στην πλατφόρμα μας, οι περισσότεροι εκ των οποίων είναι 18-25.

Προσωπικά πιστεύω πως κάτι έχει αρχίζει να αλλάζει και να μεταστρέφεται. Η GloVo δίνει την ευκαιρία σε κόσμο να γνωριστεί και να κάνει ενδεχομένως ένα πρώτο βήμα για την επαγγελματική αποκατάσταση. Και βέβαια, όσο δυσκολεύουν τα πράγματα εκεί έξω, οι εθελοντές πολλαπλασιάζονται. Προσπαθούν οι νέοι να γεμίσουν τον ελεύθερο τους χρόνο και να είναι ταυτόχρονα και παραγωγικοί. Ο εθελοντισμός έχει να κάνει με το τί αισθάνεσαι και με την ψυχική σου διάθεση. Πώς φαντάζεσαι τον εαυτό σου δηλαδή, μετά από μία δράση. Είναι κάτι που βοηθάει στο να κάνεις νέους φίλους, να αποκτήσεις επαγγελματικές επαφές, να μάθεις πράγματα, να γνωρίσεις πολλούς και διαφορετικούς ανθρώπους και μυαλά και εν τέλει, είναι μια διέξοδος”.

“To κακό είναι πως στην Ελλάδα δεν υπάρχει θεσμικό πλαίσιο. Αυτό δείχνει πως είμαστε πίσω ακόμα. Παρόλα αυτά, δύο χρόνια πριν δεν περίμενα πως σήμερα θα έχουν ενεργοποιηθεί τόσες χιλιάδες άτομα. Ακόμα και άτομα μεγαλύτερων ηλικιών. Αυτό είναι πολύ ελπιδοφόρο”.

Για το κοινωνικό μαγείρεμα

“Είναι κάτι απόλυτα επιβεβλημένο. Έχουμε διοργανώσει και μόνοι μας και άλλες φορές συμμετέχουμε σε μαγειρέματα σαν το σημερινό στο οποίο μας καλεί κάποιος φορέας. Είναι κάτι που χρειάζεται και θα το κάνουμε τακτικά”.

Από τη δική της μεριά η Αλεξάνδρα, καταγράφει τη δική της εμπειρία:

“Είμαι τρία χρόνια στη GloVo. Ξεκίνησα τελειώνοντας τη σχολή μου, όταν είχα πολύ χρόνο. Αρχικά ήθελα να δικτυωθώ σε events και σε συνέδρια κάτι που βρήκα ενδιαφέρον στο πλαίσιο της ανταλλαγής ιδεών, ωστόσο στην πορεία συνειδητοποίησα πως ήμουν πιο κοντά σε κοινωνικές δράσεις που έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο μέσα μου, και έχουν και ένα αποτέλεσμα και στην κοινωνία. Είναι το λιγότερο που μπορούμε να πράξουμε, κάτι λίγο περισσότερο από το να μην κάνουμε τίποτα. Και η πιο απλή κίνηση φέρνει ένα χαμόγελο. Και μόνο που σου λένε ευχαριστώ και σου χαμογελάνε, σε κάνει να αισθάνεσαι πως κάνεις κάτι καλό. Έτσι σταδιακά καταλαβαίνεις πως μπορείς να προσφέρεις περισσότερο χωρίς να έχει καμία σημασία το τί θα πάρεις πίσω. Για μένα είναι σημαντικότερο το να δίνεις παρά να παίρνεις, ειδικά σήμερα που ζούμε στην εποχή του υλισμού και του φαίνεσθαι. Ευτυχώς υπάρχουν κάποιοι φορείς που προσπαθούν να ευαισθητοποιήσουν και να δράσουν πρακτικά στη ρίζα του προβλήματος”.

Όσο μιλούσα με τα παιδιά, τα πράγματα όδευαν προς την τελική τους φάση.

Στον δρόμο

Μετά τη χαρά, έρχεται εκείνο το αληθινό χαστούκι, όχι σαν το “χαστούκι του καθρέφτη” που περιγράψαμε παραπάνω. Η παρασκευή των τροφίμων ακολουθείται από τη διανομή. Οι μερίδες συσκευάζονται, πακετάρονται, μπαίνουν σε βανάκι και σε αυτοκίνητα ιδιωτών, και καταλήγουν στους άστεγους που ζουν σε κάθε απόμερη, ή μη, γωνιά της πόλης.

Στην Κουμουνδούρου δίπλα από τα γραφεία της κυβέρνησης, στην “πλάτη” της αστυνομίας, πίσω από την Κλούβα που φυλάει την είσοδο. Στη Νομική, μέσα στο παρκάκι, πλάι στο νέο κτίριο, εκεί που μοιράζονται τον ίδιο χώρο, τα ίδια παγκάκια, άστεγοι, πρόσφυγες και τοξικοεξαρτημένοι. Το ίδιο και στον Κολωνό, κάτω από τη γέφυρα της εθνικής, το ίδιο και στο Πεδίο του Άρεως, το ίδιο και σε διάφορα πάρκα της πόλης. Ακόμα και στην Κοραή.

Φωτογραφία ωμής πραγματικότητας:

Να ξεκαθαρίσουμε κάτι εδώ.

Άστεγος είναι και εκείνος που χρεωκόπησε οικονομικά, άστεγος είναι και ο πρόσφυγας, άστεγος είναι και ο ναρκομανής που έφυγε από το σπίτι του, άστεγος είναι και ο ψυχικά διαταραγμένος άνθρωπος που βρέθηκε χωρίς οικογένεια. Άστεγος είναι και ο άπορος που ζει χωρίς θέρμανση σε μια οικοδομή.

Άστεγος είναι αυτός που εκθέτει την εθνική ντροπή μας.

Η κρίση δεν είναι δικαιολογία. Όπως μου είπε ένας από τους ανθρώπους που συμμετέχουν καθημερινά σε αυτές τις διανομές, “εμείς δεν θα έπρεπε να υπάρχουμε. Όλο αυτό θα έπρεπε να είχε λυθεί από πάνω. Δεν λύνεται όμως. Και έτσι, οφείλουμε να υπάρχουμε”.

Δεν μπορώ να περιγράψω με γραπτό λόγο τις αντιδράσεις εκείνων που παίρνουν λίγο ζεστό φαγητό στα χέρια, μια ζεστή σοκολάτα και ένα κομμάτι ψωμί. Δεν μπορώ και δεν θα το κάνω.

“Αυτές οι στιγμές σε ταπεινώνουν, σε κάνουν να σκεφτείς πως δεν έχεις ουσιαστικά προβλήματα άπαξ και έχεις τη δουλειά σου, υγεία και μια στέγη. Σε κάνουν να θες να είσαι κοντά σε όσους τα στερούνται όλα αυτά”, μου λέει μια κοπέλα από την ομάδα της διανομής.

Το κρύο. Το κρύο παραμένει όλο τον χειμώνα. “Λιγότερο σήμερα, είναι καλά”, λέει ένας άστεγος. Να, αυτοί μιλούν για τον καιρό. Γιατί ο καιρός, επηρεάζει την ίδια τους τη ζωή, περισσότερο απ’ όσο επηρεάζει τη δική μου. Κάποιες μέρες θα τεθεί σε ισχύ ένα “μέτρο έκτακτης ανάγκης” με άνοιγμα χώρων φιλοξενίας για λίγες ώρες. Θα γίνει και ένα Πρωτοχρονιάτικο τραπέζι από τον κύριο Δήμαρχο. Θα παραχωρηθεί και ένα κτίριο κατόπιν ιδιωτικής πρωτοβουλίας.

Μεσοβέζικες “ενέσεις”. Καμία συνολική, ολιστική κίνηση. Οι ΜΚΟ είναι εκείνες που κατά βάση μοιράζουν κουβέρτες, τρόφιμα, φάρμακα, καθαρές σύριγγες. Το Κράτος πριν λίγα χρόνια έκλεινε τον “Οδυσσέα”, τον μοναδικό σταθμό ελεγχόμενης χρήσης που υπήρξε στη χώρα μας και τώρα αναλώνεται σε διαπραγματευτικές εξαγγελίες με τους θεσμούς, την ώρα που το πρόβλημα είναι πάνω στην πλατεία που φιλοξενεί την κυβέρνηση.

Σε αριθμούς:

Τα στατιστικά στοιχεία, εκθέτουν την αλήθεια. Ο αριθμός των κυριολεκτικά αστέγων που κοιμούνται στον δρόμο σχεδόν τετραπλασιάστηκε σε δύο χρόνια: από 630 που υπολογίζονταν με την απογραφή του 2011, δύο χρόνια μετά, το 2013, έφτασαν τους 2.360. Αν θέλει κανείς να συμπληρώσει μερικές ψηφίδες που συνθέτουν την εικόνα, οφείλει να συνυπολογίσει τους εκατοντάδες χιλιάδες που ξέβρασε το κύμα του πολέμου στις ακτές μας και έφτασαν στην Αθήνα: ενδεικτικά αναφέρονται τα 400 άτομα στο Πεδίον του Άρεως το περασμένο καλοκαίρι, τα περίπου 200 στην πλατεία Βικτωρίας στη συνέχεια, αλλά και οι 4.656 πρόσφυγες που πέρασαν από τις 15 Αυγούστου ως τις 10 Σεπτεμβρίου από το ανοιχτό κέντρο φιλοξενίας προσφύγων με μέση διαμονή τις τρεις μέρες πριν φύγουν για τα βόρεια σύνορα της χώρας.

– Όμως ευάλωτοι δεν είναι μόνον οι παραπάνω. Ακόμη μία βασική κατηγορία είναι τα άτομα που στερούνται κατοικίας και διαβιούν σε ξενώνες, προνοιακά-σωφρονιστικά ιδρύματα ή άλλα προσωρινά καταλύματα και το 2013 ανέρχονταν σε 15.436, ενώ εδώ διατυπώνονται ερωτήματα για τους “φιλοξενούμενους” στα ψυχιατρεία και την τύχη τους, αφότου αυτά κλείσουν, καθώς δεν έχει εξασφαλιστεί η μετεγκατάστασή τους. Κάθε χρόνο όμως, η κατάσταση γίνεται χειρότερη.

Από τα στοιχεία της EUROSTAT για το 2015 διαπιστώθηκε ότι το κόστος κατοικίας ξεπερνά τις αντοχές στα φτωχότερα νοικοκυριά, στα οποία οι συνθήκες διαβίωσης έχουν επιδεινωθεί δραματικά: το ποσοστό του πληθυσμού σε ακραία στέρηση σχεδόν διπλασιάστηκε σε μία τετραετία από 11,6% το 2009 σε 21,5% το 2013, ενώ το ίδιο διάστημα το ποσοστό επιβάρυνσης κόστους κατοικίας στο φτωχότερο 20% των νοικοκυριών από 67,7% έφτασε στο 95%.

Πρόκειται για το υψηλότερο ποσοστό στην Ε.Ε. και υπερδιπλάσιο του μέσου όρου. Δεδομένα που πρακτικά σημαίνουν ότι σχεδόν όλοι οι φτωχοί εμπίπτουν στην κατηγορία που στις ΗΠΑ ονομάζεται “χείριστη στεγαστική ανάγκη”. Προσαρμόζοντας τον όρο στην ελληνική πραγματικότητα, οι ερευνητές του Παρατηρητήριου Οικονομικών και Κοινωνικών Εξελίξεων του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ κατέληξαν σε έναν σύνθετο δείκτη φτώχειας και αποκλεισμού (χαμηλό εισόδημα, άνεργα μέλη ή υποαπασχολούμενα), υπολογίζοντας ότι αφορά 514.000 άτομα στη μητροπολιτική περιοχή της Αθήνας, το 13%-14% του πληθυσμού, ή 305.000 Ελληνες και 209.000 αλλοδαπούς.

Αναφέρουν ότι 10.000 άτομα είναι αντιμέτωπα με εντολή κατάσχεσης ιδιόκτητης κατοικίας για χρέη ή πλειστηριασμούς και επιπλέον 5.000 είχαν σε βάρος τους δικαστική εντολή αναγκαστικής έξωσης από ενοικιαζόμενη κατοικία. Για την ακριβέστερη αποτύπωση του προβλήματος, υπολόγισαν ακόμη έναν δείκτη που αφορά άνεργους ενοικιαστές σε συνθήκες συνωστισμού, εκτιμώντας ότι αφορά 93.920 άτομα στη μητροπολιτική περιοχή της Αθήνας ή το 2,3% του πληθυσμού ανεργίας. Με βάση αυτούς τους παράγοντες, εκτιμούν ότι το μέγεθος του πληθυσμού που αντιμετωπίζει υψηλή στεγαστική επισφάλεια κυμαίνεται από 94.000 -514.000 άτομα.

Την ώρα που εθνικό σχέδιο αντιμετώπισης της αστεγίας ακόμη δεν υπάρχει, στο “είμαστε όλοι πρόσφυγες” ας προσθέσουμε το “είμαστε όλοι άστεγοι”.

Τελειώνω το κείμενο με μια ευχή. Ο κάθε ένας από εμάς, να αναζητήσει τη συλλογικότητα της γειτονιάς του. Να κλείσουμε την οθόνη για λίγα λεπτά και να βγούμε έξω, στο πλευρό όσων δεν έχουν οθόνες. Ένα πιάτο φαγητό δεν αρκεί για να λυθεί το πρόβλημα. Ένα πιάτο φαγητό από το δικό σου σπίτι όμως, είναι μια αρχή.

Φωτογραφίες: Νίκη Κουρή, για την GloVo – Global Volunteers Platform