SmartΦόνοι: Πώς σκοτωνόμαστε ‘έξυπνα’ στην άσφαλτο

-Βαγγέλη έφθασα, που είστε;

-Στο φανάρι της Αναστάσεως.

-Σε βλέπω και βγάζω αλάρμ.

-Κι εγώ σε βλέπω. Και σε γράφω.

Ηλιούπολη, μεσημέρι Παρασκευής: Το ρεπορτάζ ξεκινά έτσι, “βιωματικά” και σουρεαλιστικά. Οδηγώ και μιλώ στο κινητό, την ώρα που καλύπτω την εκδήλωση με τίτλο «Οδηγώ, Κλείνω το Κινητό». Εννοείται πως δεν είμαι ασυνείδητος – έχω σοβαρό λόγο να το κάνω, όπως θα έχουν και οι υπόλοιποι 155 διερχόμενοι οι οποίοι “συνελήφθησαν” να χρησιμοποιούν κινητό στα σημεία που έγινε η σχετική μέτρηση. Πρόκειται για μια από τις ελάχιστες απόπειρες που πραγματοποιούνται στην Ελλάδα να καταγραφεί η συμπεριφορά των οδηγών σε πραγματικές συνθήκες. Αφορά ένα σοβαρότατο αλλά υποβαθμισμένο ζήτημα οδικής ασφάλειας, τη χρήση κινητού κατά την οδήγηση και γίνεται από το Παρατηρητήριο του Ινστιτούτου Οδικής Ασφάλειας “Πάνος Μυλωνάς”, ύστερα από πρόσκληση κατοίκων του Δήμου Ηλιούπολης.

“Έρχονται από την Κηφισίας ή τη Μεσογείων κι επειδή εκεί φοβούνται ότι μπορεί να έχει στηθεί ένα μπλόκο είναι πιο συγκρατημένοι. Όταν μπουν στην Κατεχάκη, θεωρούν ότι βρίσκονται στην ‘εξοχή'”: ο Γιώργος Παπατριανταφύλλου, δημιουργός της MEV, ηλεκτρονικής πλατφόρμας ενεργοποίησης πολιτών-δημοτών, περιγράφει την ανησυχία κατοίκων της Ηλιούπολης που βλέπουν τους οδηγούς να κάνουν “οχτάρια” κατεβαίνοντας τη μεγάλη κατηφόρα με τις διαβάσεις πεζών. “Αυτά που βλέπω στην Κατεχάκη είναι δολοφονικά. Πατάνε φρένο ξαφνικά. Χορεύουν τα αυτοκίνητα ανάμεσα στις λωρίδες. Πηγαίνουν σαν μεθυσμένοι”.

Αυτά που βλέπω στην Κατεχάκη είναι δολοφονικά. Πατάνε φρένο ξαφνικά. Χορεύουν τα αυτοκίνητα ανάμεσα στις λωρίδες. Πηγαίνουν σαν μεθυσμένοι

Ή μήπως χειρότερα κι από μεθυσμένοι; Έρευνες έχουν δείξει ότι η χρήση κινητού με οποιοδήποτε τρόπο αυξάνει από 2 έως 6 φορές την πιθανότητα σύγκρουσης. Ότι η τηλεφωνική συνομιλία ενδέχεται να είναι τόσο επικίνδυνη όσο και η οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ. Και ότι -ας μην το πάρει κανείς κυριολεκτικά- ίσως είναι πιο ασφαλές το να έχεις πιει και να κάθεσαι στο τιμόνι παρά το να στέλνεις μήνυμα ενώ οδηγείς. Στη δεύτερη περίπτωση, ο χρόνος αντίδρασης είναι από διπλάσιος έως τριπλάσιος.

Ίσως είναι πιο ασφαλές το να έχεις πιει και να κάθεσαι στο τιμόνι παρά το να στέλνεις μήνυμα ενώ οδηγείς. Στη δεύτερη περίπτωση, ο χρόνος αντίδρασης είναι από διπλάσιος έως τριπλάσιος.

Μόνο που το ποτό είναι γενικώς αποδεκτό ότι σκοτώνει, ενώ το κινητό θεωρούμε ότι, υπό όρους, επιτρέπεται. Πιστεύουμε ότι δεν είναι επικίνδυνη η χρήση του εφόσον μειώσουμε ταχύτητα και κρατάμε μεγαλύτερες αποστάσεις. Ότι το μποτιλιάρισμα είναι μια ευκαιρία να τα πούμε με τους φίλους μας. Ότι εφόσον κινούμαστε με 20 χιλιόμετρα την ώρα μπορούμε να τσεκάρουμε το inbox ή να στείλουμε sms. Ότι η συνομιλία με ασύρματο handsfree είναι ακίνδυνη, από τη στιγμή που και ο νόμος την επιτρέπει.

Τίποτα από τα παραπάνω, όμως, δεν ισχύει. Αντιθέτως:

• Βασικός λόγος για τον οποίο το “bluetooth” δεν απαγορεύεται είναι ότι η παράβαση δεν είναι εύκολο να εξακριβωθεί. Ο τροχονόμος δεν θα μπορούσε να ξέρει αν αυτός που το φοράει ακούει το συνομιλητή του, μιλά στον εαυτό του ή τραγουδάει. Όσο για το κράτημα του κινητού στο χέρι και τα ενσύρματα ακουστικά, στοιχειοθετούν παράβαση γιατί μειώνουν τη δυνατότητα του οδηγού να χρησιμοποιεί απρόσκοπτα τα χέρια του για τον έλεγχο του οχήματος – και εδώ, όμως, δεν θα μπορούσε να εξακριβωθεί εύκολα ότι ο χρήστης είναι σε συνομιλία.
• Η χρήση των “έξυπνων κινητών” για σερφάρισμα, είσοδο στα social media, αποστολή sms και email και λήψεις φωτογραφιών ή video την ώρα της οδήγησης είναι η μεγαλύτερη απειλή. Σε σχέση με την απλή συνομιλία, το ρίσκο πολλαπλασιάζεται δραματικά, καθώς ο οδηγός παίρνει το βλέμμα του από το δρόμο. Στο διάστημα κατά το οποίο κοιτάζει την οθόνη, απλώς δεν ελέγχει το όχημα. Στη Μεγάλη Βρετανία, όπου πρόσφατα τα πρόστιμα για τη χρήση κινητού διπλασιάστηκαν, το texting κατά τη διάρκεια της οδήγησης αρχίζει να στιγματίζεται ως αντικοινωνική συμπεριφορά, αντιμετωπίζεται με επιθετικές καμπάνιες και “δικαιολογεί” προσβλητική επίπληξη από τους γύρω οδηγούς.   
• Ανεξάρτητα από την πρόθεση του οδηγού να οδηγεί πιο αμυντικά την ώρα που μιλά στο κινητό, απλώς και μόνο το να μείνει στη λωρίδα του απαιτεί μεγαλύτερη προσπάθεια, ιδίως όταν κρατά το τηλέφωνο στο χέρι – αλλά και με τη χρήση handsfree. Επιπλέον, ο οδηγός δυσκολεύεται να στρίψει, φρενάρει πιο αργά και χρειάζεται μεγαλύτερη απόσταση για να ακινητοποιήσει το όχημά του. Ακόμη και μια άυξηση της τάξης των 10 μέτρων, όμως, στην απόσταση ακινητοποίησης ενδέχεται να οδηγήσει σε σύγκρουση με ένα άλλο όχημα ή με πεζό που περνά τη διάβαση. Μπορεί τα μάτια του οδηγού να βρίσκονται στο δρόμο, όμως σχετικές έρευνες παρατηρούν ότι το οπτικό του πεδίο στενεύει, χρησιμοποιεί λιγότερο την περιφερειακή του όραση κι ελέγχει πιο σπάνια τους καθρέφτες και τα όργανα στο ταμπλό. 

Το handsfree δεν μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο και σε αυτό συμφωνούν οι πιο πολλές μελέτες. Ο οδηγός έχει μεν τη δυνατότητα να χρησιμοποιεί και τα δύο χέρια του για το χειρισμό του αυτοκινήτου, αλλά η προσοχή του εξακολουθεί να μοιράζεται ανάμεσα στη συζήτηση και το δρόμο. Το μυαλό του βρίσκεται αλλού, δεν παρατηρεί έγκαιρα τη σήμανση και αργεί να προσαρμόσει την ταχύτητά του στις οδικές συνθήκες. Κοιτάζει το δρόμο, αλλά όχι συνειδητά, φαινόμενο που είναι γνωστό ως “ακούσια τύφλωση”.

Τότε, μήπως μαζί με το τηλέφωνο, να απαγορευόταν και η συνομιλία του οδηγού με τους επιβάτες; Μάλλον δεν είναι το ίδιο. Η άμεση επαφή με τον επιβάτη επιτρέπει στον οδηγό να μην τον ακούει ή να μην του μιλά όταν οι οδικές συνθήκες είναι πιο απαιτητικές -σε μια διασταύρωση ή στην έξοδο ενός αυτοκινητόδρομου- ενώ ο συνομιλητής του τον κατανοεί, καθώς έχει άμεση επαφή με ό,τι γίνεται στο δρόμο. Όταν όμως η ομιλία γίνεται μέσω τηλεφώνου, ο οδηγός αισθάνεται μεγαλύτερη πίεση να ανταποκριθεί.

Στη μια ώρα που κράτησαν οι μετρήσεις του Παρατηρητηρίου καταγράφηκαν 3.017 διελεύσεις αυτοκινήτων. Αν “μόνο” 155 οδηγοί χρησιμοποίησαν το κινητό τους, μήπως το πρόβλημα δεν είναι τόσο οξύ; “Κάθε άλλο”, απαντά ο ο Βαγγέλης Μακρής, ερευνητής και εκπαιδευτής στο ΙΟΑΣ και υπεύθυνος για τη συγκεκριμένη δράση. “Εμείς καταγράψαμε μόνον όσους ήμασταν σίγουροι ότι μιλούσαν και όχι όποιον, για παράδειγμα, φορούσε ακουστικά. Το σημαντικό, όμως, είναι ότι η παρατήρηση αφορούσε μια συγκεκριμένη στιγμή στη διαδρομή του καθενός, άρα είναι βάσιμο να υποθέσουμε ότι σε άλλα σημεία της διαδρομής κάποιοι επιπλέον οδηγοί έκαναν χρήση του κινητού τους. Άλλωστε οι Έλληνες παραδέχονται ότι κάνουν αυξημένη χρήση των τηλεφώνων τους στο αυτοκίνητο, σε ποσοστό σχεδόν διπλάσιο του ευρωπαϊκού μέσου όρου όσον αφορά το κράτημα της συσκευής στο χέρι. Επιπλέον, κάνουν χρήση των συσκευών όχι μόνο για να μιλήσουν, αλλά και για να εκμεταλλευτούν τις υπόλοιπες δυνατότητες των έξυπνων τηλεφώνων”.

Ο κύριος Μακρής αναφέρεται στην πιο πρόσφατη πανευρωπαϊκή έρευνα για τις στάσεις των Ελλήνων οδηγών σχετικά με την ασφάλεια στο δρόμο – ESRA 2015 (European Survey of Road Users Safety Attitudes). Πολύ ενδιαφέρον εύρημα είναι και το ότι ενώ μόλις το 6,2% των Ελλήνων οδηγών θεωρεί αποδεκτή τη χρήση τηλεφώνου στην οδήγηση, πολλοί ερωτώμενοι (σχεδόν το 25%) πιστεύουν πως οι υπόλοιποι οδηγοί την αποδέχονται. Αυτό εξηγεί από ψυχολογική άποψη το γιατί είμαστε πιο ελαστικοί με τον εαυτό μας: “Δικαιολογούμαστε” να ξεφύγουμε λίγο από τον κανόνα, αφού οι υπόλοιποι γύρω μας είναι πιο παραβατικοί ή λιγότερο υπεύθυνοι.

Κάποιος με μηχανάκι είχε κάνει πατέντα ‘handsfree’ σφηνώνοντας το κινητό ανάμεσα στο κράνος και το αυτί του

“Κάποιος με μηχανάκι είχε κάνει πατέντα ‘handsfree’ σφηνώνοντας το κινητό ανάμεσα στο κράνος και το αυτί του. ‘Αλλος μιλούσε στο κινητό και παράλληλα έγραφε τιμολόγιο”: Στην ολιγόλεπτη παρατήρηση που έγινε στην Ηλιούπολη, οι εθελοντές της ομάδας συνάντησαν λαμπρά παραδείγματα multitasking. Και οι μελέτες δείχνουν ότι οι νέοι είναι πιο επιρρεπείς σε αυτό, καθώς εκμεταλλεύονται σε μεγαλύτερο ποσοστό τις “έξυπνες” δυνατότητες των κινητών ενώ οδηγούν. Παράλληλα, η χρήση των smartphone διευρύνεται συνεχώς, ιδίως στις μικρές ηλικιακές ομάδες. Ο συνδυασμός νεαρή ηλικία – χρήση κινητού – οδήγηση σημαίνει μεγαλύτερη διάσπαση προσοχής και κίνδυνο εμπλοκής σε τροχαίο. Και οι ηλεκτρονικοί πειρασμοί αυξάνονται – όπως το Facebook live, το οποίο ήδη εκμεταλλεύτηκαν νέοι άνθρωποι για να επιδείξουν ζωντανά τα οδηγικά τους κατορθώματα, κάποτε με τραγική κατάληξη.

Σύμφωνα με έρευνα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ασφάλειας των Μεταφορών (ETSC), οι πολύ νέοι οδηγοί που βλέπουν τους γονείς τους να χρησιμοποιούν κινητά ενώ οδηγούν είναι πιθανότερο να κάνουν και οι ίδιοι παρόμοια χρήση. Σε χώρες με οξυμένη αντίληψη του προβλήματος, πρωτοβουλίες ενάντια στη χρήση smartphone κατά την οδήγηση καλούν τους οδηγούς  να δεσμευτούν ότι θα χρησιμοποιούν τις συσκευές τους μόνον υπό αυστηρές προϋποθέσεις. Κατασκευαστές τηλεφώνων και developer προσπαθούν να κάνουν τα smartphone λιγότερο έξυπνα και πιο “βουβά” όταν βρίσκονται μέσα σε ένα κινούμενο όχημα. Η τεχνολογία δημιουργεί το πρόβλημα κι επεξεργάζεται τη λύση του. Αλλά η τελική ευθύνη παραμένει στο χρήστη.