Roll over Chuck Berry...

Ο Τσακ Μπέρι και το μαγικό ταξίδι του ροκ εν ρολ. Ένας μικρός φόρος τιμής σε έναν πραγματικά μεγάλο.

ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΡΕΚΟΥΚΙΑΣ
25 Μαρτίου 2017 08:21

Αν θεωρήσουμε ότι το μπλουζ ήταν η κατανυκτική στιγμή του μουσικού πνεύματος και των ηθών αρκετών καταπιεσμένων γενεών, το ροκ εν ρολ υπήρξε ο πυροκροτητής στο κύμα ενός μέλλοντος εντελώς καινούργιου και αλλόκοτα έξαλλου. Ξαφνικά άρχισαν να αλλάζουν όχι μόνο ο κόσμος και ο χρόνος, αλλά και ο ίδιος ο σκοπός της “έκφρασης” που ένιωσε να μεταμορφώνεται από τον μονότονο λυγμό της κιθάρας και τους θρήνους του μαύρου λαού, σε ένα πλέγμα εντάσεων που ταρακούνησε πολιτιστικά, πολιτικά και κοινωνικά την αμερικάνικη κοινωνία, απεγκλωβίζοντας την πρωτόγνωρη ένταση ενός ιδιοφυούς υλικού φτιαγμένου από τα ίδια τα όνειρα θρυλικών μορφών, όπως ο Charley Patton, ο Robert Johnson, ο Lightnin’ Hopkins και ο Son House. Η ακατέργαστη ενέργεια των αυθεντικών blues, ριζικά αντι-αστική, νέγρικη από τις ρίζες της και σιωπηλά τραγική, μεταμορφώθηκε σε πύρινη σφαίρα που πρώτα αφομοίωσε και ύστερα παρέσυρε τα πάντα στο διάβα της: η κάντρι, το φολκ, το rhythm and blues, η τζαζ, το ηλεκτρικό μπλουζ, τα γκόσπελ, όλα μαζί ενώθηκαν πάνω στις παρτιτούρες των δωδεκάμετρων, δημιουργώντας το ροκ εν ρολ, ένα αιρετικό μείγμα απελευθέρωσης, το οποίο άφησε πίσω του μια μυθολογική επιρροή σε ολόκληρη τη ροκ μουσική.

Ο Τσακ Μπέρι, ο θάνατος του οποίου πριν λίγες μέρες (18/3) ήταν η αφορμή για αυτό το κείμενο, υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους “αρχιερείς” σε αυτή την πορεία “ανάστασης” και “εξέγερσης”. Ο Τσακ παρέσυρε όλους τους “πιστούς” σε στιγμές έκστασης με το περίφημο “duck walk” και πολύ περισσότερο με τον παλλόμενο ηλεκτρισμό της κιθάρας του και την καινούργια εικόνα του μουσικού που φρόντισε να λανσάρει ο ίδιος, αλλάζοντας τελείως την εμφάνιση του performer, που μέχρι τότε περιοριζόταν στο να στέκεται μπροστά στο μικρόφωνό του ή να παίζει ακίνητος το όργανό του. Οι κινήσεις του και οι αυτοσχεδιασμοί του πάνω στη σκηνή, που περιφρόνησαν την αισθητική της εσωστρέφειας και τις “ζεστές” τονικότητες, έδωσαν στο ροκ εν ρολ μια ακατέργαστη ενέργεια που εξελίχθηκε σε ολοκληρωτική κυριαρχία πρώτα σε στίχους και μουσική και κατόπιν στο παίξιμο των οργάνων, στο ηχόχρωμα της φωνής και τη ρυθμική ενέργεια.

Ο Τσακ Μπέρι σε μεγάλη ηλικία, αλλά πάντοτε ακατάβλητος (AP Foto/Josh Reynolds)

Το γοητευτικό με το ροκ εν ρολ είναι πως υπήρξε η κορυφή μιας πυραμίδας, κατασκευασμένης με μοναδικά θαυμαστό τρόπο. Η ήρεμη, σχεδόν ονειρική ατμόσφαιρα της κάντρι, ενός είδους μπλουζ των λευκών, ταίριαξε απόλυτα με τις βραχνές φωνές και τα ουρλιαχτά των πνευστών του rhythm and blues, ενώ οι βελούδινες, αθώα παιχνιδιάρες μπασογραμμές και αρμονίες των γκόσπελ, έδεσαν με τα “κακοαναθρεμμένα”, σχεδόν λασπωμένα ηλεκτρικά μπλουζ των πιονέρων T-Bone Walker, Muddy Waters και John Lee Hooker. Όλα αυτά πλαισιωμένα από τη μία με την πάντα καταναλώσιμη αλλά και λυρική φολκ και από την άλλη με τις αντιφάσεις και τους πειραματισμούς της τζαζ, δημιούργησαν ένα κατασκεύασμα με τόσο γερές και κυρίως ριζοσπαστικές βάσεις, που ήταν επόμενο να γεννηθεί μέσα από αυτό κάτι νέο, φρέσκο και εμπνευσμένο. Το πιο εντυπωσιακό όμως στο ροκ εν ρολ δεν είναι τόσο η επίδραση που άσκησε – και συνεχίζει να ασκεί – σε ολόκληρη την ροκ σκηνή, όσο η συγκλονιστική του απλότητα.

Μπορεί στα πρώτα του βήματα, να πρωταγωνιστούσαν το σαξόφωνο και το πιάνο, αμφότερα κληρονομιά από το R&B, όμως από το ξεκίνημα της δεκαετίας του ’50 σαν μια μαγική δύναμη να διώχνει όργανα και παίκτες πάνω από τη σκηνή, θέλοντας να σταθεί απέναντι σε όλα τα στερεότυπα – όχι απαραίτητα αντιδραστικά, αλλά σίγουρα “θεσμικά” – και να αναπνεύσει τον ανήκουστο αέρα μιας ελευθερίας που θα απεγκλωβιζόταν από κάθε φορμαλιστικό ή ακόμα και επιτηδευμένο περίβλημα. Ο μεγάλος πρωτοπόρος σε αυτή την “αφαίρεση” οργάνων και ήχων από την ορχήστρα του ροκ εν ρολ, υπήρξε χωρίς αμφιβολία ο Τσακ Μπέρι. Χωρίς να αρνηθεί τα πλήκτρα – ποιος θα μπορούσε άλλωστε – τα τοποθέτησε στην άκρη της σκηνής, βάζοντας στη μέση την κιθάρα, όχι όμως στον παραδοσιακό της ρόλο, αυτόν με τα θλιμμένα ακόρντα του μπλουζ ή το σχεδόν αδιάφορο ρυθμικό μοτίβο στο R&B, την φολκ και την κάντρι. Αντίθετα, έκανε μια μαγική κίνηση που οριοθέτησε όχι μόνο τον ήχο του ροκ εν ρολ, αλλά ολόκληρης της ροκ μουσικής.

Ο Τσακ Μπέρι υπήρξε ο πρώτος performer που κατάργησε τα μέχρι τότε στερεότυπα επί σκηνής (AP Photo/James A. Finley)

Βαθιά επηρεασμένος έτσι κι αλλιώς από τους “ηλεκτρικούς” bluesmen και κυρίως από τον T-Bone Walker, θέλησε να πάει τον ήχο ένα βήμα πιο πέρα. Έτσι, στην πρώτη του ηχογράφηση, την “Maybellene” (1955), έβαλε παραμόρφωση στην κιθάρα και παρά το γεγονός ότι δεν ήταν κανένας βιρτουόζος, δεν δίστασε να σολάρει με έναν τόσο ανάλαφρο και συγχρόνως πειστικό τρόπο, ανοίγοντας αμέσως ένα μονοπάτι που κατέληξε στην μεγαλύτερη λεωφόρο που γνώρισε ποτέ το ροκ στο σύνολό του. Καθορίζοντας την ιεραρχία των οργάνων, “καθάρισε” και το νέο ηχόχρωμα του ροκ εν ρολ σε τεράστιο βαθμό. Ο Μπέρι υπήρξε κυρίαρχος του παιχνιδιού και συνειδητοποιημένος “δημαγωγός”, με όπλο του έναν σαρκαστικό, συχνά γκροτέσκο, αλλά πάντα χαριτωμένο και ευφυή θεατρινισμό που τον έκανε αγαπητό στο κοινό και παντοτινό σημείο αναφοράς ανάμεσα στους “υποταγμένους” στην εξωφρενική του ενέργεια, “holly rollers”. Κατοχύρωσε το προσωπικό του ύφος, ρευστό και δυναμικό, γόνιμο και φλογερό, γενναιόδωρο και παθιασμένο.

Οι συνθέσεις του διαμόρφωσαν τον σκληρό πυρήνα του ροκ εν ρολ, μαζί με άλλες μορφές όπως ο Bo Diddley, ο Little Richard, ο Jerry Lee Lewis, ο Fats Domino, ο Gene Vincent, o Bill Haley, ο Buddy Holly. Όμως ο ίδιος, μέσα στις παρτιτούρες του, δεν έμεινε “κολλημένος” στο κλασικό backbeat, αλλά παρουσίασε με έναν φυσικό, απλό όσο και θαυμαστό τρόπο, την προσωπική του αισθητική παρόρμηση, διάσπαρτη με rhythm and blues, δημιουργώντας έναν εκπληκτικό συνδυασμό, που όχι μόνο ξεχώρισε ως τομή, αλλά εξέλιξε ακόμα περισσότερο τον ήχο του. Ο Τσακ Μπέρι εξευγένισε το R&B, τοποθετώντας το μαεστρικά μέσα στο ροκ εν ρολ, είτε με τις υπέροχες μπασογραμμές του, είτε με τα θρυλικά “τσιμπήματά” στην κιθάρα του, χρησιμοποιώντας το πιάνο για να κρατήσει μια μοναδική ισορροπία στο τελικό αποτέλεσμα. Ένα χαρακτηριστικό δείγμα αυτού που περιγράφουμε, είναι το “Nadine”, μια σύνθεση του 1964, στην οποία ο Μπέρι ενσωματώνει στη μια μουσική φόρμα όλα τα στοιχεία της άλλης, “μπερδεύοντας” το ύφος, πετυχαίνοντας δηλαδή όχι την παράλληλη πορεία, αλλά την συνεχόμενη “κατανόηση” των οργάνων μέσα από την ιδανική ενορχήστρωση.

Κιθ Ρίτσαρντς, Νιλ Γιάνγκ και Τσάκ Μπέρι (1986) (AP Photo/Frankie Ziths)

Ο Τσακ Μπέρι υπήρξε ένας από τους πιο επιδραστικούς μουσικούς στην εξέλιξη του ροκ εν ρολ, με τεράστιο ρόλο στην πορεία του R&B και – κυρίως – του ροκ γενικότερα. Έχτισε γέφυρες ανάμεσα σε είδη που μπορεί να είχαν κοινά στοιχεία, αλλά δεν είχαν μάθει πώς να “συναντηθούν”. Αφουγκράστηκε τις ρίζες του μπλουζ, αλλά αγκάλιασε τον ηλεκτρικό ήχο και μέσα από πρωτοπόρες και πάνω απ’ όλα εμπνευσμένες ηχογραφήσεις, καθόρισε την μουσική πορεία μιας ολόκληρης εποχής, διαμορφώνοντας το πλέον κατάλληλο περιβάλλον για την καλλιτεχνική απελευθέρωση της δεκαετίας του ’60. Τα τραγούδια του όχι μόνο διασκευάστηκαν από εκατοντάδες μπάντες και καλλιτέχνες, όχι μόνο συνεχίζουν να ακούγονται μέχρι σήμερα με την ίδια φρεσκάδα και αναγνώριση, αλλά αποτελούν το κάθε ένα από αυτά, σημαντικούς σταθμούς στην ιστορία της σύγχρονης μουσικής. Ξεκινώντας από το “Maybellene”, το “Roll over Beethoven” και το “Rock and roll music” και φτάνοντας στο “Johnny B. Goode”, το “You never can tell” και το “Little Queenie”, η δισκογραφία του Μπέρι είναι γεμάτη μικρά και μεγάλα διαμάντια.

Πόσο τυχαίο μπορεί να είναι ότι τόσο οι Beatles όσο και οι Rolling Stones ξεκίνησαν παίζοντας και ηχογραφώντας τραγούδια του Τσακ Μπέρι; Έτσι κι αλλιώς, το ίδιο το ροκ εν ρολ, μαζί με την “παρέα” του, όλα εκείνα τα είδη δηλαδή από τα οποία ζυμώθηκε μέχρι να βγει έτοιμο και λαμπερό στο προσκήνιο, υπήρξε η σημαντικότερη γέφυρα μεταξύ του παλιού και του νέου. Μια γέφυρα που άκμασε όχι περισσότερο από μια πενταετία, τα ταραγμένα νερά όμως της οποίας οδήγησαν στην μεγάλη επανάσταση του ροκ, έχοντας βάλει πολύ δυνατά θεμέλια στην μαζική αποδοχή του χτισίματος πάνω στις φόρμες του παρελθόντος από τη μία και έχοντας ανοίξει τις πρώτες χαραμάδες στον ορίζοντα της ανεξερεύνητης και ανεξάντλητης όπως αποδείχτηκε στη συνέχεια έμπνευσης από την άλλη. Οι απλές ιστορίες που διηγήθηκε στον κόσμο ο Τσακ Μπέρι, γεμάτες έφηβους, έρωτες, γρήγορα αυτοκίνητα και γυμνασιακές αναμνήσεις, θα μείνουν αθάνατες στον χρόνο, ακριβώς επειδή αναζήτησαν με τον σωστό τρόπο τον ιδανικό συνδυασμό, προσφέροντας στο διψασμένο για μουσική κοινό, μια καινούργια γλώσσα, έναν ξέφρενο ρυθμό, μια μοναδική σκηνική παρουσία και πάνω απ’ όλα, ενέργεια και αισιοδοξία. Μήπως αυτό δεν είναι άλλωστε το ροκ εν ρολ;