Συμφωνία με τον ‘Διάβολο’

“Με λένε Ali και, παρόλο που γεννήθηκα στον Λίβανο, είμαι ανιθαγενής, επειδή η μητέρα μου δεν ήταν παντρεμένη όταν με γέννησε. Αυτό σημαίνει ότι δεν έχω ταυτότητα, δεν έχω εθνικότητα και δεν έχω δικαιώματα. Δεν είχα άλλη επιλογή από το να έρθω στην Ευρώπη, για να ζήσω σαν άνθρωπος. Έχω δικαιώματα, θα πρέπει να μου επιτραπεί να ζήσω μια φυσιολογική ζωή”.

O Ali είναι ένας από τους 13.000 περίπου πρόσφυγες και μετανάστες που -σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες- βρίσκονται εγκλωβισμένοι στα ελληνικά νησιά. Όταν ξεκίνησε το ταξίδι του, η Ε.Ε. είχε υπογράψει μια Κοινή Δήλωση με την Τουρκία για την “ανάσχεση της ροής” των προσφύγων, η οποία θα προσέφερε “στους μετανάστες μια εναλλακτική λύση ώστε να μην βάζουν τη ζωή τους σε κίνδυνο”.

Σήμερα ο Ali ζει στο “hot spot” της Σάμου και η ζωή του μοιάζει κάθε άλλο παρά φυσιολογική. “Δεν περίμενα να αντιμετωπίσω τέτοιες δυσκολίες εδώ στην Ελλάδα”, είπε ο ίδιος στο News247. “Αν ήξερα πώς είναι τα πράγματα, πιθανότατα δεν θα είχα κάνει ποτέ αυτό το ταξίδι. Λυπάμαι που το λέω, αλλά αυτό είναι εντελώς ταπεινωτικό. Ζούσα δύσκολα στον Λίβανο, όμως εδώ είναι ακόμη πιο δύσκολα. Οι αρχές μάς ταπεινώνουν. Μας φωνάζουν. Κι όταν μιλάμε, κανείς δεν ακούει. Δεν ξέρω τι να κάνω. Έχω κουραστεί. Έρχομαι στο λιμάνι για να αδειάσει το μυαλό μου, όταν όμως με βλέπουν οι αστυνομικοί μού λένε να γυρίσω στον καταυλισμό. Μου φωνάζουν και με σπρώχνουν. Ως πότε θα πρέπει να ζω έτσι; Οι άνθρωποι με κοιτάζουν σαν να έχω κάνει κάτι κακό. Είναι πολύ σκληρό. Όλη μου τη ζωή με ταπείνωναν. Έρχομαι εδώ, και με ταπεινώνουν ξανά. Γιατί;”

Όλη μου τη ζωή με ταπείνωναν. Έρχομαι εδώ, και με ταπεινώνουν ξανά. Γιατί;

Περισσότεροι από 1.100 άνθρωποι μένουν στο “hot spot” της Σάμου, πολλοί εκ’ των οποίων σε συνθήκες παρατεταμένης αβεβαιότητας, όπως ο Ali. Μέλη της ομάδας των Γιατρών Χωρίς Σύνορα που δραστηριοποιείται στο νησί εξήγησαν στο News247 ότι λόγω των καθυστερήσεων στις σχετικές διαδικασίες πολλοί αιτούντες άσυλο παραμένουν εγκλωβισμένοι στο “hot spot” έως και εννέα μήνες χωρίς σαφείς πληροφορίες για το μέλλον τους. “Είναι συναισθηματικά εξαντλημένοι. Πολλοί απ’ όσους γνωρίσαμε θέλουν μόνο να επανενωθούν με τις οικογένειές τους σε άλλες χώρες της Ευρώπης”.

Εξαθλίωση, αυτοτραυματισμοί, απόπειρες αυτοκτονίας

Παρόλο που αυτό δεν αναφέρεται ρητά στο κείμενο της συμφωνίας, Ευρωπαίοι και Έλληνες αξιωματούχοι υποστηρίζουν ότι οι αιτούντες άσυλο πρέπει να παραμένουν στα νησιά έως ότου καταγραφούν και προχωρήσουν οι διαδικασίες σχετικά με την αίτησή τους, καθώς η Τουρκία έχει κάνει σαφές ότι θα δέχεται πίσω πρόσφυγες και μετανάστες μόνο από τα νησιά και όχι από την ενδοχώρα, συνεπώς η απομάκρυνσή τους θα σήμανε κατάρρευση της συμφωνίας και δραματική αύξηση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών. Το Δεκέμβριο του 2016 η συμφωνία ενισχύθηκε με ένα Κοινό Σχέδιο Δράσης που εξέδωσαν η ΕΕ και η Ελλάδα για την εφαρμογή της. Στο εν λόγω κείμενο οι συνθήκες στα νησιά χαρακτηρίζονται “ικανοποιητικές” ώστε οι αιτούντες άσυλο να παραμένουν εκεί εν αναμονή της απόφασης σχετικά με την αίτησή τους.

Σύμφωνα, ωστόσο, με την έκθεση που παρουσίασαν οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα “Ένας χρόνος από τη συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας: αμφισβητώντας τα εναλλακτικά στοιχεία της ΕΕ”, τα ελληνικά νησιά, από σημεία διέλευσης, έχουν πλέον μετατραπεί σε τόπους φιλοξενίας για αριθμό διπλάσιο της δυναμικότητάς τους. Η υπερσυγκέντρωση σε μη επαρκώς εξοπλισμένους καταυλισμούς και οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης σε συνδυασμό με την παρατεταμένη αβεβαιότητα έχουν δημιουργήσει σε ένα καταστροφικό “κοκτέιλ” για τους ανθρώπους αυτούς.

140 νεκροί

Οι ψυχολόγοι των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στη Λέσβο είδαν τους ασθενείς με συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης να αυξάνονται κατά 150% και τους ασθενείς με διαταραχή μετατραυματικού στρες να τριπλασιάζονται, ενώ αυξήθηκαν και τα ψυχωτικά συμπτώματα.  Παράλληλα, βλέπουν περισσότερους ασθενείς με σοβαρά ψυχολογικά τραύματα και περισσότερα περιστατικά αυτοτραυματισμού και απόπειρες αυτοκτονίας. Αντίστοιχα στη Σάμο, βλέπουν μια παρόμοια επιδείνωση και μια κλιμάκωση στους αυτοτραυματισμούς και τις απόπειρες αυτοκτονίας τους τελευταίους μήνες.

Σύμφωνα με την έκθεση, από την εφαρμογή της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας στις 20 Μαρτίου 2016, τουλάχιστον 140 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους κατά μήκους της βαλκανικής οδού. Άλλοι πνίγηκαν στο Αιγαίο, άλλοι πάγωσαν μέχρι θανάτου στα χερσαία σύνορα μεταξύ Σερβίας και Βουλγαρίας και άλλοι πέθαναν λόγω προβλημάτων υγείας που συνδέονται με τις συνθήκες διαβίωσης στους καταυλισμούς στην Ελλάδα.

Από την εφαρμογή της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας στις 20 Μαρτίου 2016, τουλάχιστον 140 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους κατά μήκος της βαλκανικής οδού.

Παράλληλα, στη Σερβία και την Ουγγαρία, οι ομάδες των ΓΧΣ έχουν δει αύξηση των ασθενών που αναφέρουν τραύματα εξαιτίας της βίας που υφίστανται ως αποτέλεσμα του εγκλωβισμού τους έπειτα από το κλείσιμο της βαλκανικής οδού. Ανθρώπους που κουβαλούν μαζί τους φρικτές ιστορίες κακοποίησης από διακινητές και συνοριοφύλακες.

“Καθημερινά φροντίζουμε τα τραύματα, σωματικά και ψυχολογικά, που προκαλούν αυτές οι πολιτικές αποτροπής. Τα μέτρα αυτά έχουν αποδειχθεί όχι μόνο απάνθρωπα και απαράδεκτα, αλλά και εντελώς αναποτελεσματικά” λέει η Ορελί Ποντιέ, σύμβουλος σε θέματα μετανάστευσης των ΓΧΣ.

Καθημερινά φροντίζουμε τα τραύματα, σωματικά και ψυχολογικά, που προκαλούν αυτές οι πολιτικές αποτροπής

Συνοπτικές διαδικασίες ασύλου κατά παραγγελία της ΕΕ

Παρά τις διαβεβαιώσεις ότι η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας σέβεται τα θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου, συμπεριλαμβανομένης και της αρχής της μη επαναπροώθησης, οργανώσεις για τα νομικά και τα ανθρώπινα δικαιώματα που εργάζονται με μετανάστες και αιτούντες άσυλο στην Ελλάδα, επισημαίνουν συστηματικές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις οποίες οδηγεί η εφαρμογή της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας σε καθημερινή βάση.

Αναφέροντας μια σειρά από παράγοντες για τους οποίους η Τουρκία δεν μπορεί να θεωρηθεί ασφαλής χώρα, όπως το γεγονός ότι η χώρα δεν χορηγεί πλήρες καθεστώς πρόσφυγα σε μη Ευρωπαίους αιτούντες άσυλο, ο Διευθυντής του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας, Ηρακλής-Σπυρίδων Ακτύπης σημείωσε ότι έως και τις αρχές του 2016 αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες στην Τουρκία επεστράφησαν αναγκαστικά σε χώρες όπως η Συρία, το Αφγανιστάν και το Ιράκ, με αποτέλεσμα να απειλείται ακόμα και η ζωή τους. “Πρόκειται για περιπτώσεις κατάφωρης παραβίασης της αρχής της μη επαναπροώθησης” είπε σχετικά ο κύριος Ακτύπης, σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στην ΕΣΗΕΑ για τον ένα χρόνο από την υπογραφή της συμφωνίας.

Παράλληλα, οι ανθρωπιστικές οργανώσεις προειδοποιούν ότι τα νέα μέτρα που προτείνονται στο πλαίσιο του Κοινού Σχεδίου Δράσης ΕΕ – Ελλάδας για την εφαρμογή της συμφωνίας θα έχουν ως αποτέλεσμα οι πρόσφυγες, οι αιτούντες άσυλο και οι μετανάστες που φτάνουν στα νησιά να στερούνται των απαραίτητων διαδικαστικών εγγυήσεων που προστατεύουν τα θεμελιώδη δικαιώματά τους και το κράτος δικαίου.

Ειδικότερα, στο Σχέδιο Δράσης που δημοσιεύθηκε τον Δεκέμβριο του 2016, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνέστησε στην Ελλάδα τη λήψη σκληρότερων μέτρων με στόχο την αύξηση του αριθμού των επιστροφών προς την Τουρκία, συμπεριλαμβανομένης της κατάργησης της απαλλαγής των ευάλωτων ομάδων και των ατόμων που είναι επιλέξιμα για οικογενειακή επανένωση από την υποχρέωση να παραμείνουν στα νησιά και να περάσουν από την ταχεία διαδικασία εξέτασης του παραδεκτού, η οποία θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα την επιστροφή τους στην Τουρκία. Η Επιτροπή συνέστησε επίσης την επέκταση της κράτησης στα νησιά και τον περιορισμό των δικαιωμάτων άσκησης προσφυγής.

Θέτοντας σε αμφισβήτηση το κατά πόσο τα ευάλωτα άτομα τυγχάνουν προστασίας υπό το εν λόγω καθεστώς, ο Επιστημονικός Υπεύθυνος του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες, Σπύρος Κουλοχέρης, επεσήμανε ότι στα γραφεία της οργάνωσης έχουν καταφύγει πολλά ευάλωτα άτομα που έφυγαν με δική τους πρωτοβουλία από τα νησιά, παραβιάζοντας τον γεωγραφικό περιορισμό που τους έχει επιβληθεί στο πλάισιο της συμφωνίας ΕΕ – Τουρκίας. “Προσωπικά έμεινα έκπληκτος όταν έμαθα ότι υπάρχουν και θύματα βασανιστηρίων που δεν είναι ευάλωτα και μπορούν να επιστρέψουν στην Τουρκία” δήλωσε χαρακτηριστικά κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης στην ΕΣΗΕΑ.

Αποδυνάμωση των Ελληνικών Επιτροπών Προσφύγων

Σύμφωνα με άλλη έκθεση που έδωσε στη δημοσιότητα η οργάνωση Human Rights Watch, η προβληματική παραδοχή ότι η Τουρκία αποτελεί ασφαλή χώρα για τους αιτούντες άσυλο, στην οποία βασίζεται η συμφωνία, επιτρέπει στην Ελλάδα να τους ξαναστέλνει στην Τουρκία χωρίς να εξετάζει επί της ουσίας τα αιτήματα ασύλου που υποβάλλουν. Ωστόσο, κατά τους μήνες που ακολούθησαν τη σύναψη της συμφωνίας, οι ελληνικές Επιτροπές Προσφυγών για θέματα ασύλου ορθώς αποφάνθηκαν σε πολλές περιπτώσεις ότι η Τουρκία δεν παρέχει αποτελεσματική προστασία για τους πρόσφυγες και ότι τα αιτήματα ασύλου θα πρέπει να κριθούν παραδεκτά για την τακτική διαδικασία εξέτασης επί της ουσίας στην Ελλάδα.

Κατόπιν των πιέσεων της ΕΕ, ωστόσο, η Αθήνα άλλαξε τη σύνθεση των Επιτροπών Προσφυγών τον Ιούνιο, και οι αναδιαρθρωμένες επιτροπές αποφάνθηκαν σε τουλάχιστον 20 υποθέσεις ότι η Τουρκία είναι ασφαλής χώρα, παρά το γεγονός ότι αποκλείει τους μη Ευρωπαίους από το καθεστώς της για την προστασία των προσφύγων.

Oι αναδιαρθρωμένες επιτροπές αποφάνθηκαν σε τουλάχιστον 20 υποθέσεις ότι η Τουρκία είναι ασφαλής χώρα, παρά το γεγονός ότι αποκλείει τους μη Ευρωπαίους από το καθεστώς της για την προστασία των προσφύγων.

“Εάν η ΕΕ σκοπεύει σοβαρά να διατηρήσει το δικαίωμα υποβολής αιτήματος ασύλου, πρέπει να εξετάσει αυστηρά με ποιον τρόπο αποτυπώνονται στην πράξη τα ελαττώματα της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας”, δήλωσε η Εύα Κοσσέ, ερευνήτρια της HRW για την Ελλάδα. “Μια προσέγγιση με καλύτερη διαχείριση και με επίκεντρο τα δικαιώματα εκ μέρους της ΕΕ θα είχε επιφέρει μικρότερη επιβάρυνση για την Ελλάδα και θα είχε ως αποτέλεσμα καλύτερη προστασία και λιγότερη ταλαιπωρία για χιλιάδες ανθρώπους που εγκαταλείπουν τις χώρες τους για να ξεφύγουν από τον πόλεμο και τις διώξεις”.

Ποιους ωφελούν τα εκατομμύρια που ξοδεύονται στους καταυλισμούς;

Την οικονομική διάσταση του ζητήματος έθιξε κατά την τοποθέτησή του στην εκδήλωση που διοργανώθηκε στην ΕΣΗΕΑ ο Γενικός Διευθυντής της οργάνωσης Solidarity Now, Επαμεινώνδας Φαρμάκης.

“Παγκοσμίως έχει αποδειχθεί ότι οι μετακινούμενοι πληθυσμοί ενισχύουν την τοπική κοινωνία και την οικονομία εφόσον αποφύγουμε την απομόνωση των καταυλισμών ενισχύοντας την κοινωνική συνοχή” είπε ο κύριος Φαρμάκης. “Ας αναρωτηθούμε, τα εκατομμύρια που ξοδεύονται στους καταυλισμούς, ποιους θα ωφελήσουν όταν το προσφυγικό δεν θα είναι πια στο επίκεντρο; Σίγουρα δεν θα μείνει τίποτα στον τοπικό πληθυσμό, αφού δεν γίνεται καμία επένδυση, εντός εισαγωγικών, στις τοπικές κοινωνίες”.

“Άλλωστε, με τους καταυλισμούς ενισχύεται η ξενοφοβία και τα εγκλήματα μίσους και ρατσισμού” πρόσθεσε επισημαίνοντας ότι το αρμόδιο υπουργείο επιμένει παρόλα αυτά στη λογική των καταυλισμών. “Ποιος κερδίζει άραγε; Σίγουρα όχι οι άνθρωποι που είναι εγκλωβισμένοι εκεί μέσα. Αυτοί που κερδίζουν είναι ξεκάθαρα οι εργολάβοι και οι μεγάλες εταιρίες που διαχειρίζονται αυτά τα χρήματα. Ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η σίτιση. Δυο χρόνια μετά, η διαδικασία της σίτισης γίνεται χωρίς προκήρυξη διαγωνισμού με πλήρη αδιαφάνεια και έλλειψη ενημέρωσης”.

Η Ευρώπη όχι απλά γνωρίζει αλλά βολεύεται κιόλας, γι’ αυτό είναι χρέος της κοινωνίας των πολιτών να την ξεβολέψουμε

O γενικός διευθυντής της Solidarity Now, ζήτησε “να κλείσουν άμεσα οι καταυλισμοί και η Επιτροπή Δημοσιονομικού Ελέγχου να κάνει τους σχετικούς ελέγχους και να στείλει το σχετικό πόρισμα στη Γενική Γραμματεία για την Αντιμετώπιση της Διαφθοράς του υπουργείου Δικαιοσύνης” .

“Υπολογίζεται ότι 32 δις. έχουν δαπανηθεί τα τελευταία δέκα χρόνια για να κρατήσουμε τους πρόσφυγες και μετανάστες εκτός Ευρώπης και άλλα τόσα από τους διακινητές για να τους φέρουν μέσα στην Ε.Ε.” κατέληξε. “Το διοικητικό χάος και οι κακές συνθήκες που επικρατούν στα νησιά είναι ένα μήνυμα άλλωστε για τους πρόσφυγες – μετανάστες: ‘μην έρθετε, γιατί η ζωή σας θα γίνει κόλαση’. Kαι ταυτόχρονα επιχειρηματολογεί η Ευρώπη ότι έχουν διατεθεί πολλά εκατομμύρια στην Ελλάδα για να είναι λειτουργικό το σύστημα ασύλου και να αρχίσουν οι επιστροφές βάσει Δουβλίνου. Η Ευρώπη λοιπόν, όχι απλά γνωρίζει αλλά βολεύεται κιόλας, γι’ αυτό είναι χρέος της κοινωνίας των πολιτών να την ξεβολέψουμε”.

“Ασφαλής” Τουρκία, μη ασφαλής Ευρώπη

Από πλευράς τους, ο Δημήτρης Σαραφιανός, Αντιπρόεδρος του ΔΣ της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, επεσήμανε: “Όσο η ΕΕ, με την ανασφάλεια που έχει γύρω από το ζήτημα των μεταναστών και των προσφύγων, χαρακτηρίζει χώρες όπως η Τουρκία ασφαλείς, τόσο καθίσταται η ίδια μη ασφαλής χώρα για τους πρόσφυγες. Και όσο η Ελλάδα εξακολουθεί να εφαρμόζει αυτήν τη συμφωνία και να διατηρεί στο εσωτερικό της τέτοιες διαδικασίες και τέτοιες καταστάσεις γύρω από την αντιμετώπιση των προσφύγων, τότε παραβιάζει κάθε έννοια κράτους δικαίου. Στην πραγματικότητα στη χώρα μας δεν έχουμε προσφυγική κρίση αλλά κρίση του κράτους δικαίου”.

Τέλος, ο πρόεδρος της Διεθνούς Ομοσπονδίας για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (FIDH), Δημήτρης Χριστόπουλος, επεσήμανε μια σειρά από πολιτικά ζητήματα που εγείρονται, όπως το γεγονός ότι με τη συμφωνία “η ΕΕ αγοράζει χρόνο να περάσει τους κάβους των εκλογών της προσπαθώντας να πουλήσει στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη ότι δεν έχουμε πρόσφυγες και μετανάστες, την ίδια στιγμή που η Τουρκία εξαγοράζει την ευρωπαϊκή σιωπή για την ολοκληρωτική στροφή του πολιτεύματος της με τον πιο νοσηρό τρόπο”.

“Το κατεξοχήν όμως πολιτικό πρόβλημα το οποίο εγώ βλέπω” πρόσθεσε ο κύριος Χριστόπουλος, “είναι το γεγονός ότι με τρόπο επίσημο πλέον η ΕΕ δείχνει σε απόλυτη αρμονία να συνομιλεί με την ξενοφοβία στο εσωτερικό της, μην αφήνοντας οποιοδήποτε ηθικό έρεισμα σε οποιαδήποτε πολιτική αποτροπής της ξενοφοβίας. Ποιο είναι το ηθικό έρεισμα αποτροπής του φράχτη που θέλει να υψώσει η Ουγγαρία όταν κι εδώ έχουμε φράχτη; Πoιο είναι το ηθικό έρεισμα απέναντι στην πολιτική που θέλει να ακολουθήσει ο Αμερικανός πρόεδρος απέναντι στον οποίο τάχα συσπειρώνεται η δημοκρατική Ευρώπη, όταν αυτό που γίνεται εδώ είναι απλώς λιγότερο απροσχημάτιστο από αυτό που επιχειρεί εκείνος; Άρα λοιπόν, η άμεση πολιτική συνέπεια της συμφωνίας, είναι η ηθική και πολιτική νομιμοποίηση της άκρας δεξιάς στους κόλπους της Ευρώπης. Και η Ευρώπη -για όποιον θέλει να διαβάσει λίγο ιστορία- από την άκρα δεξιά έχει καεί, δεν έχει καεί από τους πρόσφυγες”.

H άμεση πολιτική συνέπεια της συμφωνίας, είναι η ηθική και πολιτική νομιμοποίηση της άκρας δεξιάς στους κόλπους της Ευρώπης. Και η Ευρώπη -για όποιον θέλει να διαβάσει λίγο ιστορία- από την άκρα δεξιά έχει καεί, δεν έχει καεί από τους πρόσφυγες.

*Φωτογραφίες: Sooc.gr