Στοιχειώδη δικαιώματα για τους οροθετικούς κρατούμενους

Τον Οκτώβριο του 2016 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο εξέδωσε μια σημαντική απόφαση για την υπόθεση Kalandia Versus Greece. Αφορούσε έναν καρκινοπαθή και ψυχικά ασθενή κρατούμενο, πάσχοντα από ανθεκτική στη θεραπεία φυματίωση, ο οποίος ισχυρίστηκε  ότι νόσησε από AIDS όγω  των  συνθηκών κράτησής του. Ο εν λόγω άνθρωπος κρατήθηκε σε διάφορα καταστήματα (Γρεβενά, Κέρκυρα, Λάρισα, Αλικαρνασσός) και η αίτησή του για υπό όρους απόλυση απορρίφθηκε. Απευθύνθηκε στον Εισαγγελέα κράτησης και παραπονέθηκε για τις συνθήκες κράτησής του, αναφέροντας ότι δεν λάμβανε αντιρετροϊκή αγωγή, ότι υπέφερε από πυρετό και κρυάδες, ότι έθετε τους συγκρατούμενούς του σε  κίνδυνο εξαιτίας της φυματίωσης και ότι ο εγκλεισμός του θα οδηγούσε σε μείωση του προσδόκιμου ζωής του. Τον προσκάλεσε, επιπλέον, να διατάξει την εισαγωγή του σε νοσηλευτικό ίδρυμα. Ο Εισαγγελέας δεν απάντησε στην αίτηση. Στη συνέχεια, ο κρατούμενος απευθύνθηκε στον υπουργό Δικαιοσύνης, ζητώντας τη μεταφορά του σε οποιοδήποτε σωφρονιστικό κατάστημα θα του εξασφάλιζε αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης και υπηρεσίες υγείας. Ζήτησε, μάλιστα, την καταδίκη του ελληνικού Κράτους για παραβίαση του άρθρου 3 της Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Η Ελλάδα έχει καταδικαστεί ουκ ολίγες φορές για παραβίαση του εν λόγω άρθρου το οποίο προβλέπει ότι κανένα πρόσωπο δεν υποβάλλεται σε βασανιστήρια ή σε απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση ή τιμωρία και το οποίο επιβάλλει για κάθε κρατούμενο, ανάλογα και με την ιδιαίτερη κατάσταση της υγείας του, τη διασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών κράτησης και διαβίωσης σε σωφρονιστικά καταστήματα και κέντρα διοικητικής κράτησης.

Ειδικά για του οροθετικούς κρατουμένους, άξια αναφοράς είναι η απόφαση Martzaklis and Others Versus Greece, που καταδίκασε τη χώρα μας τον Ιούλιο του 2015 καθώς διαπιστώθηκε μη παροχής της απαιτούμενης ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης σε οροθετικούς κρατουμένους στο Νοσοκομείο Κρατουμένων Κορυδαλλού εξευτελιστικές και απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης και γκετοποίηση των οροθετικών κρατουμένων.

Ζητήματα που αναδείχθηκαν -μεταξύ άλλων- σε ημερίδα που πραγματοποίησε την Πέμπτη 15 Μαρτίου το Κέντρο Ζωής για την υποστήριξη των ανθρώπων που ζουν με HIV/AIDS , την οποία άνοιξε ο Γενικός Γραμματέας Αντεγκληματικής Πολιτικής του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Ευτύχης Φυτράκης.

“H συγκεκριμένη Ημερίδα εντάσσεται σε μια γενικότερη προβληματική που ενδιαφέρει όλο το πλαίσιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και σχετίζεται με την υγεία σε συνδυασμό με τις συνθήκες κράτησης. Αυτό, είναι ένα ζήτημα που έρχεται συχνά στην επικαιρότητα στο πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης και του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των δικαιωμάτων του ανθρώπου, καθώς συχνά ελλείμματα του σωφρονιστικού συστήματος αναδεικνύονται με τρόπο τραγικό για τους κρατούμενους” σημείωσε ο κύριος Φυτράκης, επισημαίνοντας ότι “τρία είναι τα πεδία, στα οποία πρέπει να δουλέψουμε, αυτά της αναπηρίας, της περίθαλψης και των εξαρτήσεων”.

Παράλληλα, ο Γενικός Γραμματέας Αντεγκληματικής Πολιτικής έθεσε το ερώτημα κατά πόσο είναι αναγκαίο να συνεχιστεί η συγκέντρωση των οροθετικών κρατουμένων σε ένα μόνο σωφρονιστικό κατάστημα, αυτό του Κορυδαλλού, όπου ναι μεν τους παρέχεται κατάλληλη περίθαλψη, ωστόσο εντείνεται η απομόνωση και ο εις βάρος τους στιγματισμός, ή είναι προτιμότερη η φιλοξενία τους στο σύνολο των καταστημάτων κράτησης της χώρας.

Απομόνωση στο “κολαστήριο” του Κορυδαλλού

Παρόλο που αυτό δεν προβλέπεται από τον Σωφρονιστικό Κώδικα, ιστορικά έχει επικρατήσει οι οροθετικοί κρατούμενοι να φιλοξενούνται στο Νοσοκομείο Κρατουμένων Κορυδαλλού (ΝΚΚ), προκειμένου να λαμβάνουν άμεση και κατάλληλη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Μια επιλογή που έχει επικριθεί καθώς οι οροθετικοί, από τη στιγμή που λαμβάνουν την απαιτούμενη φαρμακευτική αγωγή, δε χρήζουν ως ασθενείς κάποιας ιδιαίτερης νοσηλείας, άρα δεν είναι απαραίτητο  να  κρατούνται  σε  συγκεκριμένο  χώρο.  Αντιθέτως, με αυτόν τον τρόπο καταπατάται η ιδιωτική ζωή του ασθενούς, αίρεται το ιατρικό του απόρρητο και παραβιάζεται ευαίσθητο προσωπικό δεδομένο του. Όπως αναφέρεται σε έκθεση του Κέντρου Ζωής που παρουσιάστηκε στην εκδήλωση, “ως κρατική απόφαση είναι εξόχως προβληματική, αφού ενισχύει σημαντικότατα το κοινωνικό στίγμα  σε  βάρος  του  οροθετικού  πληθυσμού,  δημιουργώντας  την  πεποίθηση  ότι  ο  οροθετικός  άνθρωπος  είναι  επικίνδυνος  σε  άλλον  χώρο πλην του νοσοκομείου, και δη τοποθετημένος σε ειδικό χώρο, χωριστά από τους λοιπούς ασθενείς”.

Αναφερόμενη στις συνθήκες που επικρατούν στο ΝΚΚ, η Ειδική Επιστήμονας του Συνηγόρου του Πολίτη, Φωτεινή Παντελίδου επεσήμανε ότι –χωρίς να έχει γίνει “παράδεισος”– η κατάσταση έχει βελτιωθεί σημαντικά στο νοσοκομείο από τη πρώτη αυτοψία που είχε πραγματοποιήσει ο Συνήγορος το 2012, οπότε και είχε διαπιστωθεί υπερπληθυσμός, συνωστισμός, φθορές, ακατάλληλα κρεβάτια, βρώμικα κλινοσκεπάσματα κ.α.

“Πριν μπω στο ΝΚΚ άκουγα για ‘κολαστήριο’ και δεν ήξερα τι θα συναντήσω” συμπλήρωσε από πλευράς του ο Στέργιος Μάτης από τη Θετική Φωνή, σημειώνοντας ότι εν τέλει διαπίστωσε ότι το προσωπικό ενδιαφέρεται πραγματικά για τους ασθενείς.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της έκθεσης του Κέντρου Ζωής, πλέον,  στο  ΝΚΚ  διαμένουν περί τα 110 οροθετικά άτομα. Από αυτά, τα 50 φιλοξενούνται στο Παράρτημα του ΝΚΚ, ενώ τα υπόλοιπα κρατούνται στο Ν.Κ.Κ., χώρο δυναμικότητας νοσηλείας 60 συνολικά ατόμων. Συνολικά, το ΝΚΚ φιλοξενεί, πέραν των οροθετικών, άλλα 90 άτομα κατά μέσο όρο (ο ακριβής αριθμός ποικίλλει, δεδομένων και των διατάξεων για την υφ’ όρων απόλυση).

Από τα παραπάνω προκύπτει ότι, παρά τη σημαντική προσπάθεια που έχει λάβει χώρα από την πλευρά της Διοίκησης για μείωση των προβλημάτων εξαιτίας του υπερπληθυσμού των κρατουμένων, υπάρχει μεγάλο περιθώριο περαιτέρω βελτίωσης. Η αποφυλάκιση σημαντικού αριθμού κρατουμένων, βάσει της ευεργετικής διάταξης του ΠΚ 110Α, έχει επίσης συντελέσει στην επίλυση του ζητήματος του υπερπληθυσμού, ωστόσο, τούτο δε συνεπάγεται ότι αίρεται η υποχρέωση του Κράτους να παρέχει στους κρατούμενους αξιοπρεπείς συνθήκες κράτησης.

Τοξικοεξαρτημένοι σε ποσοστό 99%

“Πρέπει να αλλάξει η πολιτική απόφαση που θέλει οι οροθετικοί να κρατούνται στο ΝΚΚ” είπε στο News247 η Χαρά Παπαγεωργίου, υπεύθυνη της Νομικής Υπηρεσίας του Κέντρου Ζωής. “Πόσο μάλλον τη στιγμή που το νοσοκομείο δεν έχει ενταχθεί στο ΕΣΥ και ο νοσηλευτικός σκοπός του δεν εξυπηρετείται, δεν έχει δηλαδή το απαιτούμενο προσωπικό και τις υποδομές”. Παράλληλα, η κυρία Παπαγεωργίου τόνισε την ανάγκη να ξεκινήσουν θεραπευτικά προγράμματα στους χώρους που κρατούνται οι οροθετικοί. “Είναι σαφές ότι το 99% των κρατουμένων και ποινικά και διοικητικά είναι σε βαριά χρόνια τοξικοεξάρτηση, οπότε πρέπει να έχουν δυνατότητα σε προγράμματα απεξάρτησης και υποκατάσταση, έτσι όπως εκείνοι το επιθυμούν. Μέσα στο ΝΚΚ όπου μεταφέρονται οι οροθετικοί κρατούμενοι, δεν υπάρχει υποκατάσταση” επεσήμανε και κατέληξε σημειώνοντας πως: “Το κύριο χαρακτηριστικό αυτών των ανθρώπων είναι ότι είναι χρήστες και πρέπει να προέχει η θεραπεία τους”.

Ανάγκη για μεταβατική δομή υποστήριξης και φιλοξενίας

Στην Ημερίδα συμμετείχαν γιατροί, κρατικοί λειτουργοί, εκπρόσωποι της Κοινωνίας των Πολιτών, ακαδημαϊκοί καθώς και στελέχη φορέων απεξάρτησης/ υποκατάστασης. Οι ομιλητές, ανέδειξαν τη συμβολή της Κοινωνίας των Πολιτών στη μέχρι τώρα αντιμετώπιση των υπαρχόντων προβλημάτων και εξέφρασαν την επιθυμία ευρύτερης συνεργασίας στο μέλλον. Ιδιαίτερα στο στάδιο της κοινωνικής επανένταξης, προτάθηκε η δημιουργία μεταβατικής δομής υποστήριξης και φιλοξενίας, ώστε να διευκολύνεται αποτελεσματικά η πρόσβαση των ουσιοεξαρτημένων αποφυλακισθέντων σε παροχές κοινωνικής φροντίδας και αρωγής.

Με αφορμή τη διαπίστωση ότι η τραγική πλειονότητα των οροθετικών κρατούμενων αντιμετωπίζει προβλήματα εξαρτήσεων, τονίστηκε, ακόμα μία φορά, η ανάγκη αλλαγής του ισχύοντος νομοθετικού πλαισίου για τα ναρκωτικά.