ΠΑΣΟΚ: 20 χρόνια από την ανάληψη της ηγεσίας από τον Κώστα Σημίτη

Ήταν 18 Ιανουαρίου του 1996. Σαν σήμερα, ο Κώστας Σημίτης εκλέχθηκε από την Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠΑΣΟΚ διάδοχος του Ανδρέα Παπανδρέου στην πρωθυπουργία και την προεδρία του κινήματος.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε υπογράψει νωρίτερα το κείμενο της παραίτησης του το βράδυ της 15ης Ιανουαρίου του 1996 μέσα από το Ωνάσειο όπου νοσηλευόταν.

“Να προχωρήσει αμέσως η εκλογή νέου πρωθυπουργού, γιατί τα προβλήματα της χώρας δεν μπορούν να περιμένουν και όσα έχουμε μέχρι σήμερα πετύχει, δεν πρέπει να βρεθούν σε κίνδυνο. Είναι προφανές, ότι η δική μου αδυναμία αυτής της περιόδου δεν πρέπει να γίνει τροχοπέδη για τη χώρα, την κυβέρνηση και το ΠΑΣΟΚ. Έβαλα και βάλαμε πάντα πάνω από όλα, τα συμφέροντα του τόπου και του λαού. Αυτό είναι και τώρα το καθήκον μας”, ανέφερε ο Ανδρέας Παπανδρέου στην ανακοίνωση του.

Στις 18 Ιανουαρίου 1996 ο Κώστας Σημίτης κέρδισε σε ειδική σύνοδο της Κοινοβουλευτικής Ομάδας την πρωθυπουργία. Συνυποψήφιοί του ήταν οι Γεράσιμος Αρσένης, Ακης Τσοχατζόπουλος και Γιάννης Χαραλαμπόπουλος.

Στο πρώτο γύρο ο Άκης Τσοχατζόπουλος και ο Κώστας Σημίτης έλαβαν από 53 ψήφους και πέρασαν στον δεύτερο γύρο. Ακολουθούσαν ο Γεράσιμος Αρσένης με 50 ψήφους και ο Γιάννης Χαραλαμπόπουλος με 11, που καθόρισαν τον νικητή. Στον δεύτερο γύρο ο Κώστας Σημίτης επικράτησε με 86 ψήφους έναντι 75 του Άκη Τσοχατζόπουλου και ανέλαβε την πρωθυπουργία της χώρας.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 77 ετών, στις 23 Ιουνίου 1996, μία εβδομάδα πριν από το 4ο συνέδριο του ΠΑΣΟΚ. Σε αυτό το συνέδριο εξελέγη πρόεδρος του Κινήματος ο Κώστας Σημίτης. Παρότι μέχρι τότε προεδρία του Κινήματος και πρωθυπουργία της χώρας συνέπιπταν στο ίδιο πρόσωπο, ο Ακης Τσοχατζόπουλος θέλησε να διεκδικήσει από τον πρωθυπουργό την κομματική ηγεσία.

Το 2001 ο Κώστας Σημίτης επανεκλέχθηκε στην προεδρία του κινήματος άνευ αντιπάλου, κατά τη διάρκεια του έκτου συνεδρίου του ΠΑΣΟΚ.

Η προεδρία Σημίτη τερματίστηκε στις 8 Φεβρουαρίου του 2004, όταν ανέλαβε ο γιος του ιδρυτή του Κινήματος, Γιώργος Παπανδρέου, μέσα από μια ανοιχτή διαδικασία στην οποία συμμετείχαν περίπου ένα εκατομμύριο μέλη και φίλοι του ΠΑΣΟΚ.

Η καριέρα του Κώστα Σημίτη πριν γίνει πρωθυπουργός:

-υπουργός Γεωργίας, από το 1981 ως το 1985, όπου και εξασφάλισε την επιτυχή ένταξη της ελληνικής γεωργίας στην ευρωπαϊκή αγροτική πολιτική, καθώς και τον πολλαπλασιασμό των ενισχύσεων.

-υπουργός Εθνικής Οικονομίας, από το 1985 ως το 1987, όπου και εφάρμοσε το πρώτο αυστηρό πρόγραμμα σταθεροποίησης, με ιδιαίτερα θετική επίπτωση στις μακροοικονομικές ανισορροπίες.

-υπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων κατά τη διάρκεια της οικουμενικής κυβέρνησης, υπό την προεδρία του καθηγητή Ξενοφώντα Ζολώτα (Νοέμβριος 1989 – Φεβρουάριος 1990).

-υπουργός Βιομηχανίας, Ενέργειας, Έρευνας, Τεχνολογίας και υπουργός Εμπορίου ταυτόχρονα, από το 1993 ως το 1995.

-Ο Κώστας Σημίτης εκλεγόταν βουλευτής της Α’ εκλογικής περιφέρειας Πειραιά συνεχώς από το 1985 μέχρι και το 2007.

Η είσοδος στο ευρώ

Στιγμή-ορόσημο στις μέρες και τα έργα του Κώστα Σημίτη, ήταν το 2001 και η είσοδος στην Ευρωζώνη.

Το γεγονός γιορτάστηκε από την ελληνική κυβέρνηση, η οποία είχε έρθει σε συμφωνία και με την Goldman Sachs προκειμένου να εξασφαλίσει την υλοποίηση της. Μέσα σε μόλις δύο χρόνια, φάνηκε πως το ευρωπαϊκό όνειρο είχε αρχίσει να μετατρέπεται σε εφιάλτη.

Το 2003 το ΔΝΤ ενημέρωσε την κυβέρνηση Σημίτη ότι η απώλεια ανταγωνιστικότητας που είχε υποστεί η Ελλάδα από την ένταξή της στην ευρωπαϊκή νομισματική ένωση ήταν δραματική και πως, προκειμένου η ελληνική οικονομία να αντέξει στο ευρώ, απαιτούνταν άμεσα διαρθρωτικά μέτρα και ένα πρόγραμμα δημοσιονομικής πειθαρχίας για να επιτευχθεί επείγουσα εσωτερική υποτίμηση.

Σε έκθεσή του τον Ιούνιο του 2003 το ΔΝΤ αποτύπωνε τη ραγδαία ανατίμηση της Πραγματικής Σταθμισμένης Συναλλαγματικής Ισοτιμίας της Ελλάδας, η οποία είχε απογειωθεί στα επίπεδα-ρεκόρ που είχαν καταγραφεί το 1997 και που είχαν οδηγήσει σε υποτίμηση της δραχμής κατά 14%.

Χωρίς την επιλογή της υποτίμησης η Ελλάδα βρέθηκε απέναντι σε ένα τεράστιο έλλειμμα ανταγωνιστικότητας. Την κατάσταση επιδείνωνε η ανατίμηση του ίδιου του ευρώ.

Στα μέσα του 2003 η κυβέρνηση Σημίτη πληροφορούνταν από το ΔΝΤ ότι, προκειμένου να μην αποτύχει το πείραμα της ένταξής της στην Ευρωζώνη, η Ελλάδα χρειαζόταν εσωτερική υποτίμηση τουλάχιστον κατά 15%, ποσοστό εξαιρετικά μεγάλο και αντίστοιχο σχεδόν με αυτό που σημειώθηκε μεταξύ 2010-2013 με την εφαρμογή του γνωστού προγράμματος ακραίας λιτότητας.

Μπροστά στον κίνδυνο δριμείας ύφεσης αν επιχειρούνταν εσωτερική υποτίμηση αλλά και αδυνατώντας να παραδεχτεί τον εκτροχιασμό της ελληνικής οικονομίας εντός Ευρωζώνης, η κυβέρνηση Σημίτη επέλεξε να υποσχεθεί τη λήψη μέτρων για να ικανοποιήσει το ΔΝΤ και τους εταίρους της.

H κυβέρνηση Σημίτη και η Goldman Sachs

Η συναλλαγή της Goldman Sachs το 2001 προέβλεπε την ανταλλαγή ομολόγου ύψους 10 δισ. ευρώ από γεν σε ευρώ με τη χρήση μιας ιστορικής τιμής συναλλάγματος, που εμφάνιζε το δάνειο μειωμένο κατά 2,8 δισ. ευρώ. Χρησιμοποιούσε επίσης ένα swap με επιτόκιο εκτός αγοράς για την αποπληρωμή του δανείου (τα swaps δίνουν τη δυνατότητα στους αντισυμβαλλόμενους να ανταλλάξουν δύο μορφές επιτοκίων, όπως τα σταθερά και τα κυμαινόμενα, με σημείο αναφοράς ένα θεωρητικό ποσό χρέους).

Πώς έγινε το “κόλπο”

Το swap περιελάμβανε την ανταλλαγή ελληνικού δημόσιου χρέους από γεν και δολάρια, εκτιμώμενο σε 10 δισ. δολάρια ευρώ περίπου, με τις τρέχουσες συναλλαγματικές ισοτιμίες εκείνης της εποχής, σε ένα ποσό που υπολειπόταν των 10 δισ. ευρώ με την διαφορετική ισοτιμία (off market) που έγινε η συναλλαγή.

Ο λόγος για τον οποίο η τρέχουσα αξία του swap -στην ουσία μιλάμε για μια σειρά επιμέρους swap- δεν ήταν μηδέν, όπως συνήθως συμβαίνει, ήταν γιατί η συμφωνία ανταλλαγής βασίστηκε σε μια συναλλαγματική ισοτιμία που διέφερε από την τρέχουσα (spot) της εποχής.

Η χρονική διάρκεια των συμφωνιών (tranches) του συγκεκριμένου swap εκτιμάται σε 15 χρόνια και ίσως παραπάνω.

Η Goldman Sachs πούλησε το currency swap στην Εθνική Τράπεζα το 2005 ως IRS swap, δηλαδή ανταλλαγής επιτοκιακών ροών σε ευρώ.

Η διαφορά των 2,8 δισ. ευρώ έγινε ένα έμμεσο δάνειο της Goldman στην Ελλάδα, ως ένα ακόμα swap, που δεν θα φαινόταν στο χρέος και θα αποπληρωνόταν λοιπόν το 2019. Τα κόστη των χρηματιστηριακών συναλλαγών επί του swap αυξήθηκαν διότι η συμφωνία είχε θεωρητική αξία που ξεπερνούσε τα 15 δισ. ευρώ, ποσό υψηλότερο του ίδιου του δανείου. Λόγω του μεγέθους και της περιπλοκότητας της συμφωνίας η Goldman Sachs χρέωσε αναλογικά υψηλότερες προμήθειες χρηματιστηριακών συναλλαγών απ’ ό,τι χρέωνε για συμφωνίες μικρότερου μεγέθους και απλούστερης δομής.

Στις 12 Ιουνίου 2008 ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Γιώργος Παπανδρέου έθεσε τον Σημίτη εκτός κοινοβουλευτικής ομάδας του ΠΑΣΟΚ μέσω επιστολής που δημοσιοποίησε στον τύπο. Αιτία στάθηκε η διαφορετική άποψη μεταξύ του Παπανδρέου και του Σημίτη για τη διεξαγωγή ή όχι δημοψηφίσματος σχετικά με την κύρωση της Ευρωπαϊκής Συνθήκης της Λισαβόνας. Ο Γιώργος Παπανδρέου κατηγόρησε τον Κώστα Σημίτη πως, ενώ το 2005 είχε προσυπογράψει την πρόταση του ΠΑΣΟΚ για διεξαγωγή δημοψηφίσματος για τη συνταγματική συνθήκη της ΕΕ και έχει επιχειρηματολογήσει επ’ αυτού και στη Βουλή εντούτοις τότε άλλαξε γνώμη.