‘Στο ψυχιατρείο με χειροπέδες από καταγγελία της μάνας μου’

«Τι ακριβώς θέλεις να γράψεις;» με ρωτά με δυσπιστία. Της εξηγώ ότι τους τελευταίους μήνες έχω επισκεφθεί αρκετές φορές τα δύο μεγάλα ψυχιατρεία της Αθήνας, έχω μιλήσει με γιατρούς, ψυχολόγους,  νοσηλευτές, διοικητικούς, νομικούς, θεσμικούς φορείς, αλλά δεν μπορώ να ολοκληρώσω ένα ρεπορτάζ για την ψυχική υγεία χωρίς την πλευρά του ασθενή. Όλοι μιλούν γι’ αυτόν χωρίς αυτόν, λες και είναι αόρατος. «Δεν είναι εύκολο να μιλήσει κανείς. Μία φορά έμαθαν για μένα στη δουλειά και έπρεπε καθημερινά να αποδεικνύω ότι δεν είμαι ελέφαντας».

Αφού συμφωνούμε ότι η συνομιλία μας γίνεται υπό την προϋπόθεση της ανωνυμίας, πατάω το rec στο κασετόφωνάκι. Η δυσκολία που μόλις επεσήμανε η συνομιλήτριά μου βαραίνει τη διαδικασία. Πώς θέτεις τόσο προσωπικά ερωτήματα σε έναν «λήπτη υπηρεσιών ψυχικής υγείας», όπως είναι ο politically correct ορισμός του ψυχικά ασθενή ή ψυχικά πάσχοντα; Η πρώτη μου ερώτηση ακούγεται αστεία…

– Υπό ποιες προϋποθέσεις έγινες λήπτρια υπηρεσιών ψυχικής υγείας;

Πώς αρρώστησα εννοείς;

*Γελάμε. Αρχίζω να κάνω ερωτήσεις σε απλά ελληνικά και η Χριστίνα ξεκινά να αφηγείται την εμπειρία της με τη διπολική διαταραχή τα τελευταία 20 χρόνια. Μια εμπειρία που περιλαμβάνει επαναλαμβανόμενες χωρίς τη θέλησή της νοσηλείες στο ψυχιατρείο, δημόσιο διασυρμό, δέσιμο, παρενέργειες από υπερβολική λήψη φαρμάκων και άλλα πολλά που σε κάνουν να απορείς με τη δύναμη αυτής της γυναίκας που σήμερα είναι μια επιτυχημένη επαγγελματίας με φυσιολογική προσωπική και κοινωνική ζωή, έχοντας καταφέρει να επιβιώσει από το βάναυσο σύστημα ψυχικής υγείας μίας χώρας που θέλει να λέγεται ευρωπαϊκή και να διατείνεται ότι σέβεται τα δικαιώματα των πολιτών της*.

Αρρώστησα όταν ήμουν φοιτήτρια στο Πανεπιστήμιο. Μετά από ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας εμφάνισα συμπτώματα μανιοκατάθλιψης χωρίς να το ξέρω. Τρόμαξα στην αρχή αλλά δεν έδωσα σημασία. Λίγους μήνες μετά έπαθα ένα ωραίο μανιακό ψυχωσικό επεισόδιο.

– Τι σημαίνει μανιακό ψυχωσικό επεισόδιο;

Εγώ το βίωσα ως εξής: Είχα παρανοϊκές ιδέες, ότι ο τάδε μιλά για μένα, με κουτσομπολεύει, θέλει να μου κάνει κακό… Άρχισα δηλαδή να παραποιώ κομμάτια της πραγματικότητας και να νιώθω απειλούμενη. Πήγα σε δημόσιο ψυχιατρείο αλλά δεν είχε κρεβάτια και με παρέπεμψαν σε μια ιδιωτική κλινική, όπου οι συνθήκες ήταν τραγικά απαίσιες.

Κάνανε μέχρι και ηλεκτροσόκ εκεί μέσα. Μου κάνανε 12 συνεδρίες, χωρίς οι γονείς μου να γνωρίζουν τίποτα. Είπανε στη μάνα μου θα της κάνουμε μια μικροθεραπεία. Το λέω και ανατριχιάζω. Ήμουν 25 ετών. Σε μια άθλια κλινική.

*Το ηλεκτροσόκ είναι μέθοδος θεραπείας που εφαρμόζεται μέχρι και σήμερα, θεωρητικά σε πολύ ειδικές περιπτώσεις (π.χ. έντονης κατατονίας) και υπό πολύ συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Για την Χριστίνα είναι μια μέθοδος που «σηκώνει πολλές μηνύσεις»…*

Καταρχήν δεν θυμόμουν τίποτα για 8 μήνες. Δεν μπορούσα να διαβάσω, να δώσω ένα μάθημα στη σχολή. Έτρωγα το μεσημέρι φαγητό και το βράδυ δεν το θυμόμουνα, ζούσα το παρόν, επί 8 μήνες. Και ήμουν χωρίς διάγνωση, οξύ ψυχωσικό επεισόδιο έγραφε ο φάκελος χωρίς να διευκρινίζεται τι το προκάλεσε. Ένα χρόνο μετά, έπαθα ακόμα ένα επεισόδιο, νοσηλεύτηκα ξανά σε διαφορετική ιδιωτική κλινική, διότι το δημόσιο νοσοκομείο πάλι δεν είχε κρεβάτια. Οι συνθήκες ήταν καλύτερες αλλά μου έκανε εντύπωση πόσοι άνθρωποι βρισκόντουσαν ξεχασμένοι εκεί μέσα. Από τις ιδιωτικές κλινικές, ξέρεις,  δεν βγαίνεις ποτέ αν ο συγγενής δεν θέλει να σε βγάλει.

– Στη δεύτερη κλινική έγινε διάγνωση;

Όχι, οι ιδιωτικές κλινικές δεν κάνουνε διάγνωση κι εγώ φυσικά δεν έγινα καλά εκεί πέρα μέσα. Λίγο καιρό μετά όμως νοσηλεύτηκα σε πανεπιστημιακή κλινική. Εκεί ήταν “κολέγιο”, διαγνώστηκε διπολική διαταραχή, έμεινα 20 μέρες και μετά ξεκίνησα μια θεραπεία που πήγε αρκετά καλά. Με παρακολουθούσε ένας ιδιώτης γιατρός μια φορά το μήνα επί πέντε χρόνια. Έτσι τελείωσα τη σχολή μου, έκανα την πρακτική μου και άρχισα να ψάχνω για δουλειά. Είχα ωστόσο κάποιες υποτροπές όταν αντιμετώπιζα αγχώδεις καταστάσεις.

– Υποτροπή σημαίνει και νοσηλεία;

Για μένα ναι. Εκτός από μερικές φορές που καταλάβαινα ότι κάτι δεν πάει καλά και αύξανα μόνη μου τις δόσεις των φαρμάκων.

– Έχεις νοσηλευθεί χωρίς τη θέλησή σου;

Πολλές φορές. Όταν τελείωσα τις σπουδές μου και μην μπορώντας να βρω δουλειά στο αντικείμενό μου επέστρεψα στο πατρικό μου σπίτι. Οι γονείς μου ήταν φοβικά άτομα, με το που βλέπανε κάτι στραβό, πηγαίνανε στον εισαγγελέα. Έφαγα πολλές εισαγγελικές έτσι, για ψύλλου πήδημα. Ειδικά από τη στιγμή που πέθανε ο πατέρας μου, η μάνα μου είχε πολύ άγχος, μου τράβαγε κάθε τρεις και λίγο μια εισαγγελική, ακόμα και για μεταξύ μας λογομαχία. Έκανα πέντε ακούσιες νοσηλείες μέσα σε πέντε χρόνια.

– Μπορείς να μου περιγράψεις τη διαδικασία της ακούσιας νοσηλείας;

Καταρχήν δεν γίνεται σύμφωνα με το νόμο. Ο νόμος λέει ότι πρέπει να πάνε δύο άτομα στον εισαγγελέα, ο εισαγγελέας να δώσει ένα περιθώριο για εξέταση του ασθενούς, και αν ο ασθενής έχει όντως πρόβλημα να εισαχθεί σε νοσοκομείο. Πρακτικά δεν γίνεται αυτό, αν έχεις ιστορικό και ένας να πάει φτάνει. Κανονικά πρέπει να είναι σύζυγος ή συγγενής πρώτου βαθμού αλλά ούτε αυτό τηρείται. Αν εσύ πας στην αστυνομία και πεις “ο γείτονάς μου με ενοχλεί”, η αστυνομία μπορεί να κινήσει αυτεπάγγελτα τη διαδικασία.

– Περιέγραψέ μου τη δική σου εμπειρία.

Φρικτή. Είναι φρικτή γιατί…

– Αν σε ζορίζω να σταματήσουμε.

Όχι θα σου πω. Θα σου πω το πιο τραγικό. Φαντάσου να έρχεται η αστυνομία με το φάρο  “ίου – ίου” κάτω από το σπίτι σου, να σου βάζουν χειροπέδες, να σε τραβολογάνε στο δρόμο με τα όπλα στις τσέπες. Παθαίνεις σοκ. Μετά σε πάνε στο τμήμα κι εκεί ξεκινά ακόμα μια τραυματική εμπειρία. Διότι έχουν το χαρτί του εισαγγελέα στα χέρια τους και πρέπει να εξασφαλίσουν περιπολικό να σε πάει στο νοσοκομείο και να δουν και ποιο νοσοκομείο εφημερεύει. Αν όμως πετύχεις καμιά αλλαγή βάρδιας; Αν είσαι σε κανένα νησί που το καράβι έρχεται σε τρεις μέρες; Μένεις στο τμήμα, χωρίς αγωγή, και το τμήμα δεν είναι νοσοκομείο, ούτε ξενοδοχείο να τους πεις π.χ. “θέλω να πάω στην τουαλέτα” και να σε ακούσουν. Είσαι σε οξεία φάση, οκ; Είσαι ένας ασθενής σε κρίση. Αν βρίσεις και πεις άνοιξέ μου να κατουρήσω, γιατί κατουρήθηκες άνθρωπε, μπορεί να φας το ξύλο της αρκούδας.

Θα φας το ξύλο της αρκούδας και άντε μετά να αποδείξεις ότι τις μελανιές δεν τις προκάλεσες μόνος σου. Γιατί είσαι και τρελός, σε βάλανε μέσα για την αυτοπροστασία σου.

Αφού λοιπόν αποφασίσουν σε ποιο νοσοκομείο θα σε πάνε, πρέπει βάσει νόμου να σε εξετάσουν δύο ψυχίατροι, ούτε εκεί όμως εφαρμόζεται η διαδικασία, ποτέ δεν είναι δύο γιατροί, συνήθως είναι ένας ψυχίατρος και ένας ειδικευόμενος, ο οποίος δεν θα αναλάβει την ευθύνη να πει ότι δεν είσαι καλά γιατί έχεις βρεθεί εκεί με εισαγγελική εντολή και δεν πάει κανένας ψυχίατρος ενάντια στον εισαγγελέα.

– Ο εισαγγελέας έδωσε εντολή για ακούσια εξέταση όχι για ακούσια νοσηλεία…

Ναι αλλά αν σε βγάλει και πας εσύ μετά και σφάξεις τη θεία σου τη Μαρίτσα, δεν θα τρέχουνε το γιατρό μετά; Αν και η συζήτηση για την επικινδυνότητα είναι εντελώς αβάσιμη. Έχεις δει πολλούς με ψυχικά προβλήματα που πάνε και σκοτώνουν όποιον βρουν μπροστά τους;

– Η βιβλιογραφία λέει ότι στατιστικά οι επικίνδυνοι ψυχικά ασθενείς είναι ένας ανά ένα εκατομμύριο πληθυσμού. Άρα, στατιστικά μιλώντας, στην Ελλάδα έχουμε μόλις δέκα… Αλλά ας γυρίσουμε στα δικά σου. Μπαίνεις στο ψυχιατρείο με εισαγγελική εντολή. Τι γίνεται μετά;

Τα βλέπεις όλα. Διότι σε δένουνε. Και στο Δαφνί δένουνε και στο Δρομοκαΐτειο σε δένουνε και σε κάποιες ψυχιατρικές κλινικές γενικών νοσοκομείων σε δένουνε. Εξαρτάται βέβαια από τους νοσηλευτές της βάρδιας. Αν σε δουν αρνάκι μπορεί να το ρισκάρουν και να μην σε δέσουν. Αν είναι βράδυ, μπορεί να σε δέσουν για να έχουν το κεφάλι τους ήσυχο. Αν είναι Σαββατοκύριακο μπορεί να σε δέσουνε για να βγουν οι βάρδιες τους, επειδή είναι λιγότερα άτομα. Ανάλογα λοιπόν σε ποιον θα πέσεις, σε ποια βάρδια και ποια μέρα. Αν είναι εργάσιμη, γιατρός θα σε δει την άλλη μέρα το πρωί. Μπορεί όμως να δώσει εντολή να σου κάνουν ένα ενέσιμο και να σε δει μετά από μέρες, όταν συνέλθεις.

– Πόσο κρατάει περίπου ο κλινοστατισμός;

Έχω δει και άτομα μια εβδομάδα ή αν είναι δύσκολο περιστατικό 15-20 μέρες. Μετά, αφού περάσει αυτή η φάση, στο Δαφνί και το Δρομοκαιτειο που έχουν χώρους, το καλό είναι ότι θα βγεις έξω, θα πας στο κυλικείο, θα έρθουν  οι φίλοι σου να σε δουν, είναι ωραίο το περιβάλλον, κι αυτό είναι ξεκούραση, είναι χαλαρωτικό. Θα  μπορούσαν να λειτουργούν πολύ καλά αυτά τα νοσοκομεία. Αλλά τα έχουν κάνει μαγαζάκια τους οι εργαζόμενοι, την κοπανάνε, πολλές φορές δεν είναι καν δυο στη βάρδια,  είναι μόνο ένας και γίνεται μπάχαλο. Διότι ο άλλος είναι στο δημόσιο, το μισθό του τον παίρνει, τις άδειές του τις παίρνει και σκασίλα του για τον ασθενή. Τον βλέπει σαν έναν υπάνθρωπο και ξεχνά ότι απ’ αυτόν παίρνει το μισθό του. Όχι ότι δεν υπάρχουν καλοί ευσυνείδητοι εργαζόμενοι, που έχουν προσφέρει πολλά κι έχουν καεί μέσα σε αυτό το σύστημα . Για μένα όμως είναι πολύ σημαντικό να είναι σωστός ο διευθυντής. Αν ο διευθυντής είναι καλός, θα υποχρεώσει και το υπόλοιπο προσωπικό να κάνει τη δουλειά του καλά.

– Δεν υπάρχουν ενιαίοι κανόνες από τη διοίκηση του νοσοκομείου; Ούτε έλεγχος τι κάνει ο κάθε διευθυντής;

Εγώ δεν έχω δει να γίνεται κανένας έλεγχος. Μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν. Αισθάνεσαι έρμαιο εκεί πέρα μέσα. Και καταλήγουν οι διαδικασίες να σε βασανίζουν περισσότερο από την ίδια τη νόσο. Η νόσος θα σε βασανίσει 2-3 μέρες αν μπεις σε θεραπεία. Αλλά σου μένει ο τρόπος που σου έχουν συμπεριφερθεί.

Νιώθεις σαν εγκληματίας, σε έχουν μεταχειριστεί σαν ποινικό κρατούμενο, λες κι έχεις παραβιάσει τη δικαιοσύνη, ενώ ουσιαστικά αυτοί παραβιάζουν τη δική σου δικαιοσύνη από όλες τις πλευρές. Με τι μεθόδους του δικαστηρίου, του εισαγγελέα, της αστυνομίας, του εγκλεισμού και του δεσίματος, παραβιάζουν κατάφορα την προσωπικότητά σου σε όλα τα επίπεδα

Μόνο που έρχονται στη γειτονιά σου και σε τραβάνε με το περιπολικό, το μαθαίνει όλη η γειτονιά κι άντε μετά εσύ κυκλοφόρησε, σε δείχνουν με το δάχτυλο όπου πας. Δυστυχώς η ψυχική νόσος είναι στίγμα. Δεν είμαστε τόσο προχωρημένοι ως κοινωνία να τη θεωρήσουμε μια χρόνια νόσο, τη θωρούμε κάτι σαν τη λέπρα.

Προσωπικά λοιπόν μου είχαν κοπεί τα πόδια από όλο αυτό το μπες βγες στα ψυχιατρεία, είχα φοβηθεί πολύ και βέβαια δεν μπορούσα να δουλέψω. Έκανα μήνες να συνέλθω μετά από κάθε νοσηλεία και με το που έπαιρνα λίγο τα πάνω μου έμπαινα ξανά πάλι μέσα στο ψυχιατρείο. Ήταν φοβερό αυτό το πράγμα. Βάλλεσαι από το στίγμα, από το σύστημα που είναι λειψό και πολλές φορές βασανιστικό. Άλλες φορές ο γιατρός σε ταράζει στα φάρμακα, δεν μπορείς να περπατήσεις, τρέχουν τα σάλια σου και όλα αυτά στα προκαλεί η υπερφαρμακολογία, όχι η νόσος. Αυτή η εικόνα όμως σε απομονώνει σπίτι. Δεν θες να βγεις έξω. Έχεις πολλά να παλέψεις…

– Πώς βγήκες από αυτό τον φαύλο κύκλο των ακούσιων επαναλαμβανόμενων νοσηλειών;

Ο διευθυντής μιας ψυχιατρικής κλινικής που νοσηλεύτηκα τελευταία, κατάλαβε ότι κάτι δεν πάει καλά με τη μάνα μου και της έστειλε ψυχολόγο στο σπίτι για να τη συνεφέρει. Πιστεύω ότι αυτή η κοπέλα έκανε πολύ καλή δουλειά γιατί σιγά σιγά η μάνα μου χαλάρωσε, της έκανε μεγάλο καλό αυτή η παρέμβαση. Επιπλέον μου έστελνε κι εμένα μια νοσηλεύτρια στο σπίτι. Σιγά σιγά συνήλθα κι εγώ και άρχισα να πηγαίνω στο Κέντρο Ψυχικής Υγείας που ήταν συνδεδεμένη η κλινική. Εκεί είχα δωρεάν γιατρό, ψυχολόγο και νοσηλευτή, είχα μια ομάδα που με παρακολουθούσε δωρεάν, κι αυτό ήταν το πιο σημαντικό πράγμα στην αλλαγή της πορείας μου. Διότι στις αρχές δεν μπορείς να εργαστείς, πώς θα τα πληρώσεις όλα αυτά; Κάπου δεν θα πας, κάτι δεν θα κάνεις. Παράλληλα, παρακολούθησα κι ένα πρόγραμμα ψυχοκοινωνικής επανένταξης σε μια ΜΚΟ.  Σιγά σιγά λοιπόν μπήκα σε μια σειρά, βρήκα δουλειά, έφυγα από το σπίτι και έμεινα μόνη μου. Μετά από χρόνια πλέον, έχω μπει μαχητικά στον χώρο της εργασίας, η ζωή μου έχει ομαλοποιηθεί και πηγαίνει καλύτερα και η ασθένειά μου.

– Η ζωή σου δηλαδή άλλαξε από τύχη; Επειδή έπεσες σε έναν καλό γιατρό; Όλα αυτά τα χρόνια δεν σκέφτηκες να απευθυνθείς κάπου; Να καταγγείλεις κάπου όλα αυτά τα πράγματα που βίωνες;

Μα δεν έχεις κάπου να απευθυνθείς. Ακόμα κι αν έχεις χρήματα να πας σε δικηγόρο, είναι πολύ λίγοι οι νομικοί που γνωρίζουν για την ψυχική ασθένεια. Επιπλέον, φοβάσαι να μιλήσεις για να μην στιγματιστείς. Το στίγμα είναι μεγάλο θέμα. Δες πώς στιγματίζουν τα μίντια τον ψυχικά ασθενή.

“Ο ψυχασθενής δολοφόνος”, “ο μανιακός που σκότωσε το παιδάκι στην άσφαλτο”… Γιατί μανιακός; Συγνώμη, μανιακός είναι μια διάγνωση! “Ο τρελός έκανε εκείνο”. Γιατί τρελός; Έχετε πιστοποιήσει ότι είναι τρελός;

Αλλά δεν έχουμε σωματεία, δεν έχουμε συλλόγους να τραβήξουμε 10 μηνύσεις. Κι έτσι στη μέση νοικοκυρά μένει ότι ο άνθρωπος που έχει προβλήματα ψυχικής υγείας είναι δολοφόνος, είναι παιδεραστής, είναι, είναι… Γι’ αυτό είναι τόσο πολλοί αυτοί που έχουν ψυχική νόσο και κρύβονται.

Ξέρεις πόσοι παίρνουν κρυφά τα ψυχοφάρμακα;

Αν όλοι αυτοί είχαν φωνή, αν απαιτούσαν σεβασμό στα δικαιώματά τους, θα μας αντιμετώπιζαν διαφορετικά.

Τώρα όλοι κρύβονται…