Πίσω από τις κλειστές πόρτες των ψυχιατρείων της Αθήνας

– Ποιους να λύσω;

– Όλους να τους λύσεις.

– Και τον καινούριο;

– Και τον καινούριο.

Είναι η πρώτη φορά που αντικρίζω άνθρωπο δεμένο με λουρί στο κρεβάτι του και η εικόνα μου προκαλεί τουλάχιστον αμηχανία. Βρίσκομαι στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής – Δρομοκαΐτειο, μέσα σε μια τεράστια καταπράσινη έκταση με όμορφα νεοκλασικού τύπου κτίρια, που -απ’ ό,τι μου εξηγούν οι εργαζόμενοι- δεν είναι και πολύ λειτουργικά για τις ανάγκες ενός νοσοκομείου. «Οι κλινικές είναι διώροφες αλλά δεν έχουν ασανσέρ. Πρέπει να δεις τι πατέντες κάνουμε για να κατεβάσουμε από τον δεύτερο όροφο ασθενή με κινητικά προβλήματα. Φορείο δεν χωράει να περάσει από την πόρτα του Εφημερίου. Το κτίριο των εξωτερικών ιατρείων γεμίζει αμέσως και οι άνθρωποι περιμένουν απ’ έξω, ειδικά το χειμώνα περνάνε πολύ ωραία στο κρύο. Βέβαια, έχουμε μουσείο και αμφιθέατρο για εκδηλώσεις, άλλο που δεν γίνεται καμία εκδήλωση. Η τελευταία ήταν όταν νοσηλεύαμε τον Μπάρκουλη και του έκανε φιέστα αποχαιρετιστήρια η διοίκηση. Είχαμε φωνάξει την Καίτη Γκρέι, ήταν πολύ ωραία, από τότε που έφυγε ο Μπάρκουλης τίποτα».

Όσο τραγελαφικά κι αν ακούγονται όλα αυτά, το Δρομοκαΐτειο είναι αντιμέτωπο με πολύ πιο σοβαρά προβλήματα. Έχουν περάσει μερικές εβδομάδες από τη «θορυβώδη» συγκέντρωση που οργάνωσε το σωματείο των εργαζομένων έξω από υπουργείο Υγείας, κάνοντας λόγο για ένα νοσοκομείο στα όρια της κατάρρευσης, προσωπικό στα όρια της εξαθλίωσης και απλήρωτα συνεργεία καθαρισμού και φύλαξης. Τους δέκτες μας κατέκλυσαν κρεμάλες και πλακάτ διαμαρτυρίας, ενώ αίσθηση προκάλεσε η δήλωση υπαλλήλου καθαριότητας, ότι οι ίδιες σύριγγες επαναχρησιμοποιούνται μια και δύο φορές… Επικοινωνώ αμέσως με τον γενικό γραμματέα του σωματείου, Ιωσήφ Σίσκα, ο οποίος σπεύδει να διευκρινίσει πώς επρόκειτο για ατυχή δήλωση που ειπώθηκε «εν τη ρύμη του λόγου» για να δοθεί έμφαση στην έλλειψη υγειονομικού υλικού και τη γενικότερη κατάσταση που βιώνει το νοσοκομείο. «Δεν υπάρχει έλλειψη υγειονομικού υλικού. Βιώνουμε σοβαρές ελλείψεις προσωπικού και οικονομική ασφυξία και αυτό αφορά όλα τα νοσοκομεία. Βεβαίως, είναι ακανθώδης ο χώρος της ψυχιατρικής» θα μου πει αργότερα ο πρόεδρος του νοσοκομείου, Ισίδωρος Πρώιος.

Ακανθώδης σε καιρούς ευμάρειας, πόσο μάλλον σε καιρούς κρίσης. Μετά το σκάνδαλο της Λέρου και τις εικόνες των γυμνών, δεμένων ασθενών από το ψυχιατρείο του νησιού, που ντρόπιασαν τη χώρα μας διεθνώς, 1.5 δισεκατομμύρια ευρώ δαπανήθηκαν στο πλαίσιο της περίφημης ψυχιατρικής μεταρρύθμισης που φιλοδοξεί να βάλει τέλος στο άσυλο και να οδηγήσει τα ψυχιατρεία σε κλείσιμο, έχοντας ήδη αναπτύξει εκατοντάδες εναλλακτικές δομές ψυχικής υγείας στην κοινότητα και πλάνο παροχής βραχείας νοσηλείας στα γενικά νοσοκομεία για το μικρό χρονικό διάστημα που ο ασθενής βρίσκεται σε κρίση. Παρόλα αυτά, τα τρία μεγάλα ψυχιατρικά νοσοκομεία της χώρας (Δρομοκαΐτειο, Δαφνί, Θεσσαλονίκης) εξακολουθούν να βρίσκονται στο επίκεντρο της ψυχιατρικής φροντίδας και να διατηρούν ασυλικά τμήματα χρόνιων ασθενών. Στο Βελισσάρειο τμήμα του Δρομοκαϊτειου φιλοξενούνται 17 χρόνιοι ασθενείς, ενώ 58 ακόμα βρίσκονται διάσπαρτοι στα τμήματα βραχείας νοσηλείας του νοσοκομείου.

Άνθρωποι ξεχασμένοι κι από το Θεό

Σε ένα δωμάτιο με ασθενείς μεγάλης ηλικίας, μια νέα γυναίκα, καθισμένη στο κρεβάτι, κουνιέται ρυθμικά μπρος – πίσω. Πίνει νερό από ένα μπουκάλι που κρατά στο αριστερό χέρι, ενώ το δεξί της χέρι κουνιέται σε τρελούς ρυθμούς. Δίπλα ακριβώς, στο σίδερο του κρεβατιού, το καφέ λουρί της καθήλωσης. Αναρωτιέμαι αν θα μπορούσε να έχει μια στοιχειωδώς καλύτερη ζωή κάπου αλλού, εκτός ενός υποστελεχωμένου νοσοκομείου, που το μόνο που μπορεί να της προσφέρει είναι τροφή, φάρμακα κι ένα κρεβάτι. «Η καθημερινότητά τους είναι να ξυπνάνε το πρωί, να μπουν για μπάνιο -όσοι μπορούν- να τους ταΐσουμε και να τους δώσουμε φάρμακα» σημειώνουν οι εργαζόμενοι.

Άνδρες, γυναίκες, ψυχωσικοί, καταθλιπτικοί, άστεγοι και χρήστες ουσιών

Στα τμήματα βραχείας νοσηλείας εισάγονται νέοι ασθενείς κάθε Δευτέρα και Πέμπτη που εφημερεύει το νοσοκομείο. Τετάρτη και Παρασκευή εφημερεύει το Δαφνί και τις υπόλοιπες μέρες οι ψυχιατρικές κλινικές των γενικών νοσοκομείων.  «Οι μόνοι που δεν μπαίνουν στα τμήματα βραχείας είναι οι ηλικιωμένοι, από 65 και άνω. Όλα τα άλλα περιστατικά μπαίνουν όπου τύχει, όπου υπάρχει κρεβάτι την ημέρα που εφημερεύουμε. Άντρες, γυναίκες, ψυχωσικοί, καταθλιπτικοί, ακόμα και αλκοολικοί και τοξικομανείς εδώ έρχονται, παρόλο που δεν έχουμε ειδικό τμήμα και δεν τους προσφέρουμε ουσιαστικά τίποτα. Γενικά, οι εισαγωγές έχουν αυξηθεί»

Έχουν αυξηθεί πολύ οι καταθλίψεις ως συνέπεια των οικονομικών προβλημάτων και φτάνουν οι άνθρωποι συχνά σε σημείο να χρειαστούν  νοσηλεία

«Υπάρχουν περιστατικά που παλιότερα θα πηγαίνανε σε ιδιωτικές κλινικές αλλά σήμερα δεν έχουν τη δυνατότητα και τους απορροφά πλέον το δημόσιο ψυχιατρείο. Βλέπεις πρώην επιχειρηματίες, που έπεσαν οι δουλειές τους έξω, βλέπεις άστεγους που τους μαζεύει η αστυνομία από το δρόμο και τους φέρνει εδώ. Είναι ακόμα μια συνέπεια της όλης κατάστασης της κρίσης».

Ανατρέχοντας στα λειτουργικά στοιχεία του νοσοκομείου, επιβεβαιώνει κανείς την αύξηση  του αριθμού των εισαγωγών, οι οποίες προ κρίσης κυμαίνονταν στις 1500 ετησίως, ανέβηκαν στις 1800 το 2009 και το 2015 έφτασαν τις 2092. Παράλληλα έχει μειωθεί σημαντικά το προσωπικό, με το υπουργείο Υγείας να αποτιμά τον αριθμό των εργαζομένων που λείπουν συνολικά από την ψυχική υγεία στους 1700.

Προ κρίσης οι εισαγωγές κυμαίνονταν στις 1500 ετησίως, ανέβηκαν στις 1800 το 2009 και το 2015 έφτασαν τις 2092.

«Στα τμήματα είμαστε συνήθως 2 άτομα για 30 ασθενείς και μετά από εφημερία. Φτάνεις στα όριά σου, είναι πολύ μεγάλη η πίεση διότι έχεις να κάνεις με ανθρώπους. Ο ψυχιατρικός ασθενής θέλει ειδικό χειρισμό κι έναν απαιτούμενο χρόνο επικοινωνίας για το πιο απλό πράγμα. Ακόμα και για να πάρει το φάρμακο πρέπει να είσαι εκεί για να το διαπραγματευτείς, να τον πείσεις. Ή όταν έχεις ασθενείς περιορισμένους στο κρεβάτι, κανονικά θέλουν συνεχή εποπτεία. Είναι πολλοί από αυτούς που έρχονται ακούσια με εισαγγελική εντολή που είναι περιορισμένοι στο κρεβάτι. Πώς δύο άτομα θα εποπτεύουν διαρκώς όλους αυτούς τους ανθρώπους;»

Περιπολικά, χειροπέδες και δέσιμο στο κρεβάτι

Καθώς ο συνομιλητής μου συνεχίζει να μιλά για τις τρομερές ελλείψεις σε νοσηλευτικό προσωπικό, εγώ έχω μείνει στο άκουσμα της εισαγγελικής εντολής. Δεν ξέρω αν σας φαίνεται παράξενο ασθενείς να μπαίνουν στο ψυχιατρείο με παρέμβαση εισαγγελέα. Ακόμα κι αν στο μυαλό σας ο ψυχικά ασθενής ταυτίζεται κατά κάποιον τρόπο με τον «σχιζοφρενή δολοφόνο με το πριόνι» θα εκπλαγείτε μαθαίνοντας ότι περισσότεροι από τους μισούς μπαίνουν στα ψυχιατρεία αυτής της χώρας χωρίς τη θέλησή τους, με εισαγγελική εντολή. Είναι όλοι «σχιζοφρενείς δολοφόνοι με το πριόνι»; Προφανώς και όχι. Παρόλα αυτά οδηγούνται στο ψυχιατρείο με περιπολικό και χειροπέδες για λόγους που εξηγούμε αναλυτικά εδώ. Στο Δρομοκαΐτειο μάλιστα, το 2015, το ποσοστό των ακούσιων εισαγωγών έφτασε το 61,2%.

Στο Δρομοκαΐτειο, το 2015, το ποσοστό των ακούσιων εισαγωγών έφτασε το 61,2%.

– Όλοι αυτοί οι άνθρωποι είναι δεμένοι στα κρεβάτια τους;

«Όχι όλοι. Όταν κάποιος είναι επικίνδυνος να κάνει κακό στον εαυτό του ή άλλους και όταν κάποιος ξέρεις ότι θα προσπαθήσει να φύγει. Διότι εδώ, σε αντίθεση με το Δαφνί, οι πόρτες των τμημάτων δεν είναι κλειδωμένες. Η ανοιχτή και η κλειστή πόρτα έχει υπέρ και κατά».

Στην ανοιχτή πόρτα αυτούς που φοβάσαι ότι μπορεί να φύγουν τους κρατάς δεμένους.

– Και τους λύνεις μερικές ώρες την ημέρα μόνο;

«Τους λύνεις το βράδυ που η πόρτα είναι κλειστή ούτως ή άλλως αλλά και το μεσημέρι, αν είσαι σε πάνω όροφο, μπορείς να τους λύσεις να περπατήσουν λίγο να ξεμουδιάσουν. Αν είσαι στο ισόγειο, δεν μπορείς, γιατί πιθανώς να φύγουν από τα παράθυρα. Οπότε είναι πιο συχνά περιορισμένοι. Πόσο μάλλον οι ασθενείς με νοητική υστέρηση που αν φύγουν θα χαθούν κιόλας».

– Η νοητική υστέρηση αντιμετωπίζεται στο ψυχιατρείο;

«Κι όμως εδώ μπαίνουν, με εισαγγελική εντολή. Έχουμε μεγάλο έλλειμμα υπηρεσιών για την αντιμετώπιση ενήλικων ασθενών με νοητική υστέρηση. Οπότε αναγκαστικά ο ασθενής θα βρεθεί εδώ, σε μια εντελώς ακατάλληλη δομή, που τον διεγείρει περισσότερο, διότι θέλει άλλου είδους θεραπεία, θέλει να ακούσει μουσική, θέλει ψυχαγωγικές δραστηριότητες, θέλει να ασχοληθείς μαζί του. Τα παιδιά αυτά στη Ελβετία ή στη Γαλλία θα πηγαίνανε σε μια δομή που θα είχε γυμναστή, δραματοθεραπευτή και άλλες τέτοιου  τύπου ειδικότητες».

Εδώ μέσα είναι τσουβαλιασμένα όλα μαζί. Κοιμάται το παιδί και δίπλα του ο άλλος, δεμένος, φωνάζει και ουρλιάζει.

«Δεν μιλάμε για ποιότητα υπηρεσιών αυτή τη στιγμή μιλάμε για καθαρή διαχείριση»

Εν τω μεταξύ, εμφανίζεται ένας δόκιμος και ρωτά τον συνομιλητή μου αν μπορεί να δέσει έναν ασθενή με νοητική υστέρηση.

– Γιατί, με ποιον μαλώνει;|

– Δεν μαλώνει αλλά όλη την ώρα κάτι ζητάει.

– Όχι, να μην τον δέσεις, αρκεί να μην βγει έξω.

– Δεν βγαίνει, είναι όλη την ώρα σε εμάς και κάτι θέλει.

– Είπα, να μην τον δέσεις.

«Κάποια στιγμή αυτό το παιδί θα δεθεί, γιατί θα πάει να πειράξει κάποιον και μπορεί να φάει και καμία… Μακάρι να είχαμε τους πόρους τους υλικούς και τους ανθρώπινους για να κάνουμε τη δουλειά μας όπως την έχουμε μάθει και όπως την έχουν ανάγκη οι ασθενείς».

Related content

Αναπάντητα ερωτήματα

Βγαίνω από το Δρομοκαΐτειο με άπειρα ερωτηματικά. Μετά από τρεις δεκαετίες ψυχιατρικής μεταρρύθμισής και τόσα χρήματα που διατέθηκαν στον τομέα της ψυχικής υγείας, αυτές είναι οι καλύτερες συνθήκες νοσηλείας που μπορούμε σαν κράτος να προσφέρουμε σε ένα από τα πιο ευάλωτα κομμάτια της κοινωνίας μας; Πού σταματά η παραβίαση των δικαιωμάτων των ασθενών και πού αρχίζει η καταπάτηση των δικαιωμάτων των εργαζομένων; Μιλάμε για μια ψυχιατρική δομή που μετρά πάνω από έναν αιώνα λειτουργίας και που το 2015 μόνο νοσήλευσε 2029 ασθενείς και απασχόλησε 467 εργαζομένους. Ένας μεγάλος πληθυσμός που βιώνει συλλογικά, άμεσα ή έμμεσα, συνθήκες κατάφορης προσβολής της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Καθώς οι μαρτυρίες των παραπάνω έγιναν με την προϋπόθεση της προστασίας της ταυτότητας των συνομιλητών μου, ζητώ ένα επίσημο σχόλιο από τον Σύλλογο Νοσηλευτών Ψυχιατρικών Νοσοκομείων και συγκεκριμένα από την Ελένη Ντάτση, που είναι η ίδια εργαζόμενη στο Δρομοκαΐτειο.

«Πρώτον, για μένα η ψυχιατρική μεταρρύθμιση δεν πέρασε ποτέ από το Δρομοκαΐτειο. Δεν νοείται νοσοκομείο ψυχιατρικό να έχει το 2016 τμήμα χρόνιων ασθενών, ένα τμήμα που είναι ντροπή να υπάρχει και είναι άσχημο και για τους ασθενείς να είναι εκεί».

Δικαιούνται τέτοια ζωή; Να περιμένουν να πεθάνουν μέσα σε ένα νοσοκομείο;

«Δεύτερον, οι δομές ψυχικής υγείας στην κοινότητα δεν επαρκούν. Βγαίνει ο ασθενής, δεν έχει πού να πάει, μετά από λίγο καιρό ξαναμπαίνει στο ψυχιατρείο. Το φαινόμενο της περιστρεφόμενης πόρτας. Αυτοί είναι οι λεγόμενοι νεοχρόνιοι, έτσι αποκαλούμε αυτούς που νοσηλεύονται πάνω από 3 μήνες, οι περισσότεροι διότι δεν έχουν κοινωνικό περιβάλλον να τους υποστηρίξει, κι έτσι ξεμένουν εδώ, να ζουν μέσα σε ένα νοσοκομείο, μαζί με κάθε είδους περιστατικά, όπως χρήστες τοξικών ουσιών. Στο τμήμα μου το τελευταίο εννιάμηνο το 24,2% ήταν χρήστες τοξικών ουσιών. Αυτοί οι άνθρωποι χρειάζονται ειδικό πλαίσιο για να αντιμετωπίζονται και τα παθολογικά συμπτώματα της απεξάρτησης και να μην επηρεάζει ο ένας τον άλλο, έχουμε και νοητικές υστερήσεις και μπορεί να είναι στον ίδιο θάλαμο, δεν είναι εύκολο. Στο τμήμα μου έχω μια τέτοια περίπτωση».

Όποτε με βλέπει έρχεται και με ρωτάει “πότε θα φύγω Ελένη”. Αυτό το παιδί δεν θα μπορούσε να ζήσει σε έναν ξενώνα;

«Είναι βλέπεις λίγες οι δομές που είναι κατάλληλες και δεν έχουν θέσεις. Συνήθως επιλέγουν τους πιο λειτουργικούς ασθενείς, που σημαίνει πως οι άνθρωποι με νοητική υστέρηση δεν θα φύγουν ποτέ από τα βραχέα. Ούτε στο σπίτι τους θα πάνε, ούτε σε δομή θα πάνε, θα μείνουν σε ένα τμήμα βραχείας νοσηλείας με διεγερτικούς με επιθετικούς, με χρήστες, πόσο καλά να πάει ένα τέτοιο περιστατικό σε ένα τέτοιο περιβάλλον; Κάνεις ένα βήμα μπροστά και δέκα βήματα πίσω σε κάθε εφημερία. Θα μπορούσαμε ως Δρομοκαΐτειο να έχουμε κάνει δομές, υπάρχουν ένα σωρό κτίρια εγκαταλελειμμένα, θα μπορούσαν να έχουν αξιοποιηθεί κάπως».

Ρωτώ την κυρία Ντάτση για τις καθηλώσεις ασθενών ή τους «θεραπευτικούς κλινοστατισμούς» όπως λέγεται επιστημονικά το δέσιμο στο κρεβάτι.

Τον κλινιστατισμό τον αποφασίζει ο γιατρός και έχει το χαρακτήρα του νόμιμου όταν ο ασθενής κρίνεται επικίνδυνος για τον εαυτό του ή για τους άλλους. Προσωπικά, δεν ξέρω πόσο θεραπευτικός είναι ή αν κάθε φορά χρησιμοποιείται για τους σωστούς λόγους. Ένας λόγος που χρησιμοποιείται στο Δρομοκαΐτειο είναι γιατί τα τμήματά μας είναι ανοιχτά. Τυπικά, για να εφαρμόσεις θεραπευτικό κλινοστατισμό πρέπει να είναι με ακούσια νοσηλεία ο ασθενής, σε εκούσια δεν μπορείς νόμιμα να εφαρμόσεις περιορισμό, οπότε κάποιοι γιατροί ζητούν τη συναίνεση του συγγενή για να το κάνουν, όχι όλοι».

Τυπικά, για να εφαρμόσεις θεραπευτικό κλινοστατισμό πρέπει ο ασθενής να νοσηλεύεται ακούσια.

Θέτω το ερώτημα και στον πρόεδρο του Δρομοκαϊτείου: «Η καθήλωση γίνεται μόνο όταν χρειάζεται να γίνει προς προστασία του ασθενούς και των περί του ασθενούς. Πολλοί την πολεμούν και την θεωρούν απάνθρωπο μέτρο, αλλά ο γιατρός δεν το κάνει για ευκολία του, το κάνει για να προστατεύσει τον ασθενή που μπορεί να πέσει απ’ το παράθυρο ή να βλάψει τους ανθρώπους γύρω του, αλλοίμονο. Είναι ορισμένα πράγματα που τα περιβάλλουν με μια αχλή… Λες και δεν έχουν μυαλό… Ήρθαν και γράψανε εδώ απ’ έξω για την καθήλωση στους τοίχους. Όταν ο γιατρός είναι γιατρός δεν μπορεί να δέσει έναν άνθρωπο χωρίς να υπάρχει λόγος, γιατί για να τον τυραννάει; Μόνο όταν επιβάλλεται θα τον δέσει και θα τον απελευθερώσει όταν αρχίσουν και επιδρούν τα φάρμακα».

Είναι σαν το θηρίο που το ναρκώνεις κατά κάποιον τρόπο.

Ζητώ την άποψη του Βλάση Τομαρά, νευρολόγου – ψυχίατρου και προέδρου της Ειδικής Επιτροπής Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές, της μόνης θεσμοθετημένης ανεξάρτητης αρχής που δέχεται αποκλειστικά καταγγελίες για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις ψυχικές δομές της χώρας.

«Τα δικαιώματα των ψυχικά ασθενών παραβιάζονται κυρίως στις καθηλώσεις, οι οποίες γίνονται άνευ λόγου και κατά παράβαση του πρωτοκόλλου. Αυτό έχουμε διαπιστώσει από τις καταγγελίες που δεχόμαστε και από τους ελέγχους που κάνουμε στα ψυχιατρεία» απαντά και προσθέτει. «Οι παραβιάσεις δικαιωμάτων στα ψυχιατρεία είναι επανειλημμένες, με πρώτο από όλα το Δαφνί – και τα άλλα όμως δεν πάνε πίσω. Εκτός από τις καθηλώσεις αφορούν στις ακούσιες νοσηλείες που μπορεί να παρατείνονται περισσότερο από όσο χρειάζεται, ενώ έχουμε και απώλειες ανθρώπινης ζωής».

Μέσα σε 15 μήνες μετρήσαμε 6 θανάτους στο Δαφνί.

«Ο τελευταίος θάνατος, ήταν εντελώς αδικαιολόγητος. Έχουμε ζητήσει δύο φορές εγγράφως να μας δώσουν το πόρισμα της Ένορκής Διοικητικής Εξέτασης και δεν μας το έχουν στείλει ποτέ. Οι παραβιάσεις συγκαλύπτονται από τις διοικήσεις, γι’ αυτό θεωρώ πως υπάρχουν πολλές ακόμα που δεν τις μαθαίνουμε. Μαθαίνουμε όσες προκύπτουν από καταγγελίες συγγενών και όταν εμείς πληροφορούμαστε κάτι και ζητάμε να μάθουμε τι συμβαίνει, λένε “ναι θα το δούμε…”».

Ρωτώ αν όλα αυτά έχουν να κάνουν και με την έλλειψη προσωπικού. «Δεν έχει να κάνει μόνο με τον αριθμό του προσωπικού αλλά με τον τρόπο που αυτό λειτουργεί. Είναι θέμα κανόνων. Στις περισσότερες περιπτώσεις θανάτων, το προσωπικό ήταν περισσότερο από το συνηθισμένο».

– Πώς παρεμβαίνει η Ειδική Επιτροπή;

«Ζητάμε διερεύνηση και γίνεται ΕΔΕ. Όλες οι ΕΔΕ όμως καταλήγουν στο ότι δεν υπάρχουν προσωπικές ευθύνες διότι η σύσταση αυτών των επιτροπών είναι εσωτερική. Ο νόμος λέει πως μπορούμε να απευθυνθούμε και σε εισαγγελέα, όμως υπάρχουν δύο περιπτώσεις που ακόμα και ο εισαγγελέας μας αγνόησε».

Δαφνί: Η ναυαρχίδα της ψυχικής υγείας

Ψάχνοντας το τηλέφωνο του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής (ΨΝΑ) πληκτρολογώ τη λέξη Δαφνί και δίπλα εμφανίζεται η λέξη τρελάδικο. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το μεγαλύτερο ψυχιατρικό νοσοκομείο της χώρας και ένα από τα μεγαλύτερα στα Βαλκάνια φέρει το βαρύ φορτίο όλων των προκαταλήψεων και των φόβων της ελληνικής κοινωνίας για την τρέλα. Σκέφτομαι τα λόγια ενός φίλου, που κατ’ επάγγελμα μάχεται για την προστασία των δικαιωμάτων στο χώρο της ψυχικής υγείας, εξαγριώνεται όταν διαπιστώνει παραβιάσεις εντός και εκτός ψυχιατρείων, αλλά παρόλα αυτά σημειώνει πως: «Υπάρχουν άνθρωποι που κάνουν εξαιρετική δουλειά στο Δαφνί, όμως το σύστημα – πλαίσιο έχει πάρει την κατάρα όλων. Θα ήμασταν πολύ χαρούμενοι αν μπορούσε να εξαφανιστεί, να μην το βλέπουμε, γι’ αυτό το προσωπικό έχει ένα δίκιο να είναι θυμωμένο…»

«Νοσοκομείο σε κρίση»

«Έξι θάνατοι μέσα σε 15 μήνες»

«Το φάντασμα της Λέρου πλανάται πάνω από την ψυχική υγεία στη χώρα μας…»

Τα παραπάνω διαβάζει κανείς όχι σε τίτλους ειδήσεων, αλλά στις εκθέσεις των θεσμοθετημένων ανεξάρτητων αρχών, όπως η Ειδική Επιτροπή Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές και ο Συνήγορος του Πολίτη. Από τους έξι θανάτους που σημειώθηκαν στο Δαφνί από τον Ιούνιο του 2014 έως τον Σεπτέμβριο του 2015, οι τρεις προκλήθηκαν κατά τη διάρκεια πυρκαγιάς που ξέσπασε στο 7ο τμήμα χρόνιων ασθενών του νοσοκομείου, στις 4 του περασμένου Σεπτέμβρη. Εκεί νοσηλεύονται άτομα με βαριά νοητική υστέρηση και ψυχικές διαταραχές, στα οποία σύμφωνα με τα πορίσματα της Ειδικής Επιτροπής, εφαρμόζονται τεχνικές παρατεταμένου κλινοστατισμού.

Στην εκτενή έκθεση της κατεπείγουσας Ένορκης Διοικητικής Εξέτασης του ΣΕΥΥΠ (29-09-2015) αναφέρονται, μεταξύ άλλων, ότι ο θάλαμος από τον οποίο ξεκίνησε η πυρκαγιά ήταν γεμάτος από εύφλεκτα υλικά, ότι κατά την έναρξη του συμβάντος ο ένας  νοσηλευτής  απουσίαζε καθώς  και  ότι  δεν  είχε  γίνει  αναγόμωση  των  έξι πυροσβεστήρων του τμήματος. Σύμφωνα με τις καταθέσεις , φέρεται να ήταν τέσσερις  οι  καθηλωμένοι ασθενείς  κατά  την  ώρα  του  συμβάντος. Στο πλαίσιο αυτό το Σώμα Επιθεωρητών πρότεινε την άσκηση πειθαρχικής δίωξης στην τότε αναπληρώτρια διοικήτρια, στον διευθυντή της ιατρικής υπηρεσίας, στον θεράποντα ιατρό του φερόμενου ως δράστη και στην  διευθύντρια  της  νοσηλευτικής  υπηρεσίας  για αμέλεια ή ατελή εκπλήρωση του υπηρεσιακού καθήκοντος.

Related content  

Θέτω τα παραπάνω ζητήματα στον Βλάση Παύλου, ακτινολόγο και διευθυντή της ιατρικής υπηρεσίας ο οποίος από τον περασμένο Δεκέμβριο τελεί χρέη διοικητή (το υπουργείο Υγείας δεν έχει ορίσει ακόμα διοικήσεις στα ψυχιατρικά νοσοκομεία).

«Καταρχάς, όλα αυτά που γράφονται επικεντρώνονται στο Δαφνί γιατί είναι η ναυαρχίδα των ψυχιατρικών δομών στην Ελλάδα και κάποιοι, για διάφορους λόγους, προσπαθούν να μειώσουν την προσφορά και την αξιοπιστία του. Σχετικά με τους θανάτους  που περιγράφετε και τις εκθέσεις των διαφόρων φορέων, αυτά συνέβαιναν πάντα και στα ψυχιατρεία του εξωτερικού. Είναι φυσιολογικό να υπάρχουν τέτοια περιστατικά σε ένα ψυχιατρικό νοσοκομείο, είναι συνυφασμένα με τη μορφή των ασθενών. Κανένας δεν έχει πει με συγκεκριμένα στοιχεία ότι υπήρξε παράλειψη καθήκοντος ή αμέλεια».

Το ΣΕΥΥΠ πρότεινε την άσκηση πειθαρχικής δίωξης σε τέσσερα άτομα για αμέλεια ή ατελή εκπλήρωση του υπηρεσιακού καθήκοντος

Ο «δυνητικά επικίνδυνος» ασθενής

Η φονική πυρκαγιά στο Δαφνί ξεκίνησε από το δωμάτιο ενός ασθενή που έχει διαπράξει έγκλημα και έχει μεταφερθεί στο ψυχιατρείο για νοσηλεία και φύλαξη βάσει του άρθρου 69 του Ποινικού Κώδικα. Γιατί αυτός ο ασθενής βρίσκεται στο ψυχιατρείο και όχι στη φυλακή; Διότι το έγκλημα δεν του καταλογίστηκε από το δικαστήριο λόγω της ψυχικής νόσου. Κρίθηκε με άλλα λόγια αθώος μεν, δυνητικά επικίνδυνος δε. Κι αυτό είναι ένα αρκετά παράδοξο σημείο της ελληνικής νομοθεσίας που φέρνει σε δύσκολη θέση τόσο τους ασθενείς όσο και τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας που καλούνται να παίξουν τον ρόλο του φύλακα και του θεραπευτή ταυτόχρονα. Στην περίπτωση του συγκεκριμένου ασθενή, ο συνδυασμός θεραπείας και φύλαξης έχει εγκαταλειφθεί από καιρό… Βρίσκεται κλεισμένος σε ένα ειδικά διαμορφωμένο, λευκό δωμάτιο. Το προσωπικό του δίνει φαγητό και φάρμακα από το παράθυρο της πόρτας. Δυνατότητα προαυλισμού δεν υπάρχει και συναναστρέφεται μόνο με τους γονείς του δύο φορές την εβδομάδα. Όπως  εξηγεί ο κύριος Παύλου, για να πραγματοποιηθεί το επισκεπτήριο, ένας φύλακας ανεβαίνει από την πύλη του νοσοκομείου στο διπλανό δωμάτιο και παρακολουθεί με κάμερα μαζί με τον θεράποντα ιατρό, Χαράλαμπο Τουλούμη.

Ρωτώ τον κύριο Τουλούμη πώς αντιδρά ο ασθενής που είναι υπό μόνιμο περιορισμό. «Ο γιατρός πρέπει να ωφελεί. Αν δεν μπορεί να ωφελήσει, δεν κάνει σωστά τη δουλειά του. Όταν αναγκαζόμαστε να είμαστε τόσο περιοριστικοί, δεν βλάπτουμε; Εσάς αν σας έκλεινα  σε ένα δωμάτιο πώς θα αντιδρούσατε; Θα έπρεπε να υπάρχει μία ειδική δομή και φυλακτικό προσωπικό που να επιτρέπει τον προαυλισμό. Αλλά βλέπετε ζούμε σε μια φτωχή χώρα, δεν μπορούμε να έχουμε όλες τις δομές».

«Η κατάσταση αυτή, προφανώς, είναι απαράδεκτη» επισημαίνει στο News247 ο Γιώργος Αβραμίδης, εργαζόμενος στο νοσοκομείο και πρόεδρος του Συλλόγου Νοσηλευτών Ψυχιατρικών Νοσοκομείων. «Μιλάμε για έναν συγκεκριμένο ασθενή, ο οποίος δυνητικά είναι επικίνδυνος να κάνει κακό σε άλλους, ανά πάσα στιγμή, αποδεδειγμένα και δεν υπάρχει καμία μέριμνα για την αντιμετώπισή του, ως ασθενή, ο οποίος έχει ανάγκη φροντίδας μέσα σε ένα ειδικό θεραπευτικό πλαίσιο. Ο νόμος ορίζει την ύπαρξη φυλακτικού προσωπικού από το Υπουργείο Δικαιοσύνης και τη διαμόρφωση ειδικών χώρων φύλαξης. Ούτε το ένα εφαρμόζεται, ούτε το άλλο».

«Οι νοσηλευτές έχουν δίκιο που διαμαρτύρονται. Το προσωπικό έχει υποστεί πάρα πολλές επιθέσεις, ξεπερνά τα καθήκοντά του και τα όριά του. Δεν θέλουμε να στοχοποιήσουμε κανένα ασθενή, όμως από το 2010 που ήρθε εδώ, έχουμε καταγράψει 40 περιστατικά επίθεσης σε νοσηλευτές, το έχω καταθέσει και στο δικαστήριο» επισημαίνει ο κύριος Παύλου και εξηγεί πώς το νοσοκομείο έχει κινηθεί νομικά για να μεταφερθεί ο ασθενής στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης όπου υπάρχει ξεχωριστό τμήμα για τους «69ρηδες».

Πώς ορίζεται όμως η επικινδυνότητα ενός ασθενούς; Είναι όλοι οι λεγόμενοι «69ρηδες» επικίνδυνοι ή δυνητικά επικίνδυνοι; Το ΨΝΑ φιλοξενεί συνολικά 92 ψυχικά πάσχοντες εγκληματίες που βρίσκονται προς φύλαξη σύμφωνα με το άρθρο 69 του ΠΚ από τους 140 συνολικά που βρίσκονται στα ψυχιατρεία της χώρας. Ο μέσος όρος νοησηλείας- φύλαξης των ανθρώπων αυτών στα ψυχιατρεία είναι 8,5 χρόνια, ενώ πολλοί μένουν εκεί δια βίου. «Όταν συμβαίνει ένα ατύχημα ή ένα έγκλημα στοχοποιούνται όλοι οι ασθενείς κι αυτό είναι άδικο. Ένας οποιοσδήποτε άνθρωπος που έχει διαπράξει έγκλημα μπορεί να βγει από τη φυλακή σε 5-10 χρόνια. Ο ψυχικά ασθενής που φυλάσσεται βάσει άρθρου 69, ίσως να μην βγει ποτέ από το ψυχιατρείο. Θα έπρεπε τουλάχιστον να μπει μια παράμετρος στο νόμο που να λέει ότι η παραμονή του στο ψυχιατρείο δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερη από τη μέγιστη ποινή που θα μπορούσε να του επιβληθεί για το έγκλημά του, ούτως ώστε αυτοί οι άνθρωποι να μην μένουν στο ψυχιατρείο εφ’ όρου ζωής, όπως αυτό είχε προταθεί σε ένα προσχέδιο νόμου» σημειώνει ο Χρήστος Τσόπελας, ψυχίατρος και γραμματέας της Ελληνικής Ψυχιατροδικαστικής Εταιρείας.

Το ΨΝΑ φιλοξενεί συνολικά 92 ψυχικά πάσχοντες εγκληματίες που βρίσκονται προς φύλαξη σύμφωνα με το άρθρο 69 του ΠΚ από τους 140 συνολικά που βρίσκονται στα ψυχιατρεία της χώρας.

Ο κ. Τσόπελας επισημαίνει πώς οι γιατροί που καταθέτουν στο δικαστήριο για να βγει ένας ασθενής από το ψυχιατρείο, καλούνται συχνά να βεβαιώσουν το δικαστήριο ότι αυτός ο άνθρωπος δεν θα ξανακάνει έγκλημα. Κάτι που δεν μπορεί κανείς να βεβαιώσει, ούτε για τον ίδιο του τον εαυτό… Σημειώνει επίσης πως ο ψυχωσικός ασθενής συνήθως εκδηλώνει την επικινδυνότητά του καταρχάς προς τον εαυτό του και κατά δεύτερον προς τους συγγενείς του. «Παρατηρείται επίσης το φαινόμενο, αρκετοί από αυτούς που εγκληματούν, μετά να ηρεμούν, να βλέπουμε δηλαδή ύφεση της ψυχωσικής συμπτωματολογίας, όχι σε όλους, σε ένα ποσοστό. Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι  πολύ σπάνια βλέπουμε επανάληψη βίαιης συμπεριφοράς  κατά την περίοδο της νοσηλείας τους».

«Να σώσουμε όποιον κινδυνεύει να πεθάνει»

Το Δαφνί δέχεται περίπου 2500 χιλιάδες εισαγωγές το χρόνο, αριθμός που αυξάνεται αργά αλλά σταθερά την τελευταία πενταετία. Μετά από εφημερία, οι ασθενείς σε κάποια τμήματα μπορεί να φτάσουν τους 40. Όπως μας εξηγεί ο διευθυντής του 4ου Ψυχιατρικού Τμήματος Εισαγωγών, Αλέξανδρος Γέροντας, από τα 25 κρεβάτια που έχει η κάθε κλινική, μόνο τα μισά περίπου είναι για οξέα περιστατικά. Τα υπόλοιπα είναι “69ρηδες” και κοινωνικά περιστατικά που μένουν μέσα στα ΨΤΕ για μήνες ή και χρόνια. «Έχουμε άστεγους, άπορους, ηλικιωμένους με άνοια που τους εγκαταλείπουν οι συγγενείς, δεν τους θέλουν πίσω στο σπίτι και τους κρατάμε εδώ μέχρι να βρεθεί θέση σε ένα οικοτροφείο. Επιπλέον, στο τμήμα έχουμε δύο άτομα με νοητική υστέρηση, που κανονικά θα πρέπει να είναι σε ειδικές δομές με 24ωρη φροντίδα από εξειδικευμένο προσωπικό».

Παράλληλα ο κύριος Γέροντας τονίζει την φοβερή έλλειψη σε ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό, αναφέροντας πως στη νυχτερινή βάρδια είναι 2 νοσηλευτές για 40 ασθενείς. «Και δεν έχουμε και άνδρες νοσηλευτές, που σε ένα ψυχιατρείο είναι πολύ σημαντικοί. Όταν πρέπει να καθηλωθεί ένας ασθενής τρέχουν οι άνδρες από όλα τα τμήματα…».

«Κάθε μέρα είναι ένας αγώνας» τονίζει. «Αν ήταν καλύτερες οι συνθήκες, θα ήταν καλύτερα τα πράγματα και για τους ασθενείς, η πορεία τους σε μερικές περιπτώσεις θα μπορούσε να είναι καλύτερη, να έχουν καλύτερη προοπτική. Αλλά τώρα συμβαίνει ό,τι συμβαίνει και στα γενικά νοσοκομεία, η πίεση του χρόνου και του χώρου σε αναγκάζει να λες. Να σώσουμε όποιον κινδυνεύει να πεθάνει, και μετά οι υπόλοιποι».

Κίνδυνος επιστροφής στην ασυλικού τύπου φροντίδα

Το Δαφνί διαθέτει συνολικά 1159 κρεβάτια, εκ των οποίων τα 619 βρίσκονται σε εξωτερικές δομές, ξενώνες, οικοτροφεία και προστατευόμενα διαμερίσματα. Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο πρόεδρος του Συλλόγου Νοσηλευτών Ψυχιατρικών Νοσοκομείων, Γιώργος Αβραμίδης, «όταν δεν υπάρχει προσωπικό και οικονομικοί πόροι να εφαρμοστούν προγράμματα ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης και επανένταξης, τότε είναι πολύ εύκολο αυτές οι εξωνοσοκομειακές δομές να καταλήξουν να λειτουργούν ως μικρά “άσυλα”. Κάτι τέτοιο είναι αυτό που θλίβει περισσότερο εμένα, αλλά και το σύνολο του προσωπικού, που έχει πάρει στις πλάτες του όλα αυτά τα χρόνια, την υλοποίηση του εγχειρήματος της μεταρρύθμισης των υπηρεσιών ψυχικής υγείας και που βλέπουμε αυτές οι προσπάθειες να ματαιώνονται και ο κίνδυνος επιστροφής στην ιδρυματικού τύπου φροντίδα να είναι υπαρκτός».

Από πλευράς του, ο διοικητής του ΨΝΑ, Βλάσης Παύλου, θεωρεί ότι «η ψυχιατρική μεταρρύθμιση ολοκληρώθηκε». «Το νοσοκομείο μας δεν είναι πλέον άσυλο. Μια νοσηλεία κρατά 23 με 35 μέρες κατά μέσο όρο» τονίζει. Ανατρέχοντας ωστόσο κανείς στα λειτουργικά στοιχεία του νοσοκομείου, διαπιστώνει ότι από τους 400 περίπου νοσηλευόμενους, οι 92 είναι χρόνιοι ασθενείς που φιλοξενούνται σε 4 ασυλικά τμήματα, οι 64 νοσηλεύονται στα ΨΤΕ πάνω από τρεις μήνες και οι 58 είναι ασθενείς του άρθρου 69. Οι παρατεταμένες νοσηλείες αφορούν περισσότερους από τους μισούς. «Προσπαθούμε να τους μεταφέρουμε αλλά δεν υπάρχουν κατάλληλες δομές να τους απορροφήσουν όλους και η διαδικασία μετεγκατάστασης είναι γενικώς δυσλειτουργική. Η αρμόδια επιτροπή του νοσοκομείου είχε παγώσει ουσιαστικά. Τώρα ξεκινά η διαδικασία, έχουμε πολλά αιτήματα, αρκετά προχωράνε και αυτό θα είναι προς όφελος του νοσοκομείου και των ασθενών» απαντά ο κύριος Παύλου. «Οι χρόνιοι δεν είναι πρόβλημα του νοσοκομείου, είναι πρόβλημα της δημόσιας υγείας γενικότερα», προσθέτει. «Ξαφνικά ανακάλυψαν όλοι αυτό το χρόνιο πρόβλημα και έχουν μια έντονη ανησυχία. Τι έκαναν τόσα χρόνια ώστε αυτοί οι άνθρωποι να έχουν μια καλύτερη μοίρα; Φτιάξανε τις κατάλληλες υποδομές;»

Ρωτώ αν είναι πρόβλημα του νοσοκομείου η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των ασθενών στα ασυλικά τμήματα. Αν έχουν ληφθεί υπόψη οι συστάσεις της Ειδικής Επιτροπής για το 7ο τμήμα για παράδειγμα, όπου επισημαίνεται η απουσία εξειδικευμένου προσωπικού για άτομα με νοητική υστέρηση και ψυχικές διαταραχές, όπως εργοθεραπευτές και φυσιοθεραπευτές, καθώς και η κατάχρηση των μέτρων καταστολής και η εφαρμογή προληπτικών νυχτερινών κλινοστατισμών. «Αν το βράδυ που είναι δυο νοσηλευτές σε ένα τμήμα με 35 ασθενείς ακολουθείται η μέθοδος του κλινοστατισμού σε έναν διεγερτικό ασθενή, αυτό συμβαίνει για να ελεγχθεί η κατάσταση μέχρι το πρωί που θα έρθει και το υπόλοιπο προσωπικό. Σε οποιαδήποτε χώρα, σε οποιοδήποτε νοσοκομείο, το ίδιο θα συνέβαινε. Ως προς το εξειδικευμένο προσωπικό υπάρχει ένα κενό, όπως κενό υπάρχει και για το άρθρο 69. Αυτά τα κενά υπήρχαν πολλά  χρόνια αλλά τώρα γίνονται πιο έντονα».

Να κλείσουν ή όχι τα ψυχιατρεία;

Η συζήτηση στρέφεται στο κλείσιμο των ψυχιατρείων. Ένα ζήτημα που είχε τεθεί ως υποχρέωση της χώρας μας στο πλαίσιο του συμφώνου Αντόρ-Λυκουρέντζου την τριετία 2012-2015. Συνάντησε ωστόσο μεγάλες αντιστάσεις και δεν εκπληρώθηκε. Η σημερινή κυβέρνηση δρομολογεί μια πιο σταδιακή συρρίκνωση των ψυχιατρείων χωρίς να έχει ανακοινώσει σαφές χρονοδιάγραμμα για το κλείσιμό τους. Οποιαδήποτε προοπτική κλεισίματος ωστόσο, σταδιακή ή όχι, βρίσκει σαφώς αντίθετο τον διοικητή του ΨΝΑ. «Έχουμε καταφέρει το νοσοκομείο μας αυτή τη στιγμή να είναι στα ίδια επίπεδα με τα άλλα ευρωπαϊκά νοσοκομεία, έχουμε μαζέψει τα λειτουργικά κόστη για να μπορέσουμε να προσλάβουμε νοσηλευτές έστω και με μπλοκάκι, έχουμε αποκαταστήσει ένα κλίμα εργασιακής ειρήνης, έχουμε βελτιώσει την εικόνα μας στα εξωτερικά ιατρεία, δεν καταλαβαίνω γιατί πρέπει να το κλείσουμε. Το κλείσιμο είναι ανέφικτο και αυτό δεν το λέω μόνο εγώ. Η μεταρρύθμιση απαιτεί κοινοτικές δομές, δηλαδή έξοδα, δεν υπάρχουν τα χρήματα για να γίνει».

Επισημαίνω την αντίθετη άποψη που λέει πως η ψυχιατρική μεταρρύθμιση δεν απαιτεί μόνο δημιουργία νέων δομών και υπηρεσιών αλλά την αναδιοργάνωση των ήδη υφιστάμενων. «Αναδιοργάνωση να γίνει αλλά αν αυτό σημαίνει κλείσιμο, θέλω να είμαι σαφής, αυτό είναι προς όφελος των ιδιωτών και καταστροφή της δημόσιας ψυχικής υγείας».

Στο αντίποδα, ο πρόεδρος της Ειδικής Επιτροπής Βλάσης Τομαράς εκφράζει την άποψη πως αν δεν κλείσουν τα ψυχιατρεία δεν θα σταματήσουν να παραβιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, ενώ για το ΨΝΑ ειδικότερα σημειώνει πως κατά την κρίση του είναι ένα ίδρυμα που δεν αλλάζει.

Για εμένα αυτό το ίδρυμα δεν αλλάζει διότι ο ιδρυματισμός σαν νοοτροπία είναι κυρίως του προσωπικού.

«Όταν τους λες ότι “θα κλείσουμε ένα μέρος του νοσοκομείου και θα σας μεταφέρουμε σε άλλες δομές” απαντούν “μην μας το κάνετε αυτό, έρχονται οι άνθρωποι εδώ και αναπνέουν καθαρό αέρα, πού θα τους στείλετε στα μπουντρούμια των γενικών νοσοκομείων;” Αυτό είναι ο ιδρυματισμός» σημειώνει και προσθέτει. «Η παγκόσμια τάση είναι τα ψυχιατρεία να συρρικνώνονται, να αντικαθίστανται με άλλες μορφές νοσηλείας και να κλείνουν. Το ΨΝΑ θα μπορούσε να συρρικνωθεί σημαντικά αν λειτουργήσουν 4 κλινικές σε γενικά νοσοκομεία. Αυτό δεν έχει κόστος, κανένας δεν θα απολυθεί, θα μεταφερθεί το προσωπικό από το ΨΝΑ στις κλινικές των γενικών νοσοκομείων. Είναι θέμα βούλησης, όχι χρημάτων».

Ξεκάθαρα αρνητικός σχετικά με το κλείσιμο των ψυχιατρείων είναι ο πρόεδρος του Δρομοκαΐτειου, Ισίδωρος Πρώιος. «Τα ψυχιατρεία υπάρχουν επειδή τα χρειάζεται η πόλη. Έχουν κάνει κάποια τμήματα στα γενικά νοσοκομεία αλλά είναι περιορισμένης δυνατότητας, μπορεί το καθένα να εξυπηρετήσει 20-30 ασθενείς. Εμείς έχουμε 300 ασθενείς, 500 συνολικά με αυτούς των ξενώνων. Είναι αδήριτη η ανάγκη να υπάρχουν, κατά τη γνώμη μου. Στα σχέδια της πολιτείας είναι η κατάργηση, αλλά το δικό μας νοσοκομείο, επειδή είναι κληροδότημα, είναι δυσχερές το θέμα της κατάργησής του από πλευράς νομικής».

Στη διαμάχη για το κλείσιμο η όχι των ψυχιατρικών νοσοκομείων είναι χαρακτηριστική και η θέση που εκφράζει ο Θόδωρος Μεγαλοοικονόμου, συνταξιοδοτημένος πλέον διευθυντής του 9ου Ψυχιατρικού Τμήματος Εισαγωγών του ΨΝΑ, γνωστός για τη σθεναρή του θέση και στάση ενάντια στο θεσμό της «κλειστής πόρτας» και της επιβολής μέτρων καθήλωσης στους ασθενείς.  Ο κύριος Μεγαλοοικονόμου, χαρακτηρίζει το ψυχιατρείο ως έναν θεσμό αντιθεραπευτικό, τάσσεται ωστόσο κατά του κλεισίματός του: «Το ψυχιατρείο είναι από τους πιο αντιθεραπευτικούς θεσμούς και δεν θα έπρεπε να υπάρχει. Για να κλείσει όμως πρέπει πρώτα να μετασχηματιστούν οι υπηρεσίες, πρέπει να ξεπεραστεί. Το ζήτημα δεν είναι τα τείχη και οι κλειδωμένες πόρτες, είναι η σχέση μεταξύ των ανθρώπων που λαμβάνει εξουσιαστική μορφή μέσω της καθήλωσης και της κλειστής πόρτας. Αποκαθηλώνω ψυχιατρικά σημαίνει παίρνω θέση διαλόγου με τον ασθενή. Αυτό γίνεται στην κοινότητα, στο κέντρο ψυχικής υγείας, γίνεται με επισκέψεις στο σπίτι του ασθενούς. Αν όμως δεν έχεις κέντρα ψυχικής υγείας και δομές εναλλακτικές, με το να το κλείσεις σημαίνει πως πετάς τους ανθρώπους στο δρόμο. Αυτό λέγεται απονοσοκομειοποίηση όχι αποασυλοποίηση».

Ο Παύλος Θεοδωράκης, όταν ανέλαβε διοικητής του ΨΝΑ το 2014, είχε ήδη κλείσει επιτυχώς το ψυχιατρείο των Χανίων. Στην περίπτωση του ΨΝΑ, ωστόσο, το κλείσιμο αποδείχθηκε ότι δεν ήταν καθόλου εύκολο. Τις περισσότερες μέρες του 2015 ο τότε διοικητής δεν μπορούσε καν να προσεγγίσει το γραφείο του από τις διαμαρτυρίες των εργαζομένων, μέχρι που απομακρύνθηκε από τη θέση του για να λάβει τέλος ο «εμφύλιος» που είχε ξεσπάσει στους κόλπους του νοσοκομείου.

«Μπορώ να σας πω δύο παράγοντες που εμποδίζουν τη μεταρρύθμιση από πλευράς γιατρών. O πρώτος είναι εγγενής της ανθρώπινης φύσης, είναι η δυσκολία της αλλαγής και η δύναμη της συνήθειας, που είναι πάρα πολύ μεγάλη. Ο δεύτερος είναι ότι το νέο μοντέλο χρειάζεται διαφορετικές δεξιότητες και θέλει μεγαλύτερη συμμετοχή από τον γιατρό, γνωσιακή και πρακτική. Θα επικαλεστώ ένα μεγάλο μεταρρυθμιστή, τον Φράνκο Μπαζάλια, που έλεγε πως “όταν ο ασθενής είναι καθηλωμένος ο γιατρός είναι σπίτι του, όταν ο ασθενής είναι λυμένος ο γιατρός πρέπει να δουλέψει”» σημειώνει στο News247 o κύριος Θεοδωράκης και προσθέτει. «Κατά τη διάρκεια της θητείας μου με κατηγόρησαν επειδή έκανα έφοδο και βρήκα 13 άτομα να απουσιάζουν εν ώρα εφημερίας. Κατά την διάρκεια της πυρκαγιάς στο 7ο με τους τρεις νεκρούς, το φθινόπωρο του 2015, μετά την απόλυσή μου, τα πορίσματα δείχνουν ότι ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό έλειπαν από τη θέση τους. Είναι σαφές ότι όλοι πληρώνονται αλλά κάποιοι κάνουν την δουλειά τους καλύτερα από κάποιους άλλους. Σε ένα κράτος όμως που δεν αξιολογείται κανένας για τίποτα έχουν όλοι την ίδια εξέλιξη, μια μέρα θα γίνει διευθυντής και αυτός που κάνει λιγότερο καλά τη δουλειά του. Όλα αυτά γυρίζουν πίσω στον ασθενή».

Επισημαίνω το επιχείρημα της ανεπάρκειας των εναλλακτικών εξω-νοσοκομειακών δομών. Πώς θα μπορούσε να κλείσει το ψυχιατρείο ως τις 10/12/2015 εφόσον το υπόλοιπο σύστημα δεν λειτουργεί; «Προσωπικά μελέτησα και επεσήμανα πόσες ψυχιατρικές κλινικές χρειαζόμαστε με μαθηματική ακρίβεια και πώς πρέπει να γίνει η τομεοποίηση στην Αττική. Δεν έκλεισα κανένα ψυχιατρείο πριν γίνουν αυτά τα βήματα».

Είναι διαφορετικό πράγμα να έχεις χρονοδιάγραμμα που δεν θα τηρηθεί ακριβώς και διαφορετικό πράγμα να μην έχεις καθόλου χρονοδιάγραμμα.

«Συμφωνώ ότι η χώρα μας έπρεπε να έχει αναπτύξει ολοκληρωμένο σύστημα πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας. Αν όμως ανοίξω  9 ψυχιατρικές κλινικές σε γενικά νοσοκομεία, δεν χρειάζονται τα 9 ΨΤΕ στο Δαφνί. Οι ξενώνες και τα οικοτροφεία του μπορούν να “δορυφοροποιηθούν” σε ένα νοσοκομείο που είναι κοντά τους ή σε ένα κέντρο ψυχικής υγείας».

Ζητώ τη γνώμη του για τους χρόνιους ασθενείς; Τι θα γίνει με αυτούς εφόσον δεν υπάρχουν κατάλληλες δομές για να τους απορροφήσουν; «Τι σημαίνει δεν υπάρχουν δομές; Οι χρόνιοι ασθενείς είναι πλέον λίγοι, μιλάμε για περίπου 250 άτομα σε όλη την Ελλάδα όταν πριν 20 χρόνια ήταν 5000. Τόσο δύσκολο είναι να φτιαχτεί ένα οικοτροφείο αυξημένης φροντίδας ή ένα ψυχoιατροδικαστικό τμήμα για τους ασθενείς του άρθρου 69; Το σύστημα υγείας στην Ελλάδα, χωρίς τη φαρμακευτική δαπάνη, κοστίζει 450 εκατομμύρια. Ένα οικοτροφείο ακόμα και σε ΜΚΟ να το δώσεις κοστίζει 550 χιλιάδες το χρόνο. Τι είναι 550 χιλιάδες στα 450 εκατομμύρια. Έστω ότι χρειάζονται 15 οικοτροφεία, δηλαδή 7,5 εκατομμύρια, είναι το 1,5% περίπου. Το Δαφνί έχει 25 εκατομμύρια προϋπολογισμό το χρόνο» τονίζει ο κύριος Θεοδωράκης και διερωτάται:

Είναι 7,5 εκατομμύρια σοβαρό ποσό για να μην ολοκληρώνεται η αποασυλοποίηση; Κατά τη γνώμη μου δεν θέλουν να προχωρήσει, γιατί αυτό θα συμβολίσει το οριστικό κλείσιμο των ψυχιατρείων.

Το ΨΝΑ, είναι το μόνο ψυχιατρικό νοσοκομείο που αναρτά αναλυτικά όλα τα στοιχεία και τους δείκτες λειτουργίας του. Και αυτό είναι το πιο σημαντικό πράγμα που θεωρεί πως πέτυχε ο Παύλος Θεοδωράκης τον ενάμιση χρόνο που ήταν στο Δαφνί. «Κατάφερα να αποκωδικοποιήσω το χάος, να αποτυπώσω σε μια σελίδα Α4, η οποία είναι προσβάσιμη σε όλους. Πόσοι ασθενείς είναι οξέα περιστατικά, πόσοι είναι χρόνιοι, πόσοι νοσηλεύονται πάνω από 3 μήνες. Διότι το άσυλο έχει μηχανισμούς αναπαραγωγής, αυτό-τρέφεται. Για να μπορεί να υπάρχει αενάως, πρέπει να μπορεί να κρύβει αενάως τα βασικά του χαρακτηριστικά και την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που είναι το χειρότερο πράγμα που συμβαίνει εκεί μέσα. Αν αποτυπωθούν τα χαρακτηριστικά του, μπορείς σιγά σιγά δουλεύοντας αυτά τα επιμέρους χαρακτηριστικά να τα καταλύσεις και άρα να καταλύσεις το οικοδόμημα που λέγεται άσυλο».

*Φωτογραφίες:  Φραντζέσκα Γιαϊτζόγλου – Watkinson / Ιωάννα Μπρατσιάκου