Η Ελλάδα στην Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων

Όσοι εναπομείναντες ρομαντικοί της Ευρώπης συνεχίζουν να παραμένουν ακόμα και σήμερα πιστοί στο όραμα της Ευρωπαϊκής Ενοποίησης, της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης και της Ομοσπονδοποίησης, που φάνταζαν ιδεατά σενάρια τις προηγούμενες δεκαετίες, μάλλον θα πρέπει να πάρουν απόφαση πως όλα τα παραπάνω δεν πρόκειται, τουλάχιστον με τις παρούσες συνθήκες, να εφαρμοστούν στην πράξη.

Εξάλλου οι ηγέτες της ΕΕ, το πήραν πρώτοι απόφαση και μετά τη χθεσινή μίνι Σύνοδο των Βερσαλλιών μεταξύ των ηγετών της Γερμανίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας και της Ισπανίας, έβαλαν μπρος με τον πιο επίσημο τρόπο τη δημιουργία της Ευρώπης των πολλαπλών ταχυτήτων, μιας και διαπίστωσαν πως οι χώρες δεν μπορούν να ακολουθήσουν κοινό βηματισμό σε μια σειρά από θέματα.

“Η ενότητα δεν σημαίνει ομοιομορφία” υπογράμμισε ο Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ, ο οικοδεσπότης αυτής της μίνι συνόδου κορυφής στις Βερσαλλίες ενώ η Γερμανίδα καγκελάριος τόνισε πως οι Ευρωπαίοι θα πρέπει “να έχουν το θάρρος να αποδεχτούν ότι ορισμένες χώρες προχωρούν πιο γρήγορα από τις άλλες”.

Τι σημαίνει όμως η δημιουργία της Ευρώπης των πολλαπλών ταχυτήτων; Γιατί οδηγηθήκαμε σε αυτό το μοντέλο και είναι σήμερα το επικρατέστερο; Πως πρέπει η Ελλάδα να τοποθετηθεί απέναντι στις αλλαγές που συντελούνται στη Γηραιά Ήπειρο; Μπορεί να πετύχει τελικά το νέο εγχείρημα; Τι κίνδυνοι ελλοχεύουν και κατά πόσο απειλούν το ίδιο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα;

Ο Διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων, Κωνσταντίνος Φίλης, μιλά στο NEWS247, προσπαθώντας να αποκρυπτογραφήσει όσα μας λένε και όσα δεν μας λένε οι Ευρωπαίοι ηγέτες.

Πώς προέκυψε η Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων;

“Μετά το Brexit, και την απόφαση των Βρετανών για έξοδο από την ΕΕ, επανήλθε στο προσκήνιο μια συζήτηση η οποία έτσι κι αλλιώς υπήρχε, περί της ανάγκης να βρεθεί κάποιος τρόπος ώστε η Ευρώπη να παραμένει ενωμένη. Η έξοδος της Μεγάλης Βρετανίας -παρά τις ιδιαιτερότητες που είχε ως χώρα- κλόνισε τη βεβαιότητα που μέχρι τότε υπήρχε. Και αυτό γιατί η ΕΕ ήταν μέχρι τότε ένα εγχείρημα που μπορούσαμε να προσθέτουμε και όχι να αφαιρούμε μέλη. Παρά την καθυστέρηση που υπήρχε μετά τη διεύρυνση του 2004, η αίσθηση αυτή παρέμενε.

Η πρώτη άποψη είναι πως μεγαλύτερη σύγκλιση των μεταξύ εναπομεινάντων κρατών-μελών θα μπορούσε να διατηρήσει το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Αυτό που όμως πολλοί από παλιότερα πιστεύαμε είναι πως η σύγκλιση δεν μπορεί να γίνει επί των 27 κρατών-μελών διότι έχουν πια σημαντικές αποκλίσεις μεταξύ τους σε μια σειρά από ζητήματα και η όποια σύγκλιση θα ήταν επί της ουσίας μια σύγκλιση πολλαπλών ταχυτήτων.

Άρα η Ευρώπη δεν πηγαίνει προς μια κατεύθυνση να μην είναι ενιαία αλλά η εμβάθυνση θα γίνει μεταξύ των κρατών-μελών που είναι πιο πρόθυμα αλλά και πιο ικανά να ακολουθήσουν. Το όνειρο της ευρωπαϊκή ολοκλήρωσης, όπως είχε διατυπωθεί τις προηγούμενες δεκαετίες είναι κάτι που πια δεν υπάρχει. Αυτό προϋπέθετε ολοκλήρωση στην άμυνα, στην προστασία εξωτερικών συνόρων, στη λειτουργία των θεσμών, καθώς και δημοσιονομικό-οικονομικό επίπεδο. Από τη στιγμή που η Ευρώπη μεγάλωσε τόσο οι διαφορές θα προέκυπταν αργά ή γρήγορα.”, λέει ο καθηγητής.

Τα μοντέλα των πολλαπλών ταχυτήτων και τα σενάρια

Ευρώπη πολλαπλών ταχυτήτων σημαίνει ο προβληματικός νότος από τη μια, η προβληματική ανατολική Ευρώπη από την άλλη και στο κέντρο οι ισχυροί της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης των προθύμων; αναρωτιέται ο κ.Φίλης και σημειώνει πως δύο από τις χώρες που φαίνεται πως το προηγούμενο διάστημα υποστήριξαν τον περιφερειακό νότο, τώρα στρέφονται πως τον κλειστό πυρήνα.

“Στη σύνοδο των Βερσαλλιών βρέθηκαν ηγέτες δύο κρατών, οι οποίοι υποστήριζαν την συμμαχία των κρατών του Νότου. Και κανείς δεν μπορεί να παραγνωρίσει ότι υπήρξαν εντατικές προσπάθειες και με πρωτοβουλία της Ελλάδας ώστε οι χώρες αυτές να βρουν έναν κοινό βηματισμό. Με τη χθεσινή σύνοδο απεδείχθη πως Ιταλία και Γαλλία ενδιαφέρονται περισσότερο για το πως οι ίδιες θα κατοχυρωθούν απέναντι στις νέες εξελίξεις και λιγότερο για το πως θα υποστηρίξουν και άλλα κράτη του Νότου, την ώρα μάλιστα που πολλοί συνεχίζουν τα κράτη του νότου ως παράδειγμα προς αποφυγή”.

Και η Ευρώπη των πολλαπλών ταχυτήτων δεν οργανωθεί ανά περιφέρεια, πως μπορεί να προχωρήσει;

Θα έχουμε μια Ευρώπη πολλαπλών ταχυτήτων ανά θεματική; αναρωτιέται και πάλι και δίνει το εξής παράδειγμα. “Η Ελλάδα, σε ζητήματα ασφάλειας θα μπορεί να είναι στο στενό πυρήνα αλλά σε ζητήματα δημοσιονομικά θα είναι σε δεύτερη και τρίτη ταχύτητα; Θα είναι δυνατό να υπάρξει σύγκλιση κρατών σε ορισμένα θέματα και απόκλιση σε άλλα;” μας λέει προσπαθώντας να χαρτογραφήσει την επόμενη μέρα.

Η στάση της Ελλάδας

Όποιοι μοντέλο και αν προτιμηθεί στη πράξη, η συζήτηση αφορά σίγουρα τη χώρα μας και μάλιστα σε μεγάλο βαθμό.

“Χθες τονίστηκε η Ανάγκη σύγκλισης σε τρεις βασικούς τομείς: Άμυνας, Εξωτερικών συνόρων και Δημοσιονομικό. Η Ελλάδα θα μπορούσε να είναι στο στενό πυρήνα με βάση τα δύο πρώτα αλλά στο περιθώριο σε σχέση με τα οικονομικά της. Πως θα λειτουργήσει αυτό; Τι θα υπερισχύσει; Εδώ είναι που θα υπάρξουν τα λεγόμενα ανταλλάγματα. Η Ελλάδα δε θα πρέπει από αυτή τη συζήτηση να απέχει, γιατί είναι ζητήματα στα οποία έχει λόγο, ρόλο και θέση εκ των πραγμάτων, εξαιτίας της γεωγραφικής της θέσης. Μπορεί να μη θέλουμε μια Ευρώπη πολλαπλών ταχυτήτων γιατί τα περιφερειακά κράτη θα χάσουν και αυτό γιατί δε θα χρειάζεται ομοφωνία άρα δε θα υπάρχει και η δυνατότητα το βέτο. Εξάλλου, αυτοί που οραματίζονται την Ευρώπη των πολλαπλών ταχυτήτων επιθυμούν ευελιξία στη λήψη των αποφάσεων σε όλα τα επίπεδα. Αλλά από τη στιγμή που είναι μια διαδικασία πια αναπότρεπτη πρέπει σιγά-σιγά να προσαρμοζόμαστε και δούμε με ποιον τρόπο μπορούμε να εξασφαλίσουμε τα συμφέροντά μας και να αξιοποιήσουμε τα συγκριτικά μας πλεονεκτήματα.”

Άρα λοιπόν η δυσκολία επίτευξης συγκλίσεων στο σύνολο των κρατών-μελών θα οδηγήσει σε μια πολυεπίπεδη, ευέλικτη Ευρώπη, που οι αποφάσεις θα λαμβάνονται χωρίς ομοφωνία, παρουσία των πρόθυμων κρατών-μελών. “Το ποιος θα μείνει βέβαια πίσω δεν εξαρτάται μόνο από την προθυμία του κάθε κράτους αλλά και τη δυνατότητα του. Η συμμετοχή κάποιου μέλους σ’ αυτούς τους θεματικούς πυρήνες θα κρίνεται από την προθυμία, από τη χρησιμότητα αλλά και από τη δυνατότητα. Η Ελλάδα μπορεί να επιθυμεί την είσοδό της στο στενό δημοσιονομικό πυρήνα αλλά εν τέλει να μην μπορεί” σημειώνει ο κ.Φίλης.

Ο κίνδυνος της αποτυχίας και η απευκτέα αποσύνθεση

Κανείς δεν μπορεί να διαβεβαιώσει όμως πως το εγχείρημα θα στεφτεί με επιτυχία. “Η πιθανή εκλογή της Μαρίν Λεπέν, στη Γαλλία -όσο και αν φαντάζει δύσκολη, βάση των δημοσκοπήσεων- και η εφαρμογή όσων έχει εξαγγείλει θα οδηγούσε στο τέλος  της Ευρώπης όπως την ξέρουμε σήμερα και θα καθιστούσε την συζήτησή μας ήδη παρωχημένη. Η ενδεχόμενη αποχώρηση της Γαλλίας από τη νομισματική ένωση θα ξεκινούσε τη διάλυση της Ευρώπης από το στενό πυρήνα της.

“Εδώ λοιπόν προκύπτει ένας μεγάλος κίνδυνος. Τι θα γίνει αν δεδομένων των αδυναμιών, το εγχείρημα δεν πετύχει; Τι θα γίνει αν στην Ευρώπη επικρατήσουν λαϊκίστικες αντιλήψεις και αντιλήψεις που επιζητούν λιγότερη Ευρώπη και επιστροφή στο μοντέλο του Έθνους-Κράτους; Ποιο θα είναι το επόμενο βήμα δεδομένων και των εξωτερικών προκλήσεων;” λέει ο καθηγητής φτάνοντας ακόμη στο σημείο να προβλέψει πως τυχόν αποτυχία θα μπορούσε να οδηγήσει ακόμη και στη σταδιακή αποσύνθεση του ίδιου του ευρωπαϊκού οικοδομήματος.

Το μόνο σίγουρο είναι πως βρισκόμαστε σε ένα ασταθές μεταβατικό στάδιο για την Ευρώπη της επόμενης μέρας είτε αυτή είναι πολλαπλών ταχυτήτων είτε πολυδιάστατη είτε πολυεπίπεδη και η χώρα μας παρά τα όποια προβλήματα βρίσκεται μπροστά σε μια ευκαιρία να καταφέρει να εκμεταλλευτεί τα πλεονεκτήματά της, να μετριάσει τις αδυναμίες της ώστε να μείνει πίσω.

(Φωτογραφία: AP Images/Michel Euler)