Μαρία Κώτη: Οι γιαγιάδες μας έζησαν τόσο δραματικές καταστάσεις που σήμερα ούτε που μπορούμε να τις διανοηθούμε

Η Μαρία Κώτη μιλάει για την παράσταση 'Ποιος Φοβάται το Σκοτάδι', τους Χαΐνηδες και τις χαμένες παραδόσεις. Η ανάγκη να επαναπροσδιορίσουμε την πολιτισμική μας ταυτότητα και να μάθουμε να ζούμε με τη "λεβεντιά" του παρελθόντος μας (Pics)

ΧΡΗΣΤΟΣ ΔΕΜΕΤΗΣ
04 Μαρτίου 2015 16:39

Η Μαρία Κώτη, με αφορμή τις ιστορίες των γιαγιάδων της, ζωντανεύει την Κατερίνα, την Έλλη, την Ταράρα, την Ελένη τη ζωντοχήρα, τη Μάρω, που οι ιστορίες τους σμίγουν με εγχώριους θρύλους και αφηγήσεις, τελετουργικά άσματα και όνειρα, καθώς και παραδόσεις της Μεσογείου.

Οι γιαγιάδες της από τη Μικρά Ασία, η Ρόζα Εσκενάζυ, οι παραδόσεις και τα τελετουργικά, οι πρόσφυγες, το “άρωμα” της Κρήτης, οι Χαΐνηδες και η Μεσόγειος όλη, αναπνέουν μέσα στην παράσταση “Ποιος Φοβάται το Σκοτάδι” που η ίδια ανεβάζει μαζί με τον Κωστή Ζουλιάτη και τον Τάσο Καρακύκλα στο θέατρο “Φούρνος”.

Το NEWS 247 μίλησε με τη Μαρία Κώτη για το σήμερα, το παρελθόν, την παράδοση στην καθημερινή μας ζωή, τη μουσική μας κληρονομιά, την ταυτότητα του Έλληνα της πόλης και της επαρχίας και φυσικά για την ίδια την παράσταση που λειτουργεί σαν “άρμα” αναφοράς και εξιστόρησης της κληρονομιάς μας.

Μια κατάδυση στο παρελθόν με κλεφτές ματιές στο παρόν μας

Επί σκηνής, η παράσταση εξελίσσεται με την αφήγηση και το τραγούδι της Μαρίας και το παιχνίδι της με το φως και το σκοτάδι μέσα από τη διαλεκτική της συνύπαρξη με τον πιανίστα Κωστή Ζουλιάτη.

“Πρόκειται για μια μουσική παράσταση που εξελίσσεται με δρώμενα και σκηνικά. Είναι μια δική μου σύμπραξη με ανθρώπους που είναι η δουλειά τους και ένας στόχος ατομικός για τον οποίο προετοιμαζόμουν καιρό”, αναφέρει η Μαρία.

“Είναι η πρώτη φορά που ανεβαίνω μόνη σε θεατρική σκηνή. Έχω λάβει μέρος στη Φόνισσα που ανέβηκε στη Λυρική Σκηνή αλλά και στο puRgatoRio που παρουσιάστηκε στο Μέγαρο, στην πλατφόρμα χορού και στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης”.

Η ιδέα της παράστασης

“Η παράσταση ήταν λοιπόν μια δική μου ανάγκη που υπήρχε μέσα μου και ήταν διαφορετική σε σχέση με τις μουσικές μου ενασχολήσεις. Ο τίτλος πηγάζει από μια δική μου κατάσταση και ξεκίνησα να δουλεύω μέσα μου την ιδέα από πέρυσι το Φθινόπωρο. Μαζί με τον Τάσο τον Καρακύκλα καταφέραμε να το πλαισιώσουμε όλο αυτό και να του δώσουμε μια φόρμα μέσα από τις αφηγήσεις των γιαγιάδων, των γυναικών του παρελθόντος, τις αφηγήσεις και την παράδοση. Ο Τάσος με βοήθησε να ορίσω αυτό που σκεφτόμουν περισσότερο σαν φιλοσοφική αναζήτηση επί σκηνής.

Οι ιστορίες που διηγούμαστε μέσα από μια τραγουδαφήγηση έχουν να κάνουν με το φως και το σκοτάδι. Τα τραγούδια και οι αφηγήσεις μας, δίνουν χαρακτήρες και πρόσωπα που συγκρούονται με τα πάθη τους, με το προσωπικό τους φως και το προσωπικό τους σκοτάδι. Η παράσταση έχει μια βιωματική μου ματιά και μια ρητορική ερώτηση. “Και ποιος δεν φοβάται το σκοτάδι τελικά;”.

Συνεχίζοντας τον διάλογο μας, η Μαρία στέκεται στη σημασία των μύθων και των θρύλων που επιβιώνουν, ή μάλλον πρέπει να επιβιώνουν μέσα από την παράδοση μας.

“Τα μοιρολόγια, τα τραγούδια του γάμου, τα παραδοσιακά τραγούδια, απεικονίζουν τον θάνατο και τη χαρά, τις δύο πλευρές της ζωής με τις οποίες οι άνθρωποι παλαιότερα ήταν περισσότερο εξοικειωμένοι. Στην παράσταση υπάρχει και το χιούμορ, μέρος της ζωής και αυτό. Υπάρχει η ιστορία της άπιστης και ο τρόπος με τον οποίο την αντιμετώπιζε η κοινωνία τότε. Υπάρχει μια σειρά τραγουδιών που για την εποχή τους ήταν πολύ δυναμικές και χειραφετημένες με αποτέλεσμα να είναι δακτυλοδεικτούμενες από το κοινωνικό σύνολο. Και αυτές είναι “γιαγιάδες” μου, για εμένα που ζω στο 2015. Και φυσικά υπάρχουν και αναμνήσεις από τις ίδιες, τις κανονικές γιαγιάδες μου και τις προγιαγιάδες μου.

Οι αναμνήσεις φωτίζουν τα σκοτάδια της προσωπικής ζωής των ανθρώπων του παρελθόντος μου, και του παρελθόντος μας. Μιλάμε για γυναίκες δυνατές, που ήταν ηρωίδες μιας και είχαν περάσει πολύ δύσκολα χρόνια. Και ήταν ταλέντα στον χορό και στο τραγούδι. Ο τίτλος απευθύνεται και στις αναμνήσεις που έχουμε από την παιδική μας ηλικία και τον φόβο που είχαμε για το σκοτάδι. Θυμάμαι το ανιψάκι μου να με ρωτάει. “Θεία, φοβάμαι το σκοτάδι;”. Με ρώτησε, δεν ήταν σίγουρο”.

“Ένα ταξίδι στη Μεσόγειο”

Μιλώντας για τα τραγούδια της παράστασης, η Μαρία εξηγεί: “Κάνουμε ένα ταξίδι στη Μεσόγειο. Από τα “νυφιάτικα” της Κρήτης μέχρι τα Ηπειρώτικα μοιρολόγια και τα ισπανικά παραδοσιακά τραγούδια. Όλα αυτά μαζί με ρεμπέτικα και τη Ρόζα Εσκενάζυ”.

Όπως είπαμε όμως, τα τραγούδια διαπερνούν τις αφηγήσεις και τούμπαλιν. Κεντρικό σημείο είναι η μνήμη, η ανάμνηση, το βίωμα και βέβαια, το όνειρο.

Τι θυμάται η Μαρία από τις γιαγιάδες της;

“Μέσα από την ατμόσφαιρα του ονείρου υπάρχει η ανάμνηση των γιαγιάδων και των προγιαγιάδων μου, οι ιστορίες και οι δυσκολίες των οποίων παντρεύονται με τις αντίστοιχες των άλλων ηρωίδων μου, τα τραγούδια των οποίων ζωντανεύουμε στη σκηνή, φωτίζοντας τη μνήμη. Η μνήμη είναι ένα φωτεινό πράγμα γιατί ανασύρει από το σκοτάδι τα έθιμα και τις τελετουργίες που στις μέρες μας έχουμε ξεχάσει. Θυμάμαι σημαντικές στιγμές της ζωής των γιαγιάδων μου. Πράγματα που έχουν να κάνουν με τον έρωτα, τον θάνατο, την απώλεια και πράγματα που λόγω της ηθικής της εποχής έμειναν στο σκοτάδι, πνίγηκαν και έγιναν φοβίες. Όλα αυτά λοιπόν, έρχονται στην επιφάνεια όπως είπαμε, μέσα από τα τραγούδια”.

Η σημασία των τελετουργικών στη ζωή μας

Ποια είναι η σημασία των τελετουργικών και των εθίμων στη ζωή μας.

“Αυτά που χάνουμε σήμερα, είναι οι τελετουργίες. Ο τρόπος ζωής παλαιότερα, με τον αργό ρυθμό και τη σχέση με τη φύση, ευνοούσε τις τελετουργίες. Για παράδειγμα, είχαμε το τραπέζι που καθόταν όλη η γειτονιά και γλεντούσε. Ήταν μια άτυπη τελετουργία ομαδικής συνύπαρξης. Σήμερα τρέχουμε στα σκυλάδικα, τρέχουμε δεξιά και αριστερά. Υπάρχει μια έκπτωση χρόνου και χώρου”, λέει η Μαρία.

Και συνεχίζει: “Άλλαξε λοιπόν το πλαίσιο αναφοράς της ζωής μας. Όλα τα έθιμα στο παρελθόν τα ζούσαμε πιο ομαδικά. Πρόλαβα πράγματα και τις αφηγήσεις από το χωριό μου. Έχουμε απωθήσει την αλληγορία και την ανάλυση του ονείρου στη ζωή μας. Τέτοιους συμβολισμούς, τους παρουσιάζω στην παράσταση. Αλλά για να επανέλθω στη σημασία των τελετουργικών στο σήμερα, ένα παράδειγμα ακόμη είναι τα ζώδια. Ασχολούμαστε με τα ζώδια γιατί βαθιά μέσα μας έχουμε πάντα την ανάγκη να έχουμε μια σχέση με το μεταφυσικό. Προσπαθούμε να έχουμε μια επαφή με εκείνο που κάποτε ήταν κομμάτι της καθημερινότητας. Σήμερα, έχουμε χάσει την επαφή με τη μαγεία, με αυτό που μας γητεύει, που μας γοητεύει. Έτσι, γινόμαστε πεζοί, δεν αντλούμε χαρά από τα απλά πράγματα, από εκείνα που είναι πιο κοντά στην ψυχή”.

Τι φοβόμαστε σήμερα και γιατί;

“Σήμερα, φοβόμαστε τον θάνατο πάρα πολύ, δεν μιλάμε για αυτόν. Παλιά τα παιδιά πήγαιναν σε όλες τις κηδείες των γιαγιάδων και των παππούδων. Σήμερα, τα κρατάμε μακριά. Αυτή είναι η σημασία των τελετουργικών, η εξοικείωση με τον έρωτα, τον θάνατο, τη ζωή. Διασώζουμε τις παραδόσεις μεν, αλλά πλέον με έναν “φολκλόρ” χαρακτήρα και με έναν τρόπο σχεδόν εθιμοτυπικό. Δυστυχώς, το πλαίσιο μέσα στο οποίο ζούμε δεν ευνοεί τη διάσωση αυτών των παραδόσεων. Παρόλα αυτά, ευτυχώς ανά περιοχές, οι άνθρωποι στηρίζουν τα έθιμα τους. Πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε τις τελετουργίες στη ζωή μας, να τους δώσουμε ένα νέο νόημα”, μας λέει η Μαρία.

“Ο τίτλος της παράστασης έχει να κάνει με τους δεσμούς του παρελθόντος, τις αντιφάσεις, τις μάχες”.

“Η κρίση είναι καλή γιατί επαναπροσδιορίζει το αναγκαίο. Το να γίνουμε αυτόφωτοι. Κι ας είναι δύσκολο αυτό”

Μιλώντας για το σήμερα. Ζούμε τελικά στο σκοτάδι, ή βλέπουμε και λίγο φως;

“Διαφωνώ με τη λογική ότι ζούμε στο σκοτάδι. Από το ξεκίνημα της κρίσης πήγαν να μας φορτώσουν μια απαισιοδοξία σε τραγικό σημείο. Κατανοώ εκείνους που δυσκολεύονται οικονομικά, μιας και εγώ πάντα ήμουν σε αυτή την κατηγορία. Έμαθα να ζω με τα λίγα και συμφιλιώθηκα με την ιδέα. Το να πει κανείς όμως ότι είμαστε στο σκοτάδι, είναι κάτι αφοριστικό. Το ίδιο το σκοτάδι έχει θετικές πλευρές. Το σκοτάδι είναι κάτι που μας έχουν πει να φοβούμαστε από τα παιδικά μας χρόνια. Κλαίει το μωρό επειδή το φοβάται, και πηγαίνουμε και το κανακεύουμε και ηρεμεί. Σε αυτή τη διαδικασία υπάρχει αγάπη. Υπάρχει και το φως λοιπόν μέσα στο σκοτάδι. Μέσα στο σκοτάδι πρέπει να μαθαίνουμε να είμαστε αυτόφωτοι και να παλεύουμε για αυτό. Εν τέλει, φοβόμαστε το φως, το ότι πρέπει να γίνουμε αυτόφωτοι. Η κρίση είναι καλή γιατί επαναπροσδιορίζει το αναγκαίο. Κι ας είναι δύσκολο”.

“Θέλει ατομική λεβεντιά για να βγεις στο φως. Στην Κρήτη λένε μια μαντινάδα:

Η λεβεντιά είναι μια πληγή

που πάντα αίμα τρέχει,

Θέ μου και πως τηνε βαστά

εκείνος που την έχει

Στην ουσία σου λέει πως στο πάντα μετράει η λεβεντιά. Όχι μόνο στον πλούτο ή στην κρίση, πάντα. Οι γιαγιάδες μας έζησαν τόσο δραματικές καταστάσεις που σήμερα ούτε που μπορούμε να τις διανοηθούμε. Αυτές οι γυναίκες βγήκαν λεβέντισσες μέσα από όλα όσα πέρασαν. Ξέρεις, στο παρελθόν ούτε που μπορούσαν να διανοηθούν την αυτοκτονία, το να τα παρατήσουν”.

Μιλώντας για τη μουσική και την καλλιτεχνική παραγωγή στην Ελλάδα του 2015:

“Υπάρχει ταλέντο και ιδέες, υπάρχουν πολλές προτάσεις, αλλά δεν βλέπω το νέο, το καινούργιο”, μας λέει η Μαρία. “Βλέπω νέους που παράγουν μέσα σε μια εποχή πολιτισμικής κρίσης, γιατί πολιτισμική κρίση ζούμε κυρίως, και λιγότερο οικονομική. Οι μουσικοί σήμερα γυρίζουν στο παρελθόν, αλλά έχουμε ένα πρόβλημα στις καινούργιες προτάσεις. Αναμασάμε πράγματα, προσκολούμαστε λίγο στο παρελθοντικό, αλλά χρειαζόμαστε μέντορες, όπως ήταν κάποτε ο Χατζιδάκις, ο Θεοδωράκης, ο Γκάτσος. Ωστόσο ψυχανεμίζομαι ότι τώρα δημιουργείται το καινούργιο και αυτό ακόμα δεν μπορούμε να το αντιληφθούμε. Είμαστε σε μια μεταβατική φάση και ψάχνουμε τον τρόπο να εκφραστούμε”.

“Από την άλλη, ο κόσμος έχει ανάγκη και από τους σταρ. Για μένα δεν είναι αυτός ο δρόμος. Για μένα πρότυπο ήταν ο Νίκος ο Ξυλούρης. Αλλά για να γίνεις Ξυλούρης πρέπει να έχεις ζήσει όσα έζησε ο Νικόλας. Που έβλεπε με αίμα γραμμένο στους τοίχους στα Ανώγεια το σύνθημα “ελευθερία ή θάνατος”. Δεν σε κάνουν μεγάλο οι ευκολίες. Οι δυσκολίες σε κάνουν μεγάλο, τα άλλα είναι εφήμερα και στην παγίδα του εφήμερου, πέφτουν πολλοί. Οι εύκολες καριέρες, εύκολα καίγονται. Και όλοι έχουμε ευθύνη, γιατί εκπαιδεύουμε τον κόσμο. Όπως είπα, η παγίδα της εποχής, είναι η ευκολία μιας εφήμερης ανόδου”.

Ο κίνδυνος της επανάληψης

“Τα έχουμε πει όλα, τα έχουμε δοκιμάσει όλα. Όσο περισσότερη πληροφορία έχεις, τόσο λιγότερο δημιουργείς κάτι δικό σου. Πρέπει να ψάξουμε και να βρούμε την πολιτισμική μας ταυτότητα. Άλλαξε ο τρόπος ζωής που ευνοούσε εκείνη την πολιτισμική μας ταυτότητα που ήταν σε μια συνεχή ερωτοτροπία με τη ζωή και τον θάνατο, μια ερωτοτροπία που γεννούσε αγγέλους μέσα από το ρίσκο. Σήμερα φοβόμαστε να πάρουμε ρίσκο. Ο φόβος ηττάται στην παράσταση μέσα από το θάρρος των ηρωίδων”, τονίζει η Μαρία για να σημειώσει:

“Η ουσία της παράστασης είναι: Βλέπουμε τι έκαναν εκείνοι, βλέπουμε τη λεβεντιά τους χωρίς παραδοπληξία, έχοντας ξεπεράσει πολλές νευρώσεις του παρελθόντος . Βέβαια δεν έχουμε ξεπεράσει όλες τις νευρώσεις μας. Τις κουβαλάμε κάποιες και εμείς οι γυναίκες ψάχνοντας τον ρόλο μας, τις κουβαλάτε και εσείς οι άντρες που βλέπετε τη γυναίκα να αλλάζει”.

Μιλώντας για τους Χαΐνηδες και το μέλλον

Μεταξύ άλλων, η Μαρία μας αναφέρει πως οι Χαΐνηδες στους οποίους τραγουδά από το 1999, θα αρχίσουν εμφανίσεις από τις 13 Μαρτίου στον Σταυρό του Νότου. Παράλληλα, η ίδια ετοιμάζει δική της δισκογραφική δουλειά.

“Και η ίδια η παράσταση είναι εξελίξιμη, και ελπίζω να συνεχιστεί”, καταλήγει η ίδια. Και της το ευχόμαστε από καρδιάς.

Το who is who

Η Μαρία Κώτη γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κρήτη. Σπούδασε κλασική φιλολογία στο Ρέθυμνο και είναι πτυχιούχος Βυζαντινής μουσικής. Ασχολείται με τη μουσική από μικρή κι έχει στο ενεργητικό της πολλές δισκογραφικές εργασίες και συμμετοχές καθώς και συνεργασίες με γνωστούς καλλιτέχνες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Είναι μέλος της γνωστής ομάδας των Χαΐνηδων από το 1999 ενώ υπήρξε ιδρυτικό μέλος της γυναικείας a cappella μπάντας “Σανάδες”.

Έχει συμμετάσχει σε διάφορα σχήματα παραδοσιακής και λαϊκής μουσικής τόσο απ’ την Ελλάδα όσο κι απ’ την ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων (Βουλγαρία, Τουρκία) κι έχει παρακολουθήσει μαθήματα βουλγάρικου και τούρκικου τραγουδιού. Είναι κατά βάση λαϊκή μουσικός κ τραγουδίστρια, με τεχνική διαμορφωμένη τόσο από τ’ ακούσματα που συνέλεξε απ’ τη μουσική του τόπου της (Κρήτη), όσο και από την μετέπειτα προσωπική της ενασχόλησή με τις μουσικές του κόσμου.