Ψυχική υγεία παιδιών κι εφήβων: Κάνουμε συνεδρίες στο παγκάκι

Η σκάλα που οδηγεί στον μικρό όροφο ο οποίος στεγάζει το ψυχιατρικό τμήμα παιδιών κι εφήβων του Ασκληπιείου Βούλας είναι στενή. Ανοίγοντας, όμως, την πόρτα του ιατρείου νομίζει κανείς ότι βρέθηκε μέσα σε κάποιο παλιό καράβι. Σε έναν διάδρομο πλάτους 80 εκατοστών, που επιπλέον έχει κατά μήκος του καθίσματα αναμονής, τραπεζάκια, λίγα παιχνίδια και πυροσβεστική φωλιά, πηγαινοέρχονται θεραπευτές κι επισκέπτες με την ελπίδα ότι δεν θα χρειαστεί να εκκενωθεί επειγόντως ο χώρος. Είναι ένας πολύ στριμωγμένος χώρος που έτσι κι αλλιώς θα έπρεπε να έχει εκκενωθεί – ως ακατάλληλος για την αποστολή του: την κάλυψη των αναγκών ολόκληρης της νότιας και νοτιοανατολικής Αττικής και τμήματος του Πειραιά.

“Πρόκειται για έναν πληθυσμό που επίσημα ανέρχεται σε 500.000, αλλά στην πράξη εκτιμάται σε 1 εκατομμύριο”, μας λέει ο Μάνος Τσαλαμανιός, παιδοψυχίατρος, Διευθυντής Ε.Σ.Υ. “Είμαστε εδώ 5 ειδικοί παιδοψυχίατροι, 3 ψυχολόγοι, 3 ειδικευόμενοι γιατροί, 1 ειδική παιδαγωγός, 2 εργοθεραπευτές, 4 νοσηλευτές κι έχουμε στη διάθεσή μας μόλις δύο εξεταστήρια, συν ένα στα επείγοντα”. Τρία εξεταστήρια, μαζί με κάποια γραφεία στο Κέντρο Ψυχικής Υγείας του Παλαιού Φαλήρου που παραχωρήθηκαν στους θεραπευτές του τμήματος για να κάνουν ιατρείο εφήβων. Αλλά οι ανάγκες είναι πολλαπλάσιες και η καθυστέρηση στα προγραμματισμένα ραντεβού φθάνει το ένα οχτάμηνο. “Μας στέλνουν περιστατικά από τη νότιο Ελλάδα, από τα νησιά του Αιγαίου. Προσπαθούμε να κάνουμε διασύνδεση με τον αντίστοιχο θεραπευτή στον τόπο προέλευσης, με όποια υπηρεσία υπάρχει είτε δημόσια είτε ιδιωτική”. 

Οι έφηβοι πληρώνουν την κρίση

Η πίεση για διεκπεραίωση μεγαλύτερου έργου είναι έντονη. “Στην περιοχή του Παλαιού Φαλήρου και σε ακτίνα μικρότερη των 50 μέτρων από τα γραφεία μας μένουν 10 έφηβοι με σοβαρά προβλήματα”, αναφέρει ενδεικτικά ο κύριος Τσαλαμανιός και συμπληρώνει ότι από την κλινική παρατήρηση προκύπτει πως στην ευρύτερη περιοχή των νοτίων προαστίων υπάρχουν αρκετές οικογένειες οι οποίες άλλοτε ζούσαν σε ευμάρεια και τώρα έχουν εκπέσει. Πολλές φορές καταφεύγουν στις δημόσιες υπηρεσίες χωρίς να έχουν ούτε τα απαραίτητα για το εισιτήριο.

Η αύξηση της εφηβικής ψυχοπαθολογίας είναι μεγάλη, επιβεβαιώνει μιλώντας στο News247 ο Δημήτρης Αναγνωστόπουλος, Αναπληρωτής Καθηγητής Παιδοψυχιατρικής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών και Πρόεδρος της Παιδοψυχιατρικής Εταιρείας Ελλάδος: “Ενώ τα περιστατικά των εφήβων που έρχονταν παλιά στις υπηρεσίες ήταν αρκετά λιγότερα από ό,τι τα παιδιά μικρότερης ηλικίας, τώρα τείνουν να γίνουν μισά μισά. Επίσης, η παθολογία αυτή δεν εμφανίζεται μονό ποσοτικά αυξημένη, αλλά είναι και πιο βαριά. Έχουμε πιο σοβαρές παθήσεις, ξεπερνάμε το επίπεδο ενός απλού αγχώδους επεισοδίου και πάμε σε σοβαρές διαταραχές, όπως αύξηση της αυτοκαταστροφικότητας, των βίαιων συμπεριφορών, των αυτοτραυματισμών, των κοψιμάτων, αύξηση των ουσιών. Και, βεβαίως,  των ψυχωτικών επεισοδίων”.  Ο ίδιος παρατηρεί ότι η αύξηση του αριθμού και της βαρύτητας των περιστατικών σε συνδυασμό με την υποβάθμιση των αντίστοιχων υπηρεσιών δημιουργεί ένα φαύλο κύκλο που επιδεινώνει διαρκώς το επίπεδο ψυχικής υγείας.

Έχουμε αύξηση της αυτοκαταστροφικότητας, των βίαιων συμπεριφορών, των αυτοτραυματισμών, των κοψιμάτων, αύξηση των ουσιών. Και, βεβαίως,  των ψυχωτικών επεισοδίων

Ένα σύστημα που υπολειτουργεί

Στο πλαίσιο της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης και του προγράμματος Ψυχαργώς για την ανάπτυξη δομών και δράσεων ψυχικής υγείας, με χρηματοδοτική συνεισφορά από ευρωπαϊκά προγράμματα, υλοποιήθηκαν σημαντικά έργα για την κάλυψη των αναγκών στον τομέα της ψυχικής υγείας. Όμως μεγάλο μέρος του σχεδίου δεν προχώρησε, ειδικά στο χώρο της ψυχικής υγείας παιδιών κι εφήβων που, όπως επισημαίνει ο Δημήτρης Αναγνωστόπουλος, “ήταν πάντοτε ο φτωχός συγγενής”.

Συχνά παρατηρείται το φαινόμενο της δημιουργίας κτιριακών δομών που δεν στελεχώνονται επαρκώς με προσωπικό. Ενδεικτικά, στην  παιδοψυχιατρική κλινική του Σισμανογλείου, την μοναδική κλινική στο λεκανοπέδιο που ανέπτυξε 10 κρεβάτια για εφήβους, η Μονάδα Ψυχογενούς Ανορεξίας, με επιπλέον έξι κρεβάτια, παραμένει κλειστή, αν και “υπάρχουν δεσμεύσεις από το υπουργείο  ότι μέσα στο 2017 θα προσληφθούν νοσηλευτές για να προχωρήσει το πρόγραμμα”, μας λέει ο π αιδοψυχίατρος Χρήστος Ανδρούτσος, Επιμελητής Α’ Ε.Σ.Υ. στο νοσοκομείο. “Βαριά ψυχογενής ανορεξία σημαίνει 15% θνησιμότητα, δεν είναι αστείο. Κι όμως, έχουν γίνει τόσο πολλές καθυστερήσεις που επίκειται πλέον πρόστιμο από την Ευρωπαϊκή Ένωση το οποίο είναι της τάξης των 500.000 €. Δηλαδή κινδυνεύουμε, αντί να προσλάβουμε τους νοσηλευτές για να προχωρήσει η διαδικασία, να πληρώσουμε πρόστιμο με το οποίο θα μπορούσε να λειτουργήσει η μονάδα για τις επόμενες δεκαετίες”.

Κινδυνεύουμε, αντί να προσλάβουμε τους νοσηλευτές για να προχωρήσει η διαδικασία, να πληρώσουμε πρόστιμο με το οποίο θα μπορούσε να λειτουργήσει η μονάδα για τις επόμενες δεκαετίες

Υποστελεχωμένα είναι τα παιδοψυχιατρικά τμήματα και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Στα Γιάννενα, όπου το σχέδιο προέβλεπε παιδοψυχιατρική κλινική με 10 κρεβάτια για οξέα περιστατικά παιδιών και εφήβων (όπως και σε όλα τα πανεπιστημιακά νοσοκομεία της Ελλάδος), η μονάδα δεν προχώρησε και οι υπηρεσίες περιορίζονται κυρίως στο επίπεδο της διάγνωσης, αναφέρει στο News247 ο παιδοψυχίατρος Σπύρος Κυπριανός, Διευθυντής – Επιστημονικά Υπεύθυνος  του Κέντρου Ψυχικής Υγείας Ιωαννίνων. “Προσπαθούμε να καλύψουμε μια μεγάλη και μορφολογικά δύσκολη περιοχή, στην οποία συμπεριλαμβάνεται και η Δυτική Μακεδονία που δεν διαθέτει παιδοψυχιατρικές υπηρεσίες. Έτσι η πίεση είναι μεγάλη, χρόνος για θεραπευτικές συνεδρίες δεν υπάρχει, ενώ τα περιστατικά που χρειάζονται νοσηλεία παραπέμπονται σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη”.

Βούλα: Μονάδα νοσηλείας που δεν προχωρά, λυόμενα που (δεν) γίνονται εξεταστήρια

Οι κλίνες όμως δεν επαρκούν. Το μεταρρυθμιστικό σχέδιο προέβλεπε ότι οι κλινικές που λειτουργούσαν στο πλαίσιο του Παιδοψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής (Νταού), το οποίο έκλεισε το 2011, θα μεταφέρονταν στα νοσοκομεία Παίδων και στα γενικά νοσοκομεία, λειτουργώντας ως μονάδες είτε παιδιών είτε εφήβων. Σε ό,τι αφορά τις κλινικές νοσηλείας εφήβων, είχαν επιλεγεί το Σισμανόγλειο, το Ασκληπιείο Βούλας και το νοσοκομείο Δυτικής Αττικής Αγία Βαρβάρα, με 10 κρεβάτια η κάθε μία, χρηματοδότηση από ευρωπαϊκά προγράμματα και κάλυψη που έφθανε έως το 95% της δαπάνης.

Από αυτές, η μοναδική που λειτουργεί σήμερα, στα όρια της πληρότητάς της καθώς δέχεται αιτήματα νοσηλείας από όλη την Αττική και από μεγάλο μέρος της υπόλοιπης χώρας, είναι η κλινική του Σισμανογλείου. Στο Δυτικής Αττικής το πρόγραμμα δεν προχώρησε καθόλου, ενώ στη Βούλα δεν έχει υλοποιηθεί ούτε καν ένα αξιοπρεπές ιατρείο. “Χάθηκαν τα χρήματα από την ανεπάρκεια του ελληνικού κράτους και από σκαστή ανεπάρκεια διοικητικών παραγόντων”, μας λέει ο Χρήστος Ανδρούτσος. “με αποτέλεσμα ο παιδοψυχιατρικός οργανισμός του Ασκληπιείου, με πολύ εξειδικευμένο προσωπικό και μεγάλη διάθεση προσφοράς να έχει βραχυκυκλώσει”.

Χάθηκαν τα χρήματα από την ανεπάρκεια του ελληνικού κράτους και από σκαστή ανεπάρκεια διοικητικών παραγόντων

“Αν ήμασταν ιδιωτική μονάδα”, παραδέχεται ο Διευθυντής του τμήματος παιδοψυχιατρικής του Ασκληπιείου, Δημήτρης Γεωργιάδης, “θα είχαμε ελεγχθεί για τον αριθμό του προσωπικού μας σε σχέση με το έργο που διεκπεραιώνεται”. Αν υπήρχαν επιπλέον εξεταστήρια, ο αριθμός των καθημερινών ραντεβού θα ήταν τριπλάσιος.

Αλλά το οξύμωρο είναι ότι υπάρχουν και μένουν αναξιοποίητα. Πρόκειται για πέντε λυόμενους οικίσκους, 49 τετραγωνικών έκαστος, που είχε παραχωρήσει το Υπουργείο Περιβάλλοντος για αυτό το σκοπό και παραμένουν επί μια τετραετία εκτός χρήσης στον προαύλιο χώρο του νοσοκομείου. “Πριν από λίγες μέρες, η διοίκηση του νοσοκομείου δεσμεύτηκε ότι θα προχωρήσει η διαδικασία του εξοπλισμού τους και θα αποδοθούν προς χρήση”, λέει ο κύριος Γεωργιάδης.

Το πρόβλημα είναι ότι η μελέτη για την αξιοποίησή τους, που ανατέθηκε από την τεχνική εταιρεία του νοσοκομείου σε εξωτερικό προμηθευτή, προσδιορίζει το ύψος της δαπάνης σε 500 με 600 χιλιάδες ευρώ. “Δηλαδή τουλάχιστον 100 χιλιάδες για καναπέδες, γραφεία, κλιματιστικά και παροχές σε φως, νερό τηλέφωνο, σε κάθε σπιτάκι έτοιμο των 50 τετραγωνικών. Αυτή η μελέτη είναι η παγίδα της κλινικής, το τελειωτικό χτύπημα”, λέει ο Μάνος Τσαλαμανιός. “Αλλά η ουσία είναι ότι κλείνουμε σε αυτόν το μικρό όροφο 5 χρόνια, χωρίς να προσφέρουμε τη βοήθεια που μπορούμε. Ευτυχώς που βρέθηκαν χορηγοί, φίλοι της κλινικής, και μας βοήθησαν να τον ευπρεπίσουμε στοιχειωδώς, χωρίς να προσδοκούν απολύτως κανένα όφελος. Έτσι βάλαμε κουφώματα αλουμινίου και τα μισά κλιματιστικά – που, ας σημειωθεί, ‘χρειάστηκε’ να λιποθυμήσουν 2 μητέρες από τη ζέστη για να μπουν. Αλλά εδώ παρακαλάμε να αρρωστήσει συνάδελφος για να του πάρουμε το εξεταστήριο ή κάνουμε συνεδρίες στα παγκάκια έξω από το κτίριο. Ευτυχώς που μας βοηθάει ο καιρός…”

Εδώ παρακαλάμε να αρρωστήσει συνάδελφος για να του πάρουμε το εξεταστήριο ή κάνουμε συνεδρίες στα παγκάκια έξω από το κτίριο

Όσο για τη μονάδα νοσηλείας που επίσης δεν έχει γίνει, “αυτό είναι μία άλλη ατέρμονη κουβέντα: αν θα αξιοποιηθεί υπάρχον κτίριο εγκαταλελειμμένο ή αν θα γίνει καινούργιο κτίριο. Με το που βρίσκουμε ένα κτίριο λέμε ‘όχι αυτό είναι κόκκινο’, πάμε στο διπλανό, ‘όχι αυτό είναι εμπριμέ’, πάμε στο άλλο, ‘μα έχει άλλη χρήση’. Γυρνάμε ένα απίστευτο γαϊτανάκι πέντε χρόνια τώρα για το πιο κτίριο θα οριστεί ως κτίριο δημιουργίας κλινών για εφήβους”. Και, παράλληλα, η ανεπάρκεια κρεβατιών οδηγεί στο να παραπέμπονται έφηβοι για νοσηλεία σε ψυχιατρικά τμήματα ενηλίκων: “Προσπαθούμε να μην παραπέμπουμε περιστατικά εφήβων στα άλλα ψυχιατρικά, η κατεύθυνση μας να είναι κυρίως το Σισμανόγλειο. Αλλά το Σισμανόγλειο συχνά δεν έχει κρεβάτια”…

Η ανεπάρκεια κρεβατιών οδηγεί στο να παραπέμπονται έφηβοι για νοσηλεία σε ψυχιατρικά τμήματα ενηλίκων.

Ρωτάμε τον πρόεδρο της Παιδοψυχιατρικής Εταιρείας τι είναι πιο επείγον να γίνει για να βελτιωθεί η κατάσταση. “Μιλώντας ρεαλιστικά”, απαντά ο κύριος Αναγνωστόπουλος, “ό,τι μπορούμε να κάνουμε είναι να ενισχύσουμε τις υπάρχουσες δομές, αντί να τις αποδυναμώνουμε. Το να πούμε σήμερα ότι θα χτίσουμε νέες υπηρεσίες είναι ψέματα. Κοροϊδεύουμε τον κόσμο. Ούτε καν να υλοποιηθούν όσα προβλέπονται. Αυτό που πρέπει να γίνει είναι να υποστηριχθούν, να ενισχυθούν τουλάχιστον οι υπάρχουσες υπηρεσίες, ώστε να μπορέσουν να ανταποκριθούν. Το μεγαλύτερο ποσοστό των βαριών ψυχοπαθολογιών των ενηλίκων ξεκινά στην παιδική και κυρίως στην εφηβική ηλικία. Άρα αν κανείς το αντιμετωπίσει αυτό έγκαιρα -και σημειώστε ότι σε αυτές τις ηλικίες τα ποσοστά θεραπείας είναι μεγάλα- αντιλαμβάνεστε ότι γλιτώνει μετά από παθολογία του ενήλικα. Από εκεί και πέρα, χρειάζεται επιτέλους να γίνει μια επιδημιολογική μελέτη που να καταγράφει τις πραγματικές ανάγκες του παιδικού και εφηβικού πληθυσμού σε υπηρεσίες, ώστε να προχωρήσουμε στην ορθολογική τους ανάπτυξη. Δεν καταλαβαίνω, για παράδειγμα, γιατί το υπουργείο Υγείας δεν ζητά από την ιατρική σχολή να κάνει τέτοια έρευνα. Να υπάρχει δηλαδή μια πολιτική δημόσιας υγείας και έρευνας. Είναι καθήκον του κράτους”.

Το μεγαλύτερο ποσοστό των βαριών ψυχοπαθολογιών των ενηλίκων ξεκινά στην παιδική και κυρίως στην εφηβική ηλικία. Άρα αν κανείς το αντιμετωπίσει αυτό έγκαιρα -και σημειώστε ότι σε αυτές τις ηλικίες τα ποσοστά θεραπείας είναι μεγάλα- αντιλαμβάνεστε ότι γλιτώνει μετά από παθολογία του ενήλικα.