Φίλοι από ψυχής

«Και οι δύο πάσχουν από ψυχικές νόσους στο φάσμα της σχιζοφρένειας» διευκρίνισε  η θεραπεύτριά τους στο τέλος της ημέρας, μιας μέρας γεμάτης στίχους, μουσική, βιβλία, ζωγραφιές, παλιές φωτογραφίες και γλυκόπικρες αναμνήσεις. Οι δύο άνδρες είχαν δεχθεί να μου μιλήσουν για την εμπειρία τους με την ψυχική ασθένεια και -παρά τα στερεότυπα που φέρει το άκουσμα και μόνο της λέξης σχιζοφρένεια- η συνάντησή μας δεν έγινε σε κάποια ψυχιατρική κλινική ούτε σε κάποιο κλειστού τύπου ίδρυμα αλλά σε ένα διαμέρισμα όπου μένουν μαζί με δύο ακόμα συγκατοίκους.

Στην είσοδο με υποδέχεται ο Θεωνάς, ένας νεαρός γύρω στα 30 με πλατύ χαμόγελο. Στο σαλόνι, ο Γιώργος, γύρω στα 60, λίγο πιο σφιγμένος. Βρισκόμαστε σε ένα από τα επτά προστατευόμενα διαμερίσματα της Εταιρίας Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας (ΕΚΨ&ΨΥ) στην Καλλιθέα. Στα διαμερίσματα αυτά ζουν ψυχικά πάσχοντες με υψηλό επίπεδο αυτονόμησης, υποστηριζόμενοι από τη θεραπευτική ομάδα της ΕΚΨ&ΨΥ. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι οι φιλοξενούμενοι αναλαμβάνουν τη διαχείριση των οικονομικών τους και των αναγκών του σπιτιού, ενώ ο θεραπευτής τους επισκέπτεται συνήθως για λίγες ώρες κάθε μέρα ή κάθε δυο μέρες.

Ο Θεωνάς μου περιγράφει την καθημερινότητά τους. «Περνάμε καλά. Κάνουμε πράγματα που μας αρέσουν αλλά έχουμε και τις υποχρεώσεις μας. Οι άλλοι δύο συγκάτοικοι δουλεύουν. Εγώ πηγαίνω στο Κέντρο Ημέρας, όπου κάνουμε διάφορες δραστηριότητες. Κάνω και ψυχοθεραπεία μία φορά την εβδομάδα. Έχουμε και τις δουλειές του σπιτιού που τις μοιραζόμαστε, σκούπισμα, σφουγγάρισμα. Σήμερα εγώ έχω το μαγείρεμα, ο Γιώργος τα ψώνια. Μετά, κάθε απόγευμα με το Γιώργο πάμε για καφέ. Εγώ παίρνω κι ένα βιβλίο μαζί μου και διαβάζω. Μου αρέσει πολύ η λογοτεχνία. Ο Ντοστογιέφσκι είναι ο αγαπημένος μου συγγραφέας».

Περνάμε καλά. Κάνουμε πράγματα που μας αρέσουν αλλά έχουμε και τις υποχρεώσεις μας

«Λες ψέματα» πετάγεται ο Γιώργος. «Όχι, όχι, δεν λέω ψέματα! Είναι κάτι σαν σλόγκαν που έχουμε βγάλει μεταξύ μας, επειδή στους Αδελφούς Καραμαζωφ ο Ντοστογιέφκι βάζει όλους τις ήρωες να λένε ψέματα» εξηγεί ο Θεωνάς γελώντας. «Ο Γιώργος δεν διαβάζει τόσο, αλλά όταν διαβάζω ένα βιβλίο του εξηγώ μετά ποια είναι η υπόθεση».

«Διαβάζω κι εγώ καμιά φορά, λίγο, λίγο» λέει ο Γιώργος. «Γενικά με όλα αυτά που έχω περάσει πιστεύω είναι καλύτερα να περνάμε καλά παρά να κουραζόμαστε σωματικά και πνευματικά. Σου τα έχω γράψει όλα εδώ για να τα διαβάσεις».

– Ξεκινάς με μια ημερομηνία. Τι συνέβη το 1976;

– Το 1975 αρρώστησα. Το 1976 μπήκα πρώτη φορά σε ιδιωτική κλινική. Ήμουν 18-19 χρονών. Διάβασε. Τα έχω γράψει.

Παρενέργειες από τα φάρμακα, ηλεκτροσόκ, δέσιμο, απομόνωση, απώλεια ομιλίας, κακοποίηση… Σε δυο σελίδες ο Γιώργος έχει προσπαθήσει να χωρέσει την εμπειρία της μακροχρόνιας νοσηλείας του σε ιδιωτικές και δημόσιες ψυχιατρικές κλινικές. «Συνολικά έκανα δέκα υποτροπές. Τόσα χρόνια κλεισμένος μέσα στα νοσοκομεία. Έβγαινα για ένα χρόνο – δύο και μετά η μητέρα μου με έβαζε ξανά μέσα, δεν ξέρω γιατί. Έμενα μέσα στην κλινική για 7-8-12 μήνες. Σαν φυλακή ήτανε. Δεν είχα ελευθερία. Έλεγα στη μάνα μου, “πάμε λίγο στη θάλασσα, να πιάσω τις πέτρες της θαλάσσης, να αισθανθώ τη φύση”. “Όχι” έλεγε, “ό,τι πουν οι γιατροί”. Tο έλεγα στους γιατρούς, “ό,τι πει η μάνα σου” μου απαντούσαν. Είχα τρελαθεί στο τέλος και δεν μπορούσα ούτε να μιλήσω».

Τόσα χρόνια κλεισμένος μέσα στα νοσοκομεία. Σαν φυλακή ήτανε

Ζητώ συγνώμη που του θύμισα όλα αυτά τα δυσάρεστα. «Δεν είναι δυσάρεστα, πάει περάσανε. Το μόνο που με πονάει η μέση μου και τα πόδια μου και δεν μπορώ ούτε να περπατήσω μεγάλες αποστάσεις ούτε να δουλέψω.  Από 9 χρονών δούλευα. Γεννήθηκα στην Πρίγκηπο στη Κωνσταντινούπολη. Ήρθαμε στην Αθήνα το 1968 με μια βαλίτσα. Δούλευε ο πατέρας μου μάγειρας σε ένα εστιατόριο κι εγώ λαντζέρης. Μετά βοηθός σερβιτόρου και μετά σερβιτόρος και μετά οικοδομή, μέχρι τα 18 δούλευα, μετά αρρώστησα». Ρωτώ αν θα ήθελε να ξαναδουλέψει. «Τώρα είμαι 60 χρονών. Δεν μπορώ να δουλέψω. Πονάνε τα πόδια μου στο κουτεπιέ, με δένανε και έσπαγα τα λουριά και τραυματίστηκα. Θα ήθελα κάποτε να κάνω ένα δικαστήριο σε αυτούς που με βασανίζανε… Αλλά να μην σας κουράζω άλλο. Εδώ και τέσσερα χρόνια είμαι στο διαμέρισμα. Μαγειρεύουμε, καθαρίζουμε τους χώρους μας, πάμε σούπερ μάρκετ, βάζουμε πλυντήριο, μιλάμε με ειδικούς, κάνουμε κοινότητες, μιλάμε με ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς. Μας φέρονται με πολύ ενδιαφέρον και αγάπη, αυτό που χρειαζόμαστε».

Ο Θεωνας με ξεναγεί στο υπόλοιπο διαμέρισμα. Μου δείχνει τη βιβλιοθήκη με τα αγαπημένα του βιβλία, λογοτεχνικά και εκλαϊκευμένης επιστήμης, φυσική, χημεία, μαθηματικά. «Ήμουν καλός στα μαθηματικά. Έδωσα πανελλήνιες και πέρασα στο Μαθηματικό, έζησα λίγο και τη φοιτητική ζωή αλλά με ταλαιπώρησε η ασθένειά μου και σταμάτησα. Στα 18,5 αρρώστησα. Ευτυχώς όμως δεν πέρασα τόσο δύσκολα πράγματα όπως ο Γιώργος, μπήκα δύο φορές στο νοσοκομείο για μικρά χρονικά διαστήματα.  Από το 2009 που νοσηλεύτηκα τελευταία φορά πάω καλά. Επτά  χρόνια τώρα παίρνω τα φάρμακά μου και είμαι εντάξει. Κάποια στιγμή θα ήθελα αν μπορώ να εργαστώ».

Μου δείχνει τις ζωγραφιές του. «Ο πατέρας μου ήταν ναυτικός κι έτσι εμπνεύστηκα αυτή τη ζωγραφιά με το Άλμπατρος. Ήταν ασυρματιστής, σαν τον Καββαδία. Οι γονείς μου είναι πολύ της θρησκείας και είχαμε πολλές φασαρίες στο σπίτι. Ο πατέρας μου μας χτυπούσε, γι’ αυτό μεγαλώσαμε σε ίδρυμα τα τρία αγόρια μαζί και η αδερφούλα μας σε άλλο ίδρυμα στο Χαϊδάρι. Με τα αδέρφια μου έχω επαφή, βλεπόμαστε».

Πρώτη φορά έχω γνωρίσει έναν τόσο καλό φίλο

Ο Θεωνάς γεμίζει το χρόνο του με πολλά πράγματα. Εκτός από τα βιβλία και τη ζωγραφική, γράφει ποιήματα, παίζει σκάκι και κιθάρα.

– Παίζω λίγο κιθάρα. Τους παίζω καμιά φορά στο σπίτι και ο Γιώργος τραγουδάει, πήγαινε ωδείο παλιά και είναι καλός.

– Εγώ θέλω να πω ότι πρώτη φορά έχω γνωρίσει έναν τόσο καλό φίλο σαν τον Θεωνά. Ούτε ο φίλος μου ο παλιός, τριάντα χρόνια φίλος δεν ήταν τόσο καλός!

– Τα βρίσκουμε με το Γιώργο. Έχουμε ταιριάξει γιατί είμαστε πολύ διαφορετικοί, αυτό πιστεύω.

Ρωτώ αν τα απογεύματα που βγαίνουν για καφέ έχουν γνωρίσει κι άλλο κόσμο. «Όχι, κυρίως μεταξύ μας κάνουμε παρέα» απαντά ο Θεωνάς και εξηγεί: «Ο κόσμος δεν γνωρίζει πολλά για την ψυχική πάθηση, οπότε τη φοβούνται κι εμείς από πλευράς μας φοβόμαστε αν θα μας αποδεχθούν».

Ο κόσμος δεν γνωρίζει πολλά για την ψυχική πάθηση, οπότε τη φοβούνται κι εμείς από πλευράς μας φοβόμαστε αν θα μας αποδεχθούν

Η Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας έχει διανύσει μακρά διαδρομή και διαθέτει πλούσια εμπειρία στην παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας σε εξωνοσοκομειακές δομές στην κοινότητα. Στην Αττική δραστηριοποιείται στους δήμους Καλλιθέας και Νέας Σμύρνης με ένα Κέντρο Ψυχικής Υγείας, δύο οικοτροφεία δυναμικότητας 15 ατόμων το καθένα και 7 προστατευόμενα διαμερίσματα. «Γενικά υπάρχει αποδοχή των ασθενών από την κοινότητα, ωστόσο δεν λείπει ο φόβος, ειδικά σε στιγμές κρίσης του ασθενή» επισημαίνει η Μαρία Τσαλαπατάνη, επιστημονική υπεύθυνη για τις δομές φιλοξενίας. «Εμείς υλοποιούμε συνεχώς δράσεις ενημέρωσης με σκοπό να πάψει ο φόβος, να σταματήσει η γειτονιά να φοβάται και να δει τον ασθενή κάπως ισότιμα, με την έννοια ότι πάντα υπάρχει μέσα μας κάτι που μας διαφοροποιεί. Είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσει ο κόσμος ότι οι άνθρωποι με σχιζοφρένεια και άλλες ψυχικές διαταραχές μπορούν να ζουν έξω στην κοινωνία και με το κατάλληλο υποστηρικτικό πλαίσιο να εργάζονται και να είναι απολύτως λειτουργικοί. Είναι λανθασμένη η αντίληψη ότι η θέση τους είναι μέσα σε νοσοκομεία και ψυχιατρικές κλινικές».

Είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσει ο κόσμος ότι οι άνθρωποι με ψυχικές διαταραχές μπορούν να ζουν έξω στην κοινωνία και με το κατάλληλο υποστηρικτικό πλαίσιο να εργάζονται και να είναι απολύτως λειτουργικοί.

Η ψυχοθεραπεύτρια Κατιαλένα Σουρβίνου μας εξηγεί ότι όλοι οι θεραπευτές επιδιώκουν να κάνουν συναντήσεις με τους φιλοξενούμενους των οικοτροφείων και των διαμερισμάτων έξω σε καφέ.

Στο κατάστημα του κυρίου Κώστα Ασημακόπουλου κοντά στο β’ οικοτροφείο, πηγαίνουν συχνά οι φιλοξενούμενοι ενώ εκεί πραγματοποιούνται κάθε εβδομάδα και ομαδικές συναντήσεις. «Όταν άνοιξα το μαγαζί πριν από 17 μήνες δεν ήξερα ότι εδώ έχει οικοτροφείο και προστατευόμενα διαμερίσματα» μας είπε ο κύριος Κώστας. «Ερχόντουσαν κάποια παιδιά και παίρνανε καφέ αλλά δεν είχαμε περαιτέρω επικοινωνία. Μέχρι που ήρθε μία από τις θεραπεύτριες και με ενημέρωσε. Τα πάμε πολύ καλά με όλα τα παιδιά. Με τον χαρακτήρα του ο καθένας. Άλλος πιο επικοινωνιακός, άλλος πιο κλειστός. Και οι υπόλοιποι πελάτες δεν έχουν κανένα πρόβλημα, αντιθέτως ορισμένοι έχουν αναπτύξει φιλικές σχέσεις μαζί τους. Αν εμφανιστεί κάποιος που έχει πρόβλημα, θα φύγει αυτός, δεν θα φύγουν τα παιδιά».

Η αντιμετώπιση του στίγματος της ψυχικής ασθένειας μέσω της ενημέρωσης και της ευαισθητοποίησης του κόσμου είναι ιδιαίτερα κρίσιμη και ως προς τα ζητήματα της πρόληψης και έγκαιρης παρέμβασης, υπογραμμίζει η Μαρία Τσαλαπατάνη. «Λόγω του στίγματος, συχνά οι οικογένειες κρύβουν το θέμα μέχρι να επέλθει κάποια σοβαρή κρίση που θα επιφέρει πιθανότατα και κάποια ακούσια νοσηλεία σε ψυχιατρική κλινική. Είναι όμως εξαιρετικά κρίσιμο για την πορεία του ασθενή να υπάρξει έγκαιρη παρέμβαση με τα πρώτα σημάδια που θα εκδηλωθούν». 

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, 1 στους 4 συμπολίτες μας είναι πιθανόν να αντιμετωπίσει κάποιο πρόβλημα ψυχικής υγείας κατά τη διάρκεια της ζωής του, ενώ το ποσοστό της σχιζοφρένειας ανέρχεται στο 1% του πληθυσμού. Κι ενώ οι αριθμοί δείχνουν πως η ψυχική υγεία είναι κάτι που μας αφορά όλους, λίγα έχουν γίνει στη χώρα μας για την πρόληψη και έγκαιρη αντιμετώπιση των ψυχικών παθήσεων. Παρά τα σημαντικά κονδύλια που έχουν διατεθεί για τη δημιουργία εξωνοσοκομειακών δομών και τη θεραπεία των ψυχικά ασθενών στην κοινότητα, τα μεγάλα ψυχιατρικά νοσοκομεία παραμένουν στο επίκεντρο των υπηρεσιών ψυχικής υγείας με επαναλαμβανόμενες και μακροχρόνιες νοσηλείες που συντηρούν την πεπερασμένη επιστημονικά ασυλική ψυχιατρική.

Διαβάστε περισσότερα στον φάκελο του NEWS247 για την ψυχική υγεία στην Ελλάδα.