Μηχανή του Χρόνου: Ο σκύλος του Παβλόφ. Το πείραμα που έφερε την επανάσταση στην ψυχολογία

Πριν γίνει διάσημος για τον “σκύλο” του, ο Παβλόφ μελετούσε το πεπτικό σύστημα των σκύλων. Ο Παβλόφ είχε αναπτύξει μία δική του μέθοδο για να μετρά την ποσότητα γαστρικού υγρού που παρήγαγε ο οργανισμός του σκύλου. Με επεμβάσεις, χώριζε τον οισοφάγο απ’ το στομάχι και το συνέδεε με ένα μπολ στο πάτωμα. Έτσι όσο κι αν έτρωγε ο σκύλος, το φαγητό δεν κατέληγε ποτέ στο στομάχι, αλλά στο μπολ, από το οποίο συνέχιζε να τρώει το σκυλί. Το στομάχι του, συνδεόταν με ένα άλλο σωληνάκι, με το οποίο αφαιρούσε το γαστρικό υγρό και το μελετούσε. Όταν ολοκλήρωνε τις αναλύσεις του, το υγρό πωλούνταν στην αγορά ως θεραπεία για τη δυσπεψία.

Όπως ήταν αναμενόμενο, τα σκυλιά πέθαιναν μετά από λίγες μόνο επεμβάσεις και ο Παβλόφ έπρεπε να ξεκινήσει τη διαδικασία απ’ την αρχή. Την εποχή εκείνη, κανείς δεν θεωρούσε ότι τα σκυλιά βασανίζονταν άγρια. Αντιθέτως, οι συνεργάτες του τον συνέχαιραν, επειδή κατάφερνε να τα κρατήσει ζωντανά για περισσότερες από μία επεμβάσεις.

Ο σκύλος του Παβλόφ

Καθώς μελετούσε τη συμπεριφορά των σκύλων, αντιλήφθηκε ότι έτρεχαν τα σάλια τους, όχι μόνο όταν είχαν το φαγητό μπροστά τους και ετοιμάζονταν να φάνε, αλλά κι όταν πίστευαν ότι θα έφτανε το φαγητό. Συγκεκριμένα, ο Παβλόφ παρατήρησε ότι επειδή τα τάιζαν οι βοηθοί του, που φορούσαν άσπρες ιατρικές ρόμπες, τα σκυλιά είχαν συνδέσει τις ρόμπες με το φαγητό και όποτε τις έβλεπαν, έτρεχαν τα σάλια τους.

Ο Παβλόφ εξέλιξε τη μελέτη του και χρησιμοποίησε διάφορα ερεθίσματα για να εξετάσει αν τα σκυλιά πράγματι αντιδρούσαν σε αυτό που προσλάμβαναν ως φορέα του φαγητού κι όχι το ίδιο το φαγητό. Η ιστορία που επικράτησε σχετικά με το πείραμα, αναφέρει ότι ο Παβλόφ χρησιμοποιούσε κουδούνια, τα οποία χτυπούσε κάθε φορά πριν ταΐσει τα σκυλιά. Μετά από λίγο, τα σκυλιά συνέδεσαν τον ήχο με το φαγητό και τα σάλια τους έτρεχαν, ακόμα και αν δεν τους έφερνε τροφή. Σύμφωνα όμως με τη βιογραφία του, που έγραψε ο ιστορικός Ντάνιελ Τόουντς, ο Παφλόβ δεν χρησιμοποίησε ποτέ κουδούνι, αλλά μετρονόμους, αρμόνιο, buzzer και ηλεκτρικά σοκ. Ο Παβλόφ κατέληξε ότι όπως ο σκύλος, έτσι και ο άνθρωπος μπορεί, αν εκπαιδευτεί, να συνδέει τεχνητά ερεθίσματα με ενστικτώδεις λειτουργίες του οργανισμού, όπως η έκκριση σάλιου από τους αδένες τους στόματος. Σύμφωνα με τις μελέτες του, ο ανθρώπινος εγκέφαλος μπορούσε να μελετηθεί μέσω φυσικών αντιδράσεων του σώματος.

Ήταν μία ριζοσπαστική έρευνα που έφερε την επανάσταση στον χώρο της ψυχολογίας. Για δεκαετίες, η πλειονότητα των επιστημόνων αντιμετώπιζαν τον άνθρωπο σαν ένα μαύρο κουτί που απλώς επεξεργαζόταν εντολές και αντιδρούσε αυτόματα, χωρίς προσωπική διεργασία.

Μέχρι και τη δεκατία του ’60, όπου επικράτησε μία πιο υποκειμενική άποψη για την ανθρώπινη ψυχολογία που βασιζόταν στις σκέψεις και τα συναισθήματα του κάθε ατόμου ξεχωριστά. Πλέον, χρησιμοποιείται περισσότερο στις μελέτες για τις φοβίες και τον τρόπο αντιμετώπισής τους. Ο Παβλόβ κέρδισε το Νόμπελ Ιατρικής το 1904 και συνέχισε τις μελέτες του μέχρι τον θάνατό του, το 1936, σε ηλικία 86 ετών.

Ο Παβλόφ και οι μπολσεβίκοι

Ο πατέρας του Παβλόφ ήταν ιερέας και προετοίμαζε τον γιο του για εκκλησιαστική καριέρα. Από πολύ νωρίς όμως διαφάνηκε το αναλυτικό, επιστημονικό πνεύμα του. Φοίτησε στο πανεπιστήμιο της Αγίας Πετρούπολης, όπου σπούδασε χημεία και φυσιολογία, εξοργίζοντας τον πατέρα του. Αργότερα, όποτε τύχαινε να δει φοιτητή να κάνει τον σταυρό του, τον γελοιοποιούσε μπροστά στους συμφοιτητές του.

Ο βιογράφος του, Ντάνιελ Τόουντς, περιγράφει τη σχέση του με τους μπολσεβίκους. Η επανάσταση του 1917 δεν επηρέασε την καθημερινότητά του, μέχρι που αναγκάστηκε να παραδώσει τα χρήματα του βραβείου Νόμπελ στο κράτος. Αν και του είχαν υποσχεθεί πως τίποτα δεν θα εμπόδιζε τις έρευνές του, οι οποίες θεωρούνταν πολύ σημαντικές για την δημόσια εικόνα της χώρας, ο Παβλόφ έφτασε σε σημείο να μη μπορεί να ταΐσει την οικογένειά του. Πολλοί απ’ τους συνεργάτες τους πέθαναν απ’ την πείνα και το κρύο.

Το 1920 ζήτησε άδεια απ’ τον Λένιν να εγκατασταθεί σε πανεπιστήμιο του εξωτερικού, καθώς η ίδια του χώρα δεν μπορούσε να τον συντηρήσει. Ο Λένιν τότε έδωσε εντολή να αυξηθούν οι μερίδες φαγητού για την οικογένεια Παβλόφ και να βελτιωθούν οι συνθήκες εργασίες του. Ο Παβλόφ έπρεπε πάση θυσία να μείνει στη χώρα. Αν και ο Παβλόφ δεν έκρυψε ποτέ την αντιπάθειά του για την ηγεσία και τους κομμουνιστές, τους οποίους θεωρούσε ονειροπόλους ιδεαλιστές, οι επιστημονικές του επιτυχίες δημιουργούσαν γύρω του ένα προστατευτικό τοίχος. Τόλμησε να γράψει στον Στάλιν ότι “ντρεπόταν που ήταν Ρώσος”, αναφερόμενος στις μαζικές δολοφονίες του ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης και αντί να τιμωρηθεί, απλώς αυξήθηκαν τα κονδύλια που χορηγούνταν για τις έρευνές του.

To 1929, όταν γιόρτασε τα 80α του γενέθλια, η ηγεσία της Σοβιετικής Ένωσης συζητούσε για το αν θα έπρεπε να τιμήσουν την προσφορά του στην επιστήμη ή όχι. “Ο Παβλόφ περιφρονεί την Ένωση, αποκαλεί τον εαυτό του εχθρό της, αλλά η Ένωση θέλει για κάποιο λόγο να τον τιμήσει. Να τον βοηθήσουμε πρέπει, αλλά όχι και να τον τιμήσουμε,” έγραφε ο πολιτικός Valerian Kuybyshev. Όταν όμως ο Παβλόφ πέθανε το 1936, χιλιάδες παρευρέθηκαν στην κηδεία του, ακόμα και μέλη του κόμματος.

Διαβάστε ακόμη στη mixanitouxronou.gr

Η διάσημη φωτογραφία με το αποκαλούμενο φάντασμα της «καφέ κυρίας»

Ο Τζέιμς Μποντ, που ξεκίνησε ως κλόουν σε τσίρκο