Η ζωή στο όριο Βορείου και Νοτίου Κορέας

Της Έρης Πανσεληνά

Το «Έθνος» βρέθηκε πάνω στο σύνορο που χωρίζει τις δύο Κορέες. Στη πρώτη γραμμή, από την οποία ένας νέος (παγκόσμιος;) πόλεμος θα μπορούσε να ξεσπάσει ανά πάσα στιγμή. Εκεί όπου οι «αντίπαλοι» κοιτιούνται κυριολεκτικά στα μάτια, με το όπλο παρά πόδα και το «στόχο» σε απόσταση αναπνοής. Και μπορεί οι Ντόναλντ Τραμπ και Κιμ Γιονγκ Ουν να κρούουν τις σειρήνες του πολέμου από… απόσταση ασφαλείας, αλλά στη λεγόμενη DMZ (Demilitarized Zone), την αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη της Κορέας που παρά το όνομά της φιλοξενεί χιλιάδες στρατιώτες και εκατομμύρια ενεργές νάρκες από τον πόλεμο του 1950-1953, οι δύο «εχθροί» στέκονται ο ένας απέναντι στον άλλον σε απόσταση μερικών μέτρων.

Η ουδέτερη ζώνη βρίσκεται μόλις λίγα χιλιόμετρα έξω από τη Σεούλ. Δημιουργήθηκε για να αποτρέψει μια νέα πολεμική σύρραξη ανάμεσα στις δύο πλευρές, οι οποίες να σημειωθεί ότι δεν βρίσκονται σε ειρήνη αλλά σε κατάσταση ανακωχής. Οδηγώντας μόλις μισή ώρα έξω από την καρδιά της υπερσύγχρονης και εύπορης νοτιοκορεατικής πρωτεύουσας, που θυμίζει στα πάντα, από τις υποδομές και την οικονομία μέχρι την ψυχαγωγία και τη μόδα, μια τεράστια μητρόπολη της Δύσης, είναι εμφανές ότι η χώρα βρίσκεται τεχνικά σε εμπόλεμη κατάσταση. Το βλέμμα τραβάνε οι ψηλοί φράχτες που αρχίζουν να υψώνονται κατά μήκος της δυτικής ακτής, από το σημείο όπου αρχίζει να γίνεται ορατό το βορειοκορεατικό τμήμα.

Από εκεί και πέρα, η διαδρομή μας προς την αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη συνεχίζεται σαν ένα ταξίδι πίσω στον χρόνο, στον πόλεμο που στοίχισε τη ζωή σε 2 εκατ. ανθρώπους και χώρισε αναρίθμητες οικογένειες. Εκεί είναι που καταλαβαίνουμε ότι ο πόλεμος δεν τελείωσε ποτέ. Μπορεί το ενδεχόμενο μιας νέας σύρραξης στη χερσόνησο της Κορέας να μη θεωρείται πολύ πιθανό αυτή τη στιγμή, ωστόσο βλέπουμε ότι οι δύο πλευρές – ο βορειοκορεατικός στρατός από τη μία και η κοινή δύναμη του νοτιοκορεατικού και του στρατού των Ηνωμένων Εθνών από την άλλη – είναι σε πλήρη ετοιμότητα για το χειρότερο σενάριο.

Η αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη είναι από τις πιο εύφλεκτες περιοχές στον κόσμο. Στρατιωτικά φυλάκια είναι τοποθετημένα κάθε 100 μέτρα κατά μήκος του 241 χιλιομέτρων φράχτη που τέμνει τη χερσόνησο ακριβώς στη μέση και από τις δύο μεριές. Κάμερες καταγράφουν κάθε κίνηση μέσα στην DMZ, ενώ, οι στρατιώτες που υπηρετούν στη νοτιοκορεατική πλευρά είναι ένα επίλεκτο σώμα που διακρίνεται για τις νοητικές και σωματικές επιδόσεις του.

Παρά τον τουριστικό χαρακτήρα της επίσκεψής μας, βρισκόμασταν διαρκώς υπό επίβλεψη και οι φωτογραφίες ήταν απαγορευμένες. Αφού περάσαμε από δύο ελέγχους διαβατηρίων για να εισέλθουμε, είδαμε από τα πρώτα λεπτά τα ζωντανά σημάδια του πολέμου. Δεκάδες σήματα κινδύνου για ναρκοπέδια είναι τοποθετημένα κατά μήκος των δρόμων, αφού εκτιμάται ότι περίπου 2 εκατ. ενεργές νάρκες βρίσκονται ακόμα στο πλούσιο δάσος της περιοχής. Κατασκευές-παγίδες (τοίχοι, γέφυρες και άλλα πολύπλοκα κτίσματα) είναι τοποθετημένες σε στρατηγικά σημεία στη νοτιοκορεατική πλευρά, με μοναδικό σκοπό να ανατιναχτούν ώστε να καθυστερήσουν τα βορειοκορεατικά τεθωρακισμένα οχήματα σε περίπτωση εισβολής.

Μια εισβολή που θα μπορούσε να έρθει υπογείως. Στην επίσκεψή μας είχαμε τη δυνατότητα να δούμε από μέσα το βιετναμέζικης έμπνευσης δίκτυο υπόγειων τούνελ που φέρεται να κατασκεύασε η Βόρειος Κορέα με δυναμίτες.

Το «Έθνος» κατέβηκε 75 μέτρα κάτω από τη γη στο λεγόμενο «3ο τούνελ επίθεσης», το μεγαλύτερο από τα τέσσερα που έχουν ανακαλυφθεί μετά τη δεκαετία του 1970 από τη Νότιο Κορέα και τα οποία ξεκινούν από το βορειοκορεατικό έδαφος και φτάνουν στο νοτιοκορεατικό τμήμα της DMZ (παρότι εικάζεται ότι υπάρχουν πολλοί περισσότερα που δεν έχουν ανακαλυφθεί). Αφού περπατήσαμε σκυφτοί για 250 μέτρα μέσα στο «τούνελ», μέσα σε πέντε λεπτά βρισκόμασταν στο κέντρο της DMZ κάτω από τη γη, λίγα μέτρα έξω από τη Βόρειο Κορέα, όπου διαπιστώσαμε ότι μόλις δύο τοίχοι χωρίζουν τις δύο πλευρές.

“Ο πόλεμος της σημαίας”

Και ενώ οι στρατοί είναι έτοιμοι για πόλεμο, παράλληλα διεξάγεται και ένας «πόλεμος» προπαγάνδας. Και οι δύο πλευρές έχουν εγκαταστήσει τεράστια ηχεία στα σύνορα, με στόχο να ακούγονται απέναντι: τα βορειοκορεατικά παίζουν ασταμάτητα επιβλητικά στρατιωτικά εμβατήρια και τραγούδια που εξυμνούν το καθεστώς, ενώ τα νοτιοκορεατικά «διαφημίζουν» τον σύγχρονο τρόπο ζωής στη χώρα και ενίοτε παίζουν και… κορεατική ποπ!

Πηγαίνοντας, στη συνέχεια, στο παρατηρητήριο Dorasan που βρίσκεται στη νοτιοκορεατική πλευρά έχουμε τη δυνατότητα να δούμε και τα δύο χωριά «ειρήνης» (ή «προπαγάνδας») μέσα στην DMZ, τα οποία είναι αμφίβολο εάν φιλοξενούν μόνιμο πληθυσμό. Παρατηρούμε απέναντι από το νοτιοκορεατικό χωριό Νταεσονγκντόνγκ, με τα χαμηλά λευκά αγροτικά σπίτια, το βορειοκορεατικό Κιτζονγκντόνγκ, με πολυώροφα κτίσματα σε γαλάζιο χρώμα. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί ο λεγόμενος «πόλεμος της σημαίας»: απέναντι από την ύψους 98 μέτρων σημαία που έστησε η Νότιος Κορέα στο Νταεσονγντόνγκ στη δεκαετία του 1980 υψώνεται η σημαία ύψους 160 μέτρων με την οποία απάντησε η Βόρειος Κορέα στο Κιτζονγκντόνγκ και η οποία σήμερα είναι η τέταρτη ψηλότερη στον κόσμο.

Το παράδοξο είναι ότι παρά τις μνήμες θανάτου και απόλυτης καταστροφής που ξυπνά η DMZ, αποτελεί παράλληλα μια όαση ζωής, που φιλοξενεί πολλά είδη υπό εξαφάνιση, καθώς έχει μείνει παγωμένη στο χρόνο, εντελώς ανέπαφη από κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα μετά το 1953. Και παρόλο που για τους τουρίστες, η αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη απέχει μόλις μία ώρα από τη Σεούλ, για τους Νοτιοκορεάτες είναι «το πιο μακρινό ταξίδι», καθώς για την επισκεφτούν απαιτούνται εξονυχιστικοί έλεγχου που διαρκούν τουλάχιστον τρεις μήνες.

Ζητούν υπογραφή για πιθανότητα θανάτου

Η επικοινωνία ανάμεσα στη Βόρειο και τη Νότιο Κορέα είναι απαγορευμένη και επιτρέπεται μόνο στην Joint Security Area (JSA), την κοινή περιοχή ασφαλείας που βρίσκεται στη δικαιοδοσία της Πιονγιάνγκ από τη μία και της κοινής δύναμης Σεούλ-Ηνωμένων Εθνών από την άλλη. Για να εισέλθουμε έπρεπε πρώτα να υπογράψουμε ένα έγγραφο με το οποίο αναγνωρίζουμε ότι «η επίσκεψη περιλαμβάνει την είσοδο σε μια εχθρική περιοχή και την πιθανότητα τραυματισμού ή θανάτου ως άμεσο αποτέλεσμα εχθρικής πράξης».

Είναι το σημείο όπου βλέπουμε τη λεγόμενη «στρατιωτική διαχωριστική γραμμή» να τεμαχίζει στα δύο την κορεατική χερσόνησο και το σημείο από το οποίο θα ξεκινούσε ένας μελλοντικός πόλεμος. Μπαίνοντας στην JSA οι οδηγίες που μας δίνουν είναι αυστηρές: απαγορεύεται από τη συνθήκη ανακωχής να κάνουμε οποιαδήποτε χειρονομία, να δείξουμε ή να φωνάξουμε προς την πλευρά της Βορείου Κορέας, ενώ οι φωτογραφίες επιτρέπονται μόνο σε συγκεκριμένα σημεία που μας υποδεικνύει ο στρατός του ΟΗΕ.

Το πρώτο που παρατηρούμε είναι το τεράστιο αρχηγείο της Βορείου Κορέας που υψώνεται απέναντι, όπου τα μόνα που διακρίνεις είναι ένας Βορειοκορεάτης στρατιώτης στην είσοδο και δεκάδες κάμερες περιμετρικά. Στη μέση βρίσκεται μια σειρά από μικρές ξύλινες αίθουσες διαπραγματεύσεων, οι οποίες είναι χτισμένες κυριολεκτικά πάνω στη διαχωριστική γραμμή που λειτουργεί ως σύνορο ανάμεσα στις δύο χώρες. Μπαίνοντας μέσα σε μία από αυτές μπορέσαμε να περάσουμε δύο μέτρα εντός του βορειοκορεατικού εδάφους και να δούμε το τραπέζι που έχει φιλοξενήσει όλες τις συνομιλίες από το 1971. Η «στρατιωτική διαχωριστική γραμμή» χωρίζει ακόμα και το ίδιο το ιστορικό τραπέζι των συνομιλιών, στο οποίο γίνεται η μοναδική επικοινωνία μεταξύ των δύο πλευρών. Και τα μικρόφωνα πάνω στο τραπέζι καταγράφουν 24 ώρες το 24ωρο.

Βέβαια εκτός από την πρώτη γραμμή του πυρός η JSA έχει μετατραπεί σε τουριστική ατραξιόν, με χιλιάδες άτομα να την επισκέπτονται κάθε χρόνο και από τις δύο πλευρές. Στην πλευρά της Νοτίου Κορέας τα σουβενίρ που γίνονται ανάρπαστα είναι τα δύο μοναδικά που προέρχονται από τη Βόρειο Κορέα: τα βορειoκορεατικά νομίσματα γουόν και το αυθεντικό γλυκό κρασί από blueberries.

Το χρονικό της έντασης

Μάιος 1945

Μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου η Κορέα χωρίζεται στα δύο, στη Βόρειο που ελέγχεται από την ΕΣΣΔ και στη Νότιο που ελέγχεται από τις ΗΠΑ. Το σημείο τομής είναι η λεγόμενη 38η παράλληλος.

Ιούνιος 1950

Η Βόρειος Κορέα με τη βοήθεια της ΕΣΣΔ εισβάλλει στη Νότιο και καταλαμβάνει τη Σεούλ. Δύο ημέρες αργότερα, οι ΗΠΑ μπαίνουν στον πόλεμο με την πλευρά της Ν. Κορέας οδηγώντας τους αντιπάλους σε υποχώρηση. Τέσσερις μήνες αργότερα, μπαίνει στον πόλεμο και η Κίνα με την πλευρά της Β. Κορέας.

Ιούλιος 1953

Βόρειος και Νότιος Κορέα συνάπτουν συνθήκη ανακωχής, η οποία περιλαμβάνει τη δημιουργία μιας αποστρατιωτικοποιημένης ζώνης που αποκαλείται DMZ και χωρίζει τις δύο χώρες. Μέσα σε αυτή δημιουργείται και η «περιοχή κοινής ασφαλείας» (JSA).

Νοέμβριος 1974

Η Ν. Κορέα ανακαλύπτει το πρώτο από τα τέσσερα υπόγεια «τούνελ επίθεσης» που φέρεται να κατασκεύασε η Β. Κορέα στην DMZ μετά τη συμφωνία κατάπαυσης πυρός με σκοπό την εισβολή.

Αύγουστος 1976

Το επεισόδιο της «κοπής του δέντρου» ανεβάζει την ένταση στην JSA. Ένα δέντρο με ιστορική σημασία για τη Βόρειο Κορέα, μπλόκαρε τη θέα ενός φυλακίου του ΟΗΕ. Το γεγονός οδηγεί στην ακριβότερη επιχείρηση κοπής δέντρου στα χρονικά, με τις δύο πλευρές να επιστρατεύουν όπλα και τανκς, και δύο Αμερικανούς στρατιώτες να πέφτουν νεκροί από βορειοκορεατικά πυρά.

Νοέμβριος 1984

Ο Σοβιετικός τουρίστας Βασίλι Ματούζοκ, προερχόμενος από την πλευρά της Βορείου Κορέας, περνάει τη διαχωριστική γραμμή προς τη νοτιοκορεατική πλευρά. Βορειοκορεάτες στρατιώτες τον κυνήγησαν πέρα από τη γραμμή πυροβολώντας, και δέχονται τα πυρά των Νοτιοκορεατών. Ένας Νοτιοκορεάτης και τρεις Βορειοκορεάτες σκοτώθηκαν. Ο Ματούζοκ δεν συνελήφθη.

Μάρτιος 1990

Ανακαλύπτεται από τη Νότιο Κορέα το τέταρτο και τελευταίο βορειοκορεατικό «τούνελ» κάτω από την DMZ.

Δεκέμβριος 2004

Τίθεται σε λειτουργία η βιομηχανική ζώνη Καεσόνγκ, μια περιοχή με ειδικό καθεστώς εντός της βορειοκορεατικής πλευράς της DMZ, που διοικείται από κοινού από τις δύο χώρες. Τον Φεβρουάριο του 2016 η Σεούλ αποφάσισε το κλείσιμό της, σε αντίδραση για πυραυλική δοκιμή της Πιονγιάνγκ.

Αύγουστος 2015

Παρόλο που οι δύο χώρες συμφώνησαν το 2004 να σταματήσουν την προπαγάνδα μέσω ηχείων στα σύνορα, η Νότιος Κορέα θέσει ξανά σε λειτουργία τα ηχεία της, ως αντίποινα στις προκλήσεις των Βορείων.