Γιατί έχει δαιμονοποιηθεί ο νεοφιλελευθερισμός;

Ο νεοφιλελευθερισμός σημαίνει τρεις στην ουσία πολιτικές κατευθύνσεις. Την δραστική μείωση των φόρων, τον ουσιαστικό περιορισμό των δραστηριοτήτων του κράτους, της δημόσιας γραφειοκρατίας και κατά συνέπεια και την ελάττωση των δημοσίων δαπανών και, τρίτον, την κατ’ αρχήν αναζήτηση λύσεων σε κάθε πρόβλημα που αναφύεται σε δράσεις των ατόμων και της κοινωνίας κι όχι σε παρεμβάσεις του κράτους.

Στα πλαίσια μέσα αυτά προωθούνται πολιτικές διάχυσης της δημόσιας ιδιοκτησίας σε φορείς του ιδιωτικού τομέα αλλά και συγκέντρωσης των παροχών του κράτους σε τομείς ουσιαστικών κοινωνικών υποδομών και προστασίας των πραγματικά κοινωνικά αδυνάτων (λ.χ. στην παιδεία, τις κοινωνικές υπηρεσίες (υγεία, πρόνοια) και τον πολιτισμό).

Και βέβαια οι φιλελεύθερες πολιτικές δεν ανέχονται άνωθεν επιβολές ρυθμίσεων στις εργασιακές σχέσεις, κατάργηση συλλογικών διαπραγματεύσεων και ορισμούς με κυβερνητικές αποφάσεις ανωτάτων ορίων σε μισθούς και συντάξεις. Όλα αυτά οφείλουν να καθορίζονται από την αγορά με βάση πραγματικά οικονομικά στοιχεία και ελεύθερες διαπραγματεύσεις. Διακρίνει κανείς τέτοιες πολιτικές να διαπνέουν τις όποιες μνημονιακές πρώην κυβερνητικές πρωτοβουλίες, ώστε να μπορούν να αποκληθούν «νεοφιλελεύθερες»;

Εξ άλλου οι σύγχρονες φιλελεύθερες αρχές έχει διεθνώς αποδειχθεί πως συνταιριάζουν απόλυτα και με τους στόχους ακόμη της σοσιαλδημοκρατίας. Αρκετά πρόσφατα ο πρώην ευρωπαίος επίτροπος κι’ αρχιτέκτονας του Νέου Εργατικού κόμματος στη Βρετανία Πήτερ Μάντελσον ζήτησε από τους ευρωπαίους σοσιαλδημοκράτες να στηρίξουν τις «νεοφιλελεύθερες» προτάσεις της Ευρ, Επιτροπής που καταλήγουν σε φιλολαικούς στόχους (Financial Times 3-2-2005).

Αν θυμάμαι καλά, από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 ο νεοφιλελευθερισμός είχε καταρρεύσει. Ετσι τουλάχιστον ισχυρίζονταν δημόσια πρόσωπα της χώρας τότε (Εβερτ, Α. Παπανδρέου. Τσοχατζόπουλος κλπ) καθώς και πολλοί δημόσιοι αναλυτές και διανοούμενοι. Τώρα πως ακριβώς γίνεται και τόσα  αργότερα να πνέει «άνεμος κατά της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης» σε ολόκληρο τον κόσμο δυσκολεύομαι να το καταλάβω. Πως γίνεται να πνέει άνεμος εναντίον κάτι που, θεωρητικά τουλάχιστον, δεν υπάρχει, μόνο αριστερόστροφοι σχολιαστές είναι δυνατόν να εξηγήσουν..

Οπως σημείωσε σε διεθνή συνάντηση στην Ντωβίλ (Φεβρ. 2006) ο Κινέζος διαπραγματευτής για την ένταξη της (κομμουνιστικής;) Κίνας στον Διεθνή Οργανισμό Εμπορίου, «πρέπει να σταματήσουν οι ηγεσίες της Δύσης να φορτώνουν στην παγκοσμιοποίηση την δική τους ατολμία να πάρουν μέτρα εκσυγχρονισμού των οικονομιών τους». Με άλλα λόγια, πολιτικές ηγεσίες και διανοούμενοι έχουν στερέψει από ιδέες. Κι αντιμετωπίζουν την εύλογη οργή των πολιτών της πάλαι ποτέ κραταιάς Ευρώπης με την αναζήτηση αποδιοπομπαίων τράγων.

Οταν πριν κάποιο διάστημα είχε καεί η Γαλλία από το ξεσήκωμα των παιδιών των καταφρονεμένων μεταναστών, επώνυμοι έλληνες διανοούμενοι της Αριστεράς κατηγορούσαν το καθεστώς της ανασφάλειας, των ελεύθερων απολύσεων και της ανεξέλεγκτης κυριαρχίας της αγοράς σαν τα βασικά αίτια του ξεσηκωμού. Μόνο που οι μετέπειτα κινητοποιήσεις των νέων  απέδειξαν πως καθεστώς ελεύθερων απολύσεων δεν υπάρχει στην Γαλλία, ο ελεύθερος ανταγωνισμός παραβιάζεται συνέχεια από δημόσιες παρεμβάσεις, επιδοτήσεις και φορολογικές εύνοιες. Και η ύπαρξη νεοφιλελεύθερης ελεύθερης αγοράς υπάρχει μόνο στο μυαλό των αντιπάλων της. Ο γνωστός σοσιαλιστής κοινωνιολόγος Αλαίν Τουραίν έγραψε πως είναι «τουλάχιστον αστείο να μιλάμε για νεοφιλελευθερισμό σε μιά χώρα όπου πάνω από το 66% της οικονομικής δραστηριότητας ελέγχεται από το κράτος».

Τα παιδιά των μεταναστών λοιπόν δεν επαναστάτησαν στη Γαλλία για να αποφευχθεί η ανατροπή του περιλάλητου ευρωπαικού κοινωνικού μοντέλου. Για την διατήρηση του οποίου κινητοποιήθηκαν αργότερα φοιτητές και εργάτες. Αλλά για την προφανέστατη ανατροπή του. Αφού τους άφηνε εντελώς ακάλυπτους και τους καταδίκαζε σε μιά ζωή περιθωρίου. Οι δε  αμφισβητίες φοιτητές υπεραμύνονταν της ακινησίας. Ενός συστήματος όμως που, στηριγμένο στον πατροπαράδοτο Γαλλικό κρατισμό, παράγει ανεργία, χαμηλή παραγωγικότητα, οικονομική αδράνεια και σχεδόν καθόλου ανάπτυξη.

Για το τι ακριβώς αγωνίζονταν οι νέοι που κατέβαιναν σχετικά πρόσφατα στους δρόμους στη Γαλλία μου είναι αδύνατον να καταλάβω. Αντιλαμβάνομαι την ανασφάλεια που αισθάνονται. Δεν καταπολεμιέται όμως αυτή με κινητοποιήσεις υπέρ της διατήρησης ακριβώς του συστήματος που την παράγει. Κι όλα αυτά βέβαια δεν υποδηλώνουν παρά ένα και μοναδικό γεγονός. Την σχεδόν απόλυτη αδυναμία των αντιπάλων του στρατοπέδου της ελευθερίας να προτείνουν την παραμικρή βιώσιμη εναλλακτική λύση.

Επιστροφή στο παρελθόν αποκλείεται. Διότι ακριβώς είναι πλέον παρελθόν. Τα αυριανά προβλήματα δεν αντιμετωπίζονται με χθεσινές λύσεις. Εργαλείο  δεν μπορεί να είναι τα ιδεολογήματα και οι πολιτικο-οικονομικές προκαταλήψεις. Αλλά μέσα που φέρνουν αποτελέσματα. Οι σημερινοί ευρωπαίοι, που είχαν εγκαταλείψει την άμυνά τους στους αμερικανούς και είχαν κερδίσει από εκεί μπόλικα χρήματα για να χτίσουν κράτη πρόνοιας, δεν μπορούν πιά να μαζέψουν έσοδα από τους φόρους για να κρατήσουν στη ζωή τα γενναιόδωρα συστήματα κοινωνικών παροχών στα οποία είχαν συνηθίσει. Γεννούν επίσης λιγότερα παιδιά, κι έτσι δεν υπάρχουν άτομα να χρηματοδοτήσουν τις μελλοντικές τους συντάξεις. Κι οφείλουν να εργασθούν εντονότερα και σκληρότερα για να αντέξουν στον ανταγωνισμό των πεινασμένων για επιτυχία εκατομμυρίων νέων (και συνήθως καλά μορφωμένων) ανθρώπων όχι μόνο από την Ανατολική Ευρώπη αλλά κι από την Κίνα, την Ινδία  και την υπόλοιπη Ασία.

Οι πορείες και οι κινητοποιήσεις των νέων δεν πρόκειται να σταματήσουν το μέλλον από την απειλητική του προσέγγιση. Μοιάζει σαν να διαμαρτύρεται κάποιος εναντίον των γηρατειών. Ο,τι όμως και να κάνει, αυτά θα έλθουν. Λύση δεν είναι οι πορείες και οι διαμαρτυρίες. Αλλά η αναγνώριση των προβλημάτων,  η σκληρότερη δουλειά και η συνειδητοποίηση πως ο αντίπαλος δεν είναι ταξικός. Αλλά τα άλλα έθνη και οι λαοί που ετοιμάζονται για την τελική οικονομική επίθεση. Και που δεν έχουν την παραμικρή πρόθεση να πιάσουν αιχμαλώτους…

Εξ ίσου και στην Ελλάδα φαντάζει εξωπραγματικό να κατηγορεί ο Πρωθυπουργός την Μέρκελ αλλά και τους Μνημονιακούς προκατόχους του, για νεοφιλελεύθερες εμμονές. Οι ευρωπαίοι, που ηδονίζονται ακούγοντας για επιβολή νέων φόρων αλλά και οι ντόπιοι πασοκο-νεοδημοκράτες που έκαναν τα πάντα για να διασώσουν τον δημόσιο τομέα, να επιβάλουν άνωθεν αυταρχικές ρυθμίσεις στην οικονομία  και να εξαρθρώσουν την ιδιωτική οικονομία και την ατομική ιδιοκτησία είναι τουλάχιστον παράδοξο να ταυτίζονται με την Μάργκαρετ Θάτσερ και την πολιτική της απελευθέρωσης των πάντων. Όταν το ΚΠΕΕ, κέντρο μελετών της ΝΔ, προωθούσε νεοφιλελεύθερες αντιλήψεις είχε αποκοπεί από την χρηματοδότηση του Κόνραντ Αντενάουερ, οργάνου του Γερμανικού Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος (της κας Μέρκελ, δηλαδή). Ακριβώς επειδή οι αντιλήψεις εκείνες έρχονταν σε σύγκρουση με την Γερμανική θεωρητική κατασκευή της λεγόμενης κοινωνικής οικονομίας της αγοράς.

* Ο Ανδρέας Ανδριανόπουλος υπήρξε για πολλά χρόνια Βουλευτής, Υπουργός και Δήμαρχος Πειραιά. Από το 1994 έχει εγκαταλείψει την πολιτική κι απασχολείται στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας, στην ενημέρωση και στον πανεπιστημιακό χώρο.