Τι ισχύει για τις ποινές των ναρκωτικών στην Ελλάδα

Η οργάνωση “Διογένης – Διάλογος πολιτικής για τα Ναρκωτικά” παρουσίασε το μεσημέρι της Τρίτης το βιβλίο “Η επιβολή ποινής στους δράστες για παραβίαση της νομοθεσίας περί ναρκωτικών, η νομοθετική πολιτική και η δικαστηριακή πράξη στην Νοτιοανατολική Ευρώπη”. Το βιβλίο επιμελήθηκε ο Θανάσης Αποστόλου, Διευθυντής του “Διογένη”, ενώ η έκδοση πραγματοποιήθηκε από τις εκδόσεις Σάκκουλα.

Στο πάνελ της συζήτησης  υπό την Προεδρία της Κας Μ. Μαλλιώρη, Καθηγήτριας ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, συμμετείχαν οι:

– Νάνσυ Αντωνοπούλου, Διδάκτωρ Νομικής Α.Π.Θ., (συγγραφέας της έρευνας για την Ελλάδα που δημοσιεύεται στο βιβλίο)

– Ευάγγελος Ζαχαρής, Εισαγγελέας Εφετών, Διευθύνων την Εισαγγελία Εφετών Πειραιά

– Ευάγγελος Καφετζόπουλος, νευρολόγος – ψυχίατρος, Πρόεδρος ΟΚΑΝΑ

– Χρήστος Βέττας, υπεύθυνος ΚΕΘΕΑ “ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ”, Βόρεια Ελλάδα

Τα κακουργήματα που σχετίζονται με ναρκωτικά συνιστούν περίπου το ¼ του συνόλου των κακουργημάτων που τελούνται στη χώρα, πράγμα που σημαίνει πως η συγκεκριμένη μορφή εγκληματικότητας είναι μια από τις πιο συχνές μεταξύ των ποιο σοβαρών από τις τελεσθείσες αξιόποινες πράξεις.

Η έκδοση περιλαμβάνει τα πορίσματα της έρευνας η οποία έγινε από τον “Διογένη”, σε συνεργασία με ερευνητές που συνδέονται με ινστιτούτα και νομικές σχολές Πανεπιστημίων στις χώρες που συμμετείχαν στην έρευνα: Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Βουλγαρία, Κροατία, Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, Ελλάδα, Μαυροβούνιο, Ρουμανία, Σερβία και Σλοβενία.

Η Νάνσυ Αντωνοπούλου σημείωσε πως η έκδοση αφορά την Ελλάδα και τα Βαλκάνια και πως για την αντιμετώπιση του ζητήματος των ποινών των ναρκωτικών, απαιτείται περισσότερη διαβαλκανική συνεργασία. Εξετάστηκαν 50 αποφάσεις δευτεροβάθμιου δικαστηρίου κάθε χώρας, ενώ από τη χώρα μας εξετάστηκαν υποθέσεις που εκδικάστηκαν από το πενταμελές Εφετείο Κακουργημάτων Θεσσαλονίκης για την τριετία 2010-2012.

Σε ό,τι αφορά τα αδικήματα που συνδέονται με τα ναρκωτικά, η κ. Αντωνοπούλου ανέφερε ότι το 78-86% των υποθέσεων είναι πλημμελήματα, και τα υπόλοιπα κακουργήματα, ποσοστό αναλογικά μεγαλύτερο ως προς τα κακουργήματα, σε σχέση με τις λοιπές αξιόποινες πράξεις.

Τη δεκαετία του 2000 με 2010, το 3,7% των συνολικών αξιόποινων πράξεων είναι αδικήματα περί ναρκωτικών. Το 25% ωστόσο των κακουργημάτων, είναι αδικήματα που συνδέονται με ναρκωτικές ουσίες.

Οι πράξεις της χρήσης ή της κατοχής/προμήθειας για προσωπική χρήση συνιστά, όπως είναι αναμενόμενο, την πιο κοινή μορφή στο σύνολο των περί ναρκωτικών αξιόποινων πράξεων, καθώς κατά μέσο όρο το 67.4% όσων καταδικάζονται για παράβαση εν γένει της περί ναρκωτικών νομοθεσίας καταδικάζονται για την τέλεση του συγκεκριμένου πλημμελήματος.

Οι περισσότερες καταδίκες είναι για χρήση και κατοχή σε ποσοστό της τάξης του 68%. Μάλιστα, περίπου το 28% όσων καταδικάζονται για κατοχή/προμήθεια για προσωπική χρήση κρίνονται ως εξαρτημένοι δράστες, ενώ το ποσοστό όσων καταδικάζονται ως μη εξαρτημένοι για εμπορίας ναρκωτικών ανέρχεται κατά μέσο όρο σε ποσοστό 4%.

Από τους καταδικασθέντες, το 25% καταλήγει στη φυλακή. Στις λοιπές υποθέσεις έχουμε αναστολή ή μετατροπή της ποινής. Σε απόλυτα νούμερα, όπως ανέφερε η κ. Αντωνοπούλου, σε 100.000 άτομα τα 16-17 συνδέονται με κάποιο αδίκημα που έχει να κάνει με ουσίες.

Σημαντικό στοιχείο είναι πως το ένα τρίτο των κρατουμένων στις φυλακές (33,1% των φυλακισμένων), συνδέονται με υποθέσεις που έχουν να κάνουν με ναρκωτικές ουσίες ή με εγκλήματα που προέκυψαν από εμπορία ή χρήση. Το 2012 είχαμε πάνω από 4.000 άτομα στη φυλακή για παραβίαση του νόμου περί ναρκωτικών. Το 2014-15, με την εφαρμογή του νέου νόμου, το ποσοστό του 33,1% των φυλακισμένων πέφτει σε 23% βάσει της διαδικασίας αποσυμφόρησης.

Η επιβολή ποινής για την περίπτωση διακίνησης ηρωίνης παρουσιάζει μεγαλύτερες διακυμάνσεις

Τώρα, σε ό,τι αφορά το ύψος των ποινών, στο 35,6% των υποθέσεων του εξετασθέντος δείγματος είχαμε ποινή φυλάκισης από 1 έως 3 έτη, στο 27,3% είχαμε φυλάκιση από 5 έως 10 έτη και στο 1,2% ισόβια κάθειρξη. Στο 22% του δείγματος είχαμε αναστολή.

Η πιο συχνή ποινή λοιπόν είναι 1-3 έτη, αφορά κυρίως δράστες που λειτούργησαν με συνεργούς και κατ’ εξακολούθηση ενώ το πιο συνηθισμένο ναρκωτικό είναι η ηρωίνη (38%) με την κάνναβη να ακολουθεί (16%) και τρίτη την κοκαΐνη (6%).

Στο 18% των υποθέσεων η έρευνα κρίνει πως επιβλήθηκε η αυστηρότερη προβλεπόμενη ποινή του νόμου, με το γενικότερο πνεύμα απονομής δικαιοσύνης σε σχέση με τα ναρκωτικά να είναι πως σε γενικές γραμμές, δεν εξαντλείται η αυστηρότητα των δικαστών.

Να επισημανθεί ακόμη, πως στο 30% των υποθέσεων που εξετάστηκαν, οι κατηγορούμενοι δεν είχαν δικό τους δικηγόρο και έτσι διορίστηκε για αυτούς ένας συνήγορος αυτεπαγγέλτως από το δικαστήριο. Σε ποσοστό 10% του δείγματος, οι κατηγορούμενοι ήταν γυναίκες, ενώ σε ποσοστό 30% αλλοδαποί, εκ των οποίων το 86,7% Αλβανοί υπήκοοι.

Από τους καταδικασθέντες, οι 42% αναγνωρίστηκαν ως εξαρτημένοι δράστες και στην πλειονότητα τους του επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης. Από αυτούς εξάλλου περίπου οι μισοί κατέληξαν πράγματι στη φυλακή (οι 10 από τους 21), ενώ για τους υπόλοιπους, όπως ήδη αναφέρθηκε, οι ποινές τους ανεστάλησαν ή μετατράπηκαν σε χρηματικές.

Συγκεκριμένα για τους μη εξαρτημένους δράστες, φαίνεται πως το ύψος της ποινής που τους επιβλήθηκε, σε ορισμένες περιπτώσεις, ήταν σε συνάρτηση με το είδος και την ποσότητα των ναρκωτικών που αφορούσε η πράξη τους. 

Ειδικότερα για την κάνναβη, φαίνεται πράγματι πως η επιβληθείσα ποινή (είτε στερητική της ελευθερίας είτε χρηματική) είναι μάλλον αναλογική προς την κατασχεθείσα ποσότητα.

Αυτό που παρατηρούμε είναι πως η ποινή συσχετίζεται άμεσα με το είδος και την ποσότητα των ναρκωτικών ουσιών που έφερε πάνω του το άτομο. Αύξηση ποσότητας κάνναβης, σημαίνει για παράδειγμα συνήθως, και αύξηση της ποινής.

Ωστόσο, υπάρχουν φαινόμενα αναντιστοιχίας στην περίπτωση της ηρωίνης. Εδώ είχαμε περίπτωση όπου σύλληψη για 72 γραμμάρια οδήγησε σε φυλάκιση 4 ετών και άλλη σύλληψη για 77 γραμμάρια, οδήγησε σε φυλάκιση 12 ετών.

Η κ. Αντωνοπούλου ανέφερε πως η έρευνα της είναι πιλοτική και αφορά ένα τυχαίο δείγμα της τάξης του 6% του συνόλου των υποθέσεων. Οι αποφάσεις του δείγματος κρίθηκαν και στηρίχθηκαν στον Κώδικα Νόμο περί ναρκωτικών και σε άλλες παλαιότερες διατάξεις και όχι στον νέο νόμο 4139 που τέθηκε σε εφαρμογή το 2013.

Μειώνονται οι τοξικοεξαρτημένοι έγκλειστοι

Από τη δική του μεριά, ο Ευάγγελος Καφετζόπουλος εκ μέρους του ΟΚΑΝΑ, ανέφερε πως πρόκειται για την πρώτη δημόσια συζήτηση που πραγματοποιείται για τα ναρκωτικά. Σημείωσε πως μειώνεται σημαντικά ο αριθμός των εγκλείστων στις φυλακές για ναρκωτικές ουσίες, μετά την εφαρμογή του νέου νόμου (Ν.4139/2013) με τον οποίο ο χρήστης αντιμετωπίζεται πολύ ευνοϊκότερα από τον έμπορο.

Ωστόσο, ο κ. Καφετζόπουλος δήλωσε πως υπάρχει ακόμη μια παρεξηγημένη αντιμετώπιση του ρόλου της θεραπείας και της υποκατάστασης. Όπως είπε, ένας άνθρωπος με υποκατάσταση μπορεί να συνεχίσει τη ζωή του κανονικά, “κάτι που δεν έχει περάσει σαν φιλοσοφία στο δικαστικό σώμα”. Κάλεσε μάλιστα “στις φυλακές να ισχύει ό,τι ισχύει και στην κοινότητα για εφαρμογή προγράμματος μείωσης βλάβης”.

Στις περισσότερες αποφυλακίσεις βάσει του νέου νόμου στάθηκε και ο Χρήστος Βέττας από το ΚΕΘΕΑ. “Περίμενα ωστόσο ακόμη περισσότερες αποφυλακίσεις. Υπάρχει μια απόσταση φιλοσοφίας ανάμεσα στον νομοθέτη και το δικαστικό σώμα. Υπάρχει ζήτημα αντιμετώπισης στα δικαστήρια, δεν μπορεί να υπάρχει απόκλιση στις ποινές για παρόμοιες ποσότητες σε υποθέσεις εξαρτημένων ατόμων”, είπε.

Τέλος, στάθηκε στο νέο πρόγραμμα που άρχισε να εφαρμόζεται στις φυλακές της Βορείου Ελλάδας που προβλέπει 24ωρη θεραπευτική κοινότητα εντός του σωφρονιστικού ιδρύματος, η οποία λειτουργεί με τον τρόπο που θα λειτουργούσε και μια κοινότητα εκτός κελιών.

Να σταματήσει η ζήτηση για να σταματήσει και η προσφορά

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε η τοποθέτηση του Εισαγγελέα Εφετών, Ευάγγελου Ζαχαρή. Ο κ. Ζαχαρής συνεχάρη το έργο που παρουσίασαν οι Οργανώσεις για άνοιγμα του διαλόγου περί ποινών που συνδέονται με τις ναρκωτικές ουσίες και επεσήμανε πως χρειάζεται περισσότερη διακρατική συνεργασία επιστημόνων και περισσότερη έρευνα για “τη γεφύρωση και τη συνένωση των λαών”.

Έκρινε τα νομοθετήματα περί ναρκωτικών ως άρτια και προοδευτικά. Όπως ο ίδιος είπε, “δίνουν έμφαση στον χρήστη, ο οποίος είναι ασθενής”. “Ο δικαστής πρέπει να κάνει κατάθεση ψυχής. Οφείλει να βλέπει τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του ατόμου σε σχέση με την ποινή που θα του επιβληθεί”.

Χαρακτήρισε θετικό τον νέο νόμο και όπως δήλωσε, “η ποινή πρέπει να είναι συμβατή με το άτομο και όχι με την ποσότητα ναρκωτικών”. Συμπλήρωσε δε ότι “ο χρήστης ως χρήστης και μόνον δεν πάει ποτέ φυλακή. Φυλακή θα πάει μόνο αν έχει τελέσει κι άλλες αξιόποινες πράξεις. Λαμβάνεται πάντοτε υπ’ όψη η ιδιότητα του εξαρτημένου”.

“Ο νέος νόμος είναι σε θετική κατεύθυνση επίσης καθότι κάνει “άνοιγμα” προς τους νέους για εναλλακτική ποινή έκτισης για παρακολούθηση προγραμμάτων θεραπείας και αποκατάστασης”.

Εν συνεχεία τόνισε ότι “ο πραγματικός έμπορος είναι μακριά από τον αστυνομικό και τον δικαστικό λειτουργό. Υπάρχει μια ολόκληρη πυραμίδα πίσω από την οποία κρύβονται οι μεγαλέμποροι και σίγουρα, υπάρχει και η διαφθορά που τους ευνοεί. Ο μόνος τρόπος για να αντιμετωπίσουμε τα ναρκωτικά είναι να βελτιώσουμε την κοινωνία, να μην υπάρχει ανάγκη ζήτησης για να μην υπάρχει και προσφορά”.

Σημειώνεται πως η κατοχή – προμήθεια για προσωπική χρήση παραμένει έγκλημα, η εκδίκαση της υπόθεσης όμως εναπόκειται καθαρά στην κρίση του δικαστή.  Κοινώς, έχεις ναρκωτικά στο σπίτι σου για προσωπική χρήση; Το δικαστήριο θα αποφασίσει για το πόσα χρόνια και αν, θα πας φυλακή. Η ελαστικότητα πάντως, είναι ένα γεγονός.

Ανοιχτά ερωτήματα

Από τις Οργανώσεις πάντως που μετείχαν στο πάνελ τέθηκαν ερωτήματα σχετικά με τον μη προσδιορισμό της ποσότητας χρήσης και εμπορίας αντιστοίχως, κάτι που εκτιμάται πως θα ξεκαθάριζε αρκετά τα πράγματα. (Στο νέο νόμο δεν προβλέπονται αντικειμενικά όρια ποσοτήτων που δικαιολογούν την προσωπική χρήση, με αποτέλεσμα να υπάρξουν αρκετά παράθυρα ερμηνείας του νόμου).

Επίσης, ένα ζήτημα που ετέθη είναι εκείνο που έχει να κάνει με το άνοιγμα του διαλόγου για νομιμοποίηση της χρήσης κάνναβης υπό προϋποθέσεις, και στην Ελλάδα, καθώς όπως τονίστηκε, σε όποια χώρα είχαμε αποποινικοποίηση, είχαμε και μείωση της εγκληματικότητας.

Τέλος, ένα θέμα που ετέθη ήταν η διάκριση των χρηστών υποκατάστατων ουσιών από τους χρήστες λοιπών ναρκωτικών ουσιών. 

Συμπεράσματα όπως παρουσιάστηκαν από τον Διογένη:

Όπως ήδη αναφέρθηκε, ο νέος νόμος επέφερε ορισμένες σημαντικές τροποποιήσεις στη νομοθεσία για τα ναρκωτικά οι οποίες κινούνται καταρχήν προς τη σωστή κατεύθυνση. Εντούτοις, το πλαίσιο ποινής για το βασικό έγκλημα εξακολουθεί να παραμένει υψηλό, (πρόσκαιρη κάθειρξη άνω των 10 ετών) και η προμήθεια και η κατοχή ναρκωτικών σε ποσότητα που προορίζεται για προσωπική χρήση παραμένει αξιόποινη.

Παρόλα αυτά το νέο νομοθετικό πλαίσιο παρουσιάζεται βελτιωμένο σε σχέση με το προϋφιστάμενο και περισσότερο σύμφωνο με την αντίστοιχη Ευρωπαϊκή πολιτική για τα ναρκωτικά.

Απομένει επομένως να δούμε στο μέλλον – ίσως μέσα από μια follow-up έρευνα σε σχέση με την παρούσα, για την τριετία 2014-2016 ή για μεταγενέτερο χρόνο – αν η νέα βελτιωμένη νομοθεσία θα καταφέρει να επηρεάσει αξιόλογα την πολιτική για τα ναρκωτικών και στη δικαστική πρακτική ή όχι. 

Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη του Europe Direct του Δήμου Αθηναίων. Ο « ΔΙΟΓΕΝΗΣ» – Διάλογος Πολιτικής για τα Ναρκωτικά – είναι οργάνωση Μη Κερδοσκοπικού χαρακτήρα, με κύριους στόχους: (α) την προώθηση του διαλόγου για την πολιτική των ναρκωτικών στην Νοτιοανατολική Ευρώπη και αλλαγών στην νομοθεσία με προσανατολισμό στην δημόσια υγεία και στα ανθρώπινα δικαιώματα, (β) τη βελτίωση της επικοινωνίας με εθνικές και διεθνείς αρχές του χώρου των ναρκωτικών και (γ) την παρακολούθηση των εξελίξεων του χώρου τόσο σε εθνικό, περιφερειακό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο.