Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος: Η αμφιλεγόμενη ‘ταυτότητα’ του

Στις 28 Απριλίου του 1998, η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος εξέλεξε ως Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος τον Σεβασμιότατο Δημητριάδος Χριστόδουλο, κατά κόσμον Χρήστο Παρασκευαΐδη.

Ο αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Χριστόδουλος, κατά κόσμος Χρήστος Παρασκευαΐδης, γεννήθηκε στις 17 Ιανουαρίου 1939 στην Ξάνθη και σπούδασε Νομικά και Θεολογία. Διδάκτωρ Θεολογίας, πτυχιούχος γαλλικής και αγγλικής γλώσσας, γνώστης ιταλικής και γερμανικής, χειροτονήθηκε διάκονος το 1961 και πρεσβύτερος το 1965.

Εννέα χρόνια ήταν ιεροκήρυκας στο ναό της Κοιμήσεως Θεοτόκου Φαλήρου, ενώ διετέλεσε επί επτά χρόνια γραμματέας της Ιεράς Συνόδου.

Το 1974 εξελέγη μητροπολίτης Δημητριάδος, απ’ όπου αναχώρησε, όταν εξελέγη αρχιεπίσκοπος Αθηνών. Το 1998, μετά το θάνατο του αρχιεπισκόπου Σεραφείμ, τρεις ήταν οι επικρατέστεροι υποψήφιοι: ο Δημητριάδος Χριστόδουλος, ο Θηβών Ιερώνυμος και ο Αλεξανδρουπόλεως Άνθιμος.

Τελικά εξελέγη αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος, ο Δημητριάδος Χριστόδουλος, ο οποίος προκάλεσε αίσθηση στην κοινή γνώμη με το “καλημέρα”. Αμέσως όλοι άρχισαν τότε να ψάχνουν περισσότερο το “προφίλ” του νέου αρχιεπίσκοπου που με τις δηλώσεις του καλούσε τη νεολαία στην εκκλησία, αλλά και στους δρόμους για πολιτικά ζητήματα, όπως οι ταυτότητες. Η σχέση και η ανάμειξη άλλωστε του Χριστόδουλου με την πολιτική, ήταν συνεχής μέχρι τον θάνατο του.

Και φυσικά, η πολιτικοποίηση του ξεκινά πριν γίνει αρχιεπίσκοπος. Σε τηλεοπτική εκπομπή του 1987, ο ίδιος και ο τότε μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως, Άνθιμος, υπεραμύνονται της εκκλησιαστικής περιουσίας απέναντι στον υπουργό Παιδείας Αντώνη Τρίτση:

“Στη Χούντα σπούδαζα”

Ο ίδιος είχε κατηγορηθεί εν ζωή για σχέσεις με τη Χούντα των Συνταγματαρχών. Την περίοδο της επταετίας ήταν πράγματι γραμματέας της Ιεράς Συνόδου όπως γράψαμε παραπάνω. Τι είχε δηλώσει ο ίδιος για την εποχή εκείνη;

11 Φεβρουαρίου 2001: “Όταν έπεσε η χούντα και ήρθε η Μεταπολίτευση, εγώ τότε έγινα μητροπολίτης, το 1974, και μεταβαίνων να αναλάβω τα καθήκοντά μου στο Βόλο, είπα στον εαυτό μου πως αυτά που συνέβησαν όλα αυτά τα χρόνια ή το γεγονός ότι είδαμε μια Εκκλησία ουσιαστικώς να μην υψώνει φωνή, να μη διαμαρτύρεται… Αυτά, λοιπόν, είπα μέσα μου ότι πρέπει να ανήκουν στο παρελθόν”.

4 Μαρτίου 2001: “Ομολογώ ότι δεν ήξερα πως γίνονταν βασανιστήρια, πως υπήρχε ΕΑΤ-ΕΣΑ. Όλα αυτά ήρθαν στο φως μετά. Δεν πειράζει, μπορεί να τα ήξερε ο τότε αρχιεπίσκοπος, αν τα ήξερε και σιώπησε έκανε άσχημα. Στον κύκλο μου δεν είχα ακούσει τέτοια πράγματα, δεν άκουγα ξένους σταθμούς, εκ των υστέρων τα έμαθα. Θα πει κανείς ότι ήμουν βαθιά νυχτωμένος. Μπορεί γιατί εγώ τότε σπούδαζα. Σας ομολογώ εν πλήρει αληθεία ότι δεν ήξερα. Δεν ντρέπομαι να το πω, αν και μπορείτε να πείτε ότι ήμουν έξω από τα πράγματα. Τώρα, πάντως, είμαι μέσα”.

Και πράγματι ήταν μέσα στα πολιτικά πράγματα με τις δηλώσεις και τις κινητοποιήσεις της Εκκλησίας που είχε αποκτήσει ιδιαιτέρως παρεμβατικό ρόλο με τον ίδιο αρχιεπίσκοπο.

Για τους “αντιπάλους” του που ζητούσαν να μην αναγράφεται το θρήσκευμα στην ταυτότητα, δήλωνε: “Αυτοί που γκρεμίζουν τα εθνικά θεμέλια αυτού του έθνους και δεν δίνουν λόγο σε κανέναν, πρέπει να γνωρίζουν ότι υπονομεύουν το έθνος. Είναι οι ψευτοκουλτουριάρηδες που μας κατηγορούν για εθνικιστές και πρέπει να μπουν στη θέση τους. Ο λαός δεν τους ακολουθεί και τα τρία εκατομμύρια των υπογραφών είναι μάθημα για το έθνος. Είναι φωνές που κανείς δεν έχει το ανάστημα να τις παραβιάσει. Αν κουνούσαμε το δαχτυλάκι μας, θα γίνονταν 6-7 εκατομμύρια”.

Οι δηλώσεις του συντονίζονταν με το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης, εναντίον της οποίας είχε καταφερθεί ανοιχτά, σε ό,τι αφορά την αλλοίωση των εθνικών χαρακτηριστικών. “Η παγκοσμιοποίηση επιδιώκει να μας κάνει χυλό, σούπα, πρόβατα ή μάλλον γαλοπούλες, ώστε κάποιος να μας καθοδηγεί με το καλάμι”.

“Το υπέροχο τρίπτυχο Πατρίδα, Θρησκεία, Οικογένεια. Αυτά τα τρία μοιάζουν με πανίερες εικόνες και οι βάρβαροι εικονοκλάστες του καιρού μας στρέφουν εναντίον τους όλην τους τη μανία και τη λύσσα και τις πολεμούν”, ανέφερε επίσης τον Οκτώβριο του 2000, δίνοντας το πολιτικο-θρησκευτικό στίγμα του.

Επίσης, για τους “ξένους” και τους “Ευρωπαίους”, είχε δηλώσει:

“Εσείς τι θέλετε να είσθε; Κρέας ή κιμάς; Οι ξένοι θέλουν να μας κάνουν κιμά, ενώ το κρέας είναι στέρεο πράγμα”, ενώ στις 19 Νοεμβρίου του 1998, έλεγε: “Όταν οι πρόγονοί μας έδιναν τα φώτα του πολιτισμού, αυτοί ήταν ανεβασμένοι στα δένδρα”.

“Η Ιστορία διδάσκει πως αυτοί οι ίδιοι οι Ευρωπαίοι ήταν εκείνοι που πάντα ήθελαν το κακό μας. Πολύ πριν από την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως η ρωμιοσύνη είχε δοκιμάσει τη φρικτή εμπειρία των φράγκων της Δύσεως που με κάθε τρόπο επεδίωκαν τον αφανισμό της”, είχε άλλωστε αναφέρει πέντε χρόνια μετά, τον Μάιο του 2003.

Εννοείται πως ο ίδιος ήταν ευρωσκεπτικιστής. Η δήλωση του τον Σεπτέμβριο του 1999 καταφερόταν εναντίον της Ε.Ε.: “Σας ερωτώ, είναι μάθημα Θρησκευτικών αυτό που κάνουν τα παιδιά μας στα σχολεία; Είναι μάθημα όπως το ονειρεύονται αυτοί οι δήθεν ευρωπαϊστές, οι ευρωλιγούρηδες”.

Φυσικά, είχε πάρει θέση και για το μεταναστευτικό, πολύ πριν την όξυνση του, 16 χρόνια πριν: “Σήμερα είναι περί το ένα εκατομμύριο (σ.σ. οι μετανάστες), σε λίγα χρόνια θα υπερβαίνουν τα τρία. Σε συνδυασμό με το δημογραφικό πρόβλημα των Ελλήνων και παρότι δεν μας το επιτρέπει ο πολιτισμός μας και η θρησκεία μας να πούμε “έξω οι ξένοι”, από την άλλη αντιλαμβάνεσθε τον κίνδυνο που ελλοχεύει να μετατραπούμε, ύστερα από λίγο, σε πρόσφυγες στην ίδια μας την πατρίδα;”, δήλωνε ο τότε αρχιεπίσκοπος στις 29 Οκτωβρίου του 2000.

Περί απαγόρευσης της μαντίλας, είχε τοποθετηθεί ως εξής: “Αν σήμερα απαγορευτεί η μαντίλα, αύριο θα απαγορεύσουν στις γυναίκες των χριστιανών να φέρουν τον σταυρό. Εγώ θέλω να πάει το παιδί μου στο σχολείο ντυμένος τσολιάς. Ετσι μ’ αρέσει και έτσι θα το κάνω. Ποιος θα μου το απαγορεύσει”.

“Η ομοφυλοφικία, κουσούρι”

Μία από τις ατάκες του που έμειναν στην ιστορία, ήταν εκείνη περί ομοφυλοφιλίας. “Αλλά σκεφθείτε πού έχουμε φθάσει. Σε ποιο κατάντημα έχει φθάσει σήμερα η ανθρωπότητα, η οποία, αυτό που είναι αμαρτία βοώσα και κράζουσα, θέλει να την καλύψει. Να μη λέμε, να μη μιλάμε, γιατί ενοχλούνται αυτοί που έχουνε το κουσούρι, γιατί θέλουνε όλοι οι άλλοι να το παραδεχθούν ως μια φυσιολογική κατάσταση” (31 Οκτωβρίου 2004).

Η ίδρυση και το σκάνδαλο της “Αλληλεγγύης”

Πέραν των πολιτικών του παρεμβάσεων και των εθνικών – εθνικιστικών θέσεων που διατύπωνε, σαν αρχιεπίσκοπος συνδέθηκε με ΜΚΟ και κοινωνικές δράσεις.

Το 2002 ίδρυσε την Αλληλεγγύη η οποία δραστηριοποιήθηκε στις παρακάτω χώρες: Αιθιοπία, Αλβανία, Αρμενία, Αφγανιστάν, Βουλγαρία, Γεωργία, Ερυθραία, Ζιμπάμπουε, Ιορδανία, Ινδία, Ιράκ, Καζακστάν, Λίβανος, Μαυροβούνιο, Μπεσλάν (Β. Οσετία), Ν.Α. Ασία, Νότια Αφρική, Ουζμπεκιστάν, Ουκρανία, Πακιστάν, Παλαιστίνη, Πολωνία, Ρουμανία, Σερβία, Συρία, Τουρκία, Τσεχία.

Η “Αλληλεγγύη” την πρώτη περίοδο κυβέρνησης Κ. Καραμανλή (2004-2007) έλαβε από την ΥΔΑΣ/ΥΠΕΞ 3 εκατομμύρια ευρώ. Στη συνέχεια ξέσπασε το σκάνδαλο των 340 τόνων σάπιων πουλερικών που είχαν αγοραστεί μέσω ενός προγράμματος του ΥΠΕΞ (Απρίλιος 2007). Το συγκεκριμένο “πρόγραμμα επισιτιστικής βοήθειας” δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, το ΥΠΕΞ κατήγγειλε την “Αλληλεγγύη” και ζήτησε την έντοκη επιστροφή της χρηματοδότησης. Εξάλλου, η ΜΚΟ “Αλληλεγγύη” είχε χρηματοδοτηθεί από την ΥΔΑΣ/ΥΠΕΞ με το ποσό των 23.126.000 ευρώ για την υλοποίηση 32 προγραμμάτων ανθρωπιστικής και αναπτυξιακής βοήθειας, από τα οποία ολοκληρώθηκαν μόνο 10 προγράμματα. Η “Αλληλεγγύη” καταργήθηκε και το 2010 ιδρύθηκε η “Αποστολή” από την Ιερά Σύνοδο.

Κατά τη διάρκεια της αρχιερατείας του έλαβε και τις ακόλουθες πρωτοβουλίες:

Ίδρυσε το 1998 γραφείο αντιπροσωπείας της Εκκλησίας της Ελλάδος στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στο Συμβούλιο της Ευρώπης και στην UNESCO, καθώς και ειδική Συνοδική Επιτροπή παρακολούθησης Ευρωπαϊκών Θεμάτων.

Το 1999 συνέστησε το Ίδρυμα Ψυχοκοινωνικής Αγωγής και Στήριξης “Διακονία” για την αντιμετώπιση κοινωνικών προβλημάτων με έμφαση στους τοξικομανείς, ενώ παρείχε και κέντρο πρόληψης.

Ίδρυσε ακόμη τη “Στέγη Μητέρας” το ίδιο έτος για τη στήριξη ανύπανδρων μητέρων και κακοποιημένων γυναικών, το Κέντρο Στήριξης Οικογένειας (ΚΕ.Σ.Ο.) για τη μέριμνα για τα θύματα εμπορίας και παράνομης διακίνησης προσώπων, δημιούργησε αλυσίδα βρεφονηπιακών σταθμών για την στήριξη απόρων και πολύτεκνων οικογενειών, ενώ ανέπτυξε το Γραφείο Νεότητας με κατασκηνώσεις, αθλητικές δραστηριότητες, ραδιόφωνο, φοιτητικές συνάξεις, σχολές βυζαντινής μουσικής, συνάξεις κ.α.

Επίσης στις μέρες του καθιερώθηκε η επιδότηση τρίτου παιδιού στα πλαίσια “προγράμματος στήριξης χριστιανικών οικογενειών της Θράκης” με τη μορφή μηνιαίου επιδόματος 35.000-40.000 δραχμών ανά παιδί ανά μήνα. Το πρόγραμμα αυτό συνάντησε ωστόσο ορισμένες αντιδράσεις επειδή δεν δίνονταν στους μουσουλμάνους της περιοχής. Η Ιερά Σύνοδος με επιστολή της απάντησε λέγοντας πως καταβάλλει το επίδομα μόνο στις χριστιανικές οικογένειες επειδή σε αυτές μόνο έχει πρόσβαση αφού αυτές είναι μέλη της, ενώ έθιξε και ζήτημα διαρκούς απραξίας των κατηγόρων του προγράμματος. Σύμφωνα με τα στοιχεία των ληξιαρχείων, το μέτρο της Ιεράς Συνόδου βοήθησε να αυξηθεί η γεννητικότητα των χριστιανικών οικογενειών καθώς οι οικογένειες που απέκτησαν τρίτο παιδί έφτασαν μέσα σε τέσσερα χρόνια τις 800 από περίπου 100.

O Χριστόδουλος ίδρυσε επίσης την υπηρεσία Διαδικτύου, δημιουργώντας συγχρόνως ψηφιακή βιβλιοθήκη σε 9 γλώσσες, πινακοθήκη, μουσικοθήκη και πύλη πολιτιστικών ειδήσεων στα ελληνικά και αγγλικά.

Η επίσκεψη του Πάπα

Επί Χριστόδουλου έλαβε χώρα η επίσκεψη του Πάπα Ιωάννη Παύλου του Β’ στην Αθήνα το 2001, που έγινε κατόπιν αποδοχής πρόσκλησης από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Στεφανόπουλο. Ήταν η πρώτη φορά που επισκέφθηκε Πάπας την Ελλάδα.

Ο Ποντίφικας αφού προσευχήθηκε προηγουμένως στο βράχο του Αρείου Πάγου, ζήτησε στη συνέχεια δημόσια “συγνώμη” από τον ελληνικό λαό, στην ελληνική γλώσσα, “για τα εγκλήματα των Καθολικών απέναντι στους Ορθοδόξους”, αναφερόμενος στην Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204. Ο καθηγητής Κώστας Ζουράρις σε άρθρο του με τίτλο “…διδακτόν η ανδρεία…” επαίνεσε την προσφώνηση του Αρχιεπισκόπου προς τον Πάπα και την επακολουθήσασα “συγγνώμη” του Πάπα, χαρακτηρίζοντάς το γεγονός ως την “μεγαλύτερη νίκη του Ελληνισμού μετά το 480 π.Χ.”.

Η σχέση του με τους νέους

Η επικοινωνιακή προσπάθεια “ανοίγματος” προς την νεολαία του Χριστόδουλου έγινε με διάφορους τρόπους από δημόσιο βήμα. Απευθυνόμενους στους νέους συνήθιζε να λέει “ελάτε στην Εκκλησία όπως είστε, με το τζην, με το σκουλαρίκι”. Γνωστή είναι άλλωστε η έκφραση του “κι εγώ σας πάω”.

Ο θάνατος

Toν Ιούνιο του 2007 διαγνώστηκε ότι ο Αρχιεπίσκοπος πάσχει από καρκίνο του παχέος εντέρου και χειρουργήθηκε με επιτυχία για την αφαίρεση του όγκου. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας όμως διαγνώστηκε και δεύτερος καρκίνος στο ήπαρ, καθώς και κίρρωση, που ήταν αποτέλεσμα χρόνιας ηπατίτιδας.

Τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς μεταφέρθηκε στις ΗΠΑ και τέθηκε σε αναμονή εύρεσης μοσχεύματος, προκειμένου να γίνει μεταμόσχευση ήπατος. Αν και το μόσχευμα βρέθηκε, κατά τη χειρουργική επέμβαση στις 8 Οκτωβρίου δεν έγινε η μεταμόσχευση, καθώς διαπιστώθηκαν πολλαπλές μεταστάσεις. Λίγες εβδομάδες αργότερα επέστρεψε στην Ελλάδα όπου συνέχισε τη θεραπεία του.

Κατά τη διάρκεια της κατ’ οίκον νοσηλείας του, τον Αρχιεπίσκοπο επισκέφθηκε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κάρολος Παπούλιας, ο Πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής, αρκετοί ακόμα πολιτικοί καθώς και Συνοδικοί Μητροπολίτες. Η θεραπευτική αγωγή που ακολουθούσε του δημιουργούσε παρενέργειες και σταδιακή επιδείνωση της υγείας του. Στα τελευταία στάδια της ασθένειας του αρνήθηκε περαιτέρω ιατρική αγωγή, καθώς και να μεταφερθεί σε νοσοκομείο.

Στις 28 Ιανουαρίου του 2008 στις 5:15 το πρωί άφησε τη τελευταία του πνοή σε ηλικία 69 ετών.

Στο τελευταίο του δημόσιο μήνυμα, με την ευκαιρία της πρωτοχρονιάς του 2008, ανέφερε: “Σταθείτε όλοι όρθιοι στις επάλξεις σας και μη ξεπουλήσετε τα πρωτοτόκια μας. Διδάξτε στα παιδιά σας την αλήθεια, όπως την εβίωσαν οι αείμνηστοι Πατέρες μας. Ο λαός μας ξέρει να υπερασπίζεται τα ιερά και τα όσιά του. Το έχει κατ’ επανάληψιν αποδείξει. Και θα το αποδείξει και πάλι. Αντίσταση και Ανάκαμψη. Για να ξαναβρούμε ο,τι έχουμε χάσει, για να υπερασπισθούμε ο,τι κινδυνεύει”.