Παράσταση ζωής για τις έγκλειστες μωρομάνες

Θα είναι άραγε και η  Ηριάννα Β.Λ.,η 29χρονη κοπέλα που καταδικάσθηκε με ένα έωλο αποτύπωμα, σε ποινή κάθειρξης 13 ετών για συμμετοχή στην οργάνωση “Συνωμοσία Πυρήνων της Φωτιάς, στην παρουσίαση της χοροθεατρικής δουλειάς της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στις Γυναικείες Φυλακές Θηβών, με 14 κρατούμενες;, ήταν το ερώτημα που συντρόφευε το ταξίδι μιας παρέας από καλλιτέχνες και δημοσιογράφους, μέσα από αγρούς, Σάββατο μεσημέρι, ως το απομονωμένο σωφρονιστικό ίδρυμα . Θα είναι και οι μωρομάνες της φυλακής στο κοινό; Με τα μικρά τους; Πόσες είναι; Τα μωρά;

Τίποτα δεν με υποψίαζε, παρότι έχω παρακολουθήσει και άγριες παραστάσεις και δράσεις τοξικομανών σε άθλια κατάσταση στο νοσοκομείου του Κορυδαλλού, για τη γροθιά στο στομάχι που μας περίμενε, στη de profundis βιωματική παράσταση που προέκυψε απ το εργαστήρι χορού της Εναλλακτικής Σκηνής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, σε συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής του Υπουργείου Δικαιοσύνης, με την αποκλειστική δωρεά του Ιδρύματος Νιάρχος, η οποία στο κοινό δεν είχε τελικά καμία κρατούμενη, αλλά αποτέλεσε την μοναδική ευκαιρία ώστε έγκλειστες μανάδες και κόρες, σε διαφορετικές πτέρυγες της φυλακής, που δεν βλέπονταν ποτέ, να μπορούν να συναντώνται κάποιες ώρες μέσα στη βδομάδα, και παιδιά ή γονείς κρατουμένων να περάσουν ένα μεσημεροαπόγευμα κουβεντιάζοντας χαλαρά με τους αγαπημένους τους σε ένα κλίμα σχεδόν γιορτινό(παρότι η θλίψη καιροφυλακτούσε υπολανθάνουσα στη γωνία…). Η μοναδική συνθήκη του συμβάντος σε μετέφερε με ένα τρόπο στον καθαρό αέρα, έξω απ΄τα σίδερα της απομόνωσης μιας φυλακή που τα επισκεπτήρια είναι αυστηρά και πάντα υπάρχει η διαχωριστική γραμμή ενός τζαμιού- ορίου.

Η Ηριάννα, η οποία μεταφέρθηκε την Τετάρτη στις Φυλακές Θηβών, απ΄την διεύθυνση μεταγωγών στη Πέτρου Ράλλη, γαζωμένη απ΄τους ψύλλους, δεν ήταν ανάμεσά μας χτες το μεσημέρι. Βρισκόταν στον θάλαμο που μοιράζεται με ακόμη 9 κρατούμενες στην πτέρυγα Α. Εκεί όπου πρωτοφτάνοντας έκλαιγε όλη τη μέρα. Της ζήτησαν αμέσως να πάει να εργαστεί στη Βιβλιοθήκη, αλλά προτίμησε να κάθεται και να διαβάζει. «Η κοπέλα δεν θέλει να πάει στη βιβλιοθήκη. Είναι πάρα πολύ ευγενικό κορίτσι, από καλή οικογένεια, μου είπε ότι διδάσκει πρόσφυγες και μετανάστες . ‘Εκλαιγε όλη τη μέρα όταν ήρθε. Είναι σε σοκ. Δέκα γυναίκες είμαστε στον ίδιο θάλαμο αλλά τα βρίσκουμε μεταξύ μας», μου λέει η νευρώδης Αγγελική, που πρωταγωνιστεί στην παράσταση της Λυρικής και μοιράζεται τον ίδιο θάλαμο με την νεοεισερχόμενη. «Δεν έχει πάντως μια συνηθισμένη αντιμετώπιση», προσθέτει. Τι εννοεί; «Από την πρώτη στιγμή που ήρθε είχε διαφορετική αντιμετώπιση απ’τις υπόλοιπες, πέσανε όλοι επάνω της για προστασία».

« Εγώ είμαι μέσα για κατάχρηση χρημάτων, αλλά έχει καλύτερη μεταχείρηση κάποια που είναι εδώ για ανθρωποκτονία»,μου λέει λίγα λεπτά μετά η Αγγελική, έχοντας δίπλα της τον αδελφό της. Το γνωρίζει από πρώτο χέρι, γιατί στην Α πτέρυγα της φυλακής, που «είναι η κυριλέ»,όπως λέει, είναι αναμεμειγμένες όσες έχουν καταδικαστεί για οικονομικό έγκλημα μαζί με όσες έχουν καταδικαστεί για φόνο. «Αν τις πάνε αλλού θα τις φάνε», εξηγεί. Στη Β Πτέρυγα, συνεχίζει την ενημέρωση, είναι οι υπόδικες, στη Γ οι αλλοδαπές, στη Δ οι μπλεγμένες με ναρκωτικά και στην Ε οι τσιγγάνες. «Αλλά παντού μετρά το μέσο», καταλήγει.

«Μιλάμε στο τηλέφωνο με την Ηριάννα δυο φορές τη μέρα και την επισκεπτόμαστε κάθε Τετάρτη και Παρασκευή», μου είπε την ίδια βραδιά, στην Αθήνα πλέον, ο συντροφός της , που αθωώθηκε ομόφωνα κι αμετάκλητα για τις κατηγορίες περί ανάμειξης στους Πυρήνες της Φωτιάς .«Είχε προβλήματα να προσαρμοστεί, αλλά «κρατάει», στα πλαίσια της αλλαγής που βιώνει. Κάνουμε ό,τι περνά από το χέρι μας, ώστε η Ηριάννα να είναι μαζί μας το συντομότερο δυνατό. Δεν έχουμε καμία επαφή με το υπουργείο. Είμαστε όλοι μαγκωμένοι. Έγινε ένα βάρβαρο και άδικο δικαστικό έγκλημα». Τα μάτια όλων είναι στραμμένα στο δικαστήριο που θα εκδικαστεί η έφεσή της στις 17 Ιουλίου.

Ανάμεσά μας το Σάββατο στην παράδοξη, φορτισμένη παράσταση, μπορεί να μην ήταν ούτε η Ηριάννα, ούτε κάποια άλλη κρατούμενη, ούτε καν απ΄τις ανήλικες –πληρφορηθήκαμε ότι την είχαν δει μόνες τους την Πέμπτη), υπήρχαν όμως αμήχανοι, συγκρατημένοι ή χαμογελαστοί συγγενείς των κρατουμένων της παράστασης, ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Λυρικής Σκηνής Γιώργος Κουμεντάκης, ο Αλέξανδρος Ευκλείδης, ο διευθυντής της Εναλλακτικής Σκηνής Σκηνής, που έτρεξε το εργαστήρι, ο χορογράφος Κων/νος Ρήγος, ο Στέλιος Μάινας, που ετοιμάζει κι αυτός παράσταση στις φυλακές με τους Εncardia, η Βίκυ Μαραγκοπούλου. Το γενικό πρόσταγμα έδιναν οι δυο χορεύτριες –σκηνοθέτιδες της δουλειάς που παρακολουθήσαμε, Χαρά Κότσαλη και Κατερίνα Σπυροπούλου, οι οποίες δεν έστησαν απλά μια παράσταση , αλλά δώσαν το χώρο ώστε οι έγκλειστες να βγάλουν τα σώψυχά τους στη σκηνή, σε ένα λυτρωτικό παιχνίδι αυτοκάθαρσης αυτοσυστηνόμενες, στην πραγματικότητα . Έκαναν στη σκηνή, δημόσια, χωρίς ντροπές, αυτό που λαχταρούσε περισσότερο η καθεμία. Η μια χόρεψε σάμπα, παρά τα «100 της χρόνια». Άλλη τραγούδησε μια άρια, λέγοντας μπροστά στο διευθυντή της Λυρικής, «θέλω να τραγουδήσω στην Λυρική Σκηνή». Μια κοπέλα ζήτησε να έρθουν τα πάνω κάτω, και το έκανε πράξη:ισορρόπησε με το κεφάλι στο έδαφος. Υπήρχε κι η πληθωρική, αλμοδοβαρική κυρία Ντίνα , με το κατακόκκινο μαλλί, που ήθελε να κάνει δυο πιρουέτες , τρία σπαγκάτ στον αέρα και στο τέλος να την βγάλει απ΄τη σκηνή ένας βασιλικός κύκνος! Αυτές οι όμορφες, λαμπερές, δυνατές, χαμογελαστές μπριόζες, χαρούμενες γυναίκες είναι κρατούμενες;, αναρωτιέσαι παρακολουθώντας τις να χορεύουν ξέφρενα, να μιλούν, να τραγουδούν το «Μια ζωή πληρώνω αμαρτίες αλλωνών» και να λικνίζονται στο Come on baby, light my fire.

Η κυρία Αθηνά, άλλοτε οικονομικός σύμβουλος σε επιχειρήσεις κι από τις μεγαλύτερες σε ηλικία κρατούμενες, έχει πρόσφατα κάνει έφεση και ελπίζει στην άμεση αποφυλάκισή της,. Έβγαλε ένα χαρτί και μας διάβασε:« Θυμάσαι πώς έλαμπε το σπίτι στις γιορτές, πώς αντηχούσαν τα τραγούδια ; Δοκιμασία είναι, θα περάσει; Αλήθεια;».

«Στα αλήθεια έγινες γιαγιά, κι ας έλειπες στα κλάμματα τα πρώτα», πρόσθεσε σπάζοντας η φωνή της .

Γύρω μου, σε μια αίθουσα με μοκέτα που θυμίζει συνεδριακό κέντρο σοσιαλιστικού καθεστώτος, από το οποίο δεν λείπουν οι όμως οι γύψινοι κιονίσκοι, την ώρα που οι πλαστικοί ανεμιστήρες στις γωνίες δίναν μια ανεπαίσθητη πνοή, το κοινό σκούπιζε δάκρυα. Ανοίγω λίγο την κλειστή κουρτίνα, για να μπει αέρας. Είναι αδύνατο να πιστέψω αυτό που αντικρίζω: ελαφάκια, κουνέλια, πάπιες, γαλοπούλες, κόκκορες . ‘Ενα παιδάκι έχει μπει ανάμεσά τους και παίζει, υπό το βλέμμα της κρατούμενης μητέρας του!

«Είχα την ανάγκη να ανοιχτώ, να καταλάβει το κοινό ότι στη φυλακή δεν είναι άνθρωποι χαμηλοτάτης υποστάθμης και του εγκληματικού υποκόσμου, αλλά πολλοί βρίσκονται εδώ μέσα από ένα λάθος, ή από ένα λάθος που έκαναν», θέλει να μου πει η κ.Αθηνά, την οποία κοιτάζουν με θαυμασμό οι δυο κόρες της, μετά την αποθεωτική υπόκλιση.

Στην αρχή αισθάνθηκε διστακτικά δεν ήθελε να αυτοεκτεθεί, αλλά «εδώ μέσα δεν κάνεις πολλά για να νιώσεις ελεύθερος. Είμαστε 400 γυναίκες έχουμε πολλά προβλήματα και υγείας και προσωπικά».

Η Κλαούντια, η αποκάλυψη της παράστασης, ένα ζουμερό, σκερτσόζικο, ψηλό μελαχρινό 20χρονο κορίτσι από την Αλβανία, που τραγούδησε σπαρακτικά όπερα και χόρεψε σαν μαινάδα, μπορεί να αγαπάει τη σκηνή, αλλά οι πρόβες του εργαστηρίου της Λυρικής ήταν η ευκαιρία να βλέπει την επίσης έγκλειστη μαμά της, τη Βαλεντίνα, μια νέα και όμορφη γυναίκα, με την κολυραση γραμμένη στο πρόσωπο. «’Εχω πάρα πολλά όνειρα». μου λέει, υπό το βλέμμα του αδελφού της,ο οποίος κάθε δυο βδομάδες κατεβαίνει από τα Τίρανα για να δει μάνα και αδελφή. «’Εχω στόχους πολλούς. Σπουδάζω Νομικά. Μ’αρέσει πάρα πολύ η κλασική μουσική, το θέατρο, η ζωγραφική, το μακιγιάζ, τα νύχια… Είμαι μέσα 6 μήνες από λάθος. Θα βγω το Φθινόπωρο», ελπίζει. «Αλλά άμα ξέρεις να αξιοποιείς τα πράγματα, η φυλακή είναι πάρα πολύ δύσκολη, είναι όμως σχολείο».

Εχει νόημα να ειπωθεί ότι στην ανοικτή πρόσκληση της Λυρικής Σκηνής προς τις έγκλειστες τελικά, από 400 άτομα, ανταποκρίθηκαν μόλις 14. « Είμαστε τα ίδια άτομα που πηγαίνουμε σε όλα τα σεμινάρια που γίνονται», λέει η Αγγελική . Οι υπόλοιπες; «Πολλές λένε «δεν ήρθα εδώ για τέτοια», άλλες είναι σε κατάθλιψη και στα χάπια, άλλες δεν καταλαβαίνουν τι γίνεται.’Αλλά όσες έχουν κάνει και Κορυδαλλό εδώ βλέπουν μεγάλη διαφορά. Υπάρχει καθαριότητα, οργάνωση και αυστηρότητα. Κάποιες βεβαίως λένε πως είναι καλύτερα στον Κορυδαλλό. Ακούς τους ήχους της πόλης, του σχολείου, βλέπεις τις καφετέριες, έχεις περισσότερη επικοινωνία με τον έξω κόσμο, κινητά τηλέφωνα. Εδώ είμαστε απομονωμένες. Δεν τρως όμως στον Κορυδαλλό καλά, γι’αυτό παίρνουν σουβλάκια απέξω. Εδώ το φαγητό είναι ξενοδοχείου, από σεφ. Επίσης εδώ δεν έχει συμμορίες και κλίκες».

‘Εχει συμβιβαστεί με την κατάστασή της; «Είσαι φυλακή, το αποδέχεσαι», λέει αποφασιστικά. «Αν δεν το είχα αποδεχτεί θα έπεφτα στα ψυχοφάρμακα. Δυο φορές τις μέρες τα μοιράζουν και τα παίρνουν εδώ μέσα με τις χούφτες».

Πάνω από τον μπουφέ με τα γλυκά και τα αναψυκτικά, έχοντας θέα προς το κτήριο για τις μωρομάνες (στο ισόγειο) και τις ανήλικες έγκλειστες (στον πρώτο όροφο), η αλέγρα κοινωνική λειτουργός Βούλα Καρακατσάνη, που όλη την ώρα τραβούσε με το κινητό της φωτογραφίες των κοριτσιών με του συγγενείς τους, και μάλιστα μου παραχώρησε το τηλέφωνό της για να ηχογραφήσω δυο κρατούμενες πρωταγωνίστριες (τα κινητά των επισκεπτών ζητήθηκε να παραμείνουν στα οχήματά τους), παραδέχεται ότι υπάρχουν μεγάλες ελλείψεις κι ανάγκες στη φυλακή, αλλά

«καλύπτονται, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, από εθελοντές. Οι γυναίκες είναι πολύ πιο ευαίσθητες από τους άνδρες και με πολύ μεγαλύτερα προβλήματα».

Είχα διαβάσει καταγγελίες κρατουμένων για την έλλειψη γιατρού στις φυλακές Θηβών. «Θέματα ιατρικά υπάρχουν», παραδέχεται. «Δεν έχουμε εφημερεύοντα γιατρό. Τα σοβαρά περιστατικά πρέπει να διακομιστούν στην Αθήνα. Αλλά οι συνθήκες εδώ είναι ένα εκατομμύρια φορές καλύτερες από τον Κορυδαλλό. Είναι μια καινούρια φυλακή, εγκαινιάστηκε το 2008, μέχρι τότε φιλοξενούσε μόνο το κέντρο απεξάρτησης».

«Την Ηριάννα θέλουμε να τη βάλουμε σε μια δουλειά», προσθέτει, αποκαλύπτοντας ότι η τελευταία κρατούμενη είναι μεγάλος πονοκέφαλος. «Σκεφτόμαστε τη βιβλιοθήκη επειδή είναι πολύ μορφωμένη. Είναι λογικό να είναι σοκαρισμένη αφού βρέθηκε ξαφνικά από το πουθενά».

Η Νίκη Μουσχή, κοινωνική λειτουργός, και προϊσταμένη στην κοινωνική υπηρεσία και η ψυχολόγος Μαρία Πούλιου απαριθμούν όλες τις εκπαιδευτικές δράσεις και τα εργαστήρια της φυλακής,μεταξύ άλλων το θεατρικό, για να μου αποδείξουν ότι γίνεται έργο, που δίνει διεξόδους στις κρατούμενες. Στο τέλος με προσκαλούν στην παράσταση στις 2 Ιουλίου.

«Γίνονται μαθήματα γυμναστικής και βόλεϊ, δυο φορές τη βδομάδα, μαθήματα εικαστικής θεραπείας,έχουμε τα προγράμματα του Δημοτικού Σχολείου, το Σχολείο β’ Ευκαιρίας, το Λύκειο, με κατ’ιδίαν διδαχθέντες. Αλλά έχουμε και εργαστήρι ραπτικής, ράβουμε σεντόνια. Οι κυρίες της ΧΕΝ έρχονται και κάνουν μαγειρικές. Γίνονται και μαθήματα Baristas και δίνοται πιστοποιητικά στα κορίτσια». Με ενημερώνουν, επίσης, ότι τέσσερα κορίτσια αυτές τις μέρες δίνουν Πανελλαδικές μέσα από τη φυλακή, ενώ άλλα τόσα σπουδάζουν στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο.

Για την έξοδο απ΄τη φυλακή περνάς μέσα από πεντακάθαρους διαδρόμους. ‘Αραγε τι συμβαίνει πίσω απόα αυτούς; Δυο κορίτσια πίσω από τα κάγκελα μάς αποχαιρετούν. Διατρέχεις μια διαδρομή γεμάτη ταμπελάκια: σχολείο, βιβλιοθήκη, εργαστήρι, ΚΕΘΕΑ, Ιατρικό Τμηνα, Μαγειρείο. Ανάμεσα από ζωγραφικά έργα κρατουμένων, προς πώληση, υπάρχει η πόρτα του λογιστηρίου, της διαχείρισης , του διευθυντή. Τα κορίτσια που εργάζονται στη φυλακή, φορώντας τα καλά τους, σα να πηγαίνουν σε γάμο, μας λένε «αντίο».