Οδοντωτός στα Καλάβρυτα: 120 χρόνια δρομολόγια στη σκιά του Χελμού

Η πιο θρυλική ίσως σιδηροδρομική γραμμή της χώρας, ο οδοντωτός, συμπληρώνει φέτος 120 χρόνια λειτουργίας. Διαβάζουμε στην ιστοσελίδα του, πως πέρασαν περίπου 120 χρόνια, από τότε που ο οδοντωτός σιδηρόδρομος Διακοπτού-Καλαβρύτων, ξεκινώντας από την παραλιακή πόλη του Διακοπτού και παράλληλα με τα χνάρια του ποταμού, έφτιαξε γέφυρες, τρύπησε σήραγγες, έριξε “δόντια” και κατάφερε να σκαρφαλώσει μέχρι τα Καλάβρυτα.

Από τότε, τα μικρά βαγόνια κινούνται πάνω στις ιδιαίτερες οδοντωτές ράγες τους, ενσωματώνοντας το τραινάκι τόσο καλά στο φυσικό περιβάλλον, που μοιάζει σαν να ήταν πάντα εκεί. Ο τρόπος της κατασκευής του δεν επιβάρυνε  το οικοσύστημα του φαραγγιού. Με το ξύλο και την πέτρα της περιοχής, ενώ οι τεχνικοί έκαναν για χάρη του τραίνου έργα που νομίζεις ότι τα έφτιαξε η φύση από μόνη της.

Δείτε ένα χαρακτηριστικό βίντεο από τη διαδρομή:

Οδοντωτός δεν είναι απλώς το “τραινάκι”.

Το φαράγγι του Βουραϊκού και ο οδοντωτός σιδηρόδρομος Διακοπτού-Καλαβρύτων είναι μια μοναδική ατραξιόν της Ελλάδος. Μια περιοχή όπου αφθονούν πόλεις, χωριά, με φιλόξενους κατοίκους, με μοναδική φύση και με το άρωμα της ελληνικής καθημερινότητας.

Για να γραφτεί η ιστορία αυτού του τόπου, χρειάζονται τόμοι ολόκληροι. Την αληθινή γεύση όμως θα την δώσει το ταξίδι με το τραινάκι! Ο Οδοντωτός ξεκινά από τον σιδηροδρομικό σταθμό του Διακοπτού και ακολουθεί το φαράγγι του Βουραϊκού. Μετά από απόσταση 22.350 μέτρων μέσα σε 60 λεπτά, καταλήγει στην πόλη των Καλαβρύτων, στα 750 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας.

ΤΑ ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΕΝΟΣ ΜΙΚΡΟΥ ΘΑΥΜΑΤΟΣ

Τα έργα κατασκευής του δικτύου άρχισαν το 1889 και τα εγκαίνια έγιναν στις 10 Μαρτίου του 1896. Από τότε και μέχρι σήμερα ο Οδοντωτός ταξιδεύει καθημερινά, όλες τις εποχές του χρόνου, ότι καιρό κι αν κάνει. Έχοντας εύρος γραμμής 0,75 μέτρα, αποτελεί το πιο στενό τρένο στον κόσμο, ενώ το δίκτυό του καλύπτει σε μήκος τα 22.350 μέτρα. Από αυτά, τα ξεχωριστά οδοντωτά τμήματα καλύπτουν 3.400 μέτρα, βοηθώντας το τρένο να ανέλθει σε σημεία με κλίση ακόμη και 175 ο/οο.

Ο Χαρίλαος Τρικούπης, πρωθυπουργός τότε της Ελλάδος, θέλησε να δημιουργήσει τοπικά σιδηροδρομικά δίκτυα, με αφετηρία κάποια σημεία δίπλα στο κυρίως σιδηροδρομικό δίκτυο και με πλάτος γραμμής 75 εκατοστά.  Ο Τρικούπης προωθούσε τις γραμμές μικρού εύρους γιατί έβλεπε ότι το “μικρό” τραίνο έχει μεγαλύτερη ευελιξία, αληθινό προσόν για μια ορεινή χώρα αλλά ήταν και οικονομικότερο στην κατασκευή του. Έτσι, τον Μάρτιο του 1889 η κυβέρνηση του αποφασίζει την κατασκευή της γραμμής από το Διακοπτό-στα Καλάβρυτα.

Η οικονομική επιλογή του μέσου σταθερής τροχιάς

Ο Χαρίλαος Τρικούπης ανέθεσε τη μελέτη σε Γάλλους επιστήμονες, οι οποίοι και διαπίστωσαν πως το κόστος της κατασκευής θα έφτανε το 1.000.000 δραχμές, την ώρα που ένας αμαξωτός δρόμος στο ίδιο σημείο θα ξεπερνούσε το 1.100.000. Επιπλέον, φαίνεται από τη μελέτη πως το κόστος για κάθε μετακινούμενο άτομο και κάθε τόνο εμπορευμάτων θα πλησίαζε στην περίπτωση του τραίνου τις 2,30 δραχμές, ενώ οδικώς η μετακίνηση του επιβάτη θα έφτανε τις 5 δραχμές και των εμπορευμάτων τις 15 δραχμές για κάθε τόνο.

Η σύμβαση της κατασκευής του δικτύου του Οδοντωτού και της εκμετάλλευσης του για 92 χρόνια υπογράφεται με τους “Σιδηρόδρομους-Πειραιώς-Αθηνών-Πελοποννήσου” (ΣΠΑΠ) και το ελληνικό δημόσιο. Ένα χρόνο μετά την υπογραφή της πρώτης σύμβασης, αποφασίζεται να κατασκευαστεί το τμήμα Καλάβρυτα μέχρι Τρίπολη, με μήκος 90χλμ. και κόστος 3.900.000 δραχμές.

ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΥΤΡΑΠΕΛΑ

η κατασκευή του τμήματος από το Διακοπτό ως τα Καλάβρυτα ανατίθεται στον Γάλλο εργολάβο Ατόν. Πολλοί τον διαδέχονται, το προβλεπόμενο δεκάμηνο γίνεται 5ετία, και το ένα 1.000.000 δραχμές διογκώνεται σε 3.500.000 δραχμές. Το γεγονός αυτό της υπερβολικής καθυστέρησης, καθώς και του τριπλασιασμού του κόστους, οδήγησε σε ναυάγιο το σχεδιασμό που ήθελε τη σιδηροδρομική γραμμή να φτάνει ως την Τρίπολη.

Οι Γάλλοι τεχνικοί είχαν προτείνει εξαρχής την ηλεκτροκίνηση της γραμμής με παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από φράγματα που θα μπορούσαν να κατασκευάσουν μεταξύ 3ου και 15ου χιλιομέτρου, εκμεταλλευόμενοι τους αλλεπάλληλους καταρράκτες που δημιουργεί η ροή του ποταμού. Εκτός από τη μελέτη και τον σχεδιασμό του δικτύου που οφείλεται σε Γάλλους τεχνικούς, στο έργο εργάστηκαν πολλοί Ιταλοί εργάτες που είχαν την εμπειρία των ορεινών σιδηροδρόμων των Άλπεων. Λόγω του δυσπρόσιτου εδάφους και των φτωχών τεχνικών μέσων της εποχής το όλο εγχείρημα αποδεικνύεται πολύ πιο δύσκολο απ’ ότι υπολόγιζαν οι σχεδιαστές. Παρ’ όλα αυτά, το έργο θεωρείται κατασκευαστικός άθλος, ακόμη και με τα σημερινά δεδομένα.

Πώς κινείται ο οδοντωτός;

Ο Οδοντωτός χρησιμοποιούσε μέχρι σήμερα έξι αυτοκινητάμαξες, σχεδιασμένες και κατασκευασμένες ειδικά για τον ελληνικό οδοντωτό σιδηρόδρομο και προσαρμοσμένες στο περιβάλλον του δικτύου (στις κλίσεις, τις καμπύλες της γραμμής, το ύψος των σηράγγων, την αντοχή των γεφυρών και των σιδηροτροχιών). Τα τραίνα είναι γαλλικής κατασκευής:

Είναι σχεδόν άγνωστο σε όλους πως οι αυτοκινητάμαξες είναι ηλεκτροκίνητες. Η απαραίτητη ηλεκτρική ενεργεία παράγεται προς το παρόν από ηλεκτροπαραγωγό ζεύγος που βρίσκεται στο μεσαίο όχημα, αλλά αν ηλεκτροδοτηθεί η γραμμή, το όχημα αυτό δεν θα χρειάζεται πια.

Το πρώτο όχημα (που βρίσκεται πάντα προς την κατεύθυνση του Διακοπτού) έχει 4 άξονες και απόβαρο 11 τόνων, και ονομάζεται κινητήριο γιατί σ’ αυτό βρίσκονται οι ηλεκτροκινητήρες και οι κινητήριοι τροχοί, απλοί και οδοντωτοί.

Το δεύτερο όχημα, έχει ως αποστολή την παραγωγή ενέργειας, γι’ αυτό ονομάζεται ‘Όχημα Παραγωγής Ενεργείας” (ΟΠΕ). Ο κινητήρας του έχει ισχύ 350 ίππων στις 1.500 στροφές το λεπτό, είτε 500 ίππους στις 1.500 στροφές το λεπτό. Το ηλεκτρικό ρεύμα που παράγει το ΟΠΕ διοχετεύεται στο κινητήριο όχημα που κατά την άνοδο στα Καλάβρυτα ακολουθεί σπρώχνοντας. Το ΟΠΕ έχει βάρος 7 τόνων.

Το τρίτο όχημα βρίσκεται πάντα στην κατεύθυνση των Καλαβρύτων και λέγεται κατευθυντήριο, λόγω του χειριστηρίου του. Ζυγίζει 7 τόνους και έχει 4 άξονες. Έχει ένα οδοντωτό τροχό, αλλά τον χρησιμοποιεί μόνο για τροχοπέδηση/να ανακόψει ταχύτητα.

Τα τραίνα ταξιδεύουν πάντα με το κινητήριο όχημα προς την κατωφέρεια και έχουν τρία χειριστήρια για την οδήγηση: από ένα σε κάθε άκρη του κινητηρίου οχήματος και ένα στο κατευθυντήριο  όχημα. Οι καθήμενοι επιβάτες είναι 81 και στις δύο θέσεις (Α’ και Β’), αλλά συνολικά η αμαξοστοιχία μπορεί να διακινήσει 100 περίπου άτομα. Υπάρχει επίσης και μια αποτελεσματική σκευοφόρος. Η ταχύτητα στη συμβατική χάραξη φτάνει τα 40 χλμ. την ώρα και στην οδοντωτή τα 12, ενώ η μέγιστη κλίση σε ορισμένα σημεία αγγίζει το 17,5%.

Έργα ανακαινίσεως Οδοντωτού

Στις 19-5-2003 ξεκίνησαν οι εργασίες ανακαίνισης της γραμμής του οδοντωτού Διακοπτού-Καλαβρύτων, οι οποίες αναμένονται να ολοκληρωθούν εντός του 2009. Το κόστος του έργου ανέρχεται σε 37 εκατ. Ευρώ.

Τα έργα ανακαίνισης της υφιστάμενης υποδομής αφορούν την κατασκευή νέας επιδομής (νέοι συρμοί, νέες σιδηροτροχιές, νέοι στρωτήρες και σκύρο). Παράλληλα γίνεται και εκτεταμένη συντήρηση των μεταλλικών γεφυρών.

Επιπλέον, ήδη δρομολογήθηκαν οι νέοι συρμοί του οδοντωτού (της ελβετικής εταιρίας STADLER), οι οποίοι αντικαθιστούν τους υπάρχοντες που λειτουργούν για περισσότερα από σαράντα χρόνια.

ΠΗΓΗ O DONTOTOS.COM