Ήταν τελικά ο Ομπάμα ο ‘τέλειος πλανητάρχης’;

Λιτός, προσιτός, συμπαθής στην κοινή γνώμη, άνετος μπροστά στις κάμερες, απολύτως μετρημένος και νηφάλιος στις δηλώσεις του. Ο 44ος πρόεδρος των ΗΠΑ δίνει την σκυτάλη της προεδρίας σε έναν αμφιλεγόμενο πολυεκατομμυριούχο και το american dream έρχεται και πάλι στη σκιά του Obamacare που οδεύει προς κατάργηση.

Ήταν Φεβρουάριος του 2007, όταν μιλώντας από το Σπρίνγκφιλντ του Ιλινόις, ο Μπαράκ Ομπάμα ανακοίνωνε την υποψηφιότητά του για τις προεδρικές εκλογές του 2008. Λίγους μήνες μετά, τον Ιανουάριο της επόμενης χρονιάς ανακηρυσσόταν εκλεγμένος πρόεδρος, ο πρώτος μη λευκός των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής.

Ο Ομπάμα πήρε στα χέρια του τα κλειδιά ενός πάλαι ποτέ κραταιού κράτους το οποίο έβλεπε την οικονομία του να καταρρέει υπό τα σκάνδαλα της Wall Street, με εκατομμύρια Αμερικανούς να χάνουν σπίτια και δουλειές, με επιχειρήσεις να χρεοκοπούν και με το τραπεζικό σύστημα των ΗΠΑ και τις αυτοκινητοβιομηχανίες να βιώνουν μία από τις μεγαλύτερες κρίσεις στην ιστορία τους.

Μπαράκ Ομπάμα: Το άλλο πρόσωπο των ΗΠΑ στον κόσμο

Μια Αμερική που κατέρρεε

Στις 17 Φεβρουαρίου του 2009 ο τότε νέος πλανητάρχης, υπέγραψε νομοσχέδιο για τη χορήγηση οικονομικού πακέτου ύψους 787 δισεκατομμυρίων δολαρίων για να αντιμετωπιστούν οι συνέπειες από την παγκόσμια οικονομική ύφεση. Αυτή ήταν μία από τις πρώτες του ηχηρές κινήσεις.

Όπως έγραφε πρόσφατα οι αναλυτής των Financial Times, Martin Wolf, το να αξιολογηθεί το οικονομικό έργο του Ομπάμα για να κριθεί ως προς την επιτυχία ή την αποτυχία του, είναι ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα.

Όπως εύστοχα σημείωναν οι FT, ούτως ή άλλως οι αποφάσεις του κάθε πλανητάρχη έχουν ήπιο αντίκτυπο συνήθως στην οικονομική πορεία της χώρας του, ωστόσο στην περίπτωση Ομπάμα, έχουμε να κάνουμε με μια περίπτωση ιδιάζουσα.

Πράγματι, ο ίδιος ανέλαβε την “καυτή καρέκλα” της προεδρίας εν μέσω της σφοδρότερης κρίσης από τη δεκαετία του 1930 και μετά, και ακριβώς γι’ αυτό το λόγο έπρεπε να λάβει άμεσα και δραστικά μέτρα. Οι πρώτες αποφάσεις του Ομπάμα συσπείρωσαν τους Ρεπουμπλικανούς οι οποίοι ήθελαν μια γρήγορη αποτυχία του για να αναλάβουν εκείνοι τα ηνία. Παρόλα αυτά, άντεξε.

Με το τέλος της θητείας του, ο Λευκός Οίκος έδωσε στη δημοσιότητα την “Οικονομική Έκθεση” που αναλύει τα πεπραγμένα και υπεραμύνεται του έργου του.

Όπως σημειώνει η έκθεση: “Είναι εύκολο να ξεχάσει κανείς πόσο κοντά βρισκόταν η οικονομία των ΗΠΑ σε ένα πραγματικό κραχ κατά τη διάρκεια της κρίσης. Πράγματι, σύμφωνα με μια σειρά από μακροοικονομικούς δείκτες, η πρώτη χρονιά της Μεγάλης Ύφεσης εμφάνισε μεγαλύτερα ελλείμματα από την αρχή του Μεγάλου Κραχ το 1929-30”.

Την ώρα που οι περισσότεροι Ρεπουμπλικάνοι στο Κογκρέσο τάχθηκαν κατά των νομισματικών, χρηματοπιστωτικών και δημοσιονομικών μέτρων που λήφθηκαν για να αντιμετωπιστεί η κρίση, η κυβέρνηση Ομπάμα εφάρμοσε μια σειρά από σημαντικά δημοσιονομικά μέτρα, ιδίως τον νόμο για την Αμερικανική Ανάκαμψη και Επανεπένδυση του 2009. Πρόσφερε επίσης στήριξη στη Fed ενώ διέσωσε την αυτοκινητοβιομηχανία.

Οι FT παρατηρούν μάλιστα πως αν ο Ομπάμα δεν είχε σώσει τότε τις αυτοκινητοβιομηχανίες, ο νέος πλανητάρχης, Ντόναλντ Τραμπ, δεν θα ήταν σήμερα σε θέση να τις απειλεί.

Ο Μπαράκ Ομπάμα ήταν, είναι και θα είναι POP

Η μάχη με την ανεργία

Σε απόλυτους αριθμούς και εξετάζοντας μονάχα τα νούμερα, πράγματι επί Ομπάμα, το ποσοστό ανεργίας υποχώρησε μιας και δημιουργήθηκαν 15,6 εκατ. θέσεις εργασίας από τότε που η ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα γύρισε σε θετικό έδαφος το 2010.

Ανακάμπτουμε από τη χειρότερη οικονομική κρίση από τη δεκαετία του 1930

Η ανάκαμψη των μισθών ήταν η ταχύτερη που σημειώθηκε στις ΗΠΑ από τις αρχές της δεκαετίας του 1970. Στο τρίτο τρίμηνο του 2016, η οικονομία ήταν ισχυρότερη κατά 11,5% σε σχέση με τα προ κρίσης υψηλά επίπεδα και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ ήταν κατά 4% υψηλότερο, ενώ αυτό της ευρωζώνης παραμένει ακόμα κάτω από το προ κρίσης υψηλό. Ο καθαρός πλούτος έχει σκαρφαλώσει 50% υψηλότερα από τα επίπεδα του 2008.

Τον Φλεβάρη του 2016, ο απερχόμενος πρόεδρος χαιρετούσε τη μείωση της ανεργίας που έπεσε στο 4,9%, παραδεχόμενος ταυτόχρονα ότι η γενική κατεύθυνση της αμερικανικής οικονομίας προκαλεί ακόμη “ανησυχίες”.

“Είναι η πρώτη φορά που το ποσοστό ανεργία πέφτει κάτω από το 5% εδώ και σχεδόν 8 χρόνια”, είπε ο Ομπάμα, υπενθυμίζοντας ότι το 2009 το ποσοστό ανεργίας ήταν διπλάσιο, φτάνοντας το 10%.

“Θα πρέπει να είμαστε υπερήφανοι για την πρόοδο που πετύχαμε, ανακάμπτουμε από τη χειρότερη οικονομική κρίση από τη δεκαετία του 1930”, πρόσθεσε.

“Το σημαντικότερο όλων είναι ότι η πρόοδος αυτή αρχίζει επιτέλους να μεταφράζεται σε αύξηση των μισθών”, συνέχισε ο Αμερικανός πρόεδρος, υπογραμμίζοντας ότι το τελευταίο εξάμηνο οι μισθοί αυξάνονται “με τον γρηγορότερο ρυθμό” από την εποχή της κρίσης.

Ο Ομπάμα παραδέχτηκε ότι πολλοί Αμερικανοί ανησυχούν για την οικονομική κατάσταση της χώρας. “Αν δείτε ορισμένες μελέτες, οι άνθρωποι είναι πιο αισιόδοξοι για την κατάστασή τους, για τα οικονομικά τους, όμως έχουν αμφιβολίες για το μέλλον” είπε, αποδίδοντας το γεγονός αυτό εν μέρει στην “κληρονομιά” που άφησαν οι “καταστροφικές επιπτώσεις” της κρίσης του 2007/8.

Η υποχώρηση της ανεργίας από το 10% στο 4,6% αποδίδεται πάντως, σε μεγάλο ποσοστό, από την εξ ολοκλήρου αποχώρηση εκατομμυρίων πολιτών από την αγορά εργασίας. Η κυβέρνηση Ομπάμα τονίζει πως πρέπει να ληφθούν πρόσθετα μέτρα όπως η επέκταση των φοροαπαλλαγών στα χαμηλά εισοδήματα και η παράταση της αδείας και του προβλεπόμενου διαστήματος για τη φροντίδα παιδιών. Ο νεοεκλεγείς πρόεδρος, Ντόναλντ Τραμπ, προτείνει την επίλυση αυτού του προβλήματος με την υιοθέτηση πολιτικών υπέρ της μεταποίησης και την αύξηση των δαπανών για υποδομές.

Obamacare και απονομή δικαιοσύνης

Ως προς τον κοινωνικό τομέα, ο Μπαράκ Ομπάμα είχε σαν στόχο την καθολική υγειονομική ασφάλιση, κάτι που θεωρείται δεδομένο στην Ευρώπη. Μιλάμε προφανώς για το Obamacare, που πρόσθεσε 20 εκατομμύρια ενήλικες και 3 εκατομμύρια παιδιά στις λίστες με τους ασφαλισμένους.

Ο Ομπάμα κατακρίθηκε για το πρόγραμμα του, καθώς εν μέρει ήταν έξω από τη λογική και τη φιλοσοφία του Αμερικανού πολίτη. Το αποδέχθηκε ο ψηφοφόρος του, ωστόσο υπήρξαν και πράγματα που συνδέονταν με τις κρατήσεις και τον δυσαρεστούσαν, τα οποία δεν κατάφερε να αντιμετωπίσει επαρκώς ο Ομπάμα με το επιτελείο του.

Συνολικά, μέσω του Obamacare, υπολογίζεται πως περίπου 16 εκατομμύρια Αμερικανών από τα φτωχότερα στρώματα απέκτησαν πρόσβαση στο σύστημα υγείας. Μέρος του κόστους όμως έπεσε στα μεσαία εργατικά στρώματα που εξέφρασαν τη δυσαρέσκειά τους ψηφίζοντας Τραμπ εν έτει 2016.

Επιπροσθέτως, θα έλεγε κανείς πως δεν αντιμετωπίστηκαν οι οικονομικές ανισότητες, ενώ δεν αντιμετωπίστηκε επίσης και η ανεργία στις ηλικίες 25-45 έτη για τους άντρες, κάτι που αποτελεί φλέγον ζήτημα για τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Επίσης, όπως ανέφεραν οι FT, η ανάπτυξη της παραγωγικότητας έχει επιβραδυνθεί σημαντικά, αν και παραμένει υψηλότερη από ό,τι σε άλλα μέλη της G7 το διάστημα 2005-2015. Οι λόγοι για αυτή την επιβράδυνση αποτελούν ένα γρίφο. Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι αποδυναμώθηκαν οι επενδύσεις των επιχειρήσεων μετά την κρίση ή υποχώρησαν τα “ζωώδη ένστικτα”. Είναι επίσης πιθανό να επιβραδύνεται ο ρυθμός καινοτομίας. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι αυτό είναι το αποτέλεσμα των υπερβολικά αυστηρών ρυθμίσεων.

Οι ίδιοι οι Δημοκρατικοί κατηγορούν τον Ομπάμα για ένα πράγμα: Όπως υποστηρίζουν, δεν τιμώρησε αυτούς που τίναξαν στον αέρα το χρηματοοικονομικό σύστημα και την οικονομία.

Πάνω στο συναίσθημα ότι δεν απονεμήθηκε η δέουσα δικαιοσύνη, “πάτησε” και ο Τραμπ με το επιτελείο του εκμεταλλευόμενος τον θυμό των πολιτών με τον καλύτερο τρόπο, προς όφελος του.

Φυλετικές σχέσεις

Στην προεδρία Ομπάμα πιστώνονται ακόμη η ανάπτυξη μιας σχετικά πιο οικολογικής ενεργειακής πολιτικής και μια σειρά κοινωνικά μέτρα, όπως η αναγνώριση του γάμου των ομοφυλόφιλων ζευγαριών.

Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Pew Research Center, λίγο πάνω από τους μισούς μαύρους Αμερικανούς εκτιμούν πως ο πρόεδρος Ομπάμα βοήθησε στη βελτίωση των φυλετικών σχέσεων.

Παράλληλα όμως, 58% των μαύρων Αμερικανών και 27% των λευκών λένε πως δεν δίνεται το απαιτούμενο βάρος στα φυλετικά θέματα και τις σχέσεις, ενώ οι δολοφονίες μαύρων και τα κρούσματα αστυνομικής βίας εναντίον τους, συνεχίστηκαν με αμείωτους ρυθμούς.

Φυσικά και ο πλανητάρχης, δεν είναι “μάγος” για να τα αλλάξει όλα από μόνος του, ωστόσο το κοινωνικό πρόσημο της προεδρίας Ομπάμα, κρίνεται ως “θετικό” ως προς τις προθέσεις, με παρακαταθήκη το πρόγραμμα υγειονομικής ασφάλισης. Στα “πλην” της πολιτικής του, το γεγονός πως δεν κατάφερε να τερματίσει την οπλοκατοχή παρά τις προεκλογικές του υποσχέσεις.

Εξωτερική πολιτική

O νέος πρόεδρος υπέγραψε διάταγμα για το κλείσιμο των φυλακών στο Γκουαντάναμο και διόρισε στις 22 Ιανουαρίου του 2009 νέο ειδικό απεσταλμένο των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή τον πρώην γερουσιαστή Τζορτζ Μίτσελ, ενώ ειδικό απεσταλμένο για το Αφγανιστάν και το Πακιστάν όρισε τον Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ, πρώην πρεσβευτή των ΗΠΑ στον ΟΗΕ.

Στον τομέα της ασφάλειας και της ευρύτερης εξωτερικής πολιτικής ο πρόεδρος Ομπάμα παρουσίασε επιτυχίες αλλά και αποτυχίες. Επί προεδρίας του, οι αμερικανικές δυνάμεις κατάφεραν τελικά να εντοπίσουν και να σκοτώσουν τον αρχηγό της αλ Κάιντα, Οσάμα Μπιν Λάντεν.

Παράλληλα, οι αμερικανικές δυνάμεις αποσύρθηκαν εν μέρει από Ιράκ και Αφγανιστάν. Επίσης, αποκαταστάθηκαν σε ικανοποιητικό βαθμό οι σχέσεις με Ιράν και Κούβα σε διπλωματικό επίπεδο.

Τα drones του Ομπάμα

Ιδιαίτερα έντονη κριτική δέχθηκε πάντως ο 44ος πρόεδρος των ΗΠΑ, για τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη του, όταν τον Οκτώβρη του 2015 ήρθε στη δημοσιότητα η έκθεση “drone papers”. Τα στοιχεία του Γραφείου Ερευνητικής Δημοσιογραφίας ανέφεραν πως οι αεροπορικές επιθέσεις drones της αμερικανικής Πολεμικής Αεροπορίας, έχουν σκοτώσει έως και 1000 αμάχους στο Αφγανιστάν, το Πακιστάν, τη Σομαλία και την Υεμένη τα τελευταία 10 χρόνια. Αξίζει να σημειωθεί πως τα drones του αμερικανικού στρατού επιτίθενται με πυραύλους Hellfire, ενώ ο ίδιος ο Ομπάμα παραδέχθηκε τη δράση αυτή, χωρίς να διαψεύσει τις πληροφορίες περί θανάτων αμάχων “υπόπτων”.

Είναι γεγονός επίσης, πως η πολιτική των ΗΠΑ απέτυχε στη Μέση Ανατολή και στην Αφρική.

Η κυβέρνηση Ομπάμα φάνηκε να μην έχει ξεκάθαρη πολιτική απέναντι στην Αραβική Άνοιξη του 2011. Η ανάμιξή των ΗΠΑ στη Λιβύη, στην Υεμένη και στη Συρία είχε σαν αποτέλεσμα να προκληθεί πολιτική αποσταθεροποίηση και σταδιακά να εμφανιστεί και να ενδυναμωθεί το Ισλαμικό Κράτος, τη χρηματοδότηση του οποίου ακόμη δεν τη γνωρίζουμε ξεκάθαρα. Ένα Ισλαμικό Κράτος που έχει επεκταθεί και σε χώρες της Αφρικής.

Το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης που απονεμήθηκε στον πρόεδρο Ομπάμα λίγους μήνες μετά την ανάληψη της προεδρίας το 2009, ήταν για πολλούς “πρόωρο”.

Σε αυτό φαίνεται να συμφωνεί και ο τότε γραμματέας της επιτροπής των Νόμπελ, Γκέιρ Λούντεσταντ, που έγραψε στα απομνημονεύματά του πως ακόμα και ο ίδιος πρόεδρος Ομπάμα είχε εκπλαγεί.

Η μεγάλη επιτυχία του Ομπάμα ως προς το πόσο συμπαθής ήταν στην κοινή γνώμη, έχει να κάνει με την γενικότερη εικόνα που έβγαζε προς τα έξω, ως καλός οικογενειάρχης και προοδευτικό μυαλό. Ο 44ος πρόεδρος των ΗΠΑ είχε για πολλούς το καλύτερο επικοινωνιακό επιτελείο που έχουμε δει εν δράσει τα τελευταία χρόνια, κάτι που σηματοδοτεί και το πόσο σημαντικά είναι τα social media και το “πολιτικό μάρκετινγκ”, στη νέα εποχή.

Αντί επιλόγου

Όπως υποστηρίζει ο καθηγητής Σουλτς, που έχει εκδώσει το βιβλίο “Presidential Swing States: Why Only Ten Matter” (Προεδρικές μεταβλητές Πολιτείες: Γιατί μόνο δέκα έχουν σημασία) και μέρος του αποδίδεται στα ελληνικά από “Το Βήμα”, ο Ομπάμα, παρά τις υποσχέσεις και τις καλές προθέσεις του, δεν κατάφερε να αναδιαμορφώσει το πολιτικό σκηνικό στην Ουάσιγκτον.

“Η προεδρία του προμήνυε την πιθανότητα μιας σημαντικής πολιτικής επανευθυγράμμισης. Συμβόλιζε την αλλαγή των γενεών, καθώς ήταν ο πρώτος πρόεδρος της γενιάς Χ. Ήταν ο πρώτος μη λευκός πρόεδρος, υποτίθεται ο πρώτος μετα-φυλετικός (post-racial) πρόεδρος, και η υποψηφιότητά του έδειχνε ότι προσέλκυε νέους ανθρώπους και μη παραδοσιακούς ψηφοφόρους στο Δημοκρατικό Κόμμα. Όλα έδειχναν ότι είχε την ικανότητα να είναι ένας μετασχηματιστικός ηγέτης που θα μπορούσε να αναδιαμορφώσει το αμερικανικό πολιτικό σκηνικό. Αλλά κάπου στην πορεία η επανευθυγράμμιση άρχισε να καταρρέει και είχε διαλυθεί έως το 2010”, σχολιάζει.

Και εξηγεί: “Ναι, το Obamacare, που προσφέρει ιατροφαρμακευτική κάλυψη σε εκατομμύρια Αμερικανούς, πέρασε, αλλά δεν είναι ικανό να επιφέρει ριζικές αλλαγές στο Ασφαλιστικό. Πέρασε και ο νόμος Ντοντ-Φρανκ για τη μεταρρύθμιση του χρηματοπιστωτικού κλάδου, το πακέτο τόνωσης της οικονομίας και κάποια άλλα σημαντικά μέτρα, όπως ο νόμος για τις διακρίσεις στον χώρο εργασίας, η νομιμοποίηση του γάμου μεταξύ ομοφυλοφίλων, τα μέτρα για τον έλεγχο των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

Η αμερικανική οικονομία και το χρηματιστήριο ανέκαμψαν και η ανεργία μειώθηκε σε επίπεδα προ κρίσης. Ωστόσο, κάθε φορά που ο Ομπάμα είχε την ευκαιρία να κοιτάξει την Ιστορία κατάματα, έστρεψε το βλέμμα αλλού και δεν εφάρμοσε πολιτικές που θα μεταμόρφωναν την αμερικανική πολιτική. Στην εξωτερική πολιτική και στο περιβάλλον, σημείωσε πρόοδο αλλά ούτε η Μέση Ανατολή και ο κόσμος είναι ασφαλέστερος σήμερα σε σχέση με πριν από οκτώ χρόνια ούτε κινήθηκε προς μια αξιόλογη πράσινη οικονομία όπως είχε δεσμευθεί”.

Τι θα έπρεπε να είχε κάνει ο Ομπάμα κατά τη διάρκεια της προεδρίας του;

“Στην πρώτη θητεία του, όταν οι Δημοκρατικοί επικρατούσαν στο Κογκρέσο, έπρεπε να εφαρμόσει πολιτικές που θα επέφεραν δομικές μεταρρυθμίσεις, οι οποίες θα ωφελούσαν και θα κινητοποιούσαν τους ψηφοφόρους του. Αποξένωσε πολλούς από τους υποστηρικτές του, ακολουθώντας την πολιτική του Μπους στη διάσωση των τραπεζών, αλλά έκανε λίγα για τους ανθρώπους που κινδύνευαν τα σπίτια τους.

Αντί να χρησιμοποιήσει το πολιτικό του κεφάλαιο, την υποστήριξη της κοινής γνώμης και τη δημοκρατική πλειοψηφία στο Κογκρέσο για να απαιτήσει πραγματικά μεταρρυθμιστικές πολιτικές, σπατάλησε τον χρόνο του εφαρμόζοντας άτολμες μεταρρυθμίσεις, που, αν και ήταν θετικές, δεν ήταν αρκετές για να του διασφαλίσουν την απαραίτητη συνοχή και υποστήριξη, προκειμένου να αφήσει το στίγμα του ως πρόεδρος”.