Μια βουτιά στον πρώτο και πιο διαχρονικό δίσκο του Θάνου Μικρούτσικου

Μπορεί ο “Σταυρός του Νότου” να είναι ο δίσκος – ορόσημο του Θάνου Μικρούτσικου, ωστόσο η πρώτη του δισκογραφική απόπειρα, είναι εκείνη που χάραξε στην κοινή γνώμη το στίγμα του μουσουργού με το “καλημέρα”. Τα “πολιτικά τραγούδια” ήταν καταδικασμένα να γίνουν διαχρονικά.

Πριν τα “Πολιτικά Τραγούδια” είχαν κυκλοφορήσει δύο ελάχιστα γνωστές ηχογραφήσεις του με μελοποιημένα ποιήματα του Κώστα Καρυωτάκη. Πρώτα το 1969 με τα τραγούδια “Η μυγδαλιά” και “Ένα σπιτάκι”, ενώ το 1972 κυκλοφόρησε ένα δεύτερο 45άρι με τα τραγούδια “Δον Κιχώτες” και “Είμαστε κάτι ξεχαρβαλωμένες κιθάρες” που ερμήνευσε η Μαρίζα Κωχ.

Η πρωτόλεια δισκογραφική κατάθεση του Θάνου Μικρούτσικου:

Ωστόσο, το 1975, σηματοδοτούσε το επίσημο ντεμπούτο του στη δισκογραφία με ολοκληρωμένη δουλειά. Τον καιρό εκείνο ο 25χρονος Θάνος Μικρούτσικος ήταν μέλος του ΕΚΚΕ. Η πολιτική του δράση, η ιδεολογία του, τα μαρξιστικά του “πιστεύω” αποτυπώνονται μέσα από τις μελοποιήσεις που επέλεξε να κάνει σε αυτόν τον ιστορικό δίσκο. Ο συνθέτης στηρίχθηκε σε ποιήματα του Ναζίμ Χικμέτ και του Γερμανού Βολφ Μπίρμαν, αποτίοντας τον δικό του φόρο τιμής.

Παράλληλα, βασίστηκε στη φωνή της σπουδαίας Μαρίας Δημητριάδη που ήταν και εκείνη μέλος του ΕΚΚΕ από την περίοδο του Πολυτεχνείου. Εκείνη την εποχή υπήρχε και συγγενική σχέση ερμηνεύτριας και συνθέτη, μια και η Μαρία Δημητριάδη ήταν παντρεμένη με τον Ανδρέα Μικρούτσικο ο οποίος στο δίσκο παίζει μπάσο. Ο δίσκος θεωρήθηκε ανατρεπτικός για την εποχή του, όχι μόνο για τον στίχο που έφερνε στα ακροατήρια (ασκώντας κριτική ακόμη και στην ίδια την αριστερά), αλλά και για τις πειραματικές του μουσικές φόρμες που από κοινού, του χάρισαν τη διαχρονικότητα. Ο πειραματισμός των “Πολιτικών Τραγουδιών”, δεν θύμιζε τις εγχώριες τεχνοτροπίες της εποχής, ούτε το ύφος του Μίκη Θεοδωράκη που πρωτοστατούσε στο πολιτικό τραγούδι.

Η κόντρα με τον Σαββόπουλο για τον δίσκο

Οι “μεγάλοι” της εποχής παρόλα αυτά, δεν υποδέχθηκαν το άλμπουμ με τον πιο ένθερμο τρόπο. Όπως έλεγε ο Θάνος Μικρούτσικος στο Έθνος, το 2011:

“Τα Πολιτικά Τραγούδια ήταν η αφορμή για να χαλάσει οριστικά η σχέση μου με τον Διονύση Σαββόπουλο. Οπως σου είπα, είχαμε συνεργαστεί το 1976, στην “Παράγκα”. Παρακολουθούσα όλες τις παραστάσεις του, κουβεντιάζαμε για τη μουσική, μου ζητούσε τη γνώμη μου για την πειραματική και τη σύγχρονη μουσική και θεωρούσα πως δεν είχαμε αφήσει να δημιουργηθεί έδαφος για ανταγωνισμό ανάμεσά μας. Όταν συνέλαβαν τους τρεις ηγέτες του ΕΚΚΕ, Χρήστο Μπίστη, Αννα Φιλίνη και Πέτρο Στάγκο, διοργανώθηκε μια συναυλία στο Σπόρτινγκ με αίτημα την αποφυλάκισή τους. Πήγαμε στο σπίτι του Σαββόπουλου μαζί με τον Χρόνη Μπότσογλου για να ζητήσουμε τη συμμετοχή του, την οποία, απ’ ό,τι φάνηκε στη συζήτηση, έψαχνε τρόπους να την αρνηθεί. Δεν θυμάμαι τα επιχειρήματά του, αλλά θυμάμαι πως είχαμε απογοητευτεί. Σηκωθήκαμε να φύγουμε, με σταματάει στην πόρτα και μου λέει: “Άκουσα τον δίσκο που έβγαλες στη LYRA, τα Πολιτικά Τραγούδια, και τον θεωρώ πραγματικά άθλιο”! Εμεινα άναυδος, όχι τόσο για την κρίση του αλλά για τη στιγμή που επέλεξε να την εκφράσει.

Δίχως καμία ερώτησή μου, χωρίς καμία αναφορά στον δίσκο, εφόσον για άλλον λόγο είχαμε πάει σπίτι του. Ήταν φανερό πως έψαχνε μια ευκαιρία να με μειώσει. Μερικά χρόνια μετά, άφησε να εννοηθεί πως αυτή η επίθεσή του οφείλεται σε μία φράση μου σε συνέντευξη στην Ελευθεροτυπία το 1975, όπου στην ερώτηση ποια είναι η γνώμη μου για τον Σαββόπουλο, είχα απαντήσει πως πρόκειται για έναν ιδιοφυή καλλιτέχνη ο οποίος λειτουργεί με τη μέθοδο του κολάζ…”.

Η σχέση του Θάνου Μικρούτσικου με τον Διονύση Σαββόπουλο “έφτιαξε” το 1986, όταν ο δεύτερος τον κάλεσε στην εκπομπή “Ζήτω το ελληνικό τραγούδι”.

Η πρώτη ολοκληρωμένη δουλειά του Θάνου Μικρούτσικου που κυκλοφόρησε τον Οκτώβριο του 1975 προκάλεσε άλλωστε έντονες αντιδράσεις και σε κρατικό επίπεδο, αφού η μετάδοση των 11 από τα 13 τραγούδια του δίσκου απαγορεύτηκε από το τότε ΕΙΡΤ, μιας και θεωρήθηκε υπερβολικά “αντιδραστικός”. Πολλοί στίχοι του, όπως το “Το ζήτημα δεν είναι να είσαι αιχμάλωτος / Το να μην παραδίνεσαι αυτό είναι”, έγιναν διαχρονικά συνθήματα αντίστασης.

Διευθυντής τότε της ΕΙΡΤ, ήταν ο Χατζιδάκις, επί Καραμανλή. Η επίσημη απάντηση του Χατζιδάκι για τη “λογοκρισία”, ήταν πως “κόπηκαν” για λόγους αισθητικής. Λίγους μήνες μετά το περιστατικό ο Χατζιδάκις παραιτήθηκε και ανέλαβε το Τρίτο Πρόγραμμα. Δύο χρόνια αργότερα, το 1977, Μικρούτσικος και Χατζιδάκις συνεργάστηκαν για μια σειρά κονσέρτων του Τρίτου και η σχέση τους αποκαταστάθηκε.

Το εξώφυλλο σχεδίασε η Κλεοπάτρα Δίγκα-Σφέτσα:

Μετά τα “Πολιτικά Τραγούδια” ακολούθησε η έκδοση ενός δίσκου 45 στροφών ο οποίος στη μία πλευρά του είχε το τραγούδι “Ρόζα Λούξεμπουργκ” σε στίχους Μάνου Ελευθερίου και στην άλλη τον “Εχθρό” σε ποίηση Ναζίμ Χικμέτ. Το 45αρι αυτό θεωρείται “φυσική συνέχεια” των “Πολιτικών Τραγουδιών”.

Για μένα, το λοιπόν, το πιο εκπληκτικό / πιο επιβλητικό, πιο μυστηριακό και πιο μεγάλο / είναι ένας άνθρωπος που τον μποδίζουν να βαδίζει / είναι ένας άνθρωπος που τον αλυσοδένουνε

Στα ποιήματα του Μπίρμαν η μετάφραση έγινε από τον Δημοσθένη Κούρτοβικ, ενώ εκείνα του Χικμέτ απέδωσαν ο Γιάννης Ρίτσος και ο Γιώργος Παπαλεονάρδος. Η μελοποίηση τους έγινε από τον Θ. Μικρούτσικο την περίοδο της Χούντας, όταν και δεν μπορούσε να τα κυκλοφορήσει.

Οι ασφαλίτες της μεταπολίτευσης, η κριτική στη μικροαστική ζωή, ο Ισπανικός εμφύλιος, ο αγώνας για βελτίωση της καθημερινής ζωής, ο αγώνας για την ελευθερία, η ελπίδα, όλα βρίσκονται εδώ, μέσα από την επιλογή των ποιημάτων που έκανε ο συνθέτης. Τα πολιτικά μηνύματα ακούγονται με το ίδιο πάθος, με το ίδιο νόημα και σήμερα. Με το ίδιο νόημα που θα ακούγονται για πάντα.

Σημειώνεται πως το κομμάτι “Αυτούς τους έχω βαρεθεί” περιλαμβάνεται και στον πρώτο δίσκο του Βασίλη Παπακωνσταντίνου, ερμηνευμένο από τον ίδιο. Επίσης δύο από τα ποιήματα του Χικμέτ που συναντάμε εδώ, τα ερμήνευσε και ο Μάνος Λοΐζος με δική του μουσική στο δίσκο “Γράμματα στην αγαπημένη” που κυκλοφόρησε ένα χρόνο μετά το θάνατό του.

Από κείμενο του Θ. Μικρούτσικου στον Ριζοσπάστη της 16ης Μαΐου του 2015:

“Η ποίησή του (Χικμέτ) είναι βαθιά λαϊκή όχι μόνο γιατί ακουμπάει τις λαϊκές πηγές, τις λαϊκές καλλιτεχνικές παραδόσεις αλλά γιατί ανανεώνει την παράδοση προτείνοντας καινούργια στοιχεία. Δεν είναι αντιγραφή και μίμηση της λαϊκής τέχνης αλλά συμπορεύεται με τις λαϊκές δυνάμεις, που τις εκφράζει δυναμικά και όχι στατικά με τυποποιημένες μορφές. Και ακριβώς γι’ αυτό η Τέχνη του είναι πρωτοποριακή και μοντέρνα. Δεν παρακολουθεί το λαό – όπως αναφέρει ο Ρίτσος – σε μια σταματημένη ιστορική στιγμή αλλά στη διαρκή του κίνηση. Η ποίηση του Χικμέτ περιέχει ταυτοχρόνως και το ΟΛΟΝ και τον ΑΛΛΟ. Βαθιά κοινωνική, βαθιά ανθρώπινη, απέριττη και δίδαγμα ευθύνης του καλλιτέχνη μπροστά στην εποχή του και μπροστά στον κόσμο.

Κάλεσαν την Μαρία Δημητριάδη κι εμένα στην Κωνσταντινούπολη το 1978 σε μια βραδιά αφιερωμένη στον Ναζίμ Χικμέτ για τα 15 χρόνια από το θάνατό του. Στο θέατρο “Ταξίμ” 8 χιλιάδες θεατές άρχισαν να τραγουδάνε στα ελληνικά το “Αν η μισή μου καρδιά”. Ηταν η πιο συγκινητική στιγμή της ζωής μου που δεν θα ξεχάσω ποτέ. Και αυτή η στιγμή, που για μένα κρατάει 37 χρόνια, αποδεικνύει ότι δεν γίνεται να μην έρθει κάποτε εκείνη η κοινωνία στην οποία ο Ποιητής θα ψαρεύει και ο Ψαράς θα γράφει ποιήματα. Στο χέρι μας είναι”.

Ο Θάνος Μικρούτσικος φέτος συμπληρώνει 50 χρόνια καριέρας. Ετοιμάσου να τον ακούσεις ζωντανά το Σάββατο 27/5, στις 16.00 στην εκπομπή του Ηλία Μπενέτου, ‘Έναν Μύθο Θα Σας Πω’ στο Ραδιόφωνο 24/7 στους 88.6!

Μάλιστα το Φεστιβάλ Αθηνών τον τιμά με μια μεγάλη αναδρομική συναυλία, με όλα τα μεγάλα του τραγούδια στο Ηρώδειο την Τρίτη 13 Ιουνίου.

Τα κομμάτια του ιστορικού δίσκου: