Φοβάσαι τους κλόουν; Οι πιο περίεργες φοβίες και πώς να τις αντιμετωπίσετε

Της Εύης Καραγεώργου

Ο Ιούλιος Καίσαρας και ο Ναπολέων ένιωθαν έντονο φόβο για τις γάτες, η Αρίθα Φράνκλιν, η βασίλισσα της σόουλ, φοβάται πολύ τις πτήσεις με αεροπλάνο, ενώ ο Τζόνι Ντεπ δεν αντέχει να αντικρίσει έναν κλόουν. Οι διάσημες αυτές προσωπικότητες αποτελούν μερικά μόνο παραδείγματα των πολλών ανθρώπων που ταλαιπωρούνται από κάποια φοβία.

Ο φόβος αποτελεί ένα έμφυτο συναίσθημα μας και μια, συχνά, λυτρωτική αντίδραση του οργανισμού, προκειμένου να αντιμετωπίσει έναν κίνδυνο. Το σώμα μας είναι δομημένο με τέτοιο τρόπο ώστε να αντιδρά μπροστά σε ένα απειλητικό ερέθισμα, προκειμένου να επιβιώσει. Η φοβία, όμως, είναι κάτι αρκετά διαφορετικό. Αποτελεί μια γενικευμένη συμπεριφορά του ατόμου, της οποίας η ένταση δε συνάδει με το αντικείμενο ή την περίσταση που την προκαλεί.  Είναι, συνήθως, μια ακραία αντίδραση, η οποία δε μπορεί εύκολα να ελεγχθεί και συνδέεται άρρηκτα με το συναίσθημα του άγχους, καθώς εμφανίζονται σωματικά συμπτώματα ακόμη και στη σκέψη της απειλής. Παρατηρούνται αρκετά είδη φοβιών, όπως η κοινωνική φοβία, η αγοραφοβία και οι ειδικές φοβίες. Οι δυο πρώτες είναι επιβαρυντικές διαταραχές και μπορούν να περιορίσουν αρκετά την καθημερινότητα του ανθρώπου, ενώ οι ειδικές φοβίες, αν και ανήκουν στο φάσμα των αγχωδών διαταραχών, έχουν το θετικό ότι δε μειώνουν αναγκαστικά τη λειτουργικότητα του ατόμου.

Σύμφωνα με την τελευταία (5η ) έκδοση του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου των Ψυχικών Διαταραχών της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας (DSM) ένας άνθρωπος, για να διαγνωσθεί με ειδική φοβία, θα πρέπει να εμφανίζει για διάστημα άνω των 6 μηνών έντονο και επίμονο φόβο για ένα συγκεκριμένο αντικείμενο ή μια κατάσταση και η έκθεση στο φοβικό ερέθισμα σχεδόν πάντα προκαλεί άμεση πυροδότηση άγχους. Επιπλέον, το άτομο θα πρέπει να αναγνωρίζει ότι ο φόβος του είναι υπερβολικός ή παράλογος και να προσπαθεί να αποφεύγει τη δύσκολη περίσταση ή να την υπομένει με πολύ άγχος. Τέλος, εξαιτίας των αποφυγών, μπορεί να διαταραχθεί η ρουτίνα του και οι κοινωνικές του δραστηριότητες. Οι ειδικές φοβίες εμφανίζονται στο 7-15% του γενικού πληθυσμού, πιο συχνά, όμως, στις γυναίκες και στους εφήβους από 13 μέχρι 17 ετών.

Για ποιους λόγους, όμως, φοβόμαστε τόσο πολύ;

Υπάρχουν αρκετές έρευνες που υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι είναι βιολογικά «προγραμματισμένοι» να φοβούνται, κάτι που θυμίζει το περίφημο ένστικτο επιβίωσης. Για παράδειγμα, η αποφυγή επικίνδυνων ζώων, όπως τα φίδια και σε κάποιες περιπτώσεις οι αράχνες, ή καταστάσεων, όπως το σκοτάδι, μοιάζει να είναι έμφυτη σε πολλές περιπτώσεις, με σκοπό τη διασφάλιση της επιβίωσης. Άλλες σημαντικές θεωρίες τονίζουν τη δύναμη της μάθησης στην εμφάνιση φοβιών. Έτσι, κάποιος που  έχει βιώσει μια τραυματική εμπειρία π.χ. δάγκωμα σκύλου ή αναταράξεις σε αεροπλάνο, ή έχει υπάρξει παρατηρητής μιας παρόμοιας εμπειρίας, π.χ. μεγάλωσε με μια μαμά που φοβόταν τα κλειστά μέρη, είναι πιο πιθανό να εκδηλώσει έντονο άγχος στη θέα ή και μόνο στη σκέψη των ερεθισμάτων αυτών. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι ένας άνθρωπος μπορεί να εμφανίσει μια φοβία, ακόμη και από κάτι καταστροφικό – άρα και επικίνδυνο- που άκουσε ή διάβασε στις ειδήσεις π.χ. η φοβία κάποιων για τις πτήσεις με αεροπλάνο είναι πιθανό να παρουσιάστηκε ή να εντάθηκε μετά την τρομοκρατική επίθεση στους Δίδυμους Πύργους. Βέβαια, η προσωπικότητα του καθενός παίζει, επίσης, καθοριστικό ρόλο. Ο τρόπος αντίληψης και ερμηνείας του κόσμου και των διαφόρων περιστάσεων αποτελούν σημαντικό παράγοντα για τη στάση του καθενός απέναντι σε οτιδήποτε προκαλεί αρνητικά συναισθήματα.

Οι ειδικές φοβίες χωρίζονται στις εξής κατηγορίες:

-Φοβία για τα ζώα π.χ. σκυλιά, αράχνες, φίδια, έντομα

-Φοβία που σχετίζεται με το φυσικό περιβάλλον π.χ. ύψος, νερό, καταιγίδα

-Φοβία για το αίμα, την ένεση, το ανοιχτό τραύμα (αναφέρεται και σε βελόνες και σε επεμβατικές διαδικασίες)

-Φοβία συνδεδεμένη με μια κατάσταση π.χ. αεροπλάνα-πτήση, ασανσέρ- κλειστούς χώρους, οδοντίατρο, οδήγηση

-Άλλες φοβίες π.χ. φόβος πνιγμού ή εμετού, φόβος για δυνατούς θορύβους ή κλόουν (ή εν γένει για κάποια μεταμφίεση)

Στη βιβλιογραφία, χωρίς απόλυτη ένταξη στις προαναφερθείσες κατηγορίες, αναφέρονται και φοβίες στις αστραπές, στα πτηνά, στις γάτες, στα μπαλόνια, στις γέφυρες, στις πεταλούδες, στα πόδια, στις κατσαρίδες, στις κούκλες, στα ψάρια, στα ποντίκια, στα άλογα, στα φαντάσματα, στους καθρέφτες και σε αρκετά άλλα αντικείμενα ή καταστάσεις. Το κοινό όλων αυτών των περιπτώσεων είναι ότι αφ’ ενός το άγχος που εκλύεται μπορεί να είναι πολύ επιβαρυντικό, αφ’ ετέρου είναι δυνατό να αντιμετωπιστούν  επαρκέστερα σε σχέση με άλλες αγχώδεις διαταραχές.

Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τις ειδικές φοβίες;

Οι συνηθέστερες μέθοδοι παρέμβασης είναι η ψυχοθεραπεία ή η φαρμακολογία, με μια προτίμηση σε έναν συνδυασμό τους για τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα. Η φαρμακευτική αγωγή (αγχολυτικά ή αντικαταθλιπτικά) χορηγείται από ψυχίατρο και κυρίως σε περιπτώσεις που η φοβία συνοδεύεται από άλλες διαταραχές π.χ. κρίσεις πανικού ή που τα συμπτώματα δυσκολεύουν πολύ την καθημερινότητα του ατόμου.

Αναφορικά με τις  ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις, η γνωσιακή- συμπεριφοριστική προτιμάται ευρέως από τους ειδικούς για την καταπολέμηση των φοβιών, λόγω της βραχείας της διάρκειας και της «πυροσβεστικής» της δράσης στα δυσλειτουργικά συμπτώματα που ταλαιπωρούν τους θεραπευόμενους. Πρώτος στόχος είναι το άτομο να αναγνωρίσει τι είναι αυτό ακριβώς που τον αναστατώνει, να παρατηρήσει πως αντιδρά το σώμα του και ποιες είναι οι καταστροφικές σκέψεις που τον κατακλύζουν. Στη συνέχεια, θα κληθεί να κάνει μια λίστα των ερεθισμάτων που δημιουργούν άγχος και των αποφυγών που  κατ’ επέκταση γίνονται. Με τη βοήθεια του ψυχοθεραπευτή και ακολουθώντας την τεχνική της «συστηματικής αποευαισθητοποίησης», ο θεραπευόμενος καλείται να αντιμετωπίσει μια- μια τις φοβικές συνθήκες, ξεκινώντας από την πιο εύκολα διαχειρίσιμη π.χ. σε περίπτωση μια φοβίας στους σκύλους η έκθεση ξεκινάει από τη θέαση μιας φωτογραφίας ενός σκύλου και ο στόχος είναι να μπορέσει να συνυπάρξει στο ίδιο δωμάτιο με το τετράποδο. Παράλληλα με τη σταδιακή αλλαγή της συμπεριφοράς, θεραπευτής και θεραπευόμενος καλούνται να αμφισβητήσουν τις δυσλειτουργικές σκέψεις που δημιουργούνται όταν εμφανίζεται το άγχος, με σκοπό το άτομο να καταφέρει να εκλογικεύει μόνο του στο μέλλον τα μη ρεαλιστικά σενάρια.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι όλοι μας είναι πιθανό να βιώσουμε δυνατό και επίμονο φόβο εξαιτίας μιας κατάστασης ή ενός αντικειμένου, αλλά είναι αντιμετωπίσιμο σε σημαντικό βαθμό.

*Η  Εύη Καραγεώργου είναι Ψυχολογος MSc – Γνωσιακή Ψυχοθεραπεύτρια

Απόφοιτος Τμήματος Ψυχολογίας Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Μεταπτυχιακή εκπαίδευση στην Κλινική Ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο του Sussex (MSc in Clinical Psychology and Mental Health) και εξειδίκευση στη Γνωσιακή – Συμπεριφοριστική προσέγγιση τόσο στα πλαίσια των μεταπτυχιακών σπουδών, όσο και στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Αιγινητείου Νοσοκομείου. Εμπειρία στην ατομική και ομαδική συμβουλευτική ενηλίκων.

Συνεργάτιδα του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου και του Κέντρου Ψυχολογικής Υποστήριξης & Συμβουλευτικής, Ίασμος.

Μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί της στο: [email protected]

Φωτογραφία: Shutterstock