Τελικά τι νερό πίνουμε; Τι είναι το επιφανειακό νερό και γιατί πρέπει να το εμπιστευόμαστε

Παγκόσμια Ημέρα Νερού σήμερα και οι αριθμοί κάθε άλλο παρά αισιοδοξία  προκαλούν σε σχέση με όσα έχει να αντιμετωπίσει ο πλανήτης τα επόμενα χρόνια. Αρκεί να αναλογιστούμε ότι σήμερα, περισσότερο από 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι δεν έχουν εξασφαλισμένη πρόσβαση σε πόσιμο νερό, ενώ πάνω από 2,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι κινδυνεύουν από την έλλειψη βασικών προϋποθέσεων υγιεινής που βασίζονται στο νερό, με αποτέλεσμα 5 εκατομμύρια άνθρωποι, κυρίως παιδιά, να πεθαίνουν από επιδημίες, που όμως μπορούν να προληφθούν. Αν σε αυτά τα δεδομένα σκεφτούμε ότι οι αριθμοί αυτοί προφανώς θα βαίνουν στο άμεσο μέλλον αυξανόμενοι και εάν επαληθευθούν οι προβλέψεις των ειδικών που σχετίζονται με την αποσταθεροποίηση του κλίματος, εκτιμάται ότι το έτος 2050, το 70% του πληθυσμού της Γης θα αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα υδατικής επάρκειας.

Παγκόσμια Ημέρα Νερού και το μήνυμα φέτος είναι σαφές: “Νερό και Απασχόληση”. Μπορούμε να ατενίσουμε το μέλλον με μια αισιόδοξη ματιά; Μπορούμε να αρχίσουμε να καταναλώνουμε, το εξαιρετικής ποιότητας νερό που έχουμε, με σύνεση ώστε να μην αντιμετωπίσουμε ξανά φαινόμενα λειψυδρίας;

Σε αυτά τα ερωτήματα απαντά στο NEWS 247 o Γεώργιος Σταμάτης, Καθηγητής Υδρογεωλογίας Γ.Π.Α., Δ/ντής Εργαστηρίου Ορυκτολογίας και Γεωλογίας στο Τμήμα Αξιοποίησης Φυσικών Πόρων & Γεωργικής Μηχανικής και Πρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής Υδρογεωλογίας.

-Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Νερού στις 22 Μαρτίου, ο ΟΗΕ επιδιώκει να επικεντρώσει την προσοχή της διεθνούς κοινότητας στο θέμα του νερού. Πόσο ευαισθητοποιημένος είναι ο παγκόσμιος πληθυσμός σχετικά με τα θέματα που άπτονται στο νερό.

Ο ΟΗΕ, όπως κάθε χρόνο, έτσι και αυτή τη χρονιά, με το μήνυμα «Νερό και Απασχόληση», αποσκοπεί να επικεντρώσει την προσοχή της διεθνούς κοινότητας στο θέμα του σοβαρού προβλήματος της κρίσης του νερού. Ευελπιστώντας, στην ευαισθητοποίηση των κυβερνήσεων, των φορέων που σχετίζονται με υπηρεσίες νερού και των πολιτών, εστιάζει το ενδιαφέρον στο ρόλο του νερού, όπου μέσα από την αξία του φυσικού αυτού αγαθού μπορούν να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας που θα συμβάλουν στη βιώσιμη ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών.

Οι καθιερωμένες εκδηλώσεις που ξεκίνησαν το 1993 και πραγματοποιούνται την ημέρα αυτή, αναδεικνύουν την σοβαρότητα του προβλήματος. Παρά την προσπάθεια αυτή του ΟΗΕ, τα στατιστικά αποτελέσματα που βλέπουν το φως της δημοσιότητας δεν προσφέρουν στοιχεία αισιοδοξίας.

Σήμερα, περισσότεροι από 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι δεν έχουν εξασφαλισμένη πρόσβαση σε πόσιμο νερό, ενώ πάνω από 2,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι κινδυνεύουν από την έλλειψη βασικών προϋποθέσεων υγιεινής που βασίζονται στο νερό, με αποτέλεσμα 5 εκατομμύρια άνθρωποι, κυρίως παιδιά, να πεθαίνουν από επιδημίες, που όμως μπορούν να προληφθούν. Οι προαναφερόμενοι αριθμοί προφανώς θα βαίνουν αυξανόμενοι στο άμεσο μέλλον, εάν επαληθευθούν οι προβλέψεις των ειδικών που σχετίζονται με την αποσταθεροποίηση του κλίματος. Εκτιμάται ότι το έτος 2050, το 60-70% του πληθυσμού της Γης θα αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα υδατικής επάρκειας.

Το νερό ναι μεν είναι ένα φυσικό αγαθό, αλλά δεν αυξάνεται ανάλογα με τη ζήτηση, όπως άλλα αγαθά που παράγονται από τον άνθρωπο. Η αύξηση του πληθυσμού, η αποσταθεροποίηση του κλίματος, η εντατικοποίηση της γεωργίας και της βιομηχανίας είναι οι βασικότεροι παράγοντες που οδηγούν σταδιακά στην ποσοτική και ποιοτική υποβάθμιση των επιφανειακών και υπόγειων αποθεμάτων γλυκού νερού. Η ποιοτική υποβάθμιση του περιορίζει την χρήση του. Όλα αυτά αποτελούν σημάδια της κρίσης του νερού.

Ο ΟΗΕ μέσω των οργάνων του επιχειρεί να ευαισθητοποιήσει τη διεθνή κοινότητα ξεκινώντας ιεραρχικά από τις κυβερνήσεις και τους φορείς που παρέχουν υπηρεσίες νερού με σκοπό την μεθόδευση και την διάχυση της πληροφόρησης των πολιτών για το υψίστης σημασίας πρόβλημα του νερού. Μπορεί αυτό να φαίνεται να είναι δύσκολο να επιτευχθεί σε παγκόσμια κλίμακα, όμως τα στοιχεία που παρουσιάζονται δείχνουν σημάδια αισιοδοξίας, καθώς 2,3 δισεκατομμύρια άνθρωποι απέκτησαν πρόσβαση σε βελτιωμένες πηγές πόσιμου νερού από το 1990, αφότου ξεκίνησε η κινητοποίηση αυτή, μέχρι σήμερα. Παραμένουν ορισμένες χώρες της Αφρικής και της Ασίας όπου τα προβλήματα αυτά δεν έχουν επιλυθεί.

Το ερώτημα βέβαια δεν αφορά τις φτωχές και αναπτυσσόμενες χώρες, αλλά και την ίδια την χώρα μας. Διερωτάται κανείς πόσο οι Έλληνες πολίτες έχουν συνειδητοποιήσει το πρόβλημα αυτό. Για να καταλήξει κανείς σε κάποιο συμπέρασμα αρκεί να συγκρίνει τα στοιχεία της ΕΥΔΑΠ σχετικά με την κατανάλωση του πόσιμου νερού του δικτύου, από την περίοδο της λειψυδρίας 1990-1992 έως και την πρόσφατη περίοδο. Έχουμε φθάσει σήμερα να καταναλώνουμε διπλάσιο όγκο νερού, από την τότε ετήσια κατανάλωση των 600 εκ. m3. Ξεχάσαμε πολύ γρήγορα τα προβλήματα της εποχής αυτής. Δυστυχώς δεν είναι τόσο εύκολο πράγμα να αποκτήσουμε γενική περιβαλλοντική συνείδηση και ειδικότερα να συνειδητοποιήσουμε την προστασία και όχι την ανεξέλεγκτη σπατάλη αυτού του αγαθού της φύσης που αφειδώς μας το προσφέρει. Δεν μπορούμε να εκτιμήσουμε την αξία του, γιατί απλώς το έχουμε και τρέχει από τις βρύσες μας όποια στιγμή το χρειαζόμαστε. Χρειαζόμαστε λοιπόν περισσότερη παιδεία!!

Είμαι της άποψης ότι οι άνθρωποι των φτωχών χωρών έχουν δείξει μεγαλύτερη κατανόηση και συμπεριφορά απέναντι στις λίγες σταγόνες πόσιμου νερού που τους προσφέρουν, γιατί απλά δεν το έχουν, παρά οι πολίτες των ανεπτυγμένων χωρών, δέσμιοι της οικονομικής τους ευμάρειας και της καταναλωτικής τους συνήθειας.

Η Ελλάδα χαρακτηρίζεται ως μια πλούσια χώρα σε κατακρημνίσματα και με ενδιαφέρουσα υπόγεια υδροφορία. Όμως από πλευράς υδατικής διαχείρισης χαρακτηρίζεται ως μια σπάταλη χώρα, με βασικά αίτια της υφιστάμενης κατάστασης, το ιδιοκτησιακό καθεστώς του νερού, δηλ. ότι βρίσκεται κάτω από το κτήμα μου είναι δικό μου, την κακή εφαρμογή των αρδεύσεων, την σπατάλη του πόσιμου νερού, τα φθαρμένα υδρευτικά δίκτυα, την κακή βιομηχανική χρήση και προπάντων το τεράστιο πρόβλημα των ανεξέλεγκτων γεωτρήσεων που έχουν συμβάλλει στην υφαλμύρωση των παράκτιων υδροφόρων οριζόντων, με συνέπεια στην σταδιακή υποβάθμιση των καλλιεργούμενων γαιών.

Λόγω της μορφολογίας και της ανισοκατανομής των υδάτινων πόρων στη χώρα μας, κατά περιόδους η ζήτηση νερού είναι μεγαλύτερη από την διαθεσιμότητά του. Η εξοικονόμηση νερού αποτελεί μια από τις βασικότερες προϋποθέσεις για την οικονομική ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών. Η σημαντικότερη οδηγία της ΕΕ η 2000/60 αναφέρεται εμπεριστατωμένα στη διαχείριση των υδάτινων πόρων και αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της κοινοτικής πολιτικής της προστασίας των υδάτων. Βασικό της κριτήριο για την διασφάλιση της καλής ποιότητας των υδάτινων πόρων είναι η συνολική και οικολογική διαχείριση τους. Προβλέπει επίσης ειδικά μέτρα για τον έλεγχο της ρύπανσης και πρότυπα ποιότητας περιβάλλοντος. Η νέα Οδηγία 2008/105 εξειδικεύει τα πρότυπα αυτά σύμφωνα με τις διατάξεις και τους στόχους της μητρικής Οδηγίας Πλαίσιο 2000/60. Βασικός στόχος της Οδηγίας είναι η επίτευξη της καλής ποσοτικής και ποιοτικής κατάστασης των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων, μέσω των ολοκληρωμένων σχεδίων διαχείρισης σε επίπεδο λεκάνης απορροής ποταμού.

-Τι ίσχυε και τι αλλάζει με τη νέα ευρωπαϊκή οδηγία;

Η κατά το παρελθόν επικρατούσα ανεξέλεγκτη κατάσταση της διαχείρισης των υδατικών πόρων και η έλλειψη περιβαλλοντικής συνείδησης σταδιακά αλλάζουν, βάσει συγκεκριμένων οδηγιών της ευρωπαϊκής κοινότητας, η αυστηρότητα των οποίων εναρμονίζεται με ένα νέο καθεστώς συμμόρφωσης «ο ρυπαίνων πληρώνει».

-Από τις μελέτες σας και την τεράστια εμπειρία σας, σε τι κατάσταση θα λέγαμε είναι  το πόσιμο νερό του Λεκανοπεδίου; Ποιοτικά τι βαθμό θα βάζατε; Θα λέγατε πως κάποιες περιοχές έχουν ποιοτικά καλύτερο πόσιμο νερό  και κάποιες άλλες χειρότερο;

Σήμερα, σχεδόν όλοι οι κάτοικοι της Αττικής τροφοδοτούνται με νερό από το δίκτυο της ΕΥΔΑΠ. Επίσης, όσο γνωρίζω, ορισμένοι δήμοι της Βοιωτίας καλύπτουν τις υδρευτικές τους ανάγκες με νερό από το κανάλι του Μόρνου, λόγω των ποιοτικών προβλημάτων που παρουσίαζαν τα υπόγεια νερά της περιοχής τους και κρίθηκαν ακατάλληλα για ανθρώπινη κατανάλωση. Οι δήμοι αυτοί έχουν εγκαταστήσει δικές τους μονάδες επεξεργασίας του νερού.

Το νερό που επεξεργάζεται η ΕΥΔΑΠ και τροφοδοτεί το Λεκανοπέδιο και τα υπόλοιπα Δημοτικά Διαμερίσματα του Νομού είναι επιφανειακό νερό, δηλ. νερό της βροχής και χιονιού που συγκεντρώνεται στα τεχνητά φράγματα Μαραθώνα και Μόρνου και στη λίμνη της Υλίκης. Μεταφέρεται μέσω ενός εκτενούς συστήματος εξωτερικών υδραγωγείων στις τέσσερις μονάδες επεξεργασίας της ΕΥΔΑΠ (Γαλατσίου, Αχαρνών, Πολυδενδρίου και Ασπροπύργου), όπου και επεξεργάζεται, δηλ. φιλτράρεται για να αφαιρεθούν τα αιωρούμενα συστατικά του και στη συνέχεια χλωριώνεται για να καταστραφούν οι μικροοργανισμοί που ως είναι φυσικό συνυπάρχουν μέσα στο νερό, απομακρύνονται διάφορες άλλες ενώσεις και καθίσταται πόσιμο. Μετά από την διαδικασία αυτή το νερό διοχετεύεται στο υδρευτικό δίκτυο και φθάνει στα σπίτια μας, έχοντας την ίδια ποιότητα σε όλες τις περιοχές του Λεκανοπεδίου και των υπολοίπων δήμων που τροφοδοτεί. Δεν αποκλείεται ορισμένοι δήμοι να χρησιμοποιούν και νερά των δημοτικών τους γεωτρήσεων και επομένως να παρατηρούνται διαφοροποιήσεις στο χημισμό των νερών αυτών.

Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του νερού είναι εξαιρετικά. Πρόκειται για νερό με χαμηλή συγκέντρωση διαλυμένων αλάτων, χαμηλή σκληρότητα και απαλλαγμένο από τοξικά βαρέα μέταλλα και οργανικούς ρύπους φυσικής ή/και ανθρωπογενούς προέλευσης. Η πολύ καλή ποιοτική του σύσταση το καθιστά ως ένα από τα καλύτερα νερά ύδρευσης μεταξύ πολλών ευρωπαϊκών μεγαλουπόλεων. Εάν θα επιχειρούσε κανείς να βαθμολογήσει την ποιότητα του πόσιμου νερού της ΕΥΔΑΠ, τότε θα ταξινομούσε αυτό στην κατηγορία των νερών πολύ καλής ποιότητας.

-Ποιοι οι κίνδυνοι να αλλοιωθεί η ποιότητά του; Που εντοπίζονται οι εν δυνάμει κίνδυνοι.

Εάν προκύπτουν κατά καιρούς αμφιβολίες ως προς την ποιότητα του νερού του δικτύου, δυο είναι τα επιβαρυντικά του στοιχεία που θα μπορούσε κανείς να επισυνάψει, η αναπόφευκτη παρουσία του χλωρίου που πολλές φορές είναι πολύ έντονη στη γεύση μας και η κατά περιόδους εμφάνιση σχετικής θολότητας συνέπεια των ζημιών των παλαιών σωλήνων του δικτύου.

Η χλωρίωση επιβάλλεται καθώς οι κλιματικές συνθήκες στη χώρα μας είναι τέτοιες, δηλ. κατά τα δυο τρίτα του έτους οι θερμοκρασίες είναι τόσο υψηλές που ευνοούν τον πολλαπλασιασμό των μικροοργανισμών, όπου μεταξύ αυτών συνυπάρχουν και οι παθογόνοι μικροοργανισμοί που είναι επικίνδυνοι για την υγεία μας.

Η παρουσία της θολότητας που πολλές φορές γίνεται έντονη και αντιαισθητική στο ποτήρι μας, δεν σχετίζεται με την επεξεργασία του νερού, αλλά με τις ζημιές του δικτύου και προφανώς με τον τρόπο που διορθώνεται η βλάβη από το προσωπικό της επιχείρησης.

Θα ήταν ευχής έργων εάν η ΕΥΔΑΠ άρχιζε συστηματικά, από περιοχή σε περιοχή, να αντικαθιστά κατά τμήματα τις παλιές σωλήνες του δικτύου, μεταλλικές ή αμιάντου, με σωλήνες νεότερου τύπου και ειδικές για ύδρευση. Αυτό θα μείωνε σημαντικά τις διαρροές, και το κυριότερο, θα συνέβαλλε στον εφησυχασμό των πολιτών περί της παρουσίας στο νερό του δικτύου ουσιών που μπορεί να προέρχονται από την διάβρωση των υφιστάμενων παλαιών σωλήνων. Προσωπικά δεν γνωρίζω εάν εντοπίζονται ίνες αμιάντου στο νερό του δικτύου και κατά πόσο η παρουσία τους μπορεί να επηρεάσει το πεπτικό μας σύστημα.

Εν κατακλείδι θα λέγαμε:

Οι εκδηλώσεις για την Παγκόσμια Ημέρα Νερού που πραγματοποιούνται στην καθιερωμένη ημερομηνία 22 Μαρτίου κάθε έτους αποσκοπούν στην υπενθύμιση της ανυπολόγιστης αξίας του νερού για τη διατήρηση της ζωής στον πλανήτη μας. Με το φετινό μήνυμα του ΟΗΕ «Νερό και Απασχόληση» εστιάζεται η δυνατότητα που παρέχεται στο πλαίσιο της έρευνας, εξόρυξης, εκμετάλλευσης και προστασίας του φυσικού αυτού αγαθού, να συνδυαστεί με την δημιουργία αξιοπρεπών θέσεων εργασίας που θα συμβάλλουν σε μια βιώσιμη ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών.

Η Ελληνική Επιτροπή Υδρογεωλογίας, που αποτελεί συγχρόνως τον επίσημο εκπρόσωπο, στην Ελλάδα, της Διεθνούς Ενώσεως Υδρογεωλόγων (International Association of Hydrogeologists-IAH) θεωρεί αναγκαία και στηρίζει την ύπαρξη ενός στρατηγικού σχεδιασμού για την δημόσια, ορθολογική και βιώσιμη διαχείριση και ποιοτική διασφάλιση των υδατικών πόρων της χώρας και ιδιαίτερα του πόσιμου νερού και αναγνωρίζει ως ανθρώπινο δικαίωμα την ελεύθερη πρόσβαση από όλους του φυσικού αυτού αγαθού.