Keith Lowe: Η προπαγάνδα των Ναζί δεν πέθανε μαζί τους

Η σύγχρονη ιστορία αποτελεί ένα θολό τοπίο. Ιδίως η ιστορία που σχετίζεται με τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και κυρίως, την εποχή που ακολούθησε μετά τις συγκρούσεις σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου. Ο ιστορικός και τακτικός ομιλητής, Keith Lowe, διερευνά αυτές τις “γκρίζες” ζώνες προσπαθώντας να ρίξει φως στις άγνωστες πτυχές των πηγών που γνωρίζουμε.

Ο Lowe έχει δώσει διαλέξεις σε όλη την Ευρώπη και την Αμερική σχετικά με την Ιστορία του 20ου αιώνα. Στα βιβλία του περιλαμβάνονται το “Inferno: The Devastation of Hamburg 1943”, που έχει αποσπάσει εξαιρετικές κριτικές, και το διεθνές best seller “Όλεθρος” (Savage Continent), που κέρδισε το Βραβείο “Hessell Tiltman” του 2013 για τον κλάδο της ιστορίας.

Το τελευταίο του βιβλίο μάλιστα, το “Savage Continent – Όλεθρος”, αποτελεί μια πολύ εμπεριστατωμένη έρευνα για το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και ό,τι ακολούθησε τα επόμενα 5 χρόνια. Αποτελεί μία από τις λίγες σοβαρές έρευνες που έχουν εκπονηθεί για την μεταπολεμική εποχή, από το 1945 και μετά.

Ο Keith μιλά ανοιχτά για τις ακρότητες που συνεχίστηκαν και μετά το περίφημο 1945 και επισημαίνει τη μεγάλη σημασία τους για την μετέπειτα εξέλιξη των κρατών της Ευρώπης. Οι εμφύλιοι πόλεμοι, το “Σιδηρούν Παραπέτασμα”, οι συνεχόμενοι διωγμοί, είχαν, κατά τον Lowe, ως αποτέλεσμα να διαιωνίζονται οι έριδες και το μίσος στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης. Ακόμα και η Ευρωπαϊκή Ένωση, κατά τη γνώμη του, σε ένα σημείο είναι θεμελιωμένη σε αυτό το κλίμα αμοιβαίας καχυποψίας.

Πριν λίγες ημέρες βρέθηκε στην Αθήνα για να μιλήσει στο TEDx Athens και να καταθέσει τη γνώμη του για το πώς αντιμετωπίζουμε τον Β’ Π. Πόλεμο.

Το NEWS 247 συνομίλησε μαζί του μετά την ομιλία του, σε μια συνέντευξη που έχει έντονο “άρωμα” Ελλάδας.

Στο “Όλεθρος”, ο Keith Lowe περιγράφει μια ήπειρο που, μετά το τέλος του πιο τρομερού πολέμου όλων των εποχών, εξακολουθεί να βρίσκεται βυθισμένη στη βία, με ομάδες ανθρώπων, κοινότητες, ακόμα και ολόκληρα έθνη να ζητούν εκδίκηση για λάθη και εγκλήματα που είχαν γίνει όσο διεξαγόταν ο πόλεμος. Οι Γερμανοί και οι συνεργάτες τους συλλαμβάνονταν, βασανίζονταν και εκτελούνταν με συνοπτικές διαδικασίες.

Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης άνοιξαν πάλι και γέμισαν με καινούργια θύματα. Ο βίαιος αντισημιτισμός αναβίωσε με φόνους και πογκρόμ σε όλη την Ευρώπη. Οι σφαγές βρίσκονταν στην ημερήσια διάταξη, και σε ορισμένα μέρη (κυρίως στην Ελλάδα, τη Γιουγκοσλαβία και την Πολωνία) οδήγησαν σε βάναυσους εμφύλιους πολέμους.

Το “Όλεθρος” είναι η ιστορία της Ευρώπης μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, με όλες τις φρικαλέες λεπτομέρειες που την καθόρισαν μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του ’40. Βασισμένο κυρίως σε πρωτογενείς πηγές από δώδεκα χώρες, το ανά χείρας βιβλίο είναι το τρομακτικό και, ταυτόχρονα, συναρπαστικό χρονικό ενός κόσμου που παραφρόνησε, και θα αποτελεί ορόσημο στην ιστοριογραφία της μεταπολεμικής Ευρώπης για δεκαετίες.

Με τη λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου έμελλε να προκύψουν τα μεγάλα στρατηγικά διλήμματα που θα λειτουργούσαν σαν σκανδάλη για την έναρξη του Ψυχρού Πολέμου. Το 1945, η ήττα της χιτλερικής Γερμανίας και της αυτοκρατορικής Ιαπωνίας δημιουργούσε τεράστιας σημασίας στρατηγικά κενά, στην Ευρώπη και στην Απω Ανατολή. Πώς θα καλύπτονταν αυτά τα κενά εξουσίας; 

Σήμερα σε ποια κατάσταση βρίσκεται η Ευρώπη; Ποιο θα είναι το μέλλον της χώρας μας και της Ευρωζώνης;

Ο Lowe έχει τις δικές του εκτιμήσεις.

Γιατί υπάρχει η τάση να συγκρίνουμε τη σημερινή οικονομική κατάσταση της Ευρώπης με την κυριαρχία της Γερμανίας την εποχή των Ναζί;

Νομίζω πως είναι μια φυσιολογική, σχεδόν ανθρώπινη αντίδραση. Σήμερα η Γερμανία έχει τεράστια δύναμη στην Ευρώπη. Δεν μου κάνει έκπληξη που οι άνθρωποι ενθυμούνται τον τρόπο με τον οποίο οι Γερμανοί κυριάρχησαν στο παρελθόν. Αλλά οι συγκρίσεις είναι άτοπες. Η κατάσταση τότε και η αντίστοιχη σημερινή, είναι δύο εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους καταστάσεις. Είναι λάθος να προτείνει κανείς και να ισχυρίζεται ότι είναι δύο όμοιες καταστάσεις. Είναι ένας εύκολος τρόπος για να λαϊκίζεις στον πολιτικό τομέα αλλά στην πραγματικότητα νομίζω πως μια τέτοια σύγκριση μας απομακρύνει και μας αποσπά από την πραγματική ιστορία. Σήμερα τα δεινά της Ελλάδας και άλλων κρατών που βρίσκονται σε βαθύτατη κρίση δεν σχετίζονται μόνο με τη Γερμανία αλλά έχουν να κάνουν με τους κυβερνητικούς χειρισμούς των ιδίων των κρατών, όπως της ελληνικής κυβέρνησης, έχουν να κάνουν με τη λειτουργία της Ε.Ε., των τραπεζών κλπ. Ας εστιάσουμε σε αυτό για να αντιμετωπίσουμε τη νέα πραγματικότητα. Ας μην κάνουμε άστοχες συγκρίσεις με το παρελθόν.

Πώς εξηγείτε το γεγονός ότι ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος είναι τόσο δημοφιλής σήμερα;

Μιλάμε για τη μεγαλύτερη καταστροφή στη σύγχρονη ιστορία. Σε αντίθεση με μια φυσική καταστροφή, όπως ένας σεισμός ή μια πλημμύρα, δεν επηρέασε μόνο μια εποχή ή μια περιοχή. Επηρέασε όλο τον πλανήτη και άφησε το στίγμα του στο μέλλον. Άρα παραμένει δημοφιλής σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Είναι κατά κάποιο τρόπο μέσα στο συλλογικό μας DNA. Είναι το υπόβαθρο των περισσότερων ιστοριών που έχουμε σήμερα για να αφηγούμαστε.

Σήμερα έχουμε μια αρκετά καλή εικόνα του αριθμού των νεκρών από τις συγκρούσεις του ’40. Ξέρουμε όμως πόσοι πέθαναν στα επόμενα χρόνια μετά το πέρας των μαχών;

Για την ακρίβεια, έχουμε μια σχετικά καλή εκτίμηση για τον αριθμό των νεκρών την περίοδο του πολέμου. Περίπου 35 με 40 εκατομμύρια άνθρωποι μόνο στην Ευρώπη. Όμως οι εκτιμήσεις είναι μόνο σχετικές. Η εκτίμηση μας για τα θύματα μετά το 1945 είναι ακόμα πιο θολή γιατί πάρα πολλές δομές της κοινωνίας είχαν διαλυθεί. Ιδίως η καταμέτρηση στην δυτική Ευρώπη, ήταν πάρα πολύ δύσκολη. Τα σύνορα άλλαζαν συνεχώς, πληθυσμοί μετακινούνταν, υπήρχε πολιτικά χάος και καμία οργάνωση. Μπορούμε μόνο να μαντέψουμε, όχι να υπολογίσουμε δημογραφικά με ακριβή στοιχεία, βασιζόμενοι στις περιορισμένες πληροφορίες που έχουμε. Μιλάμε για πάρα πολλά εκατομμύρια νεκρών μετά τον πόλεμο, αλλά τα νούμερα δεν μπορούν να υπολογισθούν. σωστά ακόμα.

“Εθνική τιμή και υπερηφάνεια είναι το να αποδέχεσαι τα λάθη σου με ειλικρίνεια, με τον ίδιο τρόπο που εκθειάζεις τους θριάμβους σου”

Πιστεύετε ότι σήμερα απειλούμαστε από έναν νέο Παγκόσμιο Πόλεμο; Πρόσφατα ο Noam Chomsky έκανε λόγο για μια νέα πυρηνική απειλή που προκύπτει από τις σχέσεις ΗΠΑ και Ρωσίας.

Αυτή τη στιγμή δεν εκτιμώ πως απειλούμαστε από έναν νέο παγκόσμιο πόλεμο. Υπάρχει πολύ μεγάλη αλληλεξάρτηση μεταξύ των εθνών και οι περισσότεροι θεσμοί μας είναι αρκετά ισχυροί για να αντιμετωπίσουν τοπικές συρράξεις. Αλλά από την άλλοι, οι θεσμοί και οι δομές μας υπονομεύονται διαρκώς. Το ότι σήμερα η κατάσταση είναι σταθερή, δεν σημαίνει ότι θα είναι και για πάντα. Η ιδέα ενός νέου Παγκοσμίου Πολέμου είναι τόσο αποτρόπαια που δεν θέλω καν να σκέφτομαι ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Έχω την αίσθηση ότι ένας νέος πόλεμος θα ήταν τραγικός και υπερβολικά σκληρός ανάμεσα σε πολίτες και στρατιώτες. Θα ήταν τόσο αιμοβόρος που η διατύπωση του Chomsky για έναν πυρηνικό πόλεμο, θα φάνταζε σαν “οίκτος” μπροστά του.

Είναι αλήθεια ότι οι Εβραίοι που επιβίωσαν από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης κινδύνευαν να εξοντωθούν στις πατρίδες τους;

Απολύτως αληθές. Έχω μιλήσει με Εβραίους, έχω πάρει συνεντεύξεις με ανθρώπους που επιβίωσαν την τελευταία στιγμή από επιθέσεις στις πατρίδες τους.

Τι προκάλεσε τον αντισημιτισμό μετά τον πόλεμο;

Υπήρχαν πολλοί λόγοι. Πρώτα απ’ όλα, η ίδια η προπαγάνδα των Ναζί που δεν πέθανε μαζί τους και δεν μπορέσαμε να την αποφύγουμε. Αλλά οι περισσότεροι ήθελαν να καρπωθούν τις περιουσίες των Εβραίων που είχαν καταπατήσει όσο εκείνοι ήταν αιχμάλωτοι. Γυρνώντας από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης στα παλιά τους σπίτια, έρχονταν αντιμέτωποι με τους νέους ιδιοκτήτες οι οποίοι είχαν την πεποίθηση ότι οι παλαιότεροι κάτοχοι είχαν “εξαφανιστεί”. Στην Ουγγαρία υπήρχε ένα ανέκδοτο σχετικό μετά το τέλος του πολέμου που έλεγε: Ο Εβραίος γυρίζει σπίτι από το στρατόπεδο και συναντά τον γείτονα του. Ο γείτονας τον κοιτάζει και έκπληκτος του λέει. “Θεέ μου. Εσύ είσαι;”. Ο Εβραίος απαντά. “Γύρισα από το στρατόπεδο και το μόνο που μου έχει μείνει σε αυτόν τον κόσμο, είναι το μπλουζάκι που φοράς”.

Θα ήθελα να μας μιλήσετε για τους 8 εκατομμύρια ανθρώπους που έμειναν χωρίς πατρίδα μετά την πτώση του Τρίτου Ράιχ

Η ιστορία αυτή είναι περίπλοκη. Οι Ναζί είχαν απαγάγει πολλούς ανθρώπους που αναγκάζονταν να εργάζονται στα Γερμανικά εργοστάσια. Μετά το τέλος του πολέμου οι περισσότεροι πίστευαν πως θα μπορούσαν επιτέλους να επιστρέψουν στην πατρίδα τους.  Αλλά όταν επέστρεφαν, έβρισκαν ερείπια. Επίσης, για ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων δεν ήταν καθόλου εφικτό να γυρίσουν στα σπίτια τους μετά τον πόλεμο. Ένα εκατομμύριο Πολωνοί αρνήθηκαν να επιστρέψουν μετά το τέλος των εχθροπραξιών, είτε επειδή φοβούνταν το νέο Κομμουνιστικό καθεστώς ή επειδή ένα μεγάλο ποσοστό Πολωνών προέρχονταν από τις περιοχές της χώρας τους που δόθηκαν στην Ουκρανία. Έτσι, έμειναν χωρίς πατρίδα. Από την άλλη, πρώην στρατιώτες της ΕΣΣΔ, Κροάτες και Γερμανοί πρώην Ναζί που ήταν πολιτικοί αντιφρονούντες, αναγκάστηκαν να γυρίσουν στις χώρες τους παρά την θέληση τους. Φυλακίστηκαν ή εκτελέστηκαν μετά την επιστροφή τους. Όλα είχαν αλλάξει μετά τον πόλεμο, οι άνθρωποι και οι οικίες τους, τίποτα δεν ήταν ίδιο πια. Τίποτα δεν θα ήταν ίδιο ποτέ ξανά.

Ο Χίτλερ θα κέρδιζε τον πόλεμο τελικά; Ποια ήταν τα λάθη του;

Δεν συμφωνώ με την άποψη ότι ο Χίτλερ θα κέρδιζε τελικά, ακριβώς επειδή ήταν ο Χίτλερ. Οι Ναζί έκαναν στρατηγικές γκάφες, όπως το να κηρύξουν τον πόλεμο στην Αμερική που ήταν ένα τεράστιο λάθος. Ή να επιτεθούν στην ΕΣΣΔ χωρίς να έχουν προηγουμένως νικήσει ολοκληρωτικά τη Βρετανία. Αλλά τα περισσότερα στρατηγικά τους λάθη ήταν συμπτώματα και αποτέλεσμα του γεγονότος ότι ήταν Ναζί. Αν οι Ναζί δεν ήταν τόσο απεχθείς, μπορεί να είχαν καταφέρει να πείσουν τη Βρετανία να παραδοθεί χωρίς να αντισταθεί. Αν είχαν φερθεί καλύτερα στους Ουκρανούς, θα είχαν τεράστια στήριξη από αυτή τη χώρα εναντίον του Στάλιν. Αν δεν ήταν τόσο εμμονικοί με την εξόντωση των Εβραίων θα μπορούσαν να τους χειριστούν προς όφελος τους. Το μεγαλύτερο λάθος τους ήταν η βαρβαρότητα τους.

Είναι αλήθεια πως πολλοί Ναζί στρατιώτες δεν ήξεραν για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης; Ισχύει κάτι τέτοιο ή είναι ένας μύθος που συντηρείται;

Είναι πιθανό πράγματι, κάποιοι στρατιώτες τους να μην ήξεραν την αλήθεια για την ύπαρξη όλων των στρατοπέδων. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν ήξεραν για το Ολοκαύτωμα. Είναι μύθος ότι η μαζική σφαγή των Εβραίων στη δυτική Ευρώπη έγινε μόνο από τα SS και ότι ο τακτικός στρατός δεν συμμετείχε και ήταν αθώος. Οι “απλοί” στρατιώτες εμπλέκονταν και συμμετείχαν σε εκτελέσεις. Ακόμα και όσοι δεν συμμετείχαν, γνώριζαν για το τι γινόταν, άκουγαν ιστορίες. Το γνωρίζουμε αυτό από το γεγονός ότι ο Βρετανικός στρατός είχε κάνει υποκλοπές και κρυφές ηχογραφήσεις συνομιλιών χιλιάδων αιχμαλώτων Άγγλων που είχαν μεταφερθεί σε φυλακές το 1944 και το 1945 και σοκαρισμένοι αντιλαμβάνονταν ότι απλοί στρατιώτες της Γερμανίας, μιλούσαν μεταξύ τους για τις εκτελέσεις των Εβραίων και τις μαζικές σφαγές στις οποίες συμμετείχαν. Αυτά τα αρχεία υπάρχουν.

Τι έγινε μετά το τέλος του πολέμου;

Το πιο σημαντικό ήταν να αποκατασταθεί η τάξη. Αλλά πώς μπορεί κανείς να εμπιστευθεί μια κυβέρνηση που συνεργάστηκε με τους Ναζί; Πώς μπορείς να εμπιστευθείς έναν αστυνομικό όταν μόλις πριν από μερικές εβδομάδες συνελάμβανε και εκτελούσε Εβραίους και αντιφρονούντες; Μετά το τέλος του πολέμου, όλες οι δομές είχαν καταρρεύσει όπως και το νομικό σύστημα και για ένα διάστημα επικρατούσε το απόλυτο χάος. Αυτό έγινε σε όλη την Ευρώπη και κράτησε για μήνες, χρόνια.

Οι μόνοι που μπόρεσαν να αποκαταστήσουν την τάξη ήταν οι σύμμαχοι, αλλά τα στρατεύματα τους δεν είχαν εκπαιδευτεί για να διακυβερνούν ή να υποκαθιστούν την αστυνομία. Έτσι τα μέσα επιβολής του νόμου που χρησιμοποίησαν ήταν βίαια και σκληρά και δεν μπορούσαν να κερδίσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών. Στη δύση έγιναν συλλήψεις ακόμα και αντιφρονούντων με το προηγούμενο καθεστώς. Έβαλαν συνεργάτες των Ναζί στην εξουσία. Στην ανατολική Ευρώπη έγινε το ίδιο, από την ανάποδη. Ο νόμος επεβλήθη αλλά δεν υπήρχε εμπιστοσύνη στις νέες κυβερνήσεις. Σε κάποιες περιπτώσεις, και η Ελλάδα είναι μια τέτοια περίπτωση, η επιβολή του νόμου ήταν τόσο βίαιη που ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων και νέες πολεμικές και εμφύλιες συρράξεις.

Γνωρίζουμε πόσοι πέθαναν από την πείνα μετά τον πόλεμο;

Είναι δύσκολο, όπως είπαμε και παραπάνω. Ο στόχος ήταν να περιοριστούν οι επιδημίες. Ήταν το κύριο μέλημα των Ηνωμένων Εθνών αυτό ιδίως σε ότι αφορούσε τους πρόσφυγες. Το μέλημα ήταν να περιοριστεί ο τύφος. Οι περισσότεροι θάνατοι είχαν να κάνουν με την ασιτία και με τις επιδημίες, κάτι που κράτησε για χρόνια.

Ας έρθουμε στο σήμερα και ας δούμε το μέλλον. Πώς φαντάζεστε το μέλλον της Ευρώπης;

Είμαι αισιόδοξος αλλά συγκρατημένος. Η Ευρώπη έχει υποστεί την κρίση τα τελευταία χρόνια αλλά αντιστέκεται, είναι ακόμα εδώ και αρκετά δυνατή. Η οικονομική κρίση δεν μας έστειλε στα χαρακώματα όπως είχε γίνει το ’30. Δεν έκανε την Ευρωπαϊκή Ένωση να διαλυθεί. Υπάρχει εξτρεμισμός, αλλά δεν έχει εξαπλωθεί. Επίσης πιστεύω πως αν η Ευρώπη θέλει να επιβιώσει σαν Ένωση, πρέπει να αλλάξει δραματικά. Πρέπει να γίνει πιο δημοκρατική και να εμπνέει περισσότερο τους πολίτες της. Οι άνθρωποι έχουν ακόμη την ελπίδα μέσα τους. Αυτή τη στιγμή πολλοί θεωρούμε την Ε.Ε. μέρος του προβλήματος και δεν την βλέπουμε σαν τη λύση. Αν η Ε.Ε. δεν κάνει κάτι για να αντιστρέψει αυτή την πραγματικότητα αλλά και αυτή την πεποίθηση, τότε το μέλλον της, ναι, είναι δυσοίωνο.

 Και για την Ελλάδα; Ποιο θα μπορούσε να είναι το μέλλον της;

Εύχομαι να μπορούσα να ήμουν πιο αισιόδοξος σχετικά με το μέλλον της Ελλάδας. Αλλά φοβάμαι πως μέχρι να τελειώσει η κρίση, θα έχει “θυσιαστεί” μια ολόκληρη γενιά. Επισκέπτομαι τη χώρα σας συχνά τα τελευταία 20 χρόνια και δεν έχω ξαναδεί ποτέ το ηθικό να είναι τόσο πεσμένο, ιδίως ανάμεσα στους νέους. Δεν πρέπει να είναι έτσι τα πράγματα. Οι Έλληνες χρειάζονται μεγάλη βοήθεια και επενδύσεις από το εξωτερικό αλλά κυρίως, πρέπει να πιστέψουν και πάλι στους εαυτούς τους. Αναθάρρησα αρκετά κατά την τελευταία μου επίσκεψη στην Αθήνα, αυτόν τον Νοέμβρη. Στο TEDx είδα ενθουσιασμό και χαρά ανάμεσα στους διοργανωτές, όλο αυτό με ενέπνευσε. Με αισιοδοξία και συνεργασία μεταξύ των Ελλήνων, η χώρα σας μπορεί να φτιάξει ένα λαμπρό μέλλον.

Υπάρχουν νέοι μύθοι στο σήμερα; Τι πρέπει να αλλάξουμε στον τρόπο με τον οποίο διαβάζουμε ιστορία;

Αρχικά πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο που κοιτάζουμε και αντιλαμβανόμαστε τις εθνικές μας ιστορίες. Ο εθνικισμός γιγαντώνεται στην Ευρώπη και δυστυχώς έχουμε αρχίσει να κλείνουμε τα μάτια μας στα φριχτά πράγματα που και ο δικός μας ο λαός έκανε στο παρελθόν. Για παράδειγμα, οι Βρετανοί βλέπουν τους εαυτούς τους σαν αέναους ήρωες και ξαναγράφουν την ιστορία έτσι όπως τους βολεύει. Έρχεται πρώτα ο εθνικισμός και μετά η ιστορία. Αυτός είναι ο λάθος τρόπος. Το ίδιο κάνουν και οι Έλληνες και οι Ιταλοί και οι Γάλλοι και οι περισσότεροι. Νομίζω πως θα έπρεπε να είναι εθνική τιμή μας και υπερηφάνεια το να είμαστε ικανοί να βλέπουμε και να εξετάζουμε την ιστορία μας με ειλικρίνεια και αποδεχόμενοι τα λάθη μας με τον ίδιο τρόπο που εκθειάζουμε τους θριάμβους μας. Μόνο με μια τέτοια γνώση και συμπεριφορά θα μπορέσουμε να προοδεύσουμε.

Πώς ξεκινήσατε να γράφετε ιστορία και τι θα συμβουλεύατε τους νέους που σπουδάζουν ιστορία;

Ξεκίνησα να γράφω ιστορία επειδή την αγαπώ. Έγραφα παλαιότερα μυθοπλασία αλλά με κέρδισε η σκέψη ότι κάποιες ιστορίες δεν είναι αποκύημα φαντασίας αλλά συνέβησαν στην πραγματικότητα.

Όσο για τις συμβουλές μου: Θα πρότεινα οι νέοι να σπουδάσουν ιστορία με αφοσίωση και σκληρά. Να μην ακολουθούν την πεπατημένη και να ψάχνουν πολλαπλές πηγές. Και αν θέλουν να γράψουν, να γράψουν γενικά για όλα όσα τους εμπνέουν. Όταν αγαπάς το αντικείμενο σου, τότε θα μπορέσεις να διαπρέψεις σε αυτό.

Τελικά, η ιστορία επαναλαμβάνεται;

Εξαρτάται. Βλέπουμε τι έγινε στην Πολωνία και στη Γιουγκοσλαβία. Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου και οι δύο χώρες υπέφεραν και έγινε εθνοκάθαρση. Μετά την πτώση της ΕΣΣΔ το 1989, η Γιουγκοσλαβία αναβίωσε το ίδιο εθνοτικό μίσος, οι Σέρβοι, οι Κροάτες και οι Βόσνιοι άρχισαν να καλούν ο ένας τον άλλο με τα προσωνύμια που χρησιμοποιούσαν σαν λαοί στον Παγκόσμιο Πόλεμο και επανέφεραν τα πολεμικά τους εμβατήρια από το ’40 και άρχισαν να σκοτώνονται μεταξύ τους όπως ακριβώς γινόταν και τότε δηλαδή. Αλλά η Πολωνία παρέμεινε μια φιλειρηνική χώρα με δημοκρατία και καλές σχέσεις με τους γείτονες της. Διαφορετικές πορείες κοινώς. Πώς προέκυψαν αυτές οι διαφορές; Υπάρχουν πολλοί λόγοι. Υπάρχουν πολλά πράγματα που θα μπορούσαν να έχουν υλοποιηθεί στην ενωμένη Γιουγκοσλαβία για να μην ξαναγίνει το κακό, δεδομένης της εμπειρίας του παρελθόντος, αλλά το κακό έγινε και πάλι και η ιστορία εκεί, επανέλαβε τον εαυτό της. Και αυτό είναι το πιο τραγικό απ’ όλα.

Στην ομιλία του στο TEDx είχε αναφέρει:

“Το μεγαλύτερο Μνημείο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου στο Λονδίνο, είναι αφιερωμένο στους ανθρώπους που έχασαν τη ζωή τους στον πόλεμο. Στους Βρετανούς στρατιώτες συγκεκριμένα. Στην αρχή ένοιωσα υπερηφάνεια για τους πεσόντες. Και τότε μια μικρή φωνή μέσα στο κεφάλι μου, που δεν μπορούσε να φύγει, είπε. 55.000 άνθρωποι πέθαναν από τις βόμβες. 55.000 Βρετανοί. Άλλοι 5000.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν όμως από τις δικές μας βόμβες.

Τα Μνημεία στην Αγγλία και σε όλο τον πλανήτη, δεν έχουν σχεδιαστεί για να λένε την πραγματική ιστορία, αλλά για να εξιστορούν τα γεγονότα μονόπλευρα. Εξυμνούν τους πεσόντες του κάθε κράτους. Κάθε χώρα ψάχνει για τους ήρωες της, ξεχνά όμως πως και από την άλλη πλευρά υπήρχαν απώλειες. Λέμε τις ιστορίες εκείνες που κάνουν το ακροατήριο να αισθάνεται υπερήφανο. Δεν θυμόμαστε όλα τα θύματα. Δεν θέλουμε να θυμόμαστε τις γκρίζες ζώνες της ιστορίας. Και η ιστορία είναι φτιαγμένη από γκρίζες ζώνες. Το στενάχωρο είναι πως οι περισσότεροι άνθρωποι δεν έχουν χρόνο για να μάθουν σωστά την ιστορία. Θέλουν απλώς να ακούνε αφηγήσεις. Ματαίως και άστοχα συσχετίζουμε το 2014 με τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι καιροί άλλαξαν, δεν ωφελεί να εγείρουμε εθνικά συναισθήματα με αυτό τον τρόπο”.

Εδώ μπορείτε να βρείτε το Όλεθρος: Η Ευρώπη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο (Savage Continent: Europe in the Aftermath of World War II)

Το site του συγγραφέα, εδώ