Να αλλάξουμε νοοτροπίες και μυαλά

Στο σύγχρονο ελληνικό κράτος έχουν γίνει πολλές προσπάθειες να καταγραφούν οι δυσλειτουργίες της κρατικής μηχανής και έχουν αποτυπωθεί σε πλήθος μελετών που ξεκινούν από  το 1950 (Έκθεση Μαραγκόπουλου).

Στην εποχή του μνημονίου που ζούμε σήμερα, πολλοί διατυπώνουν την άποψη ότι φτάσαμε εδώ και λόγω των δυσλειτουργιών, του μεγέθους, αλλά και των δαπανών του δημοσίου τομέα.

Όπως όμως δείχνουν τα δεδομένα, το ελληνικό δημόσιο συγκαταλέγεται στο μέσο όρο σε αριθμό υπαλλήλων στην ΕΕ και ως ποσοστό επί του συνόλου του εργατικού δυναμικού ανέρχεται σε 16% όταν η Γαλλία έχει 26%, Οι δημόσιες δαπάνες στην Ελλάδα, ως ποσοστό επί του ΑΕΠ, ήταν μικρότερες από τις αντίστοιχες των περισσότερων ευρωπαϊκών χωρών.

Συνεπώς, τα προβλήματα της δημόσιας διοίκησης θα πρέπει να εντοπιστούν αλλού και όχι στους μύθους που αναπαράγει ο κυρίαρχος πολιτικός λόγος. Θα πρέπει να τα αναζητήσουμε στην έντονη παρουσία της εκάστοτε πολιτικής εξουσίας, στο συγκεντρωτισμό των δομών και της λήψης αποφάσεων, στην πολυνομία, στην έλλειψη αξιοκρατίας στις προσλήψεις και στην εξέλιξη των υπαλλήλων, στην απουσία διαφάνειας, στην ανεπάρκεια εξειδικευμένων στελεχών, στην απουσία κινήτρων, στην έλλειψη σχεδιασμού, στον ανεπαρκή έλεγχο και στις ανώδυνες κυρώσεις.

Τα τελευταία 40 χρόνια στη χώρα μας έχουν γίνει πολλές μεταρρυθμιστικές προσπάθειες και πολλές από αυτές είναι επιτυχημένες όπως η Διαύγεια, τα ΚΕΠ, το ΑΣΕΠ.

Είχα την τύχη να εργαστώ στον ιδιωτικό τομέα στο εξωτερικό και στο δημόσιο τομέα της χώρας μας. Διαπίστωσα ότι δεν υπάρχουν σημαντικές διαφορές στον τρόπο διεκπεραίωσης των θεμάτων μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Όσο μεγαλύτερη είναι η επιχείρηση τόσο περισσότερες διαδικασίες προκύπτουν και βέβαια γραφειοκρατία. Η μεγάλη διαφορά είναι ότι στον ιδιωτικό τομέα το συμφέρον και το κέρδος της ιδιωτικής επιχείρησης και κατ’ επέκταση του επιχειρηματία είναι πάνω από όλα. Αντίθετα στο δημόσιο κανείς δεν κατανοεί ποιο είναι «το αφεντικό» και ποιο το «κέρδος» του. Σε μια ατομοκεντρική κοινωνία όπου κυριαρχεί η φιλελεύθερη οικονομία το δημόσιο συμφέρον εμφανίζεται ως αόριστο, απροσδιόριστο και «ανύπαρκτο».

Στην Ελλάδα πρέπει να αποφασίσουμε ποιο μοντέλο διοίκησης θέλουμε να ακολουθήσουμε. Αυτό που στηρίζεται σε μια φιλελεύθερη λογική με άνοιγμα των αγορών, μείωση των κρατικών παρεμβάσεων, δηλαδή μικρότερο δημόσιο τομέα, και κατ’ επέκταση μεγαλύτερη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στις δημόσιες υπηρεσίες δηλ. στην ιδιωτικοποίηση δημόσιων υπηρεσιών, επιχειρήσεων και  αγαθών; Ή μήπως αυτό που βασίζεται στην ενίσχυση του κράτους, με διοίκηση που δεν περιορίζεται στην τήρηση των διαδικασιών αλλά που είναι πιο φιλική προς τους πολίτες και τα προβλήματα τους, οριοθετεί στόχους και χρονοδιαγράμματα, αξιολογείται για αυτά, λειτουργεί με περισσότερο επαγγελματισμό, διοικεί και διαχειρίζεται και δεν υπακούει απλώς στις εκάστοτε ηγεσίες και βέβαια διασφαλίζει τη διαφάνεια και τη δημιουργία θεσμών διαβούλευσης και εκπροσώπησης των  πολιτών στο κράτος;

Η τρόικα θέλει να επιβάλλει λανθασμένες πολιτικές όταν αναφέρεται σε μεταρρυθμίσεις με μόνο κριτήριο τις περικοπές. Θα υπήρχε κάποιος που θα αντιδρούσε στο ενιαίο μισθολόγιο αν χαμήλωναν τα «ρετιτέ» και ανέβαιναν σε επίπεδα αξιοπρέπειας οι χαμηλοί μισθοί; Όμως όταν το κριτήριο είναι οι περικοπές μισθών για την εξοικονόμηση δαπανών όλοι θεωρούν τους εαυτούς τους αδικημένους. Αντί της οριζόντιας και άδικης περικοπής μισθών και συντάξεων, δεν θα ήταν κοινωνικά ποιο δόκιμο και αποτελεσματικό να επιδιωχθεί ο εξορθολογισμός των δημοσίων δαπανών και η κατάργηση όσων από αυτές προκύπτουν από πολιτικές αποφάσεις χωρίς την απαραίτητη τεκμηρίωση της αναγκαιότητας και αποτελεσματικότητας τους;

Οι όποιες αλλαγές στη διοίκηση του κράτους πρέπει να ξεκινήσουν με γνώμονα τον πολίτη και την καλύτερη εξυπηρέτηση του και βέβαια το δημόσιο υπάλληλο που θα τις εφαρμόσει.

Στην χώρα μας χρειάζεται αλλαγή νοοτροπίας πρώτα από εμάς τους πολίτες «τον κυρίαρχο λαό», που αποφασίζει πως και ποιον εκλέγει. Που αναπαράγει (εκλέγει) με τις «υποδείξεις» των ΜΜΕ τόσα χρόνια το ίδιο πολιτικό προσωπικό. Αν δεν ανανεωθεί το πολιτικό προσωπικό της χώρας ριζικά δεν θα γίνει τίποτα, αλλά για να επιτευχθεί αυτό πρέπει πρώτα εμείς όλοι να αλλάξουμε νοοτροπίες και μυαλά.

* Ο κ. Κρίκος είναι Διευθυντής του Ινστιτούτου Στρατηγικών Αναπτυξιακών Μελετών “Ανδρέας Παπανδρέου”. Έχει εργαστεί σε θέσεις ευθύνης στην Ουκρανία, στον ιδιωτικό τομέα, σε εταιρίες ελληνικών συμφερόντων, καθώς και στη Γενική Γραμματεία Ολυμπιακών Αγώνων (2000-2004) ως Ειδικός Σύμβουλος σε θέματα Διοίκησης και Οργάνωσης, Αθλητισμού και Ολυμπιακών Αγώνων.