Σε μια ανεπτυγμένη χώρα, οι πλούσιοι χρησιμοποιούν τη δημόσια συγκοινωνία

Τα προβληματικά ΜΜΜ είναι ένα θέμα που επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπους που ζουν στις ελληνικές πόλεις ή ταξιδεύουν από περιοχή σε περιοχή. Αν κάποιος δεν είναι οικονομικά “άνετος” στην Ελλάδα, σημαίνει ότι δεν θα έχει ασφαλή, προσιτά και βιώσιμα Μέσα μεταφοράς ώστε να πάει στη δουλειά, στη σχολή, σε δομές υγείας ή και να κάνει τις βόλτες του. Το γεγονός ότι το Σωματείο εργαζομένων σιδηροδρόμου προειδοποίησε τους διαχειριστές για τις συνθήκες κακής συντήρησης και προβληματικών αυτοματισμών λίγες μέρες πριν δύο τρένα συγκρουστούν, στο χειρότερο σιδηροδρομικό ατύχημα που είχε ποτέ η Ελλάδα, δεν είναι τυχαίο. Είναι το αποτέλεσμα πολλών ετών έλλειψης πολιτικών πρωτοβουλιών για να εκμοντερνιστεί και να διασφαλιστεί ένα βιώσιμο, ασφαλές και αποδοτικό δίκτυο δημόσιας συγκοινωνίας για όλους τους πολίτες.

Συχνά, όταν μιλάμε για μια δίκαιη μετάβαση, συζητάμε και την ενεργειακή φτώχεια. Συζητάμε θέματα για το σπίτι μας, όπως η θέρμανση και η ψύξη, προσφέρουμε λύσεις όπως οι ενεργειακές κοινότητες, η ιδιοκατανάλωση ενέργειας από τον ήλιο και η εξοικονόμηση ενέργειας. Όμως, και οι μεταφορές παίζουν έναν σημαντικό ρόλο στο πόσο δίκαιη για όλους θα είναι τελικά η ενεργειακή μετάβαση. Κατά πόσο τα ΜΜΜ είναι μέρος της ενεργειακής φτώχειας; Πώς ορίζεται η “φτώχεια” σε επίπεδο μεταφορών;

Οι πιο ευάλωτοι δεν πρέπει να είναι εκείνοι που θα πληρώσουν το μεγαλύτερο τίμημα για την ενεργειακή μετάβαση, και ανάμεσα σε άλλα να είναι περισσότερο εκτεθειμένοι σε ακριβές, μη ασφαλείς και ανεπαρκώς αναπτυγμένες υποδομές. Η δημόσια συγκοινωνία, τα ΜΜΜ, είτε είναι Μέσα σταθερής τροχιάς είτε οδικά, είναι η ραχοκοκαλιά για κάθε επιτυχημένο σύστημα αστικών συγκοινωνιών. Τα νοικοκυριά που δεν έχουν πρόσβαση σε ένα σωστό δίκτυο δημόσιων συγκοινωνιών δυσκολεύονται να φτάσουν στις δομές υγείας ή ακόμα και να επισκεφθούν την οικογένεια και τους φίλους τους. Ειδικά οι ευάλωτες ομάδες, δηλαδή άτομα που τείνουν να είναι περιθωριοποιημένοι κοινωνικά, καθώς και οι ομάδες χαμηλών εισοδημάτων, έχουν συνήθειες πολύ διαφορετικές από τους πιο προνομιούχους όσον αφορά τις μετακινήσεις τους: εξαρτώνται πολύ από ιδιωτικά οχήματα που συχνά είναι παλιά και συμβάλουν σε ατέλειωτη κίνηση στους δρόμους, ρύπανση, βίαιες οδικές συμπεριφορές και ένα αναξιόπιστο σύστημα μεταφορών.

Τι μας λένε όλα αυτά για το πώς να δημιουργήσουμε ένα πιο βιώσιμο σύστημα μεταφορών;

Πρώτον, είναι σημαντικό και πολύ επείγον το κράτος να βάλει σε προτεραιότητα την επιτάχυνση αποδοτικών και βιώσιμων υποδομών για δημόσιες συγκοινωνίες, ώστε να μειωθεί η χρήση αυτοκινήτου στις μεγάλες πόλεις. Οι δημόσιες συγκοινωνίες μπορούν να μετακινήσουν μεγάλο αριθμό ατόμων σε σύγκριση με τα προσωπικά οχήματα, κι έτσι χρησιμοποιούν τους διαθέσιμους οδικούς χώρους πολύ πιο αποτελεσματικά, ενώ ταυτόχρονα μειώνονται οι κατά κεφαλήν εκπομπές ρύπων που προέρχονται από τις μετακινήσεις.

Δεύτερον, ας μην ξεχνάμε τη σημασία του να έχουμε βιώσιμες μετακινήσεις που είναι δίκαιες και τους συμπεριλαμβάνουν όλους. Στη μετάβαση σε αυτές (όπως περπάτημα, ποδήλατο, ηλεκτρικό ποδήλατο, δημόσιες συγκοινωνίες, πατίνι, το να μοιραζόμαστε ένα αυτοκίνητο), είναι σημαντικό να έχουμε αξιόπιστες, εύκολα προσβάσιμες και οικονομικές δημόσιες συγκοινωνίες, τόσο στις πόλεις όσο και στις πιο απομακρυσμένες περιοχές. Οι περισσότερες ελληνικές πόλεις αντιμετωπίζουν δυσκολίες σε πολλές πλευρές της οικονομικής και κοινωνικής ζωής και η Ελλάδα έχει καθυστερήσει πολύ στην ανάπτυξη και εφαρμογή ενός σχεδιασμού βιώσιμων αστικών μετακινήσεων. Όλοι αυτοί οι παράγοντες οδηγούν στην υπερβολική χρήση αυτοκινήτου στις ελληνικές πόλεις, κάνοντας τον τομέα μεταφορών της Ελλάδας τον πιο ενεργοβόρο, αφού έχει ποσοστό 39,9% στην τελική συνολική κατανάλωση ενέργειας, πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (33,1%). Οι πολιτικές παρεμβάσεις για την προώθηση των βιώσιμων μετακινήσεων πρέπει να εφαρμόσουν στρατηγικές που θα καταφέρουν να ελαχιστοποιήσουν τις δυσκολίες με βάση τη συμμετοχή των ευάλωτων ομάδων και τη δική τους εμπειρία σχετικά με τις μετακινήσεις.

Τι πρέπει να γίνει σε πολιτικό επίπεδο ώστε να βελτιωθεί η ασφάλεια, η πρόσβαση, η τιμή και η βιωσιμότητα στον τομέα μεταφορών της Ελλάδας;

1. Να εκμοντερνιστεί, να υποστηριχθεί και να προωθηθεί η δημόσια συγκοινωνία. Η επέκταση και βελτίωση του δικτύου του μετρό, των λεωφορειακών γραμμών, του σιδηροδρόμου και όλων των Μέσων είναι ο πιο φιλικός προς το περιβάλλον τρόπος μετακίνησης και αυτά είναι τα πιο επαρκή Μέσα. Περισσότερα δημόσια κονδύλια πρέπει να δοθούν ως προτεραιότητα στη βελτίωση των υπαρχόντων δικτύων, κι όχι απλά τεράστιες επενδύσεις σε νέα δίκτυα υψηλής ταχύτητας και ασφάλειας. Αυτό σημαίνει τη βελτίωση των αστικών μετακινήσεων, την ανανέωση του δικτύου των λεωφορείων και του τραμ, και την εξασφάλιση αξιόπιστης, ποιοτικής, οικονομικής, ασφαλούς και αποδοτικής αστικής και περιφερειακής συγκοινωνίας για όλους.
2. Να απαγορευτούν τα νέα οχήματα που κινούνται με ορυκτά καύσιμα ως το 2028. Τα αυτοκίνητα στην Ελλάδα κατείχαν το 81,6% της επιβατικής κίνησης το 2018, τα λεωφορεία το 16,2%, ενώ ο σιδηρόδρομος μόλις το 2,2%. Το μερίδιο των αυτοκινήτων αυξήθηκε κατά σχεδόν 10 μονάδες σε σχέση με το 2000, οδηγώντας σε μείωση στις μεταφορές με λεωφορεία και σιδηρόδρομο κατά 9% και 2% αντίστοιχα (Odysee-Mure, Energy Efficiency Trends and Policies, Greece Energy Profile March 2021, Transport). Ο εξηλεκτρισμός των οχημάτων δρόμου πρέπει να εφαρμοστεί ως μέρος ενός πακέτου συνολικών μέτρων. Εκτός της απαγόρευσης των οχημάτων με μηχανές εσωτερικής καύσης, πρέπει να επιταχυνθεί η ανάπτυξη υποδομών για τα ηλεκτρικά οχήματα, και κυρίως η παραγωγή βιώσιμης, ανανεώσιμης ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς και ένα πυκνό δίκτυο λειτουργικών σταθμών φόρτισης. Ταυτόχρονα, χρειάζονται μέτρα για την προώθηση πρακτικών όπως η συμμετοχική χρήση του αυτοκινήτου και η μετάβαση από τα αυτοκίνητα στις δημόσιες συγκοινωνίες, το περπάτημα και το ποδήλατο, όπου αυτό είναι δυνατό.
3. Αναδημιουργία των αστικών υποδομών: Οι υποδομές μετακίνησης στις περισσότερες πόλεις της Ελλάδας πρέπει να επανασχεδιαστούν ουσιαστικά και να αλλάξουν προσέγγιση. Αντί για επίκεντρο το αυτοκίνητο, πρέπει να έχουν επίκεντρο τους πολίτες. Οι πολιτικές πρωτοβουλίες από τις τοπικές και περιφερειακές αρχές έχουν αποτύχει επανειλημμένα εξαιτίας του προβληματικού αστικού σχεδιασμού και τη σπατάλη δημόσιων πόρων σε μη βιώσιμα έργα. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το έργο του “Μεγάλου Περίπατου”, με κόστος 2 εκατομμύρια ευρώ και πρωτοβουλία της Περιφέρειας Αττικής και του Δήμου Αθηναίων, που είχε στόχο να αυξήσει και να βελτιώσει τις δομές για περπάτημα και ποδήλατο στο κέντρο της Αθήνας. Οι υποδομές που δημιουργήθηκαν όμως ήταν ανεπαρκείς όσον αφορά την απόσταση αλλά και την ασφαλή μετακίνηση περισσότερων ποδηλατών στους δρόμους της Αθήνας, και τελικά δημιουργήθηκε περισσότερη κίνηση, καθώς και προβλήματα με εμπόδια σε πεζοδρόμια στη γειτονιά του Πανεπιστημίου, μια από τις περιοχές με τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα στην πόλη.

Για να καταστούν οι αστικές μεταφορές βιώσιμες και αποτελεσματικές, απαιτούν συνολικό σχεδιασμό σε επίπεδο πόλης, αλλά και μια εθνική πολιτική ατζέντα και στρατηγική που να αντιμετωπίζει τις μετακινήσεις και την ενέργεια σύμφωνα με τον στόχο της συγκράτησης της παγκόσμιας θερμοκρασίας για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Ταυτόχρονα, πρέπει να περιλαμβάνει υποχρεωτικά την προτεραιότητα για βιώσιμα, προσβάσιμα και οικονομικά συστήματα δημόσιων συγκοινωνιών για όλους και όλες. Η κατάρτιση μια τέτοιας στρατηγικής και η υλοποίησή της οφείλει να αποτελέσει προτεραιότητα για όποια κυβέρνηση εκλεγεί την επόμενη τετραετία. Ο τομέας των μεταφορών και της αστικής μετακίνησης αποτελεί ένα στοίχημα της επιτυχημένης ενεργειακής μετάβασης που πρέπει να κερδηθεί πάνω από όλα για τους ίδιους τους πολίτες.

**Ignacio Navarro, ειδικός σε θέματα ενέργειας, ελληνικό γραφείο Greenpeace