ΤΙ ΦΟΒΑΤΑΙ Ο ΑΡΙ ΑΣΤΕΡ;

Ο Άρι Άστερ μοιάζει να είναι αλλά και να μην είναι εκεί.

Ο σκηνοθέτης του Midsommar και του Hereditary, ταινιών που έχουν σημαδέψει με τον τρόπο τους μια νέα γενιά σινεφίλ αλλά και μια μοντέρνα κινηματογραφική έκφραση του τρόμου, μοιάζει –τι ταιριαστό– ο ίδιος τρομοκρατημένος.

Όχι μόνο επειδή η νέα του ταινία, το Beau if Afraid (Ο Μπο Φοβάται, στις αίθουσες τώρα από την Tanweer) με τον Χοακίν Φοίνιξ, διαπραγματεύεται ακριβώς αυτό, το θέμα του φόβου –κάθε φόβου, παράλογου, μύχιου– αλλά κι επειδή ο ίδιος ο Άστερ, τώρα μπροστά στα μάτια μας, μοιάζει σα να φοβάται ακόμα και τις ίδιες τις σκέψεις που του έρχονται.

Φοβάται μήπως πει κάτι για την ταινία που θα την εκπροσωπήσει με λάθος τρόπο. Φοβάται μήπως μιλήσει περισσότερο από όσο πρέπει ή από όσο θέλει– «είναι περίεργες αυτές οι συνεντεύξεις», ομολογεί σε ένα σημείο, «γιατί προσπαθείς να περιγράψεις κάτι που εκ των πραγμάτων δεν περιγράφεται». Πώς βάζεις όντως λόγια σε κάτι τόσο ενδόμυχο και προσωπικό;

Η πρώτη φράση που βγαίνει από το στόμα του κατά τη διάρκεια της σύνδεσής μας στο Zoom, είναι «συγγνώμη» επειδή κάποιος χτυπά την πόρτα του την ώρα που ανοίγουμε το στόμα μας. (Μπου!)

Και μιλά με τεράστια κενά ανάμεσα στις φράσεις του. Σκέφτεται και ξανασκέφτεται. Τα πάντα δύο και τρεις φορές. Μην πει κάτι που δεν θέλει, κάτι που θα μαρτυρήσει ίσως κάτι για την ταινία του, το οποίο δεν θέλει να προσφέρει ως λύση στο κοινό. «Ήδη μετανιώνω που το είπα αυτό! Τώρα θέλω να γυρίσω πίσω αυτή τη συζήτηση και να μην το έχω καν πει αυτό», λέει μεταξύ αστείου και σοβαρού σε ένα άλλο σημείο της κουβέντας.

Πώς μπορείς να μιλήσεις όταν δεν θέλεις στην πραγματικότητα να πεις απολύτως τίποτα; Νιώθω πως ακόμα κι αυτό, λέει από μόνο του για τον Άρι Άστερ περισσότερα από όσα θα μπορούσαν να πουν εκατοντάδες λέξεις του. Με κάποιο τρόπο, ο άνθρωπος που έχω μπροστά στα μάτια μου αυτή τη στιγμή, μοιάζει με απόλυτη συνέπεια με τον δημιουργό του Beau is Afraid, αλλά και των –λεγόμενων– elevated horror φιλμ που προηγήθηκαν, όπου ο τρόμος πηγάζει σε τεράστιο βαθμό από κάποια κοινωνική ή διαπροσωπική επαφή.

Στο Beau, ο τρόμος πάει στο επόμενο επίπεδο, καθώς ο ήρωας του τίτλου ξεκινά ένα ταξίδι προς το σπίτι της μητέρας του που μετατρέπεται σε αληθινή οδύσσεια, με κάθε κομμάτι να εκπροσωπεί ένα διαφορετικό σκηνικό, έναν διαφορετικό φόβο. Μικρές λεπτομέρειες της καθημερινότητας αλλά και κάθε είδος κοινωνικής και οικογενειακής σχέσης, μετατρέπεται σε έναν σουρεαλιστικό εφιάλτη.

Υπάρχουν στιγμές που νιώθω πως αυτή η συνέντευξη θα μπορούσε να είναι ένα ακόμα επεισόδιο σε μια οδύσσεια του ίδιου του Άρι Άστερ. Τι είναι όμως αυτό που τον κάνει να φοβάται; Και τι είναι αυτό, διαπιστώνουμε μιλώντας, που τον κάνει τελικά να μην φοβάται καθόλου; Ίσως, τελικά, ο τόσο συναρπαστικά ανοιχτός τρόπος με τον οποίον αντιμετωπίζει κάθε ερώτηση και κάθε του σκέψη, να ισοδυναμεί με κάτι το άφοβο.

Πόσο προσωπική είναι η ταινία;
[γελάει] Είναι πολύ προσωπική, αλλά όχι αυτοβιογραφική. Βγάζει νόημα;

Δεν είναι για την ζωή μου δηλαδή… αλλά… [σκέφτεται] είναι μέσα από τα σπλάχνα μου. Αυτό θα πω.

Γι’αυτό πήρε καιρό να αναπτυχθεί από τόσα χρόνια πίσω όταν το πρωτοέγραψες; Πήρε τόσο πού, αυτό το σκάψιμο;

Κοίτα, έκανα πράγματα στο ενδιάμεσο, δεν είναι ότι δούλευα 10 χρόνια πάνω σε αυτό. Έγραψα μια πρώτη εκδοχή του σεναρίου πριν 10 χρόνια, προσπάθησα να το κάνω, αλλά δε μπορούσα επειδή ήταν πολύ μεγάλο και περίεργο και δεν είχα κάνει τίποτα ακόμα– δεν υπήρχε δηλαδή ακόμα καλή θέλησή απέναντί μου. Επέστρεψα μετά σε αυτό μετά το Midsommar, το ξαναδιάβασα, είχα κάποιες νέες ιδέες. Δούλεψα σε αυτό για ένα χρόνο και μετά… ξέρεις… και μετά το έβγαλα.

Τι στήριξη υπήρχε σε αυτή την πορεία;
Νομίζω πως… είμαι τυχερός που είχα την ορμή και την θέληση να κάνω σινεμά γενικώς, και μου δόθηκε η στήριξη που χρειαζόμουν για να το κάνω. Είχα στήριξη οικογένειας, στήριξη ενός υπέροχου παραγωγού τους Λαρς Κνούντσεν, αλλά και τη στήριξη της Α24 που με άφηναν να κάνω αυτές τις ταινίες με αληθινή ελευθερία.

Αλλά… μπορώ να δω έναν κόσμο που μπορεί να μην τα είχα όλα αυτά. Και θα ήταν πολύ διαφορετικά τα πράγματα για μένα. Έχω πολλή αμφιθυμία απέναντι στα πράγματα κι αυτό με βαραίνει συχνά και με πολλούς τρόπους. Κι αυτό είναι ένα φιλμ για την αμφιθυμία, για το να νιώθεις αντικρουόμενα συναισθήματα την ίδια στιγμή.

Πώς κατέληξες στη δομή της ταινίας με τα 4 διαφορετικά επεισόδια;
Ήταν η φύση της ιστορίας! Είναι μια οδύσσεια, είναι road movie… ακολουθούμε το πώς ο χαρακτήρας εκτοξεύεται από το ένα περιβάλλον στο επόμενο κι αυτό είναι συναρπαστικό γιατί πρέπει να βρεις τρόπους να διαχωρίσεις τον κάθε κόσμο από τον επόμενο. Θες να είναι διαφορετικοί αρκετά ώστε να νιώθεις στα αλήθεια πως ταξιδεύεις, αλλά πρέπει να έχουν και αρμονία μεταξύ τους.

Οπότε ξέρεις… αυτή είναι μια ταινία που περισσότερο την ένιωσα όπως πήγαινα παρά την υπολόγισα. Περισσότερο κι από ό,τι τις άλλες μου. Βασιζόμενος εντελώς στη διαίσθησή μου. Αλλά το να κάνεις τέχνη είναι γενικώς μια διασθητική διαδικασία, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο.

…ξέρεις, αυτές οι συνεντεύξεις είναι περίεργες. Γιατί προσπαθείς να βάλεις λέξεις σε κάτι που είναι στην καλύτερη περίπτωση διαισθητικό, οπότε όλα αυτά τα πράγματα τα κοιτάζεις και τα εξετάζεις εκ των υστέρων. Κι είμαι εγώ εδώ τώρα να προσπαθώ να βρω καθαρούς και σαφείς τρόπους να περιγράψω κάτι που δεν έχει δουλειά να περιγράφεται με λέξεις. Κι αυτό δεν βοηθάει το φιλμ! Δεν βοηθάει κανενός την εμπειρία του να αλληλεπιδράς με την ταινία. Μπορεί μόνο να θολώσει τα πράγματα περισσότερο.

Ωραία, μιας και μιλάς για εκ των υστέρων σκέψεις. Από την πρώτη σύλληψη αυτής της ιστορίας μέχρι τώρα που γυρίστηκε τελικά, όσα έχεις κάνει στο ενδιάμεσο τι νιώθεις ότι σου έδωσαν εν τέλει; Πώς σε βοήθησαν να σχηματίσεις το φιλμ με ένα τρόπο που δε θα το έκανες πριν;
…[μακρά σιωπή]… εε… νιώθω ότι, πραγματικά, όσο πιο πολύ κάνω σινεμά, τόσο περισσότερο καταλαβαίνω με τι μπορώ να τη γλιτώσω και με τι όχι. Εννοώ με αυτό, πόση πληροφορία χρειάζεται κανείς για να ακολουθήσει μια ιστορία, πώς κινείσαι από τη μία σκηνή στην άλλη… Είναι όλο τεχνική. Κάποιες φορές πειραματίζεσαι, κάποιες φορές δοκιμάζεις πράγματα που δεν ξέρεις αν θα δουλέψουν. Κι αν δεν δουλέψουν, τότε… [ξεφυσάει]… oh, well!

Αλλά αν δουλέψουν, τότε είναι πολύ συναρπαστικό να ξέρεις ότι δοκίμασες κάτι και εκμαίευσε κάποιου είδους…. Ένα αποτέλεσμα, μια σπίθα, δεν ξέρω. Κι όσο περισσότερο πειραματίζομαι και παίζω… τόσο περισσότερο θέλω να πειραματίζομαι και να παίζω. Και θέλω λιγότερο να κάνω κάτι που ξέρω σίγουρα πως δεν θα δουλέψει. Βγάζει νόημα αυτό;

Ναι!
Η διαδικασία γίνεται λοιπόν πιο διαισθητική και για μένα. Αυτό που μαθαίνω είναι να εμπιστεύομαι περισσότερο την διαίσθησή μου και μαθαίνω πώς να κρατώ αυτό το σημαντικό μάθημα. Πως ακόμα κι αν δεν πετύχει κάποια φορά, το όλο νόημα για μένα είναι αυτό, η διαδικασία, όχι το αποτέλεσμα.

Πώς ακριβώς λειτουργεί η διαίσθηση όταν δουλεύεις σε μια μεγάλη παραγωγή, πρέπει ας πούμε να δουλέψεις με έναν ηθοποιό;
Κι ο Χοακίν δουλεύει πάρα πολύ διαισθητικά. Κι όταν το λέω αυτό δεν εννοώ πως δουλεύω όπου φυσάει ο άνεμος, απλά ότι δεν είναι εξίσωση. Κάποιες φορές απλά νιώθεις ότι κάτι είναι σωστό και το κάνεις επειδή το νιώθεις. Και το εμπιστεύεσαι. Το έκανα πολύ όταν έγραφα αυτό, κάποιες φορές πρέπει να ξαναδιαβάσεις το σενάριό σου και θλίβεσαι σε κάποιες σκηνές κι αυτό σημαίνει πως δεν είναι ακόμα εκεί το αποτέλεσμα που θες, δεν είναι καλό ακόμα.

Και κάποιες φορές είναι ακόμα πιο δύσκολο να το πιάσεις αυτό που συμβαίνει γιατί έχεις συνηθίσει τόσο πολύ αυτό που έχεις γράψει, που στα μάτια σου είναι κάτι που είναι απλά εκεί. Είναι αμετακίνητο. Πρέπει να φτάσεις στο σημείο που διαβάζεις αυτό που έχεις γράψει και δεν νιώθει κατάθλιψη.

Το ίδιο συμβαίνει και κατά τη διάρκεια της παραγωγής, που η σκηνή κάποιες φορές δεν είναι σωστή κι απλά πρέπει να επιτρέψεις σε αυτό το συναίσθημα να παρουσιαστεί. Γιατί κάθε μέρα είναι στρες. Και πρέπει να κάνεις τα πάντα. Και η ζωή δεν κινείται πάντα μαζί σου, κάποιες φορές συναντάς αντίσταση– και δεν εννοώ αντίσταση από ένα πρόσωπο, αλλά από πράγματα όπως ο καιρός.

Είναι πολύ εύκολο να σε κατακλύσει κάτι τέτοιο, γίνεται πολύ κοπιαστικό και μπορεί τελικά να σταματήσεις να είσαι διαθέσιμος σε αυτό το πράγμα που σε χρειάζεται να είσαι εκεί… Τελικά προσπαθείς απλά να κάνεις κάτι ζωντανό… Δεν ξέρω, είναι δύσκολο να το εξηγήσω. Αλλά αυτός είναι ο τρόπος μου να θυμάμαι ότι είμαι εδώ για κάποιον λόγο παραπάνω από το απλώς να πετύχω μια σκηνή. Ξέρεις, πώς το φέρνω όλο αυτό το πράγμα στη ζωή;

…βγάζει νόημα;

Τι συγκεκριμένο σε αυτή τη σχέση μάνας και γιου ήταν που ήθελες να εξερευνήσεις; Που το διαφοροποιεί από μια σχέση μάνας και κόρης, ας πούμε.
Για μένα είναι γενικά σχέση γονιού με παιδί. Είναι απλώς μια ταινία για ενοχή και για ευθύνη και το πώς αυτό μπορεί να μεταφερθεί σε κάθε… [σταματάει τη σκέψη του] Νομίζω υπάρχει βέβαια κάτι σε σχέση με μητέρες και γιους που βρίσκω πολύ ενδιαφέρον, προφανώς! Αλλά ειδικά επειδή… εννοώ… ξέρεις… [σκέφτεται]

Προσπαθώ να μιλήσω γι’αυτό χωρίς να πω τίποτα. Εεε… υπάρχουν πράγματα που για μένα είναι πολύ εμφανή σε αυτό το φιλμ αλλά θέλω άλλοι άνθρωποι πρώτα να τα πουν, και να τα δουν. Δεν θέλω να υπάρχει οποιοδήποτε δικό μου ίχνος να εξηγώ το οτιδήποτε εδώ. Αλλά… [ακολουθεί ένα μεγάλο κενό σιωπής] Ναι. Τελοσπάντων. Απλά ταξίδεψα μέσα στο μυαλό μου να δω αν μπορώ να βρω και κάτι άλλο να πω, αλλά απέρριψα ό,τι συνάντησα. [γελάει]

Πάντως στις ταινίες σου ο τρόμος έρχεται με κάποιο τρόπο από την παράνοια, όπου οι οικογένειες είναι το νέο τέρας. Είναι αυτό μια νέα πηγή τρόμου αυτή τη στιγμή;
Είναι μια από αυτές. [ανασκουμπώνεται] Μπορεί να είναι! Είναι μια από τις πολλές εν δυνάμει πηγές αληθινού τρόμου. Ναι. [σκέφτεται] Ναι.

Κι η ιδέα της ενοχής, πώς την εξηγείς σε κάποιο μη θρησκευτικό άτομο;
Βασικά ούτε εγώ είμαι απαραίτητα θρησκευτικό άτομο, η ταινία είναι το αντίθετο θα έλεγα κατά τη γνώμη μου. Αλλά… ναι, δεν μπορώ να εξηγήσω. Ξέρω, λυπάμαι, είναι απογοητευτική απάντηση, αλλά είναι στην ταινία. Ό,τι θέλω να πω για την ενοχή είναι εκεί… Μπορεί μάλιστα να πει κανείς ότι κι εκεί λέω υπερβολικά πολλά! Μπορώ να φανταστώ κάποιον να λέει ότι σας σφυροκοπάω κιόλας με αυτές τις ιδέες.

Κοίτα, με τον Μπο πολλά από αυτά που τραβάει είναι πληγές που προκαλεί ο ίδιος στον εαυτό του. Είναι ένας κύκλος που– [σταματά απότομα τη σκέψη του] Τελοσπάντων, ήδη μετανιώνω που το είπα αυτό! Τώρα θέλω να γυρίσω πίσω αυτή τη συζήτηση και να μην το έχω καν πει αυτό. Θα μου έρθει πονοκέφαλος, θα το διαβάσω κάπου αυτό και θα με τσαντίσει. Απλά το ξέρω!

Η ταινία Ο Μπο Φοβάται (Beau is Afraid) κυκλοφορεί στις αίθουσες από την Tanweer.