Ένα στόμα σε ακατάσχετη λεκτική αιμορραγία φωνάζει “Όχι Εγώ”

Ο καταρρακτώδης μονόλογος του Σάμιουελ Μπέκετ “Όχι εγώ” (1972), από τις πιο δαιμονιώδεις και απαιτητικές σελίδες του παγκόσμιου θεατρικού ρεπερτορίου, έρχεται στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο ΚΠΙΣΝ από τις 18 Φεβρουαρίου και για έξι παραστάσεις έως τις 3 Μαρτίου 2023, σε συμπαραγωγή με την Ομάδα Σημείο Μηδέν.

Η νέα αυτή ανάγνωση ενός από τα εμβληματικότερα μεταπολεμικά έργα, ανάθεση της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ στον καινοτόμο συνθέτη Ζήση Σέγκλια και στον σκηνοθέτη Σάββα Στρούμπο, έναν επίμονο και ασυμβίβαστο εργάτη του ερευνητικού θεάτρου, αναμετράται με τα όρια ενός δυσεπίλυτου αινίγματος, αλλά ταυτόχρονα και με μια πρόκληση διεγερτική.

Στην τολμηρή προσέγγιση των δύο καλλιτεχνών, η μπεκετική ηχητική και σημασιολογική «άβυσσος» αποδίδεται όχι από ένα στόμα, όπως στην πρωτότυπη γραφή του δημιουργού, αλλά από δύο σώματα σε φωνητική και κινησιολογική αντίστιξη, συνάμα αφηρημένη και συμπυκνωμένη στον ύψιστο βαθμό. Τη νέα μετάφραση, δουλεμένη ειδικά για την παράσταση, υπογράφει ο Θωμάς Συμεωνίδης, βαθύς γνώστης του Σάμιουελ Μπέκετ, ενώ τη μουσική διεύθυνση έχει αναλάβει ο γνωστός για τις ερμηνείες του σε έργα σύγχρονης μουσικής Νίκος Βασιλείου. Συμμετέχει εννεαμελές μουσικό σύνολο.

Μουσικό μπεκετικό…. «Όχι Εγώ»

Η απαιτητική μουσική σύνθεση της παράστασης φέρει την υπογραφή του Ζήση Σέγκλια, το έργο του οποίου εστιάζει στη σχέση ανάμεσα στον ήχο και τη σημασιολογία της φωνής και την ενοποίηση της μουσικής γλώσσας και του λόγου. Για την αναμέτρησή του με το έργο του Σάμιουελ Μπέκετ, ο συνθέτης επισημαίνει στο NEWS 24/7: «H δουλειά μου στον χώρο του μουσικού θεάτρου εστιάζει στη γλώσσα, τον λόγο και τη φωνή και τη σχέση του ήχου της φωνής με τη σημασιολογία της, με το περιεχόμενο της γλώσσας. Εξερευνώντας αυτή τη σχέση αναζητώ μια αφηγηματικότητα σε πολλαπλά επίπεδα· σε φιλοσοφικό επίπεδο με ενδιαφέρει η φωνή να λέει και να είναι. Και σε ένα παράλληλο συνθετικό επίπεδο με ενδιαφέρει ο δραματουργικός ρόλος της μουσικής, τι ακριβώς μπορεί να κάνει η μουσική πέρα από τις καθιερωμένες συμβάσεις στην όπερα που εκτείνονται από την απλή συνοδεία στον σχολιασμό και πιο πέρα στη δημιουργία χαρακτήρων. Σύμφωνα με μια κοινή αντίληψη, η μουσική λέει αυτό που δεν μπορεί να ειπωθεί με λόγια, και στην περίπτωση ενός μουσικού θεάτρου που εμπλέκεται και η φωνή και ο λόγος το παραπάνω μπορεί να ανανοηματοδοτηθεί με διάφορους τρόπους. Περνώντας στον Μπέκετ, είναι περιβόητη η μουσικότητα στο έργο του. Ο ίδιος απέδιδε στην ηχητικότητα των λέξεών του τον σημαντικότερο ρόλο στη γραφή του. Στον Μπέκετ έχουμε μια επαναφορά στη γλωσσική σύμβαση, το γλωσσικό σημείο: οι λέξεις σημαίνουν, που σημαίνει ότι οι λέξεις ως αυτόνομο υλικό είναι κάτι άλλο από το νόημά τους. Ο Μπέκετ εκμεταλλεύεται αυτήν ακριβώς τη σύμβαση στη γλώσσα για να την αποδομήσει και να απομονώσει τον ήχο, δουλεύοντας παράλληλα τόσο το σημαίνον όσο και το σημαινόμενο.

Επίσης, ο ρυθμός που προκύπτει ακριβώς από την παραπάνω χρήση ξεπερνάει τον συνηθισμένο έμμετρο λόγο, ακροβατώντας μεταξύ ποιητικής και πεζής γραφής. Όλα τα παραπάνω, συγκεντρωμένα στην απόλυτή τους μορφή στο NOT I, είναι χαρακτηριστικά περισσότερο μουσικά παρά γλωσσικά· αυτός εξάλλου είναι και ο λόγος που ο Μπέκετ είναι από τους πλέον αγαπητούς συγγραφείς στους συνθέτες. Σε συνδυασμό με τη σωματική ενεργοποίηση που διατρέχει τη δουλειά της Ομάδας Σημείο Μηδέν, η εστίαση σε ένα έργο που περιορίζεται στα ελάχιστα όχι μόνο ως προς το περιεχόμενο (θραυσματική γραφή σε μια αφηρημένη ιστορία) αλλά και ως προς το μέσο (ένα στόμα σε μια μαύρη σκηνή) ήταν ίσως η ιδανικότερη επιλογή για την καλλιτεχνική μου προσέγγιση.

Αναζητώντας ένα νέο πεδίο στον χώρο του μουσικού θεάτρου, ένα φωνητικό-ηχητικό θέατρο, όπου η φωνή διχοτομείται ανάμεσα στον ήχο της γλώσσας και το νόημά της και προτείνοντας μια διαφορετική δραματουργία, κείμενα όπως το NOT I φαντάζουν ως το πλέον κατάλληλο υλικό. Καταλήγοντας, θα έλεγα ότι δεν είναι και πολύ εύκολο να σκεφτώ το ΝΟΤ Ι με τρόπο μη μουσικό».

Ο Σάββας Στρούμπος και η Ομάδα Σημείο Μηδέν ξεκίνησε να ερευνά τον κόσμο του Σάμιουελ Μπέκετ το 2017 με αφορμή το ανέβασμα του “Περιμένοντας τον Γκοντό”. Η παράσταση παρουσιάστηκε στο Θέατρο Άττις – Νέος Χώρος (2018/19) κι έναν μόλις χρόνο μετά ακολούθησε το έργο “Ευτυχισμένες μέρες”. Και στις δύο αυτές παραστάσεις των κλασικών πλέον έργων του Μπέκετ, η μουσικότητα, ο ρυθμός και η ενεργοποιημένη σωματικότητα των ηθοποιών ήταν βασικά συστατικά στοιχεία της δουλειάς της Ομάδας Σημείο Μηδέν, στην οποία η περίφημη Μέθοδος του Θεόδωρου Τερζόπουλου αποτελεί το βασικό υπέδαφος εκπαίδευσης των ηθοποιών και ανάπτυξης της δημιουργικής διαδικασίας. «Μετά την εμπειρία του “Περιμένοντας τον Γκοντό” με την Ομάδα Σημείο Μηδέν και του “Ευτυχισμένες Μέρες” με την Ανέζα Παπαδοπούλου, παραστάσεις στις οποίες το στοιχείο της μουσικότητας ήταν κυρίαρχο, η ιδέα να δούμε το “Όχι Εγώ” ως μια μορφή παράξενου μουσικού θεάτρου ήρθε πολύ φυσικά. Σε αυτό συνέβαλε και η δημιουργική συνάντηση με τον συνθέτη Ζήση Σέγκλια, όπως και η τόλμη της καλλιτεχνικής διεύθυνσης της Εναλλακτικής σκηνής της ΕΛΣ, που αποδέχτηκε το αίτημα της συνεργασίας.

Σε αυτή τη δουλειά, όπως και στις δύο προηγούμενες αναμετρήσεις μας με το σύμπαν – Μπέκετ, η μουσικότητα, ο ρυθμός και η ενεργοποιημένη σωματικότητα των ηθοποιών είναι βασικά συστατικά στοιχεία της εργασίας μας. Το κείμενο αποτελεί για μας τοπίο άπειρων εκφραστικών δυνατοτήτων· μπορούμε να τις εξορύξουμε μόνο εφόσον δουλεύουμε μουσικότροπα και καθόλου εννοιολογικά, πηγαίνοντας πέρα από κάθε μορφή αναπαράστασης της καθημερινότητας – η οποία, από κάθε άποψη δεν υφίσταται στον Μπέκετ – ή οποιαδήποτε προσπάθεια δραματικής αποτύπωσης των συμβάντων του κειμένου στη σκηνή. Βλέπουμε το κείμενο ως ζώσα παρτιτούρα. Στα διάκενα μεταξύ των λέξεων ή και των νοημάτων κρύβονται ηχητικοί/ενεργειακοί άξονες. Όσο προσπαθούμε να τους αφουγκραστούμε τόσο οδηγούμαστε σε νέους τρόπους να υπάρχουμε στη σκηνή, να παράγουμε τον ήχο και να εκφέρουμε τον λόγο» αναφέρει χαρακτηριστικά ο Σάββας Στρούμπος.

Το έργο

Γραμμένο το 1972 με την ηθοποιό Μπίλι Ουάιτλω κατά νου, το “Όχι εγώ” του Σάμιουελ Μπέκετ είναι ο λεκτικός χείμαρρος μιας γυναίκας που πυροδοτείται στον απόηχο ενός τραυματικού γεγονότος, εγγεγραμμένου στο σώμα και απωθημένου χρόνια από τη μνήμη. Μέσα από την αφαιρετική σκηνική ποιητική του, ο Ιρλανδός δραματουργός αποτυπώνει τη χειμαρρώδη λογοδιάρροια ενός αιωρούμενου γυναικείου στόματος στον απόηχο ενός απροσδιόριστου συμβάντος, υπό το βλέμμα της φιγούρας ενός μυστηριώδους ακροατή χωρίς ιδιότητες. Στην απογυμνωμένη θεατρική του απόδοση, η διάρκεια του μονολόγου είναι μόλις δεκαπέντε λεπτά, ενώ η οδηγία του συγγραφέα είναι η ηθοποιός να τον αποδώσει απνευστί. Το έργο έκανε πρεμιέρα το 1972 στο θέατρο Forum του Κέντρου Λίνκολν της Νέας Υόρκης και, από κάθε σκοπιά, σωματική, διανοητική ή συναισθηματική, αποτελεί έναν από τους πιο απαιτητικούς μονολόγους του παγκοσμίου θεάτρου.

Ο Μπέκετ και το σήμερα…

“Το έργο του Μπέκετ ριζώνει και εκπορεύεται από τα τραύματα της εποχής που έζησε ο συγγραφέας, όπως για παράδειγμα τα στρατόπεδα συγκέντρωσης της ναζιστικής περιόδου, και ταυτόχρονα, είναι εκτός εποχής, παράκαιρο, προσβλέποντας, ίσως, σε μια άλλη εποχή. Δεν θα έλεγα ότι το μπεκετικό έργο ή η παράσταση γεννιούνται από μια ανάγκη του συγγραφέα ή των δημιουργών τού σήμερα να ερευνήσουν την επικαιρότητα. Αν κρατάμε κάτι από το επικαιρικό στοιχείο είναι ο αστερισμός τραυμάτων που φέρουμε από όλες τις εκφάνσεις της ζωής, η αγωνία για την ανθρώπινη κατάσταση και η επίμονη προσδοκία μιας μορφής λύτρωσης, συστατικά του σύμπαντος – Μπέκετ. Από αυτή την άποψη, η διαδικασία μετασχηματισμού του αγωνιώδους υλικού μιας τόσο μεταβατικής εποχής όπως η δική μας, σε έργο τέχνης κυοφορεί και νέες μορφές καλλιτεχνικής δημιουργίας και νέες μορφές ανθρώπινης συνύπαρξης” σημειώνει ο Σάββας Στρούμπος.

Και ο Ζήσης Σέγκλιας συμπληρώνει “Καταρχήν να δούμε τι πραγματεύεται το έργο αυτό. Έχουμε μια γυναίκα, ή μάλλον το στόμα της, σε μια μαύρη σκηνή, στο απόλυτο τίποτα, να απαγγέλει σε φρενήρη ρυθμό ένα σε μεγάλο βαθμό ασυνάρτητο κείμενο το οποίο ωστόσο μας δίνει κάποια στοιχεία τόσο για το περιεχόμενο όσο και για το υποκείμενο: μια γυναίκα γύρω στα 70, μάλλον παρατημένη από τους γονείς της, που πιθανότατα κουβαλάει μια τραυματική εμπειρία, ίσως ακόμα και τον θάνατό της, ζώντας μηχανικά σε καθεστώς σιωπής, έχει μια ευκαιρία για μια αστραπιαία εξομολόγηση: μας μιλάει για μια ζωή χωρίς ευχαρίστηση αλλά και πλέον χωρίς πόνο.

Το κείμενο και ο τρόπος που αποδίδεται είναι τόσο πυκνά, αλλά αν σκάψουμε από κάτω θα δούμε ότι έχουμε να κάνουμε τελικά με ένα βαθύτατο υπαρξιακό ζήτημα. Αυτό το έργο, όπως και το σύνολο του έργου του Μπέκετ πραγματεύεται εν τέλει το θεμελιώδες ζήτημα της ίδιας της ύπαρξης. Δεν έχει να κάνει τόσο με το σήμερα, αλλά με τη διαχρονική σχέση του ανθρώπου με το Εγώ του ή με το αρνητικό του είδωλο, το ΟΧΙ ΕΓΩ.

Πιστεύω ότι κάθε άνθρωπος με τέτοιες ανησυχίες μπορεί να βρει σημεία αναφοράς σε τέτοια έργα. Η προσωπική μου κατάθεση, φιλτραρισμένη μέσα από τη μουσική μου γλώσσα αφουγκράζεται όλα τα παραπάνω, εντάσσοντας την παράσταση σε ένα άχρονο τώρα”.

Ένα στόμα δύο ηθοποιοί…

Η παράσταση του συνθέτη Ζήση Σέγκλια και του σκηνοθέτη Σάββα Στρούμπου που θα παρουσιαστεί στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ προσεγγίζει το μπεκετικό υλικό ως ιδιόμορφο, σύγχρονο μουσικό θέατρο που ερευνά τα όρια της θεατρικής δυνατότητας. Ήχοι, εικόνες και χειρονομίες, φαινομενικά εγκλωβισμένες σε ένα στόμα σε ακατάσχετη λεκτική αιμορραγία, ανοίγουν τον θεατρικό και τον μουσικό χώρο για να ανασυνταχθούν σε ένα υβριδικό έργο λόγου, ήχου και κίνησης.

Αντί για ένα στόμα, δύο σώματα σε φωνητική και κινητική αντίστιξη, δυο φωνές από τον ίδιο πυρήνα αναβλύζουν την μπεκετική άβυσσο, η οποία παραμένει συμπυκνωμένη αλλά, αντί για μια στιγμή, καταλαμβάνει έναν χώρο άχρονο, με την ορχήστρα να προσφέρει σε αυτόν παλμό χωρίς πορεία, ήχο χωρίς αιτία, βάθος χωρίς όρια.

Ο Σάββας Στρούμπος, γνωστός για τη σοβαρή, συλλογική και εργαστηριακή δουλειά πάνω στα κείμενα και τα εκφραστικά μέσα των ηθοποιών εξηγεί: “Οι δύο ηθοποιοί που κρατούν τον ρόλο του στόματος είναι η Έβελυν Ασουάντ και η Έλλη Ιγγλίζ, με τις οποίες συνεργαζόμαστε για περίπου δέκα χρόνια. Στα χρόνια της κοινής μας συμπόρευσης οι δύο αυτές ηθοποιοί έχουν κάνει πράγματα που είναι ανθρωπίνως αδύνατον να πραγματοποιηθούν, κι από αυτή την άποψη ήταν οι πλέον κατάλληλες για το συγκεκριμένο εγχείρημα.

Σε ότι αφορά το ίδιο το υλικό, στο “Όχι Εγώ” υπάρχει μια έκρηξη της μνήμης, που απελευθερώνει το φορτίο ενός τραυματικού βιώματος, απωθημένου για χρόνια. Γι’ αυτό το στόμα βρίσκεται σε κατάσταση σωματικής καθήλωσης και λεκτικού καταρράκτη. Θα μπορούσαν να είναι ένα, δύο, εκατό ή και χίλια στόματα”.

Ιnfo

18, 19, 24, 25 Φεβρουαρίου & 2, 3 Μαρτίου 2023/Ώρα έναρξης: 20.30 (Κυριακή: 19.30)/Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής/Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος/Συμπαραγωγή με την Ομάδα Σημείο Μηδέν

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις