ΤΑ “ΑΛΛΑ” ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΑ – ΟΙ ΦΟΙΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΣΑΝ ΣΤΗΝ ΕΠΑΡΧΙΑ
Η “εξέγερση του 1973” συνδέθηκε δικαίως με το Πολυτεχνείο και τη Νομική. Ωστόσο, η αντιδικτατορική δράση των φοιτητών δεν περιορίστηκε στην Αθήνα.
Τα χρόνια της δικτατορίας η Θεσσαλονίκη ζούσε σε καθεστώς καθολικής καχυποψίας. Η ΚΥΠ ήταν η απόλυτη αρχή της πόλης, η αντίστοιχη ΕΣΑ της Αθήνας.
Κανείς δεν εμπιστευόταν κανέναν. Η Χούντα είχε καταφέρει να συγκεντρώσει έναν τεράστιο αριθμό πληροφοριοδοτών, για να παρακολουθεί τους αντικαθεστωτικούς, δημιουργώντας ένα ευρύ αίσθημα ανασφάλειας και φόβου.
Βία και νοθεία στα Πανεπιστήμια
Η επιβολή του απόλυτου ελέγχου σε όλες τις πτυχές του δημόσιου βίου συμπλήρωνε το «τρίπτυχο της επιτυχίας» για το καθεστώς.
Τα Πανεπιστήμια βρέθηκαν στο στόχαστρο από την πρώτη στιγμή που η Χούντα ανήλθε στην εξουσία. Μέσα στους πρώτους κιόλας μήνες, δημοκρατικοί καθηγητές απολύθηκαν και τη θέση τους πήραν απόστρατοι αξιωματικοί. Ο ελεύθερος συνδικαλισμός απαγορεύτηκε. Οι φοιτητικοί σύλλογοι διαλύθηκαν και δημιουργήθηκαν νέοι με διορισμένα από τη Χούντα μέλη, υπεύθυνα να διαφυλάξουν την «τάξη και την ασφάλεια».
Η ΦΕΑΠΘ (Φοιτητική Ένωση Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης), συνιστά χαρακτηριστικό παράδειγμα. Ως η μεγαλύτερη φιλοχουντική φοιτητική οργάνωση της πόλης, με κρατική χρηματοδότηση, εβδομαδιαία εφημερίδα και υπεύθυνο το στέλεχος της ΚΥΠ και αρχιβασανιστή πολιτικών κρατουμένων, Αναστάσιο Παπακωνσταντίνου, μέχρι και την ημέρα της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, επιχειρούσε με όλες της τις δυνάμεις να «αντιστρέψει το κλίμα».
Στην καλύτερη περίπτωση επενδύοντας στον αποπροσανατολισμό και στην χειρότερη, επιστρατεύοντας τους πιο επικίνδυνους ομοϊδεάτες της. Την ακροδεξιά οργάνωση ΕΚΟΦ (Εθνική Κοινωνική Οργάνωση Φοιτητών).
Τον Φεβρουάριο του 1973, πραγματοποιήθηκε η πρώτη κατάληψη της Νομικής, ως απάντηση στον χουντικό νόμο «λήξεως αναβολής στράτευσης» (1347/73), με τον οποίο πάνω από εκατό αγωνιστές φοιτητές στάλθηκαν στο στρατό.
Η ΦΕΑΠΘ για να προλάβει αντίστοιχες κινητοποιήσεις στη Θεσσαλονίκη, κάλεσε σε «δημόσια συζήτηση». Όμως η προσέλευση των φοιτητών ήταν τόσο μεγάλη, που η ΦΕΑΠΘ, ανήμπορη να επιβληθεί, αποφάσισε να τη διαλύσει με τη βία.
Δεκάδες τραμπούκοι, πιθανότατα μέλη της ακροδεξιάς εθνικιστικής ΕΚΟΦ, επιτέθηκαν με ρόπαλα και αλυσίδες, διαλύοντας το συγκεντρωμένο πλήθος και τραυματίζοντας σοβαρά αρκετούς φοιτητές. Οι ένστολοι αστυνομικοί παρακολουθούσαν τα γεγονότα απαθείς.
Υπόθεση Ρουκουνάκη – Οι άλλοι νεκροί «του Πολυτεχνείου»
Μία από τις πιο αποσιωπημένες επιπτώσεις του ασφυκτικού αυτού κλίματος ήταν οι ψυχοσωματικές διαταραχές, που οδήγησαν αρκετούς μέχρι και στην αυτοκτονία. Την περίοδο 1967-1973, καταγράφηκαν συνολικά 55 αυτοκτονίες, οι οποίες δεν ερευνήθηκαν ποτέ ικανοποιητικά.
Η υπόθεση του φοιτητή της Οδοντιατρικής Νίκου Ρουκουνάκη είναι ενδεικτική.
Ο 28χρονος φοιτητής αυτοπυρπολήθηκε στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, την παραμονή της Πρωτομαγιάς του 1971, φωνάζοντας συνθήματα κατά της χούντας. Τα όργανα του καθεστώτος άσκησαν πιέσεις στους συγγενείς του φοιτητή να δηλώσουν ότι είχε ψυχολογικά προβλήματα και έτσι, στο αστυνομικό δελτίο καταγράφηκε ως αυτοκτονία.
Όσοι, όμως, τον ήξεραν έκαναν λόγο για «δολοφονία». Μεταπολιτευτικά, 307 συμφοιτητές του δημοσίευσαν υπόμνημα στο οποίο ανέφεραν,
«Πάνω από 230 φοιτητές του ΑΠΘ εγκατέλειψαν τις σπουδές τους λόγω οικονομικού αδιεξόδου, λήξεως αναβολής στράτευσης ή εξ αυτών ψυχοσωματικών διαταραχών συνέπεια άγχους. Αποκορύφωμα αποτελεί η αυτοπυρπόληση του Ν. Ρουκουνάκη, ο οποίος έφτασε σε ψυχικό και οικονομικό αδιέξοδο.
Έχουμε χρέος να αποκαλύψουμε ποιοι είναι οι ηθικοί αυτουργοί. Λέγεται, δε ότι ο συνάδελφός μας άφησε γράμμα, που κατονόμαζε τους υπεύθυνους, το οποίο όμως δεν είδε ποτέ το φως της δημοσιότητας».
Ο Ρουκουνάκης ήταν γνωστός για τα δημοκρατικά του φρονήματα. Συγγενείς και φίλοι του από την ιδιαίτερη πατρίδα του, την Κρήτη, πιστεύουν μέχρι σήμερα ότι «τον φάγανε» ενώ νεότερη έρευνα συγκλίνει στην παραδοχή ότι η αυτοπυρπόλησή του ήταν περισσότερο πράξη απόγνωσης παρά διαμαρτυρία.
Την παραμονή της 25ης Μαρτίου του 1973, ο φοιτητής της στρατιωτικής σχολής Θεσσαλονίκης, Γεώργιος Παπαγιάννης, έπεσε, για αδιευκρίνιστους λόγους, από ταράτσα πολυκατοικίας και σκοτώθηκε. Ο θάνατός του καταγράφηκε επίσης ως αυτοκτονία.
Η κατάληψη
Το πρωί της 16ης Νοεμβρίου του 1973, οι φοιτητές στο Πολυτεχνείο Θεσσαλονίκης κάλεσαν σε συγκέντρωση με θέμα τα φοιτητικά αιτήματα και τις εξελίξεις στην Αθήνα.
Με τις καταλήψεις στη Νομική και το Πολυτεχνείο να έχουν ξεκινήσει δυναμικά, επικράτησε μια γενικευμένη αίσθηση «ότι κάτι συμβαίνει». Πάνω από 2.000 άτομα συμμετείχαν στην συζήτηση, η οποία πολύ γρήγορα ξεπέρασε τα φοιτητικά ζητήματα και πολιτικοποιήθηκε. Το απόγευμα, ομόφωνα και σε κλίμα ενθουσιασμού αποφασίστηκε κατάληψη.
Ο Χρίστος Ζαφείρης, στο βιβλίο του «αντεθνικώς δρώντες 1971-1974» για την επταετία της δικτατορίας στη Θεσσαλονίκη από τις εκδόσεις Επίκεντρο, φιλοξένησε μεταξύ άλλων τη μαρτυρία ενός αυτόπτη μάρτυρα, που αποτυπώνει γλαφυρά το κλίμα εκείνων των ωρών:
«Τίποτα δεν θυμίζει την προηγούμενη εικόνα του Ιδρύματος. Όλοι οι τοίχοι είναι καλυμμένοι με συνθήματα «Η λευτεριά δεν χαρίζεται, κατακτιέται», «Κάτω οι εκοφίτες», «Έξω οι Αμερικάνοι». Δεν υπάρχει γωνιά ακάλυπτη.
Στην αίθουσα που προορίζεται για τους φοιτητές της Νομικής έχει ανάψει ελεύθερη συζήτηση. «Η παιδεία είναι εξάρτηση της πολιτικής καταστάσεως» λέει ένας και όλη η αίθουσα τον χειροκροτεί.
Ενώ μοιράζεται το συσσίτιο σε πλαστικές σακούλες, ο ραδιοφωνικός πομπός τίθεται σε λειτουργία και μεταδίδει:
«Προσοχή, ο ραδιοφωνικός σταθμός του ελεύθερου πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης πληροφορεί τους γονείς, συγγενείς και φίλους των 2.500 συναδέλφων που βρίσκονται μαζί μας, ότι είναι καλά στην υγεία τους και έχουν πλήρη επάρκεια τροφίμων».
Η εκπομπή πετυχαίνει και σηκώνεται ένα κύμα ενθουσιασμού. Το Πολυτεχνείο ζει με εξοντωτική ένταση το κάθε λεπτό που περνά».
Στο μικρόφωνο ήταν η φοιτήτρια Αρχιτεκτονικής, Κλεοπάτρα Παπαγεωργίου.
«Είχα οργανώσει τον ραδιοφωνικό σταθμό και δεν βγήκα ούτε στιγμή από μέσα. Ο δικός μας σταθμός ήταν απολύτως ελεύθερος. Μπορούσε ο καθένας να εκφωνήσει ότι ήθελε, βάζαμε μουσική, διαβάζαμε πολιτικά κείμενα και συνθήματα και η Επιτροπή Επικοινωνιών μας έδινε να εκφωνήσουμε προκηρύξεις και ψηφίσματα συμπαράστασης από την Ελλάδα και όλο τον κόσμο.
Μας πήραν τηλέφωνο μέχρι και από το Λονδίνο. «Κρατάτε παιδιά. Είμαστε μαζί σας, μας έλεγαν» και μας έδιναν μεγάλο κουράγιο», αναφέρει στο Magazine η κ. Παπαγεωργίου.
Οι επιστολές αλληλεγγύης ξεπέρασαν κάθε προσδοκία. Ακόμα και λιγότερο γνωστοί σύλλογοι, όπως αυτοί των Πακιστανών και Τούρκων φοιτητών, έστειλαν την συμπαράστασή τους.
Τα τανκς στο Πολυτεχνείο Θεσσαλονίκης
Γύρω στις 3 τα ξημερώματα της 17ης Νοεμβρίου, το Πολυτεχνείο περικυκλώθηκε από στρατιώτες, ΛΟΚατζήδες και άνδρες της Ασφάλειας. Δύο άρματα πάτησαν στα πρώτα σκαλοπάτια της εισόδου και έστρεψαν τις κάνες τους προς την κεντρική θύρα.
Ένας αξιωματικός με τηλεβόα φώναζε στους φοιτητές να εκκενώσουν το κτίριο. Παρών ήταν και ο πρύτανης, Ευάγγελος Σδράκας, μαζί με τον Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών, Στυλιανό Παπαδέλλη.
«Βγήκαν έξω δυο παιδιά να διαπραγματευτούν. Παρακαλούσαν «τουλάχιστον να ξημερώσει πρώτα» ενώ πολλοί συγκεντρώθηκαν αμέσως στην είσοδο για να φύγουν άρον–άρον. Είχαν τρομάξει, γιατί γνώριζαν τι είχε συμβεί στην Αθήνα.
Εκείνες τις ώρες ήμασταν σε διαρκή επικοινωνία με την Αθήνα. Ακούσαμε τους πυροβολισμούς, μάθαμε ότι έριξαν την πύλη, μάθαμε για τους νεκρούς και φοβόμασταν ότι κάτι αντίστοιχο θα συμβεί και σε μας.Τους είπαν ότι «αν βγείτε ειρηνικά δεν θα σας πειράξουν», μας λέει η κ. Παπαγεωργίου.
Η Συντονιστική Επιτροπή αποφάσισε άμεση εκκένωση. Στις 3:25 άρχισαν να βγαίνουν οι πρώτες ομάδες φοιτητών. Οι αρχές δεν κράτησαν την υπόσχεσή τους. Ακολούθησε μαζικός ξυλοδαρμός και εκατοντάδες συλλήψεις. Οι «σεσημασμένοι» φοιτητές οδηγήθηκαν στα κρατητήρια της Ασφάλειας, όπου βασανίστηκαν και κακοποιήθηκαν.
Συνολικά, συνελήφθησαν γύρω στα 250 άτομα, από τους οποίους οι περισσότεροι αφέθηκαν τμηματικά και κρατήθηκαν τελικά 35 άτομα, ανάμεσά τους και η Κλεοπάτρα Παπαγεωργίου. Οδηγήθηκαν στις φυλακές Επταπυργίου και στο Τμήμα Μεταγωγών και στα μέσα Δεκεμβρίου αφέθηκαν ελεύθεροι, στα πλαίσια των «ειρηνευτικών μέτρων» του Ιωαννίδη.
Τα «άλλα Πολυτεχνεία»
Μικρότερου βεληνεκούς αλλά εξίσου γενναίες ήταν και οι αντιδικτατορικές διαμαρτυρίες των φοιτητών σε Ιωάννινα και Πάτρα.
Και στις δύο περιπτώσεις, οι καταλήψεις στις Πολυτεχνικές σχολές ξεκίνησαν μετά τις καταλήψεις της Αθήνας, το βράδυ της 16ης Νοεμβρίου, και έληξαν στον απόηχο της είδησης της εισβολής των τανκς. Ωστόσο, η σύντομη διάρκειά τους δεν αντιπροσωπεύει απαραίτητα το αντιδικτατορικό αίσθημα που επικρατούσε.
Στον χώρο των φοιτητών, ήδη από το 1972 είχαν αρχίσει να εκδηλώνονται «πράξεις ανυπακοής», με χαρακτηριστική περίπτωση την φοιτήτρια Φιλοσοφικής Ιωαννίνων, Πόπη Βουτσινά.
Η νεαρή φοιτήτρια, αψηφώντας κάθε κίνδυνο, τοιχοκόλλησε στο Πανεπιστήμιο ένα χαρτί, με το οποίο ζητούσε παράταση στην προθεσμία εγγραφής των φοιτητών, για τις επικείμενες εκλογές και λίγους μήνες αργότερα βρέθηκε στα κελιά της ΕΑΤ/ΕΣΑ, όπου και βασανίστηκε άγρια.
Την ίδια τύχη είχε και ο φοιτητής Φιλοσοφικής Ιωαννίνων, Σταύρος Κουρεμένος, ο οποίος την ημέρα των εκλογών έσκισε και πέταξε τα ψηφοδέλτια μπροστά στην εφορευτική επιτροπή ως ένδειξη διαμαρτυρίας.
Τον Φεβρουάριο του 1973, την ημέρα που οι δύο φοιτητές παραπέμφθηκαν στο Πειθαρχικό Συμβούλιο, έγινε και η πρώτη μεγάλη αντιδικτατορική διαδήλωση στην πόλη. Συμμετείχαν πάνω από 150 φοιτητές και φώναζαν συνθήματα όπως «Κάτω η Χούντα», «Έξω οι Αμερικάνοι», «Θέλουμε δημοκρατία».
Η πανελλαδική εξέγερση του Πολυτεχνείου επιτάχυνε την πτώση της Χούντας και άνοιξε τον δρόμο για τους δυναμικούς αγώνες της Μεταπολίτευσης. Παρά τις φυλακίσεις, τα βασανιστήρια και την απειλή των όπλων χιλιάδες νέοι και νέες, φοιτητές, άνεργοι ή εργάτες, ρίχτηκαν στη μάχη και πέτυχαν «το αδύνατο».
Σχεδόν πενήντα χρόνια μετά, η Κλεοπάτρα Παπαγεωργίου εξηγεί λακωνικά,
«Οι νέοι είναι αγνοί. Οραματίζονται πάντα έναν καλύτερο κόσμο και αγωνίζονται να τον φτιάξουν, με την ελπίδα ότι θα προλάβουν και να τον χαρούν».
