ΣΚΟΤΕΙΝΟΣ ΟΥΡΑΝΟΣ: Τ’ ΑΣΤΕΡΙΑ ΣΕ 20 ΧΡΟΝΙΑ ΘΑ ΤΑ ΒΛΕΠΟΥΜΕ ΜΟΝΟ ΣΕ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ

Θα ήθελα να σταματήσεις να κάνεις ό,τι κάνεις (εννοώ παράλληλα με το να διαβάζεις αυτό το κείμενο), να μου δώσεις λίγο την αμέριστη προσοχή σου και να θυμηθείς τραγούδια που έχουν στους στίχους τους τη λέξη “αστέρια”.

Να σε βοηθήσω.

Μεταξύ των στίχων που έγραψε ο Νίκος Μωραΐτης ήταν και αυτοί: “Φύγε και για μένα μη σ’ ενδιαφέρει, τίποτα δε σου ζητώ. Μόνο όπως θα φεύγεις άπλωσε το χέρι σβήσε αυτό τ’ αστέρι σβήσ’ το απ’ τον ουρανό μου”.

Εσένα τι σου ήλθε πρώτα στο μυαλό;

Ό,τι και αν ήταν, ελπίζω να έκανες ένα καλό ‘ταξίδι’.

Τώρα, θα σε παρακαλούσα να σκεφτείς πώς μπορείς να περιγράψεις τα αστέρια σε κάποιο άτομο που δεν τα έχει δει ποτέ.

Ενδεχομένως να χρειαστεί να το κάνεις αυτό τακτικά, μέσα στα επόμενα 20 χρόνια.

Είναι το διάστημα που εκτιμούν οι αστρονόμοι και οι αστροφυσικοί πως θα στερηθούμε την ορατότητα αυτών των φωτεινών ουράνιων σωμάτων.

Δηλαδή, τα θεμελιώδη δομικά στοιχεία των γαλαξιών που αποτελούνται από καυτά, λαμπερά αέρια προφανώς και θα συνεχίσουν να υπάρχουν.

Εμείς όμως, δεν θα μπορούμε να τα δούμε. Θα τα έχει κρύψει η φωτορύπανση.

Τι είναι φωτορύπανση

Η γνωστή και ως ρύπανση τεχνητού φωτισμού, φωτορύπανση είναι το φαινόμενο που παρατηρείται στον ουρανό κυρίως των αστικών κέντρων, όπου εξαιτίας των πολλών φώτων υπάρχει μειωμένη αντίθεση μεταξύ των αστεριών και του φόντου.

Ανήκει στους λόγους που πια, τα μεγάλα αστεροσκοπεία οικοδομούνται σε απομονωμένες τοποθεσίες. Αντιπροσωπεύει σημαντική σπατάλη ενέργειας και πόρων. “Μια σημαντική ποσότητα του παραγόμενου τεχνητού φωτός κατευθύνεται προς τα πάνω ή προς τα πλάγια, παρά προς τον επιδιωκόμενο στόχο. Αυτό το χαμένο φως συμβάλλει στην αυξημένη κατανάλωση ενέργειας και στις περιβαλλοντικές επιπτώσεις”.

Η πιο διάχυτη μορφή φωτορύπανσης λέγεται sky glow και δεν είναι όσο ωραία ενδεχομένως να ακούγεται.

Αν σηκώσεις λίγο το βλέμμα σου, θα δεις το χάρτη που δημιούργησε το 2016 υπολογιστής, λαμβάνοντας υπ’ όψιν χιλιάδες δορυφορικές φωτογραφίες. Έγινε γνωστός ως Παγκόσμιος Άτλας της Φωτεινότητας του Ουρανού.

Αποκάλυψε ότι ο Γαλαξίας δεν ήταν πια ορατός στο 1/3 της ανθρωπότητας.

Η λάμψη του νυχτερινού ουρανού είναι πιο έντονη κυρίως σε αστικές περιοχές, λόγω των ηλεκτρικών φώτων των αυτοκινήτων, των λαμπτήρων, των γραφείων, των εργοστασίων, της υπαίθριας διαφήμισης και των κτιρίων που μετατρέπουν τη νύχτα σε μέρα.

Οι άνθρωποι που ζουν σε αυτές τις περιοχές έχουν ήδη δυσκολία στο να δουν τα αστέρια. Σύμφωνα με το National Geographic ποσοστό μεγαλύτερο του 80% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει ήδη το sky glow (και δη στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ).

Πέραν του sky glow, υπάρχει και το φαινόμενο light trespass, ελαφριά παραβίαση που αναφέρεται στον ανεπιθύμητο ή παρεμβατικό φωτισμό του φωτός σε περιοχές όπου δεν προορίζεται ή δεν χρειάζεται. Μπορεί να διαταράξει το φυσικό σκοτάδι των κατοικημένων περιοχών και να επηρεάσει τον ύπνο και τη συμπεριφορά των νυκτόβιων ζώων.

Πώς επηρεαζόμαστε από το φαινόμενο

Ο καθηγητής Oscar Corcho, του Universidad Politécnica de Madrid είπε χαρακτηριστικά στις 30/3 πως “οι αρνητικές συνέπειες της φωτορύπανσης είναι τόσο άγνωστες στον πληθυσμό όσο αυτές του καπνίσματος τη δεκαετία του ’80”.

Μελέτη που δημοσιεύτηκε τον περασμένο Ιανουάριο, αποκάλυψε πόσο πιο φωτεινός έχει γίνει ο ουρανός από τον τεχνητό φωτισμό “που διαφεύγει στον ουρανό τον κάνει να λάμπει, εμποδίζοντας τους ανθρώπους και τα ζώα να δουν τα αστέρια”.

Οι 51.351 παρατηρήσεις δια γυμνού οφθαλμού, από ανθρώπους σε περίπου 19.300 περιοχές κυρίως της Ευρώπης (3.700) και της Βόρειας Αμερικής (9.500) έδειξαν πως “ο μέσος νυχτερινός ουρανός έγινε φωτεινότερος κατά 9,6% ετησίως, από το 2011 έως το 2022. Ποσοστό που ισοδυναμεί με διπλασιασμό της φωτεινότητας του ουρανού κάθε 8 χρόνια”.

Με απλά λόγια, αυτό σημαίνει πως ένα παιδί που έβλεπε στην περιοχή που γεννήθηκε 250 αστέρια, 18 χρόνια αργότερα στην ίδια περιοχή έβλεπε το πολύ 100.

Το παραπάνω είναι εύρημα του φυσικού Christopher Kyba, του Γερμανικού Κέντρου Γεωεπιστημών. Αποκάλυψε ότι η φωτορύπανση κάνει τώρα τον νυχτερινό ουρανό να φωτίζει με ρυθμό περίπου 10% ετησίως, μια αύξηση που απειλεί να εξαφανίσει την όραση όλων εκτός από τα πιο λαμπρά αστέρια, μέσα σε μια γενιά.

Επίσης, τη σήμερον ημέρα όταν βλέπουμε φως στον ουρανό δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι αν είναι αστέρι ή δορυφόρος, καθώς εκτοξεύονται σε μεγάλους αριθμούς (και δη από την Starlink του Elon Musk https://www.news247.gr/elon-mask) και μας μπερδεύουν. Παράλληλα, μπερδεύουν και τις πορείες των αστεριών και των αστερισμών.

Ναι, και στον ουρανό είναι όλα υπέροχα #not.

Όπως τώρα, διαταράσσεται ο φυσικός κύκλος μεταξύ ηλιακού και αστρικού φωτός, διαταράσσεται και η εξέλιξη των βιολογικών οργανισμών που έχουν ‘μάθει’ σε αυτήν τη φυσική διαδικασία. Τις συνέπειες που έχει αυτό στο είδος μας, στα υπόλοιπα είδη και το κλίμα μπορείς να τις καταλάβεις.

Aν θες λίγη βοήθεια, το τεχνητό φως επηρεάζει τους φυσικούς ρυθμούς του σώματος όλων των ειδών.

Το νυχτερινό φως διακόπτει τον ύπνο και μπερδεύει τον κιρκάδιο ρυθμό (γνωστό ως ‘βιολογικό ρολόι’) που καθοδηγεί τις δραστηριότητες της ημέρας και της νύχτας και επηρεάζει τις φυσιολογικές διαδικασίες σε όλους σχεδόν τους ζωντανούς οργανισμούς.

Μία είναι η παραγωγή της ορμόνης μελατονίνης, η οποία απελευθερώνεται όταν υπάρχει σκοτάδι και αναστέλλεται όταν υπάρχει φως.

Η αυξημένη ποσότητα φωτός τη νύχτα μειώνει την παραγωγή μελατονίνης, κάτι που οδηγεί σε στέρηση ύπνου, κόπωση, πονοκεφάλους, στρες, άγχος και άλλα προβλήματα υγείας.

Μπορεί επίσης, να έχει ψυχολογικές και συναισθηματικές επιπτώσεις, καθώς η απουσία σκοτεινού ουρανού μπορεί να επηρεάσει τη σύνδεσή μας με τη φύση και το σύμπαν.

Οικολογικά επίσης, υπάρχουν θλιβερές συνέπειες, καθώς για παράδειγμα οι θαλάσσιες χελώνες και τα αποδημητικά πουλιά καθοδηγούνται από το φως του φεγγαριού. Η φωτορύπανση τους κάνει να μπερδεύονται και να χάνουν το δρόμο τους.

Τα έντομα, μια βασική πηγή τροφής για τα πουλιά και άλλα ζώα, έλκονται από τεχνητά φώτα και θανατώνονται αμέσως μόλις έρθουν σε επαφή με την πηγή.

Ο υπουργός για τους σκοτεινούς ουρανούς και οι προτεινόμενες λύσεις

Οι αστρονόμοι έχουν (προ)ειδοποιήσει πως η αυξημένη χρήση διόδων εκπομπής φωτός (LED) και άλλων μορφών φωτισμού φωτίζουν τώρα τον νυχτερινό ουρανό με δραματικό ρυθμό.

Υπολογίζεται ότι με τον σημερινό ρυθμό οι περισσότεροι από τους μεγάλους αστερισμούς θα είναι ανεξήγητοι σε 20 χρόνια “με την απώλεια να είναι έντονη πολιτισμικά και επιστημονικά” όπως είπε ο αστρονόμος και ιδρυτής της παν-κομματικής κοινοβουλευτικής ομάδας για “τους σκοτεινούς ουρανούς” στη Μεγάλη Βρετανία, Martin Rees στην Guardian.

“Ο νυχτερινός ουρανός είναι μέρος του περιβάλλοντός μας. Θα ήταν μεγάλη απώλεια αν η επόμενη γενιά δεν μπορούσε να τον δει ποτέ, όπως θα ήταν αν δεν έβλεπε ποτέ μια φωλιά πουλιών. Δεν χρειάζεται να είσαι αστρονόμος για να σε νοιάζει αυτό. Δεν είμαι ορνιθολόγος, αλλά αν δεν υπήρχαν ωδικά πτηνά στον κήπο μου, θα ένιωθα άθλια”.

Σε πρόσφατη έκθεση που συνέταξε η ομάδα του, ζήτησε σειρά μέτρων για την αντιμετώπιση της φωτορύπανσης.

Μεταξύ άλλων, προτάθηκε ο διορισμός υπουργού για τους σκοτεινούς ουρανούς, η δημιουργία επιτροπής για τους σκοτεινούς ουρανούς και η θέσπιση αυστηρών προτύπων για την πυκνότητα και την κατεύθυνση του φωτισμού.

Τονίστηκε πως η εισαγωγή μιας προσεκτικά επιλεγμένης δέσμης κανόνων σχεδιασμού για τον έλεγχο του ενοχλητικού φωτός, που θα υποστηριχθεί νομικά και θα υπάρχουν κυρώσεις για τη μη συμμόρφωση, θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα σημαντικές διαφορές.

Η εναλλακτική λύση θα ήταν να χάσουμε από τα μάτια μας τους νυχτερινούς ουρανούς.

Και ο Christopher Kyba έχει επισημάνει πως μικρός αριθμός αλλαγών στο φωτισμό, θα μπορούσε να κάνει σημαντική διαφορά.

Πρότεινε ενέργειες που θα περιλαμβάνουν τη διασφάλιση ότι τα εξωτερικά φώτα να είναι προσεκτικά θωρακισμένα, στραμμένα προς τα κάτω, να τεθούν όρια στη φωτεινότητά τους και να μην είναι κυρίως μπλε και λευκά, αλλά να έχουν κόκκινα και πορτοκαλί στοιχεία.