“ΕΝΑΣ ΝΑΡΚΙΣΣΟΣ ΕΙΝΑΙ ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Ο ΜΙΣΑΝΘΡΩΠΟΣ ΤΟΥ ΜΟΛΙΕΡΟΥ”

Ο Γιάννης Κακλέας σκηνοθετεί στο θέατρο «Εμπορικόν» την κωμωδία – αίνιγμα του Μολιέρου, “Ο Μισάνθρωπος” με τον Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλο στον ομώνυμο πρωταγωνιστικό ρόλο και την Ευγενία Σαμαρά στον ρόλο της Σελιμέν.

Η αιχμηρή γραφή του Μολιέρου, η αδυσώπητη σάτιρά του στη συντηρητική υποκρισία της εποχής του και η εμμονή του στην κωμωδία ως το πιο ισχυρό όπλο για την κοινωνική κριτική, τον καθιστούν έναν διαχρονικά εμβληματικό συγγραφέα που «αναπνέει» στο σήμερα, παρά τα 400 χρόνια που πέρασαν από τη γέννησή του.

Ένας νάρκισσος είναι στην πραγματικότητα ο Μισάνθρωπος

Ο Μισάνθρωπος είναι γραμμένος με σαρκασμό, θυμό και γνώση της γελοιότητας μιας κοινωνίας σαθρής που η υποκρισία, η διαπλοκή, ο ναρκισσισμός, η αδικία, ο σεξισμός, η επίδειξη του πλούτου, ο θρίαμβος της μετριότητας και η κυριαρχία της εικόνας είναι μερικές από τις παθογένειές της.

Ο Αλσέστ, ο ήρωας του έργου, επιθετικός και αηδιασμένος με την κοινωνική παρακμή και θυμωμένος με την υποκρισία των ανθρώπων, ερωτεύεται παθιασμένα την όμορφη Σελιμέν, το απόλυτο θηλυκό – προϊόν αυτού του συστήματος που απεχθάνεται. Και παγιδεύεται. Σε ένα σύστημα εικονικής πραγματικότητας που η «μάσκα» είναι το πρόσωπό μας, σε μια κοινωνία της κυριαρχίας της εικόνας, έχει θέση ο έρωτας;

Ο Μολιέρος κι ο Μισάνθρωπος

Ο Γιάννης Κακλέας εξηγεί στο Magazine γιατί αποπειράται για πρώτη φορά να συνδιαλλαγεί με τον κόσμο του Μολιέρου και ειδικά με τον Μισάνθρωπο: “Είχα τρομερή περιέργεια και διάθεση να ανακαλύψω τον Μολιέρο. Ήθελα να εξερευνήσω τον κόσμο του, γιατί αποτελούσε για μένα ένα αίνιγμα. Είχα την αίσθηση πως ήταν μανιεριστής, πως η γραφή του δεν έχει βάθος και ίσως ήμουν επηρεασμένος από τους στίχους του, καθώς όλα του τα έργα είναι γραμμένα σε έναν στίχο περίεργο, που δε με έκανε να αισθανθώ την αλήθεια του. Πίστευα πως κάπου υπάρχει ένα ισχυρό βάθος και το ανακάλυψα”.

Και συνεχίζει “ο Μισάνθρωπος προέκυψε από την επιθυμία που είχαμε μαζί με τον Οδυσσέα (Παπασπηλιόπουλο) να ανεβάσουμε ένα έργο που να “πήγαινε” και στους δύο. Όταν έχεις ένα έργο με τίτλο και πρωταγωνιστή τον Μισάνθρωπο, πρέπει να έχεις και τον Μισάνθρωπο. Ο Οδυσσέας είναι πραγματικά ο ιδανικός. Μαζί αποφασίσαμε να παίξουμε το παιχνίδι της κωμωδίας και να σατιρίσουμε όλους αυτούς που πιστεύουν πως ξέρουν την αλήθεια. Γιατί ο ίδιος ο Μολιέρος σατιρίζει τον Μισάνθρωπο. Οι περισσότεροι τον παρουσιάζουν σαν έναν άνθρωπο που μάχεται υπέρ του δικαίου, ενώ ο τίτλος του έργου είναι ένας τελείως σατιρικός- όπως κι ο Ταρτούφος κι ο Κατά φαντασίαν Ασθενής. Ένας νάρκισσος είναι στην πραγματικότητα ο Μισάνθρωπος”.

Μπροστά στον έρωτα όλα καταρρίπτονται και διαλύονται. Και τότε εμφανίζεται η άβυσσος της ψυχής και τα αληθινά αισθήματα, αν υπάρχουν…

Ο Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος προσθέτει πως “με γοήτευσε η παρεξήγηση ή αυτό που αντιλαμβάνομαι εγώ ως παρεξήγηση γύρω από το έργο αυτό. Προσδίδουμε στον Μισάνθρωπο αντισυμβατικούς χαρακτηρισμούς και μάλιστα ταυτιζόμαστε μαζί του, όπως κάνουμε με άλλους ήρωες που τα βάζουν με την κοινωνία, νιώθουμε και εμείς με τον τρόπο αυτό επαναστάτες.

Ωστόσο, ο ήρωας αυτός δεν είναι καθόλου αντισυμβατικός, δεν τα βάζει καθόλου με την κοινωνία. Θα ήθελε μάλιστα να αποτελεί μέρος της και όλη αυτή η άρνηση και η αντίδραση είναι στην πραγματικότητα ο τρόπος του για να ανήκει στην κοινωνία. Επιλέγει να είναι Μισάνθρωπος για να τραβήξει τα βλέμματά της πάνω του. Προκαλεί μία ρήξη με σκοπό την αναγνώριση και την προσοχή.

Με συγκινεί πραγματικά στον ήρωα αυτόν το πώς αντιμετωπίζει την αδυναμία του να ζήσει και να διαχειριστεί τη δυσκολία και την επαφή με τους άλλους ανθρώπους. Την αντιμετωπίζει σαν ιδεολογία. Τη μετατρέπει σε χάρισμα. Φαίνεται πως δε συμβιβάζεται, ενώ στην πραγματικότητα ανήκει και ο ίδιος μέσα στην υποκρισία και είναι απολύτως συμβιβασμένος».

Και συνεχίζει “βρίσκω τον εαυτό μου πολύ στον Αλσεστ, ίσως γι΄αυτό και τον αγαπώ τόσο τον ήρωα αυτόν. Και εγώ θα ήθελα να πιστεύω πως είμαι αντισυμβατικός, πως δε ζω όπως οι άλλοι. Στην πραγματικότητα, όμως, είμαι ένας άνθρωπος που ζητά από τους άλλους να έρχονται από κάτω και να με χειροκροτούν. Πιο έρμαιο της αποδοχής από τους άλλους δε θα μπορούσα να είμαι”.

“Σίγουρα περισσότερο μοιάζουμε με τον Φιλέντ, με την έννοια πως είναι ένας άνθρωπος που προσπαθεί να συμβιβαστεί, να κοιτάξει τη ζωή ως είναι. Γι’ αυτό άλλωστε και συνάπτουμε σχέσεις. Ο Αλσέστ δεν μπορεί να ζήσει. Στο φαντασιακό μας, ωστόσο, οι άνθρωποι που είμαστε νάρκισσοι, εμού συμπεριλαμβανομένου, θέλουμε να νιώθουμε Αλσέστ και μάλιστα του πιστώνουμε κάτι που δεν έχει: τη ρομαντική διάσταση ενός επαναστάτη που τα βάζει με το κατεστημένο. Δεν είναι πραγματικός επαναστάτης ο Αλσέστ. Εγώ δεν γνωρίζω κάποιον τέτοιο και με τρομάζουν οι άνθρωποι που δημόσια βγάζουν αυτήν την πλευρά. Μάλλον κάτι άλλο υπάρχει από κάτω”.

Υποκριτής μέσα σε μια υποκριτική κοινωνία… Υποκρισία μέσα στην υποκρισία…

“Ο καθένας έχει τον ρόλο του στην κοινωνία της υποκρισίας. Ζούμε άλλωστε ανέκαθεν τον ναρκισσισμό του όχι. Όλα έχουν να κάνουν με μία επίδειξη…” σημειώνει ο Γιάννης Κακλέας

“Σ’ ένα σαλόνι κινείται ο Αλσέστ, ουσιαστικά είναι ένας ανεπάγγελτος, ένας εισοδηματίας της ανώτερης τάξης και της αυλής του Λουδοβίκου” σχολιάζει ο Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος και συνεχίζει “βέβαια δεν μπορεί και δεν αντέχει, γιατί έχει ένα γνήσιο κομμάτι μέσα του που πνίγεται. Αυτό το γνήσιο κομμάτι του που πνίγεται, δυσκολεύομαι να το ερμηνεύσω ως ειλικρινή επαναστατικότητα και συνειδητή ρήξη με το κατεστημένο. Περισσότερο μπορεί να περιγραφεί ως αδυναμία διαχείρισης της πραγματικότητας και δυσκολία του να ζήσει”.

Η αχίλλειος πτέρνα του Μισανθρώπου

“Μπροστά στον έρωτα όλα καταρρίπτονται και διαλύονται. Και τότε εμφανίζεται η άβυσσος της ψυχής και τα αληθινά αισθήματα, αν υπάρχουν” αναφέρει ο Γιάννης Κακλέας. “Η κινητήριος δύναμη των ηρώων είναι η επιθυμία, η ηδονή και η ανάγκη να ερωτευτούν. Όταν, όμως, χρειάζεται να παραδοθείς σε κάτι, τότε αρχίζουν τα δύσκολα. Πάντως δε νομίζω πως οι ήρωές μας τα καταφέρνουν σε αυτό πολύ καλά. Περισσότερο αγαπούν τον εαυτό τους παρά τον άλλο άνθρωπο”.

Πριν 400 χρόνια, ο Μολιέρος επιλέγει να γράψει για μία χειραφετημένη και απελευθερωμένη γυναίκα, με έναν πρώιμο φεμινισμό που τότε δεν υπήρχε ούτε σαν ιδέα.

Ο Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος τονίζει πως “γι αυτό τον λόγο διαλέγει έναν έρωτα απραγματοποιητο. Δεν είναι τυχαίο που διαλέγει τον πιο ακατάλληλο άνθρωπο, τη Σελιμέν. Γιατί τους έρωτές μας τους διαλέγουμε. Κι ο Αλσέστ διαλέγει κάτι που θα του επαληθεύσει το έργο που είναι γραμμένο στο μυαλό του. Ό,τι δηλαδή δε θα καταφέρει να ευτυχήσει μέσα στην κοινωνία. Και γι αυτόν τον δοκιμάζει τόσο ακραία ο Μολιέρος. Αν ήθελε να του προσδώσει ηρωικά χαρακτηριστικά, θα τον έβαζε να ποθεί ένα πρόσωπο απολύτως ταιριαστό και για κάποιον άλλο λόγο να δυσκολεύεται να το έχει.

Στο έργο αυτό του θέτει την πιο γνωστή και αστεία δοκιμασία. Ένας αριστερός διανοούμενος φιλόσοφος που αισθάνεται πως ζούμε σε μία κοινωνία του χρήματος ερωτεύεται το απόλυτο σταρ σύστεμ. Έχει επιλέξει μία αδιέξοδη συνθήκη που θα του επαληθεύσει πως δε χωρά πουθενά. Μα όλοι αυτό δεν κάνουμε;”

Η Σελιμέν, μια γυναίκα χειραφετημένη, ανεξάρτητη

Ο Γιάννης Κακλέας αποκαλύπτει πως “ανακαλύψαμε και ένα άλλο θέμα στις πρόβες. Η Σελιμέν που μέχρι τώρα τη θεωρούσαμε ένα ανόητο κορίτσι, μία κοκέτα, μία υποκρίτρια με ωραια χαρακτηριστικά, διαπιστώσαμε πως είναι μία χειραφετημένη γυναίκα. Μία χήρα, και χήρα στα έργα του Μολιέρου σημαίνει πως δεν έχει ανάγκη την υποστήριξη του άντρα, έχει ήδη περιουσία και είναι ήδη έμπειρη ερωτικά. Είναι μία γυναίκα που έχει την απόλυτη ερωτική και σωματική αυτοδιάθεση. Δηλαδή, μπορεί να κάνει αυτό που θέλει. Γιατί όλοι τη θέλουν. Θέλει να βρει το αληθινό ταίρι και δε διαθέτει τον εαυτό της ως τρόπαιο. Παίζει συνειδητά το δικό της παιχνίδι και δικαιούται να το παίξει. Γιατί ο Αλσέτ τη θέλει με τον τρόπο που θέλει. Και η Σελιμέν αντιδρά πολύ σε αυτό. Έχει μία πολύ μοντέρνα πλευρά η σχέση τους, γιατί δεν παραχωρείται ο ένας στον άλλον. Και καταλήγουν σε μία μοναξιά».

Η Ευγενία Σαμαρά προσθέτει πως “δε μιλάμε για ένα κλασικό ανέβασμα του έργου. Πριν 400 χρόνια, ο Μολιέρος επιλέγει να γράψει για μία χειραφετημένη και απελευθερωμένη γυναίκα, με έναν πρώιμο φεμινισμό που τότε δεν υπήρχε ούτε σαν ιδέα. Είναι έργο πάρα πολύ επίκαιρο, όπως επίκαιρα είναι όσα πρεσβεύει η Σελιμέν. Μία γυναίκα που ζει τη ζωή της πιο ελεύθερα, με ένα τρόπο που δεν έχουμε εμείς στο μυαλό μας, για παράδειγμα φλερτάρει, αυτόματα τη κατατάσσουμε κάπου, δεν το θεωρούμε προς τιμήν της. Ενώ για έναν άντρα άμα κάνει ακριβως τα ίδια πράγματα, θεωρείται τελείως φυσιολογικό. Έτσι είναι η κοινωνία μας δομημένη. Πατριαρχικά”.

Η Σελιμέν τι αισθάνεται για Αλσέστ;

Η Ευγενία Σαμαρά απαντά:”Είναι ερωτευμένη μαζί του, απλώς με έναν δικό της τρόπο. Χωρίς στεγανά και αποκλειστικότητες. Χωρίς να θέλει να βγουν έξω αγκαζέ και να το βροντοφωνάξουν. Και ζει σε μία δική της αφέλεια και ανάγκη για κοινωνικότητα, μέσα στον κόσμο και τα πάρτι. Αυτό έχει ανάγκη, τη θρέφει η έννοια του σαλονιού, της αρέσει να βρίσκεται ανάμεσα σε κόσμο, να κουτσομπολεύει. Είναι, θα λέγαμε, με έναν δικό της τρόπο η άλλη όψη του Αλσέστ”.

Το έργο έχει το φως μιας αποτυχίας που μπορεί να σε φέρει σε επαφή με την πραγματικότητα.

Και συνεχίζει “Αυτός είναι ένας άνθρωπος που λέει τις αποψεις του δογματικά και φέρνει αντίρρηση σε όλα, ενώ αυτή ξέρει πολύ καλά πως παίζεται το παιχνίδι της υποκρισίας. Δεν είναι μία χαζούλα ηρωίδα. Της αρέσει αυτός ο Αλσέστ. Τον θαυμάζει και παίζουν ένα μεταξύ τους ένα παιχνίδι κατανοώντας τι είναι ο άλλος.

Ο Αλσέστ, όμως, θέλει να πάρει αυτήν τη γυναίκα και να ζήσουν μαζί μόνοι κάπου. Θέλει να την πάρει από εκεί που βρίσκεται, θέλει να αλλάξει αυτό που πραγματικά είναι. Και η Σελιμέν αντίστοιχα κάνει το ίδιο. Θέλει αυτός να αποδεχτεί πως μπορεί να χορεύει και με αλλους άντρες. Αυτοί οι δύο άνθρωποι, ενώ θέλουν ο ένας τον άλλον, δεν μπορούν να αγαπήσουν ουσιαστικά. Αγαπούν πιο πολύ τον εαυτό τους και δεν μπορούν να συμβιβαστούν με τίποτα λιγότερο. Τελικά κανέναν δεν μπορούμε να αλλάξουμε, είναι ψευδαίσθηση όλο αυτό, είναι το ζωτικό μας ψεύδος…”

Το τέλος του Μισάνθρωπου έχει φως ή σκοτάδι;

Για τον Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλο είναι σκληρό. “Ο Μολιέρος και η παράσταση δεν κάνει το χατήρι στον θεατή να του δώσει ένα happy end. Δύο κόσμοι αντίθετοι δεν μπορούν να γεφυρώσουν τα άλυτα ζητήματά τους. Και έτσι ο Αλσέστ μένει μόνος, η Σελιμέν το ίδιο και ο θεατής επίσης.

Κι εγώ θα ήθελα να πιστεύω πως είμαι αντισυμβατικός, πως δε ζω όπως οι άλλοι. Στην πραγματικότητα, όμως, είμαι ένας άνθρωπος που ζητά από τους άλλους να έρχονται από κάτω και να με χειροκροτούν. Πιο έρμαιο της αποδοχής από τους άλλους δε θα μπορούσα να είμαι… (Ο.Παπασπηλιόπουλος)

Οτιδήποτε βοηθά τον άνθρωπο να έρθει πιο κοντά στη συνειδητοποίηση των εμμονών και των αναπηριών του, είναι φωτεινό για μένα. Άρα το ότι δεν βγαίνει η πασιέντζα στον Αλσέστ και στον θεατή, δεν σημαίνει πως το τέλος είναι σκοτεινό. Το έργο έχει το φως μιας αποτυχίας που μπορεί να σε φέρει σε επαφή με την πραγματικότητα. Το ελπίζω δηλαδή και γι αυτό ζω” .

Για τον Γιάννη Κακλέα είναι ένα τέλος αληθινό. Ανοιχτό. “Είναι μετέωρο και αινιγματικό το φινάλε και άλλος είναι με το μέρος της Σελιμέν και άλλος με τον Αλσέστ. Έχει μία ιδιαίτερη δυναμική. Εγείρει ερωτήματα και φέρνει στην επιφάνεια συμπλέγματα. Αλήθεια μέσα σε έναν κόσμο γεμάτο ναρκισσισμό έχει θέση ο έρωτας;”

Η Ευγενία Σαμαρά συμφωνεί με τον Γιάννη Κακλέα πως το τέλος του έργου είναι αληθινό. “Αυτή η παράσταση μου αρέσει πάρα πολύ γιατί ξεκινά σαν κάτι επιφανειακό και μετά αρχίζει να ξεφλουδίζεται σαν ένα κρεμμύδι και όταν φτάσεις στο κέντρο του βλέπεις την ωμή αλήθεια”.