Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΟΥ ΠΗΡΕ ΝΟΜΠΕΛ ΕΠΕΙΔΗ ΕΙΔΕ ΤΟΝ ΝΕΑΝΤΕΡΤΑΛ ΜΕΣΑ ΜΑΣ

Την ημέρα που ο Guardian επισκέφτηκε τον Σουηδό γενετιστή, τον βρήκε να εξακολουθεί να προσπαθεί να συνέλθει από το σοκ της βράβευσης του με το Νόμπελ Ιατρικής ή Φυσιολογίας (το βραβείο καλύπτει και τους δύο τομείς) τον περασμένο Οκτώβριο.

“Όλη αυτή η προσοχή που έχω λάβει μου είναι λίγο βάρος για να είμαι ειλικρινής”, λέει στον δημοσιογράφο της βρετανικής εφημερίδας. “Αλλά είναι ένα ευχάριστο βάρος, για το οποίο ξέρω ότι δεν μπορώ να περιμένω και πολλούς να με λυπηθούν”.

Ο Σβάντε Πάαμπο είναι διευθυντής στο Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ για την Εξελικτική Ανθρωπολογία στη Λειψία και πιστώνεται με τον άθλο ότι έγραψε ξανά την ιστορία της ανθρωπότητας, επιτυγχάνοντας αυτό που κάποτε θεωρούνταν αδύνατο: να αναλύσει την αλληλουχία του γονιδιώματος των Νεάντερταλ μέσω της εξαγωγής αρχαίου DNA.

Στην πραγματικότητα, ο Πάαμπο δημιούργησε το επιστημονικό πεδίο της παλαιογενετικής και έφερε επανάσταση στην κατανόησή μας για το παρελθόν με την ανακάλυψη ενός προηγουμένως άγνωστου ανθρωποειδούς (ο όρος αναφέρεται στους σύγχρονους και εξαφανισμένους ανθρώπους, καθώς και στους άμεσους προγόνους μας), Ντενίσοβα. Παράλληλα απέδειξε τη μεταφορά γονιδίων μεταξύ Νεάντερταλ και Χόμο Σάπιενς, η οποία είχε λάβει χώρα πριν από περίπου 70.000 χρόνια.

Μία από τις πρώτες από τις πολλές εκπλήξεις στην έρευνά του ήταν να ανακαλύψει ότι οι γενετικές διαφορές μεταξύ των Νεάντερταλ και όλων των σύγχρονων ανθρώπων (που ανέρχονται περίπου σε 30.000) είναι πολύ λιγότερες από τις διαφορές μεταξύ δύο τυχαίων ανθρώπων που ζουν σήμερα -περίπου 3 εκατομμύρια.

“Η δουλειά μας είναι να μάθουμε ποιες από αυτές τις 30.000 διαφορές είναι οι πιο σημαντικές, γιατί αυτές είναι που μας λένε τι μας κάνει μοναδικούς ως ανθρώπους”, θα ισχυριστεί.

Τουλάχιστον το ήμισυ του γονιδιώματος ενός Νεάντερταλ -πιθανώς όσο το 60% έως 70% του, πιστεύει ο Πάαμπο- βρίσκεται σε ανθρώπους που ζουν σήμερα. “Αυτό σημαίνει ότι στην πραγματικότητα οι Νεάντερταλ δεν έχουν εξαφανιστεί αλλά ότι είναι μέσα μας”.

Πώς ξεκίνησε

(…) “Συνειδητοποίησα ότι όσο ασχολούμουν, αναδύονταν μέθοδοι με τις οποίες μπορούσες να πάρεις DNA από έναν οργανισμό, να πολλαπλασιάσεις τα βακτήρια και να το μελετήσεις. Δεν μου φαινόταν και τόσο διαφορετικό με αυτό που θα μπορούσα να κάνω στις μούμιες της Αιγύπτου”, λέει ενθυμούμενος ότι μικρός ήθελε να σπουδάσει αιγυπτιολογία.

Ξεκίνησε κρυφά τα πειράματα τα Σαββατοκύριακα, φοβούμενος να μοιραστεί με τον σύμβουλο της πτυχιακής του κάτι που πίστευε ότι θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μάλλον μία παρανοϊκή φιλοδοξία. Ωστόσο, όταν ο Πάαμπο κατέληξε σε κάποια συμπεράσματα, ο σύμβουλος καθηγητής του κατέληξε να είναι πολύ ενθαρρυντικός.

“Αποδείχθηκε ότι ήταν δυνατή η εξαγωγή DNA από αρχαία δείγματα αλλά και ότι ήταν μαζικά μολυσμένα, μεταξύ άλλων με μικροοργανισμούς και και άλλες πηγές DNA”. Έτσι, έστρεψε τις προσπάθειές του στην ανάπτυξη πιο εξελιγμένων μεθόδων εξαγωγής, που οδήγησαν μετά από χρόνια δοκιμών και λαθών στο να μπορέσει να αποσπάσει το DNA από Νεάντερταλ, Ντενίσοβαν και άλλα ανθρωποειδή.

Η δύσκολη παιδική ηλικία

Πίσω από αυτήν την ιστορία επιτυχίας βρίσκεται επίσης μια σημαντική προσωπική πρόκληση. “Ο πατέρας μου είχε δύο οικογένειες και εμείς ήμασταν η άγνωστη, ενώ η άλλη η επίσημη. Ο πατέρας μου εμφανιζόταν τα Σάββατα, έπινε καφέ ή έτρωγε μεσημεριανό με εμένα και τη μαμά μου και μετά εξαφανιζόταν ξανά”.

Η μητέρα του, Κάριν, η οποία πέθανε το 2013, θα ήταν “περήφανη και ενθουσιασμένη” για το βραβείο του, λέει ο ίδιος. Ήρθε στη Σουηδία από την Εσθονία το 1944, ξεφεύγοντας από τους σοβιετικούς και ξεπέρασε τα γλωσσικά και οικονομικά εμπόδια για να γίνει χημικός.

Το γεγονός ότι ο πατέρας του, Σούνε Μπέργκστρομ, βιοχημικός, τιμήθηκε ο ίδιος με το βραβείο Νόμπελ (επίσης για τη φυσιολογία ή την ιατρική) το 1982 για την εργασία του στις προσταγλανδίνες, είχε μικρή επιρροή στην επιστημονική πορεία του Πάαμπο.

“Μόνο στο βαθμό που η μητέρα μου τον γνώρισε μέσα από τη δουλειά της. Ήταν μάλλον η μεγάλη της αγάπη προς την επιστήμη που μου μεταδόθηκε. Ενθάρρυνε πάρα πολύ την περιέργειά μου και με στήριξε όταν άλλαξα από την ιατρική στις φυσικές επιστήμες. Ήταν μακράν η μεγαλύτερη επιρροή μου”.

Όταν ο πατέρας του έλαβε το βραβείο στη Στοκχόλμη, ήταν μεταπτυχιακός φοιτητής στην Ουψάλα και παρακολούθησε την τελετή στην τηλεόραση.

“Είχα διαφορετικό επώνυμο από εκείνον και μόνο πολύ λίγοι άνθρωποι ήξεραν ότι ήμασταν συγγενείς”, λέει. Δεν ήταν τόσο οδυνηρό γι ‘αυτόν να κρατήσει τον διάσημο πατέρα του μυστικό από τους συναδέλφους του, “αλλά ότι ο άλλος, ο ‘επίσημος’ γιος του δεν ήξερε τίποτα για εμάς. Είχαμε πολλές έντονες διαμάχες γι’ αυτό. Απείλησα μάλιστα να αναζητήσω την οικογένειά του και να τους το εξηγήσω. Ο πατέρας μου, λοιπόν, είπε ότι θα τους το πει αλλά δεν το έκανε ποτέ”, θυμάται.

Το 2014 είπε στον Observer ότι η άλλη οικογένεια του πατέρα του το έμαθε όταν πέθανε ο Μπέργκστρομ το 2005. “Μόνο τότε ο ετεροθαλής αδερφός μου έμαθε για μένα. Ευτυχώς προσαρμόστηκε και τα πάμε καλά”.

Η σημασία της ανακαλυψης του

Ο Πάαμπο λέει ότι η ισχυρότερη δύναμη που τον καθοδηγεί είναι η ίδια του η περιέργεια, συγκρίνοντας την έρευνά του με αυτή ενός αρχαιολόγου, “μόνο που οι ανασκαφές μας βρίσκονται σε γονιδιώματα”.

Οι πληροφορίες που έχει ανακτήσει ο ίδιος και η ομάδα του μας δίνουν ένα εντελώς νέο σημείο αναφοράς για την κατανόηση της εξέλιξής μας, το οποίο δυνητικά έχει πληθώρα πλεονεκτημάτων “συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας να κατανοήσουμε καλύτερα τι μας κάνει μοναδικούς ανθρώπους και πώς η εξέλιξη επηρεάζει τη βιολογία μας σήμερα”, λέει.

“Ήταν σοκ, τονίζει, να ανακαλύψουμε ότι οι άνθρωποι που έχουν κληρονομήσει μια συγκεκριμένη παραλλαγή του χρωμοσώματος του Νεάντερταλ, είχαν διπλάσιες πιθανότητες να πεθάνουν από Covid εάν μολυνθούν.

Με βάση τα επίσημα στατιστικά στοιχεία θνησιμότητας από κορωνοϊό, μπορούμε να υπολογίσουμε ότι αυτή η παραλλαγή του “Νεάντερταλ χρωμοσώματος” είναι υπεύθυνη για 1,1 εκατομμύρια επιπλέον θανάτους από κορωνοϊό”, λέει. Αυτή η παραλλαγή βρίσκεται πιο συχνά στη νότια Ασία.

Μια άλλη εκπληκτική ανακάλυψη σχετίζεται με την αντίληψη του πόνου. Χρησιμοποιώντας δεδομένα από τη βιοτράπεζα του Ηνωμένου Βασιλείου -τη μεγαλύτερη βιοϊατρική βάση δεδομένων στον κόσμο που περιέχει τις γενετικές πληροφορίες περίπου μισού εκατομμυρίου πολιτών της χώρας- ο Πάαμπο μπόρεσε να διαπιστώσει ότι τα άτομα με μια συγκεκριμένη παραλλαγή είναι πιο πιθανό να αισθανθούν πόνο και να γεράσουν πιο γρήγορα.

“Ίσως είναι καιρός να επανεξετάσουμε την ιδέα μας για τους Νεάντερταλ ως βάναυσους ανθρώπους”, λέει αστειευόμενος ο Πάαμπο. “Ίσως στην πραγματικότητα να ήταν πολύ ευαίσθητοι”.

Άλλα εκτεταμένα ερευνητικά προγράμματα περιλαμβάνουν τα πάντα, από την ευαισθησία στον HIV έως τους υποδοχείς προγεστερόνης και την επίδρασή τους στα πρόωρα μωρά και τις αποβολές. Εδώ, το να έχει κάποιος μια παραλλαγή του χρωμοσώματος των Νεάντερταλ έχει αποδειχθεί ότι προστατεύει από την αποβολή.

“Σήμερα στον δημόσιο τομέα υπάρχουν τρία υψηλής ποιότητας γονιδιώματα των Νεάντερταλ και μπορώ να σας πω ότι θα βρούμε κι άλλα ακόμη”, λέει ο 67χρονος, προσθέτοντας ότι, προς το παρόν, έχει εγκαταλείψει τα σχέδιά του για σύνταξη.

Με πληροφορίες από τον Guardian