ΜΗΠΩΣ ΠΛΗΣΙΑΖΟΥΜΕ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΜΟΝΟΓΑΜΙΚΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ;
Ο θεσμός του γάμου περνά τη χειρότερη εποχή του, με τους επιστήμονες να εξετάζουν αν η μονογαμία εξακολουθεί να κάνει καλό στην κοινωνία. Ή πρέπει να επιστρέψουμε στην πολυγαμία;
Η Louise Perry είναι Βρετανίδα δημοσιογράφος, αρθρογράφος και ακτιβίστρια κατά της ανδρικής σεξουαλικής βίας.
Είναι και η συγγραφέας του “The Case Against the Sexual Revolution”. Θέμα του είναι η σεξουαλική επανάσταση του 21ου αιώνα.
Το Big Think της ζήτησε να διερευνήσει τις δυνατότητες της πολυγαμίας, δεδομένου και ότι ο θεσμός του γάμου βρίσκεται σε διαρκή πτώση.
Επισήμανε πως δεν θα εκπλαγεί “εάν το δω να γίνεται το επόμενο κίνημα για τα δικαιώματα των σεξουαλικών μειονοτήτων”, πριν καταλήξει στο ότι “δεν θεωρώ ότι είναι η καλύτερη ιδέα του κόσμου να απορριφθεί πλήρως το μονογαμικό μοντέλο”.
Οι λόγοι αναφέρονται στη συνέχεια, με την Perry να δίνει τα best of της έρευνας της επί της πολυγαμίας, μοντέλο που τα παλιά τα χρόνια ακολουθούσε το 80% του πλανήτη.
Το κληροδότημα από την αρχαία Ρώμη
“Στην παρούσα φάση, ο γάμος προσδιορίζεται με αυστηρά μονογαμικούς όρους. Yπάρχουν πολλοί φαν της πολυερωτικότητας που υποστηρίζουν ότι αυτό είναι άδικο. Πως οι σχέσεις τους θα έπρεπε να είναι νομικά αναγνωρισμένες με τον τρόπο που αναγνωρίζονται αυτές των μονογαμικών.
Έχω ωστόσο, την αίσθηση πως ελοχεύει ένας κίνδυνος: είναι αυτός της απόρριψης του μονογαμικού μοντέλου.
Οι υπέρμαχοι της πολυγαμικότητας θα έλεγαν πως στην ιστορία του είδους μας το πιο σύνηθες μοντέλο ζευγάρωμα είναι αυτό της πολυγυνίας. Δηλαδή, αυτό του ενός αρσενικού που έχει πολλά θηλυκά για συντρόφους.
Αυτό ίσχυε με το 80% των πολιτισμών που έχουν καταγραφεί στα ανθρωπολογικά αρχεία. Το υπόλοιπο 20% ακολουθούμε το μονογαμικό μοντέλο.
Δηλαδή, το ασυνήθιστο μοντέλο ήταν το μονογαμικό, το οποίο κληρονομήσαμε από την αρχαία Ρώμη.
Πράγμα παράδοξο, αν σκεφτείτε πως οι σεξουαλικές ηθικές των Ρωμαίων ήταν πάρα πολύ διαφορετικές, αρκετά σκληρές και σοκαριστικές
Για εκείνους, όσα έγιναν με τον Harvey Weinstein θα ήταν εντελώς ασήμαντα”.
Στην αρχαία Ρώμη ο γάμος ‘λειτουργούσε’ ως εργαλείο για ενδοοικογενειακές συμμαχίες. Δεν ένωνε μόνο δυο άτομα, αλλά δυο οικογένειες.
Ο κύριος στόχος ήταν οι νόμιμοι απόγονοι, στους οποίους παραδίδονταν η περιουσία, το status και οι οικογενειακές ποιότητες. Κάτι αντίστοιχο ίσχυε και στην Ελλάδα
Υπό το ρωμαϊκό δίκαιο, ένας Ρωμαίος πολίτης, είτε άνδρας είτε γυναίκα, μπορούσε να έχει μόνο έναν σύζυγο κάθε φορά.
Οι πολίτες (άνδρες και γυναίκες) μπορούσαν να έχουν μόνο έναν σύζυγο κάθε φορά. Επιτρεπόταν το διαζύγιο και ο νέος γάμος. Ο πρώιμος Χριστιανισμός ‘αγκάλιασε’ το ιδανικό του μονογαμικού γάμου και το διαιώνισε ως ουσιαστικό στοιχείο σε πολλούς μεταγενέστερους δυτικούς πολιτισμούς.
“H ιδέα ότι ένας πλούσιος, υψηλού κύρους, άνδρας μπορούσε να έχει σεξουαλική πρόσβαση στους κοινωνικά κατώτερους του -ειδικά τους σκλάβους του- ήταν αδιαμφισβήτητη την εποχή προ του Χριστιανισμού.
Η πορνεία ήταν απόλυτα επιτρεπτή.
Tα σεξουαλικά δυο μέτρα και δυο σταθμά επίσης ήταν υπαρκτά. Οι άνδρες μπορούσαν να είναι όσο ερωτύλοι και άπιστοι ήθελαν. Οι γυναίκες έπρεπε να προστατεύουν την παρθενία τους κλπ.
Και μετά, στον κόσμο του 1ου αιώνα μετά Χριστού εμφανίστηκε ο Χριστιανισμός, με μερικές πολύ ριζοσπαστικές, πολύ συγκλονιστικές ιδέες για τη σεξουαλικότητα.
Η κεντρική ιδέα ήταν πως ναι, θα έπρεπε να περιμένουμε πως η γυναίκα θα καταδιώκετο , αλλά το ίδιο ίσχυε και για τους άνδρες.
Η απαίτηση πως η γυναίκα δεν έπρεπε να κάνει σεξ πριν το γάμο ‘πέρασε’ και στον άνδρα, για πρώτη φορά στην ιστορία.
Συχνά αυτό ήταν το πιο μη αποδεκτό μήνυμα για τους άνδρες, αλλά για κάθε λογής σύνθετους ιστορικούς λόγους συντάχθηκαν.
Οι σεξουαλικές ηθικές του Χριστιανισμού ήταν η κυρίαρχη δύναμη στην Ευρώπη και τις αποικίες για 2.000 χρόνια.
Από το ‘60 και μετά καταλήξαμε να ξετυλίγουμε σιγά σιγά τις ενσωματωμένες χριστιανικές ιδέες. Μέχρι σήμερα παραμένουμε σε αυτήν την απόπειρα αποχριστιανισμού”.
Ο εγκέφαλος μας είναι κολλημένος στη Λίθινη Εποχή
“Στη σύγχρονη εποχή έχουμε πολύ διαφορετικές, ουσιαστικής σημασίας, καταστάσεις, υπό την όποια έννοια. Για παράδειγμα, το αντισυλληπτικό χάπι, τρόπους θεραπείας σεξουαλικά μεταδιδόμενων ασθενειών, τεχνολογίες όπως το internet. Ως εκ τούτου, γιατί να είμαστε υποχρεωμένοι στις δομές ζευγαρώματος του παρελθόντος;
Είναι ένας θαρραλέος νέος κόσμος, με κάθε είδους νέες δυνατότητες.
Το πρόβλημα με αυτόν τον τύπο υπεράσπισης της πολυερωτικότητας είναι πως υπερεκτιμά την έκταση που είμαστε πραγματικά ικανοί να ελέγξουμε τους Λίθινης Εποχής εγκεφάλους μας.
Οι εγκέφαλοι μας δεν συμβάδισαν με την τεχνολογική εξέλιξη που έχουμε δει.
Βασικά παραμένουμε προσαρμοσμένοι στις ζωές των προγόνων μας, που ήταν μέλη νομαδικών πληθυσμών οι οποίοι ζούσαν με το κυνήγι, το ψάρεμα και τη συγκομιδή άγριων τροφών. Αυτό θέτει ένα πολύ ισχυρό όριο στο βαθμό στον οποίο μπορούμε να σχεδιάσουμε πλήρως την ουτοπία, με βιαστικό τρόπο. Χωρίς πολλές λεπτομέρειες”.
Όπως λέει η ερευνήτρια “οι άνθρωποι είμαστε ελεύθεροι να πειραματιστούμε με κάθε είδος μοτίβου ζευγαρώματος. Συμπεριλαμβανομένης της πολυερωτικότητας.
Για κάποιους ανθρώπους, αυτό είναι καλό. Υπό την έννοια όμως, ολόκληρης της κοινωνίας -και δη των γυναικών και των παιδιών- το μονογαμικό σύστημα είναι προτιμότερο. Όσα ελαττώματα και αν έχει.
Η μονογαμία κάνει τις κοινωνίες πιο σταθερές, πιο ειρηνικές και πιο εύρωστες.
Η σύγκριση αυτή μπορεί να γίνει πολύ εύκολα. Αρκεί να δούμε συγκεκριμένες χώρες που έχουν και τα δυο συστήματα, να λειτουργούν παράλληλα.
Γίνονται εύκολα κατανοητές οι διαφορές”.
Το φαινόμενο της Σταχτοπούτας
“Τα σπίτια με πολλές συζύγους είναι πολύ πιο επιρρεπή σε συγκρούσεις. Τα θετά παιδιά, πιο συγκεκριμένα, είναι πολύ πιο ευάλωτα στην κακοποίηση από τους θετούς γονείς.
Πρόκειται για φαινόμενο που οι εξελικτικοί βιολόγοι έχουν ονομάσει ‘φαινόμενο της Σταχτοπούτας’. Νονός ήταν ο Stephen Pinker, γνωστικός ψυχολόγος, ψυχογλωσσολόγος, συγγραφέας δημοφιλών επιστημών και δημόσιος διανοούμενος -υπέρμαχος της εξελικτικής ψυχολογίας και της υπολογιστικής θεωρίας του νου.
Είχε εξηγήσει πως είναι -μακράν του δεύτερου- ο πιο επικίνδυνος παράγοντας της κακοποίησης παιδιών που έχει αναγνωριστεί ποτέ”.
Μήπως έχει ‘πεθάνει’ ο θεσμός του γάμου;
Μελέτη που είχε δημοσιεύσει κοινωνιολόγος του University of Maryland το 2013 έδειχνε πως υπήρχε μια ξεκάθαρη μείωση στους γάμους και των Ευρωπαίων τις τελευταίες δεκαετίες.
Ή δεν παντρεύονταν όπως παλαιότερα ή καθυστερούσαν πολύ, σε σύγκριση με το παρελθόν.
Τα στοιχεία επιβεβαιώνονται και τη σήμερον ημέρα, με πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία να ‘κρύβονται’ πίσω από την ιστορία.
Για παράδειγμα, ο γάμος έχει διαφοροποιηθεί -έχει αποκτήσει περισσότερους τύπους από τον ‘παραδοσιακό’-, ενώ άνθρωποι παντρεύονται για πολλούς διαφορετικούς λόγους, με τους θρησκευόμενους να διατηρούνται ως οι μεγαλύτεροι θιασώτες.
Οι μελετητές εξηγούν πως είναι ξεκάθαρο ότι το “τυποποιημένο μοντέλο γάμου” (του ατόμου που φέρνει το μισθό στο σπίτι και εκείνου που μεγαλώνει τα παιδιά) εξαφανίζεται.
“Για τις γυναίκες, το παραδοσιακό μοντέλο γάμου ήταν μια οικονομική αναγκαιότητα, ιδιαίτερα αν σχεδίαζαν να κάνουν παιδιά και αναζητούσαν έναν άνδρα που να αναλάβει τις οικονομικές ευθύνες. Αυτό έχει αλλάξει σήμερα. Στις ΗΠΑ οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν το 40% του μοναδικού ή του κύριου ατόμου που θρέφει το νοικοκυριό.
Επιπροσθέτως, το να μπορεί κάποιος να συντηρεί τον εαυτό του, του επιτρέπει να επιλέξει έναν γάμο από αγάπη και όχι μόνο από οικονομική εξάρτηση. Μοιραία έχει και περισσότερα ‘θέλω’.
Σημείωσε και ότι τα στοιχεία αποκαλύπτουν πως οι γυναίκες είναι δυο φορές πιο πιθανό να ζητήσουν διαζύγιο από έναν άνδρα.
Πάμε παρακάτω.
Έχει παρατηρηθεί και το άνοιγμα του ταξικού χάσματος, με λιγότερα μέλη της εργατικής τάξης και χαμηλότερου εισοδήματος να επιλέγουν το θεσμό.
Επίσης, αυτοί που έχουν περισσότερες επιλογές και μεγαλύτερη οικονομική δύναμη, συνεχίζουν να παντρεύονται και παραμένουν παντρεμένοι.
Μια από τις άλλες μεγάλες αλλαγές είναι η σημαντική αύξηση στην ηλικία του πρώτου γάμου, που έχει φτάσει στα 30 χρόνια. Οι άνθρωποι τελειώνουν την εκπαίδευση τους, μπαίνουν στην αγορά εργασίας, γίνονται οικονομικά επιτυχημένοι και μετά παντρεύονται.
Όλο και λιγότεροι βλέπουν το γάμο ως κάτι που θα τους κάνει ολοκληρωμένους ανθρώπους -ή θα τους προσφέρει μια καλή ζωή.
Η σωστή ανατροφή των παιδιών αφορά την κοινή συμβολή των γονέων, γεγονός που καταρρίπτει το παλιό μοντέλο της οικονομικής ανισότητας.
Όλα αυτά συμφωνούν πως ο θεσμός του γάμου έχει μεταμορφωθεί ριζικά.
Οι εργασίες συμφωνούν και ότι οι λόγοι για να παντρευτεί κάποιος είναι πέντε:
- ο Θεός,
- τα χρήματα,
- η αγάπη/συντροφικότητα,
- η εγκυμοσύνη και
- το status (trophy marriage).
Ο τελευταίος είναι πιο συνηθισμένος σήμερα από ό,τι παλαιότερα και αποτελεί “τρόπο σηματοδότησης της επιτυχίας και της θέσης σε μια κοινωνία”.
Oι ευρωπαϊκές χώρες που ξεχωρίζουν σε γάμους και διαζύγια
Στοιχεία της Eurostat για το 2021, έδειξαν ότι τους λιγότερους γάμους είχε η Σλοβενία και η Πορτογαλία (2.8 ανά 1000 άτομα) και τους περισσότερους η Ουγγαρία (7.4 γάμους ανά 1000 άτομα).
Στην Ελλάδα είχαμε 3.9 γάμους ανά 1000 άτομα. To 1964, την πρώτη χρονιά των καταγραφών, είχαμε 8.9 γάμους.
Τα περισσότερα διαζύγια ήταν αυτά της Λιθουανίας (2.8 ανά 1000 άτομα),
Τα τελευταία στοιχεία που δώσαμε σχετικά με τα διαζύγια, είναι από το 2017, όταν είχαμε 38.3 διαζύγια ανά 100 γάμους.
Eπτά χώρες/μέλη της ΕΕ είχαν περισσότερες γεννήσεις παιδιών εκτός γάμου από ό,τι εντός (Γαλλία, Πορτογαλία, Βουλγαρία, Σλοβενία, Ολλανδία, Εσθονία και Δανία).
Στην Ελλάδα το 2021 γεννήθηκαν 16.5 παιδιά εκτός γάμου. Το 1964 ήταν 1.2.
