Ποιοι είναι οι Άγιοι Βρακοφόροι και Φουστανελάδες που μαγνητίζουν το ενδιαφέρον στο Ηράκλειο Κρήτης

Το ενδιαφέρον του κοινού μαγνήτισε στο Ηράκλειο Κρήτης η έκθεση «Άγιοι Βρακοφόροι και Φουστανελάδες. Εικονογραφία Νεομαρτύρων από την Κρήτη και άλλες περιοχές» στο Μουσείο Χριστιανικής Τέχνης «Αγία Αικατερίνη Σιναϊτών» (Μουσείο Αγίας Αικατερίνης) που από τον Οκτώβριο φιλοξενεί σπάνια έργα της χριστιανικής τέχνης, που παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό.

Εικόνες Νεομαρτύρων της ελληνικής Εκκλησίας με παραδοσιακές φορεσιές, βράκες και φουστανέλες, που συλλέχθηκαν από εκκλησίες και μητροπόλεις από όλη την Ελλάδα εκτίθενται στον μοναδικής ομορφιάς χώρο του μουσείου, που μέχρι στιγμής έχει υποδεχθεί χιλιάδες επισκέπτες. Αυτή η ιδιαίτερα αυξημένη προσέλευση των επισκεπτών οδήγησε την έκθεση σε παράταση μέχρι και τα τέλη Φεβρουαρίου 2023.

Εικαστικό, θρησκευτικό και κοινωνικό ενδιαφέρον

Η έκθεση έχει ταυτόχρονα εικαστικό, θρησκευτικό και κοινωνικό περιεχόμενο και ενδιαφέρον και φανερώνει την πολλαπλή σημασία του ενδύματος στην χριστιανική τέχνη. Η ορθόδοξη αγιογραφία αποτύπωνε και διέσωζε μέσα από την ενδυμασία πληροφορίες από την καθημερινότητα, παρέχοντας πολύτιμο λαογραφικό και ιστορικό υλικό. Στα έργα της έκθεσης ωστόσο, ο ρόλος της ενδυμασίας έχει μία ακόμα μεγαλύτερη βαρύτητα, καθώς απεικονίζονται αφιερωτές και Νεομάρτυρες, που χρειαζόταν να γίνουν άμεσα αναγνωρίσιμοι από τους πιστούς. Το ένδυμα γίνεται πρωτεύον στοιχείο της σύνθεσης, σηματοδοτώντας το πέρασμα της αγιογραφίας από τους ρωμαϊκούς χιτώνες στις παραδοσιακές ενδυμασίες.

“Η αρχική σκέψη ήταν η έκθεση να γίνει τον Μάρτιο του 2021 και να αποτελέσει τη δική μας συμβολή στον εορτασμό των 200 ετών από την έναρξη της Μεγάλης Ελληνικής Επανάστασης. Οι συνθήκες που επικράτησαν, όμως, λόγω της πανδημίας μας έκαναν να το ξανασκεφτούμε. Θέλαμε να πάρει πανηγυρικό χαρακτήρα και να μπορέσουν να έρθουν απρόσκοπτα όσο το δυνατόν περισσότεροι επισκέπτες. Νομίζω πως αυτό το πετύχαμε τελικά. Μας επισκέπτονται άνθρωποι που ταξιδεύουν όχι μόνο από την υπόλοιπη Κρήτη, αλλά και από άλλες περιοχές της Ελλάδας και κάθε μέρα ξεναγούμε πολλές δεκάδες μαθητών από όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης” αναφέρει η επιμελήτρια της έκθεσης Δρ. Έφη Ψιλάκη στο NEWS 24/7.

Και συνεχίζει αναφερόμενη στην έκθεση “είναι μια πρωτότυπη έκθεση που δείχνει την εξέλιξη της εικονογραφίας των Νεομαρτύρων από τα χρόνια της Επανάστασης μέχρι σήμερα. Το ενδιαφέρον της δεν είναι μόνο θρησκευτικό, αλλά και εικαστικό, ενδυματολογικό, κοινωνικό, ακόμη και εθνικό. Ο επισκέπτης ακολουθεί αυτήν την ωραία διαδρομή στον χώρο και τον χρόνο, βλέπει τις εικόνες και αντιλαμβάνεται τις συνθήκες κάτω από τις οποίες φιλοτεχνήθηκαν. Ακόμη και εμείς που γνωρίζαμε το υλικό από την αρχή και είχαμε μελετήσει την εικονογραφία των Νεομαρτύρων εντυπωσιαστήκαμε καθώς είχαμε πια μπροστά μας όλες τις εικόνες και μπορούσαμε να κάνουμε συγκρίσεις, να δούμε λεπτομέρειες, να κατανοήσουμε καλύτερα τις ανάγκες που οδήγησαν τους πρώτους λαϊκούς καλλιτέχνες στην ευτυχή απόφαση να εκφράσουν και τη δική τους ψυχική ένταση μέσα από την τέχνη. Οι πρώτες εικόνες με τοπικές ενδυμασίες φιλοτεχνήθηκαν τη δεκαετία του 1830 σε περιοχές που δεν είχαν συμπεριληφθεί στα όρια του νέου ελληνικού κράτους, στην Κρήτη και στην Ήπειρο. Διακαής πόθος των ανθρώπων αυτών – φυσικά και των ζωγράφων – ήταν η ένωση των περιοχών τους με την Ελλάδα.

Στους ναούς μας, στους ναούς όλης της χώρας, φυλάσσονται πραγματικοί θησαυροί, τεκμήρια της δύσκολης διαδρομής ενός λαού που, αν και γνώρισε αλλεπάλληλες κατακτήσεις, κατάφερε να διατηρήσει το φρόνημά του. Η έκθεσή μας φέρνει τον επισκέπτη πιο κοντά στο παρελθόν του και αποτελεί ένα μάθημα θρησκευτικής και ιστορικής αυτογνωσίας. Εμείς, οι άνθρωποι του Μουσείου Χριστιανικής Τέχνης, εντυπωσιαζόμαστε και με τους ξένους επισκέπτες. Όλοι φεύγουν ενθουσιασμένοι και πολλοί ξαναέρχονται λέγοντας ότι ανακαλύπτουν μια σπουδαία τέχνη που διατηρείται μέσα στους αιώνες, όπως ανακαλύπτουν καλύτερα και την Ελλάδα”.

Πώς συλλέχθηκαν τα έργα που θα δούμε σε αυτήν;
Κυρίως από ιερούς ναούς, μητροπόλεις και μοναστήρια. Υπάρχουν όμως και έργα που προέρχονται από συλλέκτες και από οικιακά εικονοστάσια. Χρειάστηκε μια μεγάλη έρευνα σε όλη την Κρήτη και σε πολλές άλλες ελληνικές περιοχές, μια έρευνα συνάντησε πολλές δυσκολίες καθώς το κύριο μέρος της έγινε κατά την περίοδο της πανδημίας και δεν καταφέραμε να πραγματοποιήσουμε όσες επιτόπιες επισκέψεις θα θέλαμε. Βρήκαμε όμως πολύ μεγάλη κατανόηση και ανάλογη συμπαράσταση. Κανένας δεν αρνήθηκε να μας στείλει επιπλέον φωτογραφίες και άλλο υλικό προκειμένου να γίνει η τελική επιλογή. Η μεταφορά έγινε εκ των ενόντων και χάρη στην καλή θέληση, την αγάπη και την επιμονή της Διοίκησης του Μουσείου, του προσωπικού και φίλων που μας βοήθησαν.

Οι πρώτες εικόνες με τοπικές ενδυμασίες φιλοτεχνήθηκαν τη δεκαετία του 1830 σε περιοχές που δεν είχαν συμπεριληφθεί στα όρια του νέου ελληνικού κράτους, στην Κρήτη και στην Ήπειρο. Διακαής πόθος των ανθρώπων αυτών – φυσικά και των ζωγράφων – ήταν η ένωση των περιοχών τους με την Ελλάδα.

Πόσο ριζοσπαστικό ήταν για την εποχή και την Τέχνη της εικονογραφίας το γεγονός πως Νεομάρτυρες της ελληνικής Εκκλησίας απεικονίζονται με παραδοσιακές φορεσιές, βράκες και φουστανέλες;
Οι ζωγράφοι που σκέφτηκαν να εικονογραφήσουν τους Νεομάρτυρες με τις παραδοσιακές ενδυμασίες τους πρόσφεραν πολύ σημαντικό έργο και, πράγματι, η απόφαση τους αυτή αποτέλεσε μια σημαντική καινοτομία στον χώρο της αγιογραφικής τέχνης. Ήταν, τελικά, μια πρωτοβουλία που δημιούργησε νέα εικονογραφικά πρότυπα και αποτέλεσε σημαντικό βήμα ανανέωσης της αγιογραφικής τέχνης. Αυτό το βλέπουμε πιο καθαρά σήμερα, σχεδόν δύο αιώνες μετά. Σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας οι σύγχρονοι αγιογράφοι ζωγραφίζουν τους Νεομάρτυρες με παραδοσιακές ενδυμασίες και οι άγιοι αυτοί αποτελούν πλέον κύριες εκφράσεις της τοπικότητας.

Στην έκθεση βλέπουμε 46 συνολικά αγιογραφίες από την Ελλάδα, τη Μικρά Ασία και τον Πόντο. Ανάμεσά τους ο φημισμένος Άγιος Γεώργιος Φουστανελάς από τα Ιωάννινα, ο Βρακοφόρος Άγιος Μανώλης των Σφακίων, οι Τέσσερις Νεομάρτυρες του Ρεθύμνου του Ιωάννη Φραγκόπουλου, οι φουστανελάδες Άγιοι της Σαμοθράκης, η Αγία Αργυρή της Προύσας και πολλές ακόμα μοναδικής ομορφιάς και σπανιότητας αγιογραφίες. Το παλαιότερο έργο της έκθεσης από το 1836, ενώ τα νεότερα φτάνουν μέχρι τις μέρες μας.

Το Μουσείο Αγίας Αικατερίνης Ηρακλείου

Το Μουσείο Χριστιανικής Τέχνης «Αγία Αικατερίνη Σιναϊτών» είναι ένα εντυπωσιακό μουσείο καθώς, μέσα από έργα σπάνιας ομορφιάς, αποτυπώνει τις καλλιτεχνικές τάσεις και τις εξελίξεις που οδήγησαν στο θαύμα της Κρητικής Αναγέννησης του 16ου και του 17ου αιώνα και της «Κρητικής Αγιογραφικής Σχολής». Μία σχολή που γνωρίζουμε μέσα από σπουδαίους δημιουργούς όπως ο Μιχαήλ Δαμασκηνός και ο Άγγελος Ακοτάντος, έργα των οποίων φυλάσσονται στο Μουσείο, ή ακόμη και ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος που ξεκίνησε ως αγιογράφος από τον Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο).

Ο παλαιός ναός της Αγίας Αικατερίνης, στον οποίο και στεγάζεται το Μουσείο, χτίστηκε αρχικά τον 13ο αιώνα και πήρε τη σημερινή του μορφή τον 16ο αιώνα, κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας. Υπήρξε καθολικό ενός μεγάλου μοναστηριού που εκείνα τα χρόνια υπαγόταν στην Αγία Αικατερίνη του Σινά. Από την αρχή υπήρξε κέντρο γραμμάτων, τεχνών και παιδείας καθώς στις εγκαταστάσεις του λειτουργούσε σχολή με δασκάλους καταξιωμένους λόγιους της εποχής. Αποτέλεσε επίκεντρο μιας σπουδαίας πνευματικής και καλλιτεχνικής κίνησης που παρατηρήθηκε στη βενετοκρατούμενη Κρήτη και συνδέθηκε με όλες σχεδόν τις σπουδαίες μορφές λογίων και ζωγράφων του 15ου, του 16ου και του 17ου αιώνα. Εκείνα τα χρόνια το σημερινό Ηράκλειο ήταν αναμφισβήτητα μια πόλη ζωγράφων. Μόνο κατά την περίοδο 1453-1526 εργάζονταν περισσότεροι από 120 ζωγράφοι στην πόλη και τα έργα τους εξάγονταν ακόμη και στην ιταλική χερσόνησο. Άλλοι 350 ζωγράφοι μαρτυρούνται κατά την υπόλοιπη περίοδο της Βενετοκρατίας (έως το 1669). Η συμβολή της Αγίας Αικατερίνης σε αυτήν την εντυπωσιακή καλλιτεχνική κίνηση, που γέννησε Δαμασκηνούς και Θεοτοκόπουλους, υπήρξε ασφαλώς καθοριστική.

Με την κατάκτηση της Κρήτης από τους Οθωμανούς, ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί, το οποίο και λειτουργούσε ως το 1922. Το μουσείο λειτουργεί από το 1967 και στεγάζει τη μεγαλύτερη έκθεση Βυζαντινών Εικόνων στην Κρήτη. Ανάμεσα στα έργα που μπορεί να δει κανείς είναι και έξι αριστουργήματα του Μιχαήλ Δαμασκηνού. Ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει μία ευρύτατη συλλογή που καλύπτει μια μακρά περίοδο πολλαπλών εξελίξεων στον ελληνικό ορθόδοξο κόσμο -από τον 14ο έως και τον 19ο- και περιλαμβάνει, εκτός από σπάνιες εικόνες, έργα ξυλογλυπικής, λιθογλυπτικής, μεταλλοτεχνίας, χρυσοκεντητικής, νομίσματα (που φτάνουν στους ελληνιστικούς χρόνους), χειρόγραφα και παλαίτυπα.

Ιnfo

Είσοδος στην έκθεση: 4 ευρώ / μειωμένο: 2 ευρώ/Η έκθεση πραγματοποιείται στο πλαίσιο του 2ου Φεστιβάλ Κρήτης, της Περιφέρειας Κρήτης./Η δράση «Φεστιβάλ Κρήτης» πραγματοποιείται υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού./Πλατεία Αγίας Αικατερίνης, Ηράκλειο Κρήτης/Τηλέφωνο : (0030) 2810336316/Ώρες Λειτουργίας: Δευτέρα-Σάββατο 10:00 με 18:00, Κυριακή 11:00-18:00, Έως τις 28 Φεβρουαρίου 2023

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις