Ταβερναράκης στο NEWS 24/7: Πώς ξεκλειδώσαμε τα μυστικά της αντιγήρανσης – Οι πρακτικές εφαρμογές

Μια ζωή γεμάτη με υγεία μέχρι τα βαθιά γεράματα είχε στόχο η ανακάλυψη που έκαναν έλληνες ερευνητές στο Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του Ιδρύματος Έρευνας και Τεχνολογίας (ΙΤΕ) της Κρήτης.

Οι ειδικοί όχι απλώς ανακάλυψαν τον μηχανισμό γήρανσης των κυττάρων, αλλά κατάφεραν να επιδιορθώσουν τα κύτταρα και να επιβραδύνουν τη διαδικασία σε πειραματόζωα.

Όπως εξηγεί σε συνέντευξη που έδωσε στο NEWS 24/7 ο υπεύθυνος της μελέτης Νεκτάριος Ταβερναράκης, πρόεδρος στο Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστήμιου της Κρήτης, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Καινοτομίας και Τεχνολογίας (EIT) και αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας (ERC), «μπορεί καθώς μεγαλώνουμε τα κύτταρά μας να γερνούν, όμως εμείς βρήκαμε τους μηχανισμούς επιδιόρθωσης και μάλιστα καταφέραμε να τα “επισκευάσουμε”».

Κύριε Ταβερναράκη, πώς ξεκίνησε η ιδέα για την αναζήτηση του μυστικού της αντιγήρανσης;

Γενικά η γήρανση είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον βιολογικό φαινόμενο που το μελετούν πολλά εργαστήρια σε Ευρώπη και ΗΠΑ. Ένα από αυτά τα εργαστήρια είναι και το δικό μας, στην Κρήτη.

Στόχος είναι να κατανοήσουμε γιατί τα κύτταρα γερνούν καθώς μεγαλώνουμε, τι ακριβώς σημαίνει αυτό και τι θα μπορούσε να συμβεί αν το φαινόμενο αναστραφεί.

Ποιοι άλλοι επιστήμονες συμμετείχαν στην έρευνα;

Η δρ Mαργαρίτα Έλενα Παπανδρέου, που στην ουσία ήταν ένα μεγάλο μέρος της δουλειάς που έκανε για να πάρει το διδακτορικό της και ο δρ Γιώργος Κωνσταντινίδης.

Τι κάνει τη δική σας ανακάλυψη τόσο σημαντική, ώστε να δημοσιευτεί στην επιστημονική επιθεώρηση Nature Aging και να πάρει τόσο μεγάλη διεθνή δημοσιότητα;

Αυτά που βρήκαμε είναι ότι με το πέρασμα του χρόνου, στα κύτταρά μας συσσωρεύονται βλάβες, δηλαδή ότι λειτουργούν σαν μηχανές που έχουν φυσιολογική φθορά.

Το πιο σημαντικό, όμως, είναι ότι βρήκαμε ότι υπάρχουν συγκεκριμένοι μηχανισμοί αυτοεπιδιόρθωσης και ένας που διαδραματίζει εξαιρετικά σημαντικό ρόλο και ονομάζεται πυρηνοφαγία. Επίσης, ότι μπορέσαμε να κάνουμε παρέμβαση σε αυτόν τον μηχανισμό και να τον επιδιορθώσουμε.

Ο μηχανισμός αυτός είναι υπεύθυνος για τη γήρανση σε κυτταρικό επίπεδο, ή αφορά και τα όργανα, όπως εγκέφαλος, δέρμα κ.λπ.;

Οι μηχανισμοί αυτοεπιδιόρθωσης βρίσκονται αποθηκευμένοι στο πυρήνα του κυττάρου, εκεί δηλαδή που βρίσκεται το DNA και τα γονίδια.

Ως εκ τούτου, αν ο πυρήνας πάθει κάποια βλάβη, τότε τα κύτταρα μένουν ανυπεράσπιστα, εξασθενούν και ακολούθως προκαλείται δυσλειτουργία σε ιστούς και όργανα. Έτσι ξεκινά η διαδικασία της γήρανσης.

Μπορούμε να παρέμβουμε σε αυτόν τον μηχανισμό και να σταματήσει η διαδικασία της γήρανσης;

Ναι, ακριβώς. Αυτό είναι ακόμα ένα σημαντικό μέρος της ανακάλυψης που κάναμε.

Αν ενισχύσουμε τον μηχανισμό αυτό, μπορούμε να κάνουμε τα κύτταρα να επιδιορθώνονται πιο αποτελεσματικά και να ζουν περισσότερο.

Αυτό αφορά μόνο συγκεκριμένα πειραματόζωα και απλούς οργανισμούς ή μπορεί να εφαρμοστεί και σε πιο σύνθετους, όπως ο άνθρωπος;

Η μελέτη έχει γίνει σε ποντίκια και νηματώδη (σκώληκες) και φάνηκε να λειτουργεί και στα δύο.

Όταν ένας μηχανισμός δείχνει ότι μπορεί με επιτυχία να λειτουργήσει σε τόσο διαφορετικά είδη ζώων, επιστημονικά συμπεραίνουμε ότι πιθανότατα μπορεί να εφαρμοστεί και στον άνθρωπο.

Επιπλέον, τα νηματώδη ζουν για μικρό χρονικό διάστημα και έτσι μπορούσαμε να έχουμε πιο άμεσα αποτελέσματα από τις διαδικασίες που συμβαίνουν στα κύτταρά τους.

Τα ποντίκια ζουν περίπου δύο χρόνια και είναι πιο χρονοβόρα τα πειράματα σε αυτά.

Ήταν σημαντικό όμως να γίνει και στα δύο ζώα για να καταλήξουμε στο συμπέρασμα για τους μηχανισμούς αντιγήρανσης.

Ο μηχανισμός αντιγήρανσης μπορεί να ενεργοποιηθεί σε όλα τα κύτταρα, δηλαδή σε νευρικά, δερματικά κ.ά.;

Ναι, φυσικά. Μάλιστα, σε πειραματόζωα μπορούμε να κάνουμε ειδικές παρεμβάσεις και να ενεργοποιήσουμε επιλεκτικά τον μηχανισμό στα νευρικά κύτταρα ή στα μυϊκά ενός ζώου.

Μάλιστα, όπως είδαμε, είναι κάτι που μπορεί να γίνει σχετικά εύκολα στα πειραματόζωα.

Στους ανθρώπους δηλαδή θα είναι πιο σύνθετη η διαδικασία;

Στον άνθρωπο, τουλάχιστον στην παρούσα φάση, δεν μπορούν να γίνουν τέτοιου είδους πειράματα παρέμβασης για λόγους βιοηθικής και δεοντολογίας.

Επίσης, θα πρέπει να εξελιχθεί αρκετά η τεχνολογία για να κάνουμε αυτές τις παρεμβάσεις.

Τι εφαρμογές θα μπορούσε να έχει στον άνθρωπο η μέθοδος της αντιγήρανσης;

Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι να αντιμετωπίσουμε τις παθολογικές καταστάσεις που συνοδεύουν το γήρας.

Για παράδειγμα, η νόσος Αλτσχάιμερ, που λόγου της αύξηση του προσδόκιμου ζωής έχει αυξηθεί στον γενικό πληθυσμό, άλλα και άλλες παθήσεις όπως η νόσος του Πάρκινσον, ο καρκίνος, καρδιαγγειακά και μεταβολικά νοσήματα και άλλα πολλά.

Όλα αυτά είναι συνοδές παθολογικές καταστάσεις της γήρανσης και δυσκολεύουν την ποιότητα ζωής.

Δηλαδή στο μέλλον ενδέχεται να γερνάμε χωρίς προβλήματα υγείας;

Έχοντας κατανοήσει τους μηχανισμούς που προκαλούν τη γήρανση, θα μπορούμε να διαχωρίσουμε τις παθολογικές καταστάσεις από τη φυσιολογική γήρανση.

Άρα εμείς θέλουμε να βελτιώσουμε την ποιότητα ζωής στα γεράματα.

Σκεφτείτε ότι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) υπολογίζει ότι στο μέλλον η νόσος Αλτσχάιμερ θα πάρει διαστάσεις πανδημίας, με 140 εκατομμύρια ασθενείς σε όλο τον κόσμο. Δηλαδή θα ξεπεράσει την πανδημία του κορονοϊού.

Και σε αυτό το νόσημα δεν μπορούμε να έχουμε εμβόλιο ή φάρμακο.

Άρα η εφαρμογή που θα βρουν τα αποτελέσματα της έρευνάς μας, αφορά τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και των συνοδών νοσημάτων της γήρανσης.

Τι ρόλο θα μπορούσε να διαδραματίσει η ανακάλυψη στην αισθητική, δηλαδή στην αντιγήρανση του δέρματος;

Το βέβαιο είναι ότι ο μηχανισμός της αντιγήρανσης είναι αποτελεσματικός και στα κύτταρα του δέρματος.

Ωστόσο, δεν ξέρουμε πώς θα μπορούσε να εξελιχθεί η τεχνολογία προς αυτή την κατεύθυνση για να δώσει λύσεις, με την τροποποίηση του συγκεκριμένου μηχανισμού. Θα πρέπει και γι’ αυτό να γίνουν μελέτες.

Διαβάζω στο Nature ότι η ανακάλυψη αναμένεται να βοηθήσει και στις διαδικασίες της αναπαραγωγής. Πώς έγινε αυτός ο συσχετισμός;

Η συγκεκριμένη διαδικασία αυτοεπιδιόρθωσης στον άνθρωπο, έχει συσχετιστεί με καρκίνο και συγκεκριμένα των ωοθηκών.

Αυτό σημαίνει ότι αν υπάρχουν μεταλλάξεις που προκαλούν καρκίνο στο συγκεκριμένο όργανο, μπορούν να υπάρχουν προβλήματα στην αναπαραγωγική διαδικασία.

Άρα τα ίδια γονίδια που φαίνεται να ρυθμίζουν τη διαδικασία αυτοεπιδιόρθωσης, ενδέχεται να παίζουν ρόλο και στη διαδικασία της αναπαραγωγής.

Προς το παρόν δεν ξέρουμε αν έχει ρόλο και στην ανδρική υπογονιμότητα, καθώς η συσχέτιση αφορά μόνο τις ωοθήκες.

Πώς ακριβώς κάνετε την παρέμβαση στον πυρήνα των κυττάρων, με φάρμακα;

Κάνουμε γενετικές παρεμβάσεις με μεταλλάξεις, δηλαδή αφαιρούμε, προσθέτουμε και αντικαθιστούμε γονίδια και παρατηρούμε κάθε φορά το αποτέλεσμα.

Είναι μία μακρά διαδικασία που μπορεί να ολοκληρωθεί ακόμα και σε δύο χρόνια. Δεν είναι παρέμβαση με μία ένεση.

Ως διαδικασία γίνεται με χημικές ουσίες, οι οποίες χορηγούνται είτε με ένεση ή μέσω της τροφής.

Πόσο σύντομα θα δούμε τα πρακτικά αποτελέσματα της ανακάλυψης;

Μπορεί να χρειαστούν και δεκαετίες. Δεν μπορούμε να επισκευάσουμε μία τηλεόραση χωρίς να ξέρουμε ακριβώς πώς λειτουργεί, το πιθανότερο είναι να προκαλέσουμε ζημιά.

Το ίδιο συμβαίνει και στη βιολογία. Αν δεν ξέρουμε τον ακριβή μηχανισμό, δεν μπορούμε να επέμβουμε και να τροποποιήσουμε κύτταρα.

Οπότε είναι απολύτως απαραίτητο να υπάρχει αυτή η επένδυσή για να συνεχίσουμε παρακάτω.

Ένα παράδειγμα των ανακαλύψεων και της πρακτικής τους εφαρμογής είναι ότι μπορέσαμε σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα να έχουμε αποτελεσματικά εμβόλια και φάρμακα για τον κορονοϊό.

Αυτά οφείλονται σε έρευνα που είχε γίνει πριν από 30 χρόνια και κανείς δεν ήξερε τότε ότι θα χρησιμοποιηθεί σε μία πανδημία που θα μας κλείσει στα σπίτια μας.

Είμαστε μακριά ακόμα από το να κατανοήσουμε καθολικά το φαινόμενο της γήρανσης, αλλά είναι ένα από τα πιο ουσιαστικά βήματα που αποκαλύπτει τους μηχανισμούς, πριν επιχειρήσουμε να τους τροποποιήσουμε.

Πόσο χρόνο διήρκεσε η έρευνα και από πού προήλθε η χρηματοδότηση;

Περίπου πέντε χρόνια απαιτήθηκαν από τη στιγμή που στήθηκε η έρευνα μέχρι να δημοσιεύσουμε τα αποτελέσματά της.

Χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και το πρόγραμμα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου έρευνας (ERC), που πραγματικά μας έδωσε τη δυνατότητα να κάνουμε τα πειράματα.