Αιμιλία Υψηλάντη: Επιστρέφει στη σκηνή σαν μια μητέρα που θρηνεί τον νεκρό ήρωα γιο της

Η Αιμιλία Υψηλάντη πρωταγωνιστεί στην παράσταση "Η Σκιά του Μαρτ" του Στιγκ Ντάγκερμαν, ένα έργο που καταπιάνεται με το θέμα της γενναιότητας και της δειλίας.

NEWSROOM
10 Μαΐου 2023 13:42

Το Θέατρο Αργώ και η Αιμιλία Υψηλάντη παρουσιάζουν από τις 24 Μαΐου, σε σκηνοθεσία Χρύσας Καψούλη και μετάφραση της Μαργαρίτας Μέλμπεργκ, την παράσταση “Η Σκιά του Μαρτ” του Στιγκ Ντάγκερμαν.

Ένας γιος, ένας άντρας, για να αγαπηθεί πρέπει να είναι δυνατός; Ωραίος; Γενναίος;

Μια μητέρα και ένας γιος στο τέλος ενός πολέμου ζουν με την ανάμνηση, αλλά και τον θαυμασμό ενός ήρωα. Ενός ήρωα που χάθηκε στον πόλεμο. Ενός ήρωα που αντιστάθηκε και πολέμησε τους κατακτητές της πατρίδας του. Ο ήρωας αυτός, ο Μαρτ, ήταν ο μεγάλος γιος της οικογένειας.

Τώρα έχουν απομείνει μόνο η μητέρα, η κυρία Αγγέλικα και ο μικρότερος γιος, ο Γκάμπριελ. Αυτός, ο μικρότερος γιος, δεν πήρε μέρος στον πόλεμο. Μισούσε τον εχθρό αλλά φοβόταν. Ήταν όπως λέει ο ίδιος δειλός. Παρακολουθούσε όλο τον πόλεμο από το παράθυρο του δωματίου του. Και όταν μπήκαν στην πόλη οι εχθροί και όταν έκαναν εφόδους στα σπίτια και όταν παρέλαυναν στην πλατεία. Ακόμα και όταν ήρθαν στην πόλη οι ελευθερωτές, αυτός ο δειλός γιος το μόνο που έκανε ήταν να στέκεται στο παράθυρο του και να κοιτάζει.

Η εξάρτηση της μάνας από τους δυο γιους, τον πεθαμένο και τον ζωντανό, είναι απόλυτη. Το ίδιο και η εξάρτηση του γιου, αυτού που έχει απομείνει, με τη μάνα του

Μια μάνα και ένας γιος λοιπόν, που ζουν κάτω από τη σκιά ενός ήρωα γιου. Η μάνα θέλει και τα δύο παιδιά της δυνατά, ωραία και γενναία. Έτσι θέλει τους άντρες. Δεν είναι εύκολο να δεχτεί ένα γιο αδύναμο και δειλό.

Η Αιμιλία Υψηλάντη στη "Σκιά του Μαρτ" Πάτροκλος Σκαφιδάς

Η Αιμιλία Υψηλάντη αναφέρει για τη “ραχοκοκαλιά” του έργου: «Σαν μάνα, η κυρία Αγγέλικα, είναι δεμένη και με τα δυο της παιδιά, για διαφορετικούς λόγους με το καθένα. Λάτρευε και λατρεύει τον νεκρό γιο που είναι ήρωας πολέμου τιμημένος με μνημείο και πρότυπο του γιού-άντρα. Θα φτιάξει το πορτραίτο του και θα το κρεμάσει στην πιο περίοπτη θέση του σαλονιού της, ώστε όταν θα σηκώνουν τα μάτια τους αυτή και ο μικρός γιος ο Γκάμπριελ, να αντικρίζουν τα μάτια του ήρωα. Το ίδιο και η Τερέζ, η κοπέλα του νεκρού ήρωα, που τους επισκέπτεται συχνά.

Το μικρό της γιο τον Γκάμπριελ, η κυρία Αγγέλικα τον θεωρεί τόσο αδύναμο που πιστεύει ότι είναι χρέος της να τον προστατέψει από τις δοκιμασίες μιας φυσιολογικής ζωής. Τον προστατεύει αλλά έτσι όπως διαρκώς αναφέρεται με άκρατο θαυμασμό και λατρεία στα προσόντα του πεθαμένου γιου, τον υπονομεύει και να τον ακυρώνει διαρκώς. Έτσι όταν θα έρθει στο σπίτι ένας επιζών, συμπολεμιστής του Μαρτ του γιου της, ήρωας του πολέμου και αυτός, η μάνα, η κυρία Αγγέλικα θα τον αγκαλιάσει σαν γιό, υποκατάστατο του γιου ήρωα που έχασε. Θα του δωρίσει το όπλο του Μαρτ και θα τον ωθήσει να ερωτευτεί την Τερέζ, την κοπέλα του.

Όμως ο δειλός γιος της, ο ανήμπορος, ο Γκάμπριελ, είναι ερωτευμένος με την Τερέζ και θα τη διεκδικήσει. Αυτός ο έρωτας τρομοκρατεί τη μάνα. Ξέρει ότι ο μικρός της γιος θα πληγωθεί. Το τρόπαιο, την όμορφη κοπέλα, όπως και το όπλο, πρέπει να τα πάρει ο γενναίος συμπολεμιστής του Μαρτ, ο Βίκτωρας.»

Μίλησες για θυσία αλλά δεν είναι οι μητέρες που θυσιάζουν τα παιδιά τους. Τα παιδιά θυσιάζουν τους εαυτούς τους. Οι μητέρες απλώς παρατηρούν. Και κλαίνε. Αν ήταν στο χέρι σου να θυσιάσεις κάποιον, θα θυσίαζες εμένα. Δεν μπορούσες όμως, γιατί εγώ δεν ήθελα να πεθάνω. Οι μητέρες δεν μπορούν να θυσιάσουν τα παιδιά τους. Μονάχα επιθυμούν να το κάνουν καμιά φορά.

Η Σκιά του Μαρτ Πάτροκλος Σκαφιδάς

Σχέσεις εξάρτησης μάνας και γιων

Στο έργο “Η σκιά του Μαρτ” δεν υπάρχει πατέρας. Η εξάρτηση της μάνας από τους δυο γιους, τον πεθαμένο και τον ζωντανό, είναι απόλυτη. Το ίδιο και η εξάρτηση του γιου, αυτού που έχει απομείνει, με την μάνα του. Μία εξάρτηση που είναι ακόμα πιο έντονη, ανάμεσα σε μία δυνατή γυναίκα και το αδύναμο παιδί της.

Μία εξάρτηση που ολοκληρώνεται με ένα φόνο. Ο Ντάγκερμαν στο έργο του δεν ασχολείται μόνο με τα θέματα των σχέσεων μέσα στην οικογένεια.

Σαν πολιτικοποιημένος συγγραφέας που ήταν καταπιάνεται με το θέμα της γενναιότητας και της δειλίας. Ένα θέμα εξαιρετικά επίκαιρο και στις μέρες μας, όπου και σήμερα τα τρόπαια τα παίρνουν οι όμορφοι και οι δυνατοί, ενώ οι άσχημοι και οι αδύναμοι είναι καταδικασμένοι στην αφάνεια.

Η Σκιά του Μαρτ Πάτροκλος Σκαφιδάς

Υπάρχει άραγε μάχη χωρίς ήρωες ή υπάρχουν ήρωες χωρίς μάχη;

Στο σκηνοθετικό σημείωμα η Χρύσα Καψούλη εξηγεί: “Υπήρξαν—και ακόμη υπάρχουν—στιγμές στην παγκόσμια ιστορία, αλλά και στις ανθρώπινες κοινωνίες διαχρονικά, οπού η ουδετερότητα και η σιωπή ερμηνεύονται ως συνενοχή. Και είναι σε αυτές τις στιγμές που η κοινωνία καταφεύγει στην αναζήτηση ηρώων. Κι εδώ είναι που αναρωτιέται κανείς το πως αναδεικνύεται ο ήρωας, τι ποιότητες έχει και τι τον κάνει ήρωα.

Παράλληλα φαίνεται επιτακτική η ανάγκη δημιουργίας ενός «αντιήρωα». Δεν διαθέτει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που διακρίνουν τον ήρωα. Γνωρίσματά του δεν είναι το θάρρος, η ανδρεία και η αποφασιστικότητα παρά η δειλία, η ατολμία και η αδυναμία ανάληψης δράσης. Ωστόσο, την κρίσιμη στιγμή της δικής του προσωπικής μάχης, βρίσκει την τόλμη να υπερασπιστεί την ανάγκη της ύπαρξής του και να απελευθερωθεί από τα δεσμά του.

Η Σκιά του Μαρτ Πάτροκλος Σκαφιδάς

Ο ήρωας, αλλά και ο αντιήρωας, έχουν κατά κάποιον τρόπο την ίδια υπαρξιακή αγωνία. Είναι η ίδια αγωνία που γίνεται κινητήριος δύναμη και τους συμπαρασύρει στην δίνη των γεγονότων. Όπως ο ήρωας—αλλά και ο αντιήρωας—παίζουν και στοιχηματίζουν με τον θάνατο, έτσι κι ο ίδιος ο Ντάγκερμαν φλερτάρει με τον θάνατο στα έργα του.

Χωρίς να αναζητά τον ίδιο τον θάνατο, αλλά περισσότερο αναζητώντας μια δραματική κορύφωση. Και είναι ακριβώς σε εκείνη την κορύφωση όπου το παιχνίδι με τον θάνατο σταματά, οι αμαρτίες συγχωρούνται και παύουν να υπάρχουν οι ενοχές.

Μέσα από το έργο του «Η Σκιά του Μαρτ», ο Ντάγκερμαν στηλιτεύει την σιωπηρή παραίτηση και συγκατάβαση του ατόμου. Ωστόσο, παράλληλα αμφισβητεί την ανάγκη για διαρκή αναζήτηση ηρώων. Το πεδίο της μάχης μεταφέρεται από το μέτωπο μέσα σε μια οικία αστικής τάξης, οπού τα αντίπαλα στρατόπεδα δεν είναι άλλα από τα ίδια της τα μέλη. Η σύρραξη ξεκινά και η λεκτική βία παίρνει την θέση των όπλων και των πολυβόλων. Οι μάχες είναι οι ίδιες πράξεις του έργου και η ανατροπή μοιάζει αναπόφευκτη. Και το ερώτημα παραμένει. Υπάρχει άραγε μάχη χωρίς ήρωες ή υπάρχουν ήρωες χωρίς μάχη;”