LáSZLó ANDOR: ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΦΟΔΡΟΣ ΕΠΙΚΡΙΤΗΣ ΤΟΥ ΟΡΜΠΑΝ

«Αυτό που παρατήρησα πριν από τις εκλογές (σ.σ. 2014) ήταν πολλές συζητήσεις για το πόσο πολύπλοκη είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση, πόσο πολύπλοκη είναι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Νομίζω ότι επρόκειτο για μεγάλη απόσπαση της προσοχής. Ήταν ένας σκόπιμος αντιπερισπασμός για να αποφευχθεί μια πραγματική συζήτηση για τις πολιτικές. Δεν είναι η δομή της Επιτροπής που απέτυχε. Είναι ορισμένες πολιτικές που έφεραν την ΕΕ σε δεύτερη ύφεση το 2011…».

Τα λόγια αυτά ανήκουν στον οικονομολόγο László Andor, λίγο πριν το τέλος της θητείας του (2010-2014) ως ευρωπαίο επίτροπο για την Απασχόληση, τις Κοινωνικές Υποθέσεις και την Κοινωνική Ένταξη. Μια θητεία, στην αρχή της οποίας εξέφραζε την αισιοδοξία ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση βρισκόταν στο δρόμο της ανάκαμψης από την αναταραχή του 2008 και αναζητούσε έξυπνη, βιώσιμη ανάπτυξη. Όμως, η κρίση άλλαξε την ατζέντα.

“Αντί για τη βιώσιμη ανάπτυξη και τη δημιουργία θέσεων εργασίας, έπρεπε να καταλήξουμε σε πρωτοβουλίες που αποσκοπούσαν στην αποκατάσταση του δυναμικού απασχόλησης και της κοινωνικής προστασίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε μια εποχή πρωτοφανούς κρίσης”, δήλωνε ο ίδιος στο Politico, υπαινισσόμενος πως μια σειρά οικονομικών πολιτικών που εφαρμόστηκαν κατά το παρελθόν αποδείχτηκαν λανθασμένες.

Δέκα χρόνια μετά την πρώτη επίσημη επίσκεψή του ως ευρωπαίος αξιωματούχος στην Ελλάδα, επιστρέφει στη χώρα μας, όπου την Παρασκευή 28 Απριλίου θα παρευρεθεί στο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών.

Με την ιδιότητα αυτή τη φορά του γενικού γραμματέα του Ιδρύματος Ευρωπαϊκών Προοδευτικών Μελετών (Foundation for European Progressive Studies), και έχοντας μακρά πορεία τόσο σε ακαδημαϊκό επίπεδο -έχει διδάξει οικονομικά σε σημαντικά πανεπιστήμια ανά τον κόσμο- όσο και στα κοινά, στο Φόρουμ θα συζητήσει με τον Γαβριήλ Σακελλαρίδη, διευθυντή του Eteron – Ινστιτούτο για την Έρευνα και την Κοινωνική Αλλαγή, και την Azita Berar Awad, πρόεδρο του συμβουλίου του UNRISD του OHE (United Nations Research Institute for Social Development), για τη σημασία της κοινωνικής συμπερίληψης και τους τρόπους ενίσχυσής της. Ενός όρου που, αν και εμφανίστηκε στη γλώσσα το 1888, σύμφωνα με το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, απέκτησε το ειδικό νοηματικό του βάρος τα τελευταία χρόνια, όταν η πολιτική ορθότητα δημιούργησε καινούργιες ή αξιοποίησε παλιότερες λέξεις για να περιγράψει τις νέες καταστάσεις και τις νέες τάσεις στην κοινωνία.

Με δυο λόγια, συμπερίληψη σημαίνει πως δεν αφήνουμε κανέναν απ’ έξω από το σύνολο, από την κοινωνία. Δεν αποκλείουμε κανέναν, δεν κάνουμε καμιά διάκριση με βάση τη φυλή, το φύλο, την εθνικότητα, την ηλικία, την αρτιμέλεια, τις ιδιομορφίες, την οικονομική κατάσταση και τις διαφορετικές θρησκευτικές ή πολιτικές πεποιθήσεις.

Ένα πεδίο στο οποίο, κατά τη θητεία του στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο κ. Άντορ φρόντισε να επενδύσει αρκετά και να δείξει τις ευαισθησίες του για την κοινωνική ένταξη μειονοτήτων, όπως οι Ρομά που αποτελούν μέχρι και σήμερα τη μεγαλύτερη εθνοτική μειονότητα της Ευρώπης.

«Περιμένω οι χώρες – μέλη να προχωρήσουν στη δρομολόγηση φιλόδοξων και συγκεκριμένων στόχων όσον αφορά τους Ρομά. Πρέπει επιτέλους να επεξεργαστούν σε εθνικό επίπεδο την ατζέντα 2020 για την καταπολέμηση της φτώχειας, τη βελτίωση του εκπαιδευτικού συστήματος και την ένταξη στην αγορά εργασίας. Ειδικά για τους Ρομά, το θέμα της απασχόλησης συνιστά το α και το ω, διότι δεν μπορούμε να μιλάμε γενικά για κοινωνική ένταξη χωρίς απασχόληση και χωρίς εκπαίδευση. Επιτέλους, επιβάλλεται να γίνει μια τομή» είχε αναφέρει, μεταξύ άλλων, ο ίδιος το 2010.

Κριτική στις οικονομικές πολιτικές της ΕΕ

Χωρίς να διστάζει να μιλήσει με σκληρά λόγια, σε ομιλία του από το Βερολίνο το 2014, κατήγγειλε τις πολιτικές δημοσιονομικής σταθεροποίησης που επιβλήθηκαν σε απάντηση για την κρίση χρέους κρατών και «αποδυνάμωσαν ουσιαστικά το κράτος πρόνοιας».

Σε εκ διαμέτρου αντίθετη γραμμή από αυτή άλλοτε συναδέλφων του, όπως του Επιτρόπου Οικονομικών Υποθέσεων Όλι Ρεν, μιλούσε για «ελλείψεις στον σχεδιασμό» της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης (ONE), οι οποίες οδήγησαν σε ολέθριες πολιτικές για τα κοινωνικά δικαιώματα των Ευρωπαίων.

Όπως εξηγούσε, η αιτία πρέπει να αναζητηθεί στις ελλείψεις στον σχεδιασμό της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης, ιδιαίτερα σε «μια νομισματική πολιτική που ασκεί η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, αλλά και σε δημοσιονομικές και διαρθρωτικές πολιτικές, η ευθύνη για τις οποίες ανήκει σε μεγάλο βαθμό στις εθνικές κυβερνήσεις, χωρίς έναν προϋπολογισμό της ευρωζώνης».

«Λόγω της απουσίας ενός δανειστή της τελευταίας προσφυγής ή ενός κοινού αντικυκλικού προϋπολογισμού, ένας πανικός στις χρηματαγορές μπορεί να υποχρεώσει τις χώρες της ΟΝΕ να υιοθετήσουν πολιτικές λιτότητας. Γνωρίζουμε ότι οι εξελίξεις αυτού του είδους έχουν έναν αρνητικό αντίκτυπο στους εργαζόμενους, τους ανέργους και όλους αυτούς, η ποιότητα της ζωής των οποίων εξαρτάται από τις δημόσιες υπηρεσίες» σημείωνε χαρακτηριστικά.

Στο ίδιο μήκος κύματος και άρθρο που δημοσίευε στον βρετανικό Guardian το 2013, όπου διαπίστωνε ότι η κρίση διήρκεσε περισσότερο στην Ευρώπη από ό,τι στις ΗΠΑ ή στον υπόλοιπο κόσμο, κυρίως λόγω της κακώς σχεδιασμένης νομισματικής ένωσης -χωρίς κατάλληλο πλαίσιο κανόνων για τις τράπεζες και άλλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα ή επαρκώς ισχυρά δημοσιονομικά μέσα.

Όπως διαπίστωνε, η Ευρώπη δεν έχει καταφέρει να εξαλείψει την αβεβαιότητα και οι πολίτες της έχουν πληρώσει υψηλό τίμημα γι’ αυτό. «Το συμπέρασμα είναι σαφές: δεν θα ανακάμψουμε με σταδιακά βήματα που απλώς κατευνάζουν τις χρηματοπιστωτικές αγορές για μερικούς μήνες. Το τελευταίο διάστημα, η συζήτηση για την πολιτική της ΕΕ έχει μετατοπιστεί ορθώς προς την κατεύθυνση της ανάπτυξης, σε αντίθεση με τη “λιτότητα μόνο”. Αλλά εξακολουθούμε να στερούμαστε μιας ισχυρής στρατηγικής ανάκαμψης».

Η έκκληση στην ΕΚΤ για διαγραφή δημόσιων χρεών

Το 2021, ο κ. Andor συγκαταλεγόταν στους 100 και πλέον οικονομολόγους που απηύθυναν έκκληση να διαγραφούν δημόσια χρέη που παρακρατεί η ΕΚΤ, για να διευκολυνθεί η κοινωνική και οικολογική ανασυγκρότηση μετά την πανδημία του νέου κορονοϊού.

Σε άρθρο που δημοσιεύτηκε από εννέα ευρωπαϊκές εκδόσεις, υποστήριζαν πως η διαγραφή των δημόσιων χρεών ή η μετατροπή τους σε άτοκα χρέη εις το διηνεκές θα μπορούσε να γίνει με αντάλλαγμα τη δέσμευση των κρατών «να επενδύσουν τα ίδια ποσά στην οικολογική και κοινωνική ανοικοδόμηση».

«Οφείλουμε στον εαυτό μας 25% του χρέους μας και, αν αποπληρώσουμε αυτό το ποσό, θα πρέπει να το βρούμε αλλού, είτε δανειζόμενοι εκ νέου για να καλύψουμε το χρέος αντί να δανειζόμαστε για να επενδύσουμε, είτε αυξάνοντας τους φόρους ή μειώνοντας τις δαπάνες» εξηγούσαν οι οικονομολόγοι. Υποστήριζαν, μάλιστα, πως η διαγραφή δεν απαγορεύεται ρητά από τις ευρωπαϊκές συνθήκες και πως «η Ιστορία μάς έχει δείξει πολλές φορές ότι οι νομικές δυσκολίες εξαφανίζονται μπροστά στις πολιτικές συμφωνίες».

Μια πρόταση, πάντως, την οποία η ΕΚΤ απέρριψε, καθώς -όπως ισχυριζίστηκε- θα υπήρχε ο κίνδυνος οι πολίτες να χάσουν την εμπιστοσύνη στο νόμισμα.

Μια δίκαιη ενεργειακή μετάβαση και μια κοινωνική Ευρώπη

Σε μια ακόμη παρέμβαση – έκκληση προς τη διεθνή κοινότητα, λίγο μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, η οποία έβαλε τέλος στην ευρωπαϊκή τάξη ασφαλείας και αναδιαμόρφωσε το γεωπολιτικό πεδίο, την ώρα δε που η κλιματική και περιβαλλοντική κατάσταση έκτακτης ανάγκης, ο υψηλός πληθωρισμός και οι αυξανόμενες κοινωνικοοικονομικές ανισότητες συνεχίζουν να επιδεινώνονται, ο κ. Andor κάλεσε τους ηγέτες στην Ευρώπη να αναλάβουν δράση με στόχο να καταστήσουν τις κοινωνίες και τις οικονομίες μας ειρηνικές, δίκαιες και κλιματικά ουδέτερες, ξεκινώντας από τη διασφάλιση μιας ταχείας και δίκαιης ενεργειακής μετάβασης και την οικοδόμηση μιας ισχυρότερης κοινωνικής Ευρώπης.

«Ως απάντηση στις σημερινές κρίσεις που βιώνουμε, οι κυβερνήσεις τείνουν να είναι περισσότερο κοντόφθαλμες παρά στρατηγικές, οδηγώντας σε υποχρηματοδοτούμενα συστήματα κοινωνικής προστασίας και ανεπαρκείς πολιτικές, όπως η έλλειψη αποτελεσματικής φορολόγησης του πλούτου ή συνολικής πρόβλεψης για τις επιπτώσεις των ιδιωτικοποιήσεων» έλεγε, διαπιστώνοντας πως συνεχίζουμε να κατευθυνόμαστε γρήγορα προς μια μη βιώσιμη πορεία που είναι βαθύτατα ακατάλληλη για την αντιμετώπιση των κρίσεων της εποχής μας.

«Σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς, έχουμε μια ιστορική ευκαιρία να αντιμετωπίσουμε όλες τις κρίσεις ταυτόχρονα και αποτελεσματικά, θέτοντας σε εφαρμογή βαθιά και μετασχηματιστική δράση με στόχο να καταστήσουμε τις κοινωνίες και τις οικονομίες μας ειρηνικές, δίκαιες, κλιματικά ουδέτερες και με σεβασμό στο περιβάλλον».

Αυτός ο μετασχηματισμός, σύμφωνα με τον κ. Andor, απαιτεί να κινηθούμε προς μια οικονομία ευημερίας τόσο για τους ανθρώπους όσο και για τον πλανήτη, να αναδιοργανώσουμε βαθιά την παραγωγική μας ικανότητα και να αντιστρέψουμε τη διαδικασία των νεοφιλελεύθερων ιδιωτικοποιήσεων.

Η σφοδρή κριτική στον Όρμπαν

Πέρα από την ενασχόλησή του σε επαγγελματικό και ακαδημαϊκό επίπεδο με ζητήματα που άπτονται της Οικονομίας, ο κ. Andor δεν παραβλέπει “τα του οίκου” του. Ζώντας σε μια χώρα η κυβέρνηση της οποίας έχει… αλλεργία στα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά απολαμβάνει ακόμα την κοινοτική χρηματοδότηση, έχει εξελιχθεί σε σφοδρό επικριτή του ούγγρου πρωθυπουργού, Βίκτορ Όρμπαν.

Σε συνέντευξή του στο Euractiv, το 2017, είχε χαρακτηρίσει λάθος να λέμε ότι δεν υπάρχει συστημικό πρόβλημα στην Ουγγαρία, με την υφιστάμενη κατάσταση για τη δημοκρατία και το κράτους δικαίου, και έκανε λόγο για αδικαιολόγητη προστασία του Όρμπαν από το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ).

«Γνωρίζω ότι υπάρχουν διάφορες απόψεις στο ΕΛΚ […] Κάποιοι επιλέγουν να είναι, ας πούμε, πιο τακτικιστές και κάνουν τα στραβά μάτια, αφού γνωρίζουν ότι η αποπομπή του Fidesz, του οποίου ηγείται ο Όρμπαν, θα τους κοστίσει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο».

Για την ιστορία, τέσσερα χρόνια μετά, και με πολύ μεγάλη καθυστέρηση, το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα ήρθε σε οριστική ρήξη με το κυβερνών ουγγρικό κόμμα Fidesz, το οποίο αποχώρησε από την κοινοβουλευτική ομάδα, σε έναν αιφνιδιαστικό ελιγμό του Όρμπαν για να προλάβει την ατιμωτική εκδίωξη των ευρωβουλευτών του από τους κόλπους της ευρωπαϊκής Κεντροδεξιάς.

Αναφορικά με την κατάσταση που επικρατεί σήμερα στη χώρα του, ο κ. Andor, ο οποίος είναι μέλος του αντιπολιτευόμενου Σοσιαλιστικού Κόμματος, με κάθε ευκαιρία και σε όλους τους τόνους επισημαίνει την παντελή απουσία του κράτους δικαίου, στρέφοντας προσωπικά τα πυρά του κατά του Όρμπαν.

«Μη γελιέστε, σοβαρές πολιτικές ανωμαλίες υπάρχουν και στη Δύση […] Αλλά η πολιτική παραμόρφωση στην Ουγγαρία υπό την κυριαρχία του Fidesz είναι η κορυφαία στον κατάλογο των ανωμαλιών. Ξεπερνά κατά πολύ το ανεκτό όριο»
διαμήνυε το 2021, σε μια προσπάθεια να θέσει άπαντες προ των ευθυνών τους για τον «Βικτάτορα» Ορμπαν που μοιάζει να έχει ξεπηδήσει από τις πιο μαύρες σελίδες της ιστορίας της Γηραιάς Ηπείρου.

Καθίσταται, λοιπόν, σαφές πως η παρουσία του στην Ελλάδα -πέρα από τις γνώσεις και τις εμπειρίες που θα φέρει- αναμένεται να στείλει ισχυρό μήνυμα υπέρ των προοδευτικών αξιών και της προστασίας της δημοκρατίας.