ΤΟ ΒΑΣΙΛΙΚΟ ΔΙΑΓΓΕΛΜΑ ΠΟΥ ΑΓΝΟΗΣΑΝ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ ΚΑΙ ΞΑΡΧΑΚΟΣ ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΟΝ ΜΙΚΗ

Τις ημέρες που πέθανε ο τέως βασιλιάς Κωνσταντίνος, σε μια μάλλον σουρεαλιστική σύμπτωση, το ΚΚΕ διοργάνωσε στο ΣΕΦ μεγάλη συναυλία προς τιμή του Σταύρου Ξαρχάκου. Φαινομενικά τίποτε δεν συνδέει πέραν της ηλικίας (ο Ξαρχάκος είναι ένα χρόνο μεγαλύτερος) τον εκλιπόντα με τον γεμάτο νεανικό σφρίγος, κορυφαίο -εν ζωή- Έλληνα μουσικοσυνθέτη. Πολύ περισσότερο, βέβαια, δεν είχε σχέση με τον έκπτωτο Μονάρχη το κομμουνιστικό κόμμα.

Έχουν περάσει, άλλωστε, 56 χρόνια για να θυμάται κανείς μια ιστορία που είχαν κάτα κάποιον τρόπο συνδεθεί και οι τρεις. Ο τότε βασιλιάς, έμμεσα ο Σταύρος Ξαρχάκος και συνολικά ο κομμουνισμός, σαν ένας ιός που απειλούσε να μολύνει το έθνος.

Μια ιστορία, όμως, που έχει ακόμη ενδιαφέρον, αναδεικνύει εκείνη την Ελλάδα που είχε για βασιλιά τον Κωνσταντίνο και έψαχνε να αναπνεύσει μέσω της τέχνης του Ξαρχάκου.

Το 1966, λοιπόν, ο Κωνσταντίνος ήταν 26 ετών. Όχι τόσο νεαρός, αν σκεφτούμε ότι ήδη ήταν Ολυμπιονίκης στην ιστιοπλοϊα, είχε μαύρη ζώνη στο καράτε, έπαιζε σκουός σε επίπεδο πρωταθλητισμού, φλέρταρε με την Αλίκη Βουγιουκλάκη πριν νυμφευθεί την Άννα Μαρία μέσα σε πανηγυρικό κλίμα τον Σεπτέμβριο του 1964. Λίγους μήνες νωρίτερα είχε ανέβει στο θρόνο, μετά το θάνατο του πατέρα του Παύλου.

Τον Ιούλιο του 65 το Παλάτι έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στην εκπαραθύρωση του πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου και ο Κωνσταντίνος, δεν έχει κανένα πρόβλημα να ορκίσει κυβέρνηση αποστατών, βουλευτών δηλαδή που είχαν αποσκιρτήσει από την Ένωση Κέντρου (πρώτο κόμμα στις εκλογές του 1964 με 52,8%).

Την πρωτοχρονιά του 1966 κι ενώ ήδη έχει ορκιστεί και η τρίτη κυβέρνηση αποστασίας (με επικεφαλής τον Στ.Στεφανόπουλο) ο βασιλιάς απευθύνει το καθιερωμένο διάγγελμα στον ελληνικό λαό. Μόνο που αυτή τη φορά δεν θα αρκεστεί στις ευχές για ευημερία, πρόοδο, ανάπτυξη και τα σχετικά

Ο Κωνσταντίνος θέλει να δικαιολογήσει τις πράξεις του αλλά και να επαναφέρει τον κομμουνιστικό κίνδυνο σε πρώτο πλάνο.

Την ώρα που είχε ανοίξει η κουβέντα για την οριστική απόλυση των πολιτικών κρατουμένων, ο ανώτατος άρχων επιστρέφει με εμφυλιοπολεμιακό ύφος για να υπογραμμίσει:

“Ευχαριστώ από καρδίας όλους όσους με βοήθησαν δια να ευρεθή η καλυτέρα δια το Έθνος λύσις. Αλλά ας μη λησμονώμεν ότι ο κίνδυνος εξακολουθεί και η ευθύνη όλων μας θα είναι μεγίστη, εάν χαλαρώσωμεν και επ΄ελάχιστον την προσοχήν και την δραστηρίαν επαγρύπνησιν δια την προστασίαν του δημοκρατικού ημών πολιτεύματος από των εσωτερικών εχθρών του Έθνους. Ο κομμουνισμός αποτελεί μίασμα γεννηθέν έξω της Ελλάδος εμπνεόμενος και κινούμενον έξωθεν. Ηθική του είναι το ψεύδος και η προδοσία. Μολύνει και καθιστά ανύποπτον εχθρόν της Πατρίδος πάντα ερχόμενον εις επαφήν με αυτόν, άτομον ή ομάδα, πάντα καλόν Έλληνα, μη διαβλέποντα τον κίνδυνον”.

Τα Ανάκτορα καλούσαν το Έθνος σε εγρήγορση, ώστε να μη μολυνθεί από το μίασμα του κομμουνισμού. Ο ίδιος ο Μονάρχης προειδοποιούσε για τον κίνδυνο μόλυνσης, ακόμη και στους ανυποψίαστους πολίτες που θα έρχονταν σε επαφή μαζί του.

Όχι για χειρουργικές κλίνες, πρόσδεση των ασθενών επί της χειρουργικής κλίνης και λοιπές αρλούμπες δεν είχε πει κάτι. Θα τις ξεστόμιζε τον Απρίλιο του 67 ο δικτάτορας Παπαδόπουλος.

Στην ήδη πολύ ταραγμένη από διαδηλώσεις (με νεκρό τον φοιτητή Σωτήρη Πέτρουλα) Ελλάδα, ο διχαστικός λόγος του Κωνσταντίνου προκαλεί σάλο.

• Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας "Μακεδονία" για τα γεγονότα στον Πειραιά στον εορτασμό των Θεοφανίων

Κι η πρώτη αντίδραση έρχεται στον εορτασμό των Θεοφανίων στον Πειραιά, όταν οι βασιλείς και η κυβέρνηση διαλέγουν το Πασαλιμάνι, ενώ η Ε.Κ – με επικεφαλής τον Γ.Παπανδρέου- και η ΕΔΑ πηγαίνουν στο Δημαρχείο.

Ο εορτασμός μετατρέπεται σε παλλαϊκή εκδήλωση, με συνθήματα υπέρ του Παπανδρέου, της Δημοκρατίας και κατά του Διαγγέλματος. Στο Πασαλιμάνι ο βασιλιάς και η κυβέρνηση μοιάζουν πλήρως απομονωμένοι. Η αστυνομία κάνει εκτεταμένη χρήση βίας, ο Μίκης Θεοδωράκης βουλευτής τότε της ΕΔΑ, ξυλοκοπείται και επιστρέφοντας ματωμένος, όσο και οργισμένος, στο σπίτι του, κάθεται στο πιάνο, ανακαλύπτει ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου που του είχαν δώσει γυναίκες εξόριστων πολιτικών κρατουμένων και μέσα σε μια-δυο ώρες γράφει την Ρωμιοσύνη!

Λίγες μέρες αργότερα θα διαπιστώσει ότι δεν αποτελεί στόχο μόνο της Αστυνομίας και των παρακρατικών, αλλά μάλλον είναι ένας από τους επικίνδυνους που … μολύνουν όσους έρχονται σε επαφή μαζί του!

Από τον Βάρναλη μέχρι τον Ψαθά

Η αριστερά νιώθει ότι απειλείται και αποφασίζει να μην αφήσει αναπάντητο το βασιλικό διάγγελμα, ενώ στο πλευρό της συμπαρατάσσονται ακόμη και άνθρωποι που δεν έχουν σχέση μαζί της, αντίθετα βρίσκονται ιδεολογικά σε αντίθετη θέση. Το Παλάτι νιώθει αμηχανία, καθώς αντιμετωπίζει μια καθολική αποδοκιμασία του βασιλικού διαγγέλματος

Η διακήρυξη πολλών ανθρώπων της τέχνης και των γραμμάτων απαντάει ευθέως στο πρωτοχρονιάτικο μήνυμα και στον συντάκτη του. “Αγνοεί ίσως πως ανάμεσα στους περισσότερους από τους πνευματικούς αυτούς ανθρώπους επικρατούν αγαθές σχέσεις αμοιβαίας φιλίας και εκτίμηση, πως όλοι, σαν τέκνα του 20ού αιώνα, βαδίζουν με το βήμα των συγχρόνων καιρών και πως προσβλέπουν, προς τις διάφορες ιδεολογίες, με πνεύμα κατανόησης και χωρίς φανατισμούς και εχθρότητες.

Στους κύκλους μας -και όχι μόνο σ’ αυτούς- το πρωτοχρονιάτικο διάγγελμα με το γεμάτο μεσαιωνική αδιαλλαξία κήρυγμά του, κρίνεται σαν αντιδημοκρατικό και ανελεύθερο. Οι γνώμες περί μιάσματος που εκφράζονται σ’ αυτό το διάγγελμα είναι εκτός τόπου και χρόνου” σημειώνεται στο κείμενο, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό “Επιθεώρηση Τέχνης” (τεύχος Γενάρη, Φλεβάρη, 1966)

Υπογράφουν οι Έλλη Αλεξίου, Μανόλης Αναγνωστάκης, Μάρκος Αυγέρης, Κώστας Βάρναλης, Βασίλης Βασιλικός, Τάσος Βουρνάς, Νικηφόρος Βρεττάκος, Ασημάκης Γιαλαμάς, Στρατής Δούκας, Ιάκωβος Καμπανέλλης, Κώστας Κοτζιάς, Λεωνίδας Κουκουλάς, Κώστας Κουλουφάκος, Τάσος Λειβαδίτης, Νίκος Παππάς, Ρίτα Μπούμη-Παππά, Γ. Πετρής, Κ.Πορφύρης, Γιάννης Ρίτσος, Δημ.Ραυτόπουλος, Αντώνης Σαμαράκης και Διδώ Σωτηρίου.

Ο Κώστας Βάρναλης από τις στήλες της “Αυγής” έγραφε (κρατάμε την ορθογραφία του μεγάλου ποιητή): “Κανένας απ΄όσους ζούνε σήμερα τη χαρά του … ελεύθερου κόσμου δεν περίμενε καλύτερο το αυλικό διάγγελμα της Πρωτοχρονιάς. Ίσως να το επιθυμούσανε χειρότερο οι ντόπιοι και ξένοι εχθροί μας. Αλλά χειρότερο δε γίνεται-τουλάχιστον ως προς το ύφος.

Περηφανεύομαι πως είμαι ο αρχαιότερος από τους επιζώντες πνευματικούς συμπαραστάτες του λαού στους αγώνες του για λεφτετιά και δικαιοσύνη-δηλαδή ο αρχαιότερος αριστερός. Και τιμή μου να το λέγω. Και ξαφνικά “φωνή εκ των άνω” μου μαθαίνει πως είμαι μιασμένος και πως να γίνω καλός πολίτης πρέπει να μισώ τον εαφτό μου και το έθνος και πως η μεγαλύτερη εθνική μας δύναμη είναι ο εθνικός διαχασμός.

Δυστυχώς ο λαός έχει περισσότερο πείρα της ζωής απ’΄όσην έχει το διάγγελμα. Γιατί το μέγα ταπεινό πλήθος πληρώνει με το αιίμα του (κι όχι με τα λόγια!) τα μεγαλεία των ολίγων. Ξέρει, πως όποιος είναι κατά της Αριστεράς είναι κατά της Δημοκρατίας. Οποιος είναι είναι κατά της Δημοκρατίας, είναι κατά του λαού. Όποιος είναι κατά του λαού είναι κατά του ίδιου του έθνους. Κι όποιος είναι κατά του έθνους είναι ξένος- είτε “συμμαχος” λέγεται, είτε “ημέτερος”. Σε αυτούς συμφέρει ο εσωτερικός διχασμός και το αμοιβαίο μίσος”.

Γραπτή δήλωση είχε κάνει στον Τύπο και ο Μάνος Κατράκης, που πρόσφατα είχε βραβευτεί με τη βασιλική τιμητική διάκριση: “Δικαίως ερμήνευσα την τιμήν αυτήν ως εκδήλωσιν, η οποία συμβολίζει την οριστική εγκατάλειψιν της τακτικής των διακρίσεων και ως απαρχήν της εκτιμήσεως των πνευματικών αξιών, ανεξαρτήτως πολιτικών και ιδεολογικών κριτηρίων.

Δυστυχώς το βασιλικόν διάγγελμα που επηκολούθησε διέψευσε τις προσδοκίες μου ότι θα επικρατούσε γενικώτερα ένα πνεύμα εθνικής ενότητας απηλλαγμένο από κάθε μισαλλοδοξία. Δεδομένου ότι είναι γνωστή η ένταξίς μου εις τον χώρον της Αριστεράς μου φαίνεται ανειλικρινής η τιμητική διάκρισις που μου έγινε την προτεραίαν ενός διαγγέλματος που εκφράζει απέχθειαν προς τις ιδέες μου και ένα πνεύμα εμπάθειας και εθνικού διχασμού.

Συνεπώς, είμαι υποχρεωμένος να δηλώσω ότι αν το διάγγελμα είχε προηγηθεί της παρασημοφορίας μου, δεν θα εδεχόμην την τιμητικήν αυτήν διάκρισιν”.

Αν όμως ο Βάρναλης και ο Κατράκης ήταν δηλωμένοι κομμουνιστές, ο Δημήτρης Ψαθάς, κάθε άλλο παρά τέτοιος μπορούσε να χαρακτηριστεί. Ο κορυφαίος θεατρικός συγγραφέας, έγραφε ένα μνημειώδες χρονογράφημα στα “Νέα” της 4ης Ιανουαρίου του 1966, με τίτλο “Προς τον βασιλέα”. Ιδού μερικά αποσπάσματα, από την ανοιχτή επιστολή που είναι απολαυστικά γραμμένη στο ύφος, την ορθογραφία και το στυλ του βασιλικού διαγγέλματος:

“Δεν επρόφθασα, όμως, Μεγελειότατε να χαρώ τας ζωηράς εντυπώσεις και τα ελπίδας-ελπίδας ολόκληρου το Ελληνικού λαού-οπότε ακούω από ραδιοφώνου το πρωτοχρονιάτικο διάγγελμά Σας, το οποίον με άφησε κυριολεκτικά εμβρόντητον. Όλη η αγαθή εντύπωσις και όλαι αι ελπίδες μου κατέρρευσαν μπροστά εις το κείμενον εκείνο, του οποίου δεν γνωρίζω ποιος είναι ο συντάκτης.

Πίσω από τας γραμμάς του, ωστόσο, διαφαίνεται ο ίδιος συντάκτης των επιστολών της εκτροπής της 15ης Ιουλίου, αι οποίαι επροκάλεσαν σάλον εις την Ελλάδα, μετάβελαν εν μια νυκτί τον κ.Παπανδρέου εις είδωλον του λαού, εξήτμισαν μέγιστον μέρος της δημοτικότητας Σας και έφεραν εις τον τόπον το γνωστόν πολιτικόν αδιέξοδον…

… Απέραντος είναι η πικρία και η απογοήτευσις του Ελληνικού λαού, Μεγαλειότατε, διότι βλέπει ότι ο Θρόνος εξακολουθεί να έχη ολεθρίους συμβούλους, τόσον τυφλωμένους από το κομματικόν και ιδεολογικόν πάθος, ώστε να Σας θέλουν-εν ημέρα μάλιστα, Πρωτοχρονιάς- κήρυκα όχι της εθνικής ενότητας και της αγάπης αλλά και της πλέον στείρας μισαλλοδοξίας. Διότι όσα φοβερά περιλαμβάνονται εις το διάγγελμα τούτο, ούτε ο φανατικώτερος θεψρητικός του αντικομμουνισμού, ούτε καν οι φανατικώτεροι αρθρογράφοι της Άκρας Δεξιάς δεν έφθασαν ποτέ να γράψουν.

Εις το διάγγελμα, Μεγαλειότατε, δεν χρησιμοποιείται απλώς η φτηνή φράσις “κομμουνιστικόν μίασμα”, αλλά καλούνται οι εθνικόφρονες πολίται να κόψουν ακόμη και την καλημέραν από τους αριστερούς, ειδ’ άλλως καθίστανται … εχθροί της πατρίδος! Ο κομμουνισμός-λέει το διάγγελμα- μολύνει και καθιστά ανύποπτον εχθρόν της Πατρίδος πάντα ερχόμενον εις επαφήν με αυτόν, ΑΤΟΜΟΝ ή ομάδα, κάθε καλόν Έλληνα μη διαβλέποντα τον κίνδυνον.

Αλλά ποίος Έλλην εθνικόφρων δεν γνωρίζεται με κάποιον κομμουνιστήν; Ποιος δεν έχει κάποιαν γνωριμίαν;

Πρωτοφανές είναι το κείμενον του διαγγέλματος, Μεγαλειότατε. Όλοι οι αρχηγοί κρατών του πολιτισμένου κόσμου απηύθυναν προς τους λαούς των πρωτοχρονιάτικα διαγγέλματα -δεδηλωμένοι αντικομμουνισταί- αλλά κανείς δεν εκήρυξε το μίσος και τον διχασμόν, ούτε ο Ντε Γκωλ, ούτε ο καγκελλάριος Έρχαρτ, ούτε ο πρόεδρος της Ιταλικής Δημοκρατίας Σαραγκάτ, ούτε ο Πάπας, ούτε καν ο αυτοκράτωρ της χώρας του Ανατέλλοντος Ηλίου, Χιροχίτο. Αλλά ούτε και ο προστάτης και θείος ημών Τζόνσον της Αμερικής!”

Ενάντια στο διάγγελμα τάχθηκε σύσσωμος ο αντιπολιτευόμενος Τύπος της εποχής, ενώ ακόμη και η “Ελευθερία” του Π.Κόκκα, η οποία εξέφραζε τις απόψεις της κυβέρνησης των αποστατών μίλησε για μη πρέπον ύφος και διχαστικό λόγο, τον οποίο -ελέω συμψηφισμού- θέλησε να συγκρίνει με το αντίστοιχο μήνυμα του Γεωργίου Παπανδρέου.

Η “Αυγή πέρασε αμέσως στην επίθεση, με τίτλο «βασιλικό διάγγελμα μίσους» επισημαίνοντας το διχαστικό ύφος του μηνύματος και στις 6 Ιανουαρίου, σημειώνει ότι:

• Ο βασιλιάς εμφανίζεται ότι με τις αποφάσεις του προστατεύει τη γαλήνη και την τάξη
• Οι Έλληνες χωρίζονται σε “εθνικά κόμματα“ και σε “οργανωμένους εσωτερικούς εχθρούς του Έθνους”
• Ο βασιλιάς εμφανίζεται να καλεί σε αγώνα κατά του κομμουνισμού και να θεωρεί ότι μολύνεται και γίνεται εχθρός της πατρίδας κάθε άτομο ή ομάδα που έρχεται και σε απλή ακόμη επαφή με τον κομμουνισμό.

Η εφημερίδα της ΕΔΑ γράφει ακόμη ότι υπήρχε ένα αντίστοιχο πρωτοχρονιάτικο διάγγελμα στο οποίο “περιέρχονται ανάλογες ιδέες περί “τάξεως”, περί “εσωτερικού εχθρού”, περί “κομμουνισμού” κλπ, θυμίζοντας το τι έλεγε την πρωτοχρονιά του 1944 ο Γερμανός στρατιωτικός διοικητής της Ελλάδας: “Φρουρούμεν το ελληνικόν έδαφος. Ο Γερμανός στρατιώτης προστατεύει κατ’ άμεσον τρόπον την ύπαρξιν και την τάξιν του ελληνικού λαού και του ελληνικού κράτους εις τον αγώνα εναντίον του εξωτερικού και του εσωτερικού εχθρού”.

Δια τον λόγον αυτόν ο Γερμανός στρατιώτης προσδοκά ότι ο εθνικήν συνείδησιν έχων Έλλην, θα τεθή παρά το πλευρόν του εις τον αγώνα εναντίον του κοινού εχθρού: του Κομμουνισμού.

Ο βοηθών ημάς βοηθεί τον εαυτόν του. Ο αντιτιθέμενες προς ημάς θα εξοντωθή”.

Το “Βήμα” του Χρήστου Λαμπράκη, από την πλευρά του, βρίσκει την ευκαιρία να αποκαλύψει το ρόλο και τις προθέσεις της μοναρχίας σημειώνοντας: “Η αλήθεια είναι ότι η επέμβασις του Στέμματος δεν ήλθεν ως αποτέλεσμα «κινδύνων» και «περιπετειών», αλλά ότι οι «κίνδυνοι» και αι «περιπέτειαι» ήλθον ως αποτέλεσμα της επεμβάσεως του Στέμματος. Και ουδείς δύναται να γνωρίζη την στιγμήν αυτήν πού θα οδηγηθή η χώρα αν η εκτροπή συνεχισθή”

Σύμφωνα με “Τα Νέα”, το “βασιλικό διάγγελμα χαράσσει νέα – απαράδεκτα- ορόσημα στην πολιτική διάρθρωση της χώρας και εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για το μέλλον. Και τούτο γιατί το ανακτορικό κείμενο κρίνεται σαν απάντηση στο ερώτημα του Γεωργίου Παπανδρέου: «Ποίος κυβερνά, ο Βασιλεύς ή ο λαός;».Και η απάντησις είναι: «Κυβερνά ο Βασιλεύς».

Στο ίδιο πνεύμα και οι γελοιογράφοι που απέδιδαν το πνεύμα των ημερών με τον δικό τους ξεχωριστό τρόπο. Ο Φωκίων Δημητριάδης των «Νέων» προειδοποιεί όσους πολιτικούς δεν εναντιώθηκαν στο διάγγελμα (Στασινόπουλος, Κανελλόπουλος, Μαρκεζίνης) ότι πέφτουν στη φάκα του Βασιλέα

Σε πολιτικό επίπεδο το θέμα το Διάγγελμα φέρνει στη Βουλή η ΕΔΑ και η συζήτηση της 18^ης Ιανουαρίου, γίνεται συζήτηση για το αν θα έπρεπε η επερώτηση να προταχθεί στην ολομέλεια. Ο Ηλίας Ηλιού κατηγορεί τον βασιλιά για παραβίαση του πολιτεύματος και προειδοποιεί τους διαμαρτυρόμενους βουλευτές της Δεξιάς ότι ο φασισμός πρώτα επιτίθεται στον κομμουνισμό, αλλά στη συνέχεια καταλύει κάθε ελευθερία και πολιτική κοινοβουλευτική δύναμη. Ένα χρόνο αργότερα -με την επιβολή της απριλιανής δικτατορίας- θα δικαιωνόταν απόλυτα.

Η πρόταση της ΕΔΑ έγινε δεκτή από τη Βουλή, αλλά τελικά δεν συζητήθηκε ποτέ, αφού η κυβερνητική πλειοψηφία με διάφορα τεχνάσματα δεν το έφερε ποτέ στην ολομέλεια.

Η απαγόρευση του Θεοδωράκη από το ΕΙΡ

Μέσα σε αυτό το κλίμα έρχεται -στις 18 Ιανουαρίου -η είδηση ότι ο νέος διευθυντής του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας έδωσε εντολή να μην παίζονται τα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη και γενικώς να μην αναφέρεται καν το όνομά του. Αρχίζει μάλιστα η διαδικασία να σβηστούν οι μαγνητοταινίες με τη μουσική του Μίκη, που μόλις έχει ολοκληρώσει τη “Ρωμιοσύνη” αλλά και παρουσιάσει το “Μαουντχάουζεν” σε ποίηση του Ιάκωβου Καμπανέλη.

Ξεσπάει σάλος. Ο Θεοδωράκης δηλώνει πως “άρχισε η εφαρμογή του βασιλικού διαγγέλματος”, αλλά δεν κάθεται με σταυρωμένα τα χέρια. Στο μυαλό του έχει ωριμάσει η ιδέα για μεγάλες λαϊκές συναυλίες σε ανοιχτούς χώρους, στα γήπεδα όλης της Ελλάδας. Να βγει από τα θέατρα, παίζοντας τα τραγούδια του μπροστά σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο κοινό!

Στην Καισαριανή και στη Νέα Φιλαδέλφεια δεν πέφτει καρφίτσα, όπου γίνεται το ξεκίνημα, δεν πέφτει καρφίτσα. Ο Μίκης θα οργώσει όλη τη χώρα, από τον Έβρο, μέχρι την Κρήτη και παρά τα εμπόδια που ορθώνονται συχνά-πυκνά από τις τοπικές αρχές, οι νότες του σαρώνουν τις εξέδρες και σαγηνεύουν το πλήθος. Μαζί και τα έργα των σπουδαιότερων Ελλήνων ποιητών…

Είναι η πρώτη φορά που ο μεγάλος συνθέτης έρχεται σε επαφή με τις μάζες, μέσω της μουσικής του και ο όρος τέχνη για το λαό, παίρνει σάρκα και οστά σε εκείνες τις πρωτοποριακές περιοδείες.

Την ίδια ώρα ένα κύμα συμπαράστασης υπέρ του Θεοδωράκη και κατά του Ιδρύματος Ραδιοφωνίας, εξαπλώνεται μέρα με την μέρα. Θυμίζουμε ότι ακόμη δεν υπήρχε τηλεόραση και το (κρατικό) ραδιόφωνο παρέμενε το μοναδικό μέσο για ενημέρωση και ψυχαγωγία.

Ο Χρήστος Λεοντής, που συνεργάζεται με το ΕΙΡ, δηλώνει ότι αρνείται να υπακούσει στις εντολές και να μην παίξει τραγούδια του Μίκη και παραιτείται. Ο “νεαρός τραγουδοποιός” όπως τον αναφέρουν οι εφημερίδες της εποχής, Διονύσης Σαββόπουλος, λίγο πριν ξεκινήσει η συναυλία του στο θέατρο Αλάμπρα, μπροστά σε 2.000 θεατές, δηλώνει: “Τον Θεοδωράκη τον απαγόρευσαν κι εγώ δεν μπορώ να κάνω τίποτε άλλο παρά να φωνάξω και να τραγουδήσω!”

Ο Γιάννης Μαρκόπουλος δηλώνει απο την πλευρά του: “Τάσσομαι κατά της λογοκρισίας όσον αφορά το μουσικό έργο κάθε δημιουργού. Στην περίπτωση του ραδιοφώνου είναι γελοιοδέστατη ενέργεια και πρέπει να κάνει περήφανο τον Θεοδωράκη και τους ανθρώπους της τέχνηςκαι το λαό γενικά, γιατί αυτό φέρνει αντίθετο αποτέλεσμα. Προσωπαικά έχω μείνει κατάπληκτος από αυτή την ιστορία. Διότι το έργο του Θεοδωράκη είναι από τις πιο εκλεκτές ψυχαγωγίες για τον ελληνικό λαό”.

Η συμπαράταξη με Χατζιδάκι και Ξαρχάκο

Σύσσωμοι οι δημιουργοί, αλλά και οι άνθρωποι της τέχνης γενικότερα, με αφορμή την απαγόρευση του ΕΙΡ, έρχονται σε πλήρη αντιπαράθεση με την κυβέρνηση. Στις 27 Ιανουαρίου με κοινή τους επιστολή διαμαρτυρίας Μίκης Θεοδωράκης, Μάνος Χατζιδάκις και Σταύρος Ξαρχάκος, προκαλούν σεισμό. Οι δυο κορυφαίοι συνθέτες και ο “διάδοχος” τους, καταγγέλλουν την λογοκρισία και ανακοινώνουν ότι απαγορεύουν την εκτέλεση των έργων τους από το ραδιόφωνο και λοιπούς δημόσιους χώρους (κέντρα διασκέδασης, τζουκ-μποξ κλπ

Οι μεταξικοί νόμοι περι λογοκρισίας που είχαν τροποποιηθεί επί κατοχής, βρίσκονται ακόμη εν ισχύ και η επιστολή των τριών στοχεύει κατευθείαν στην καρδιά του “τέρατος”. Δεν υπήρχε τραγούδι που να μην πήγαινε στην επιτροπή λογοκρισίας, η οποία πετσόκοβε κατά το δοκούν τους … επικίνδυνους στίχους.

Ακόμη και το “κάτω οι Γερμανοί” στο ιστορικό “Σαββατόβραδο στην Καισαριανή” που είχε γράψει ο Λευτέρης Παπαδόπουλος (και μελοποιήσει ο Στ.Ξαρχάκος) ενοχλούσε τους λογοκριτές που άφησαν εκτός δίσκου το τετράστιχο “Γνώριζες τα βήματα, ξέκρινα τους ήχους και μπογιές’ τοιμάζαμε με σβηστή φωνή, τις βραδιές συνθήματα γράφαμε στους τοίχους, πέφταμε, φωνάζαμε, “κάτω οι Γερμανοί”…

Το “Παραμύθι χωρίς όνομα” του Χατζιδάκι κατακρεουργείται, αφού οι στίχοι του Ιάκωβου Καμπανέλη “Βαριά του’ ρχόταν η δουλειά, κι ήταν τα ζώα του αργά, καλό ανθρωπάκι. Από το βράδυ ως το πρωί, κάλλιο είχε μάσα και πιοτί, κι ένα υπνάκι, καλό ανθρωπάκι” θεωρήθηκαν ότι “φωτογράφιζαν” τον βασιλιά.

Μαχαίρι είδε να πέφτει στο “Φορτηγό” και ο Διονύσης Σαββόπουλος. Στο “Βιετνάμ” τροποποίησε τον στίχο “τα αεροπλάνα αν δεν έκαιγαν καλύβια” σε “η βροχούλα αν δεν έκαιγε καλύβια”. Και φυσικά στο “ήλιε-ήλιε αρχηγέ” έφυγαν τα τελείως ανατρεπτικά “ήλιε-ήλιε σε ρωτώ, το ποτήρι αν ξεχειλίσει, τι θα γίνει τ’ αφετνικό. Μέρα μ΄ ήλιο σαν κι αυτόν, αλίμονο στο αφεντικό”.

Οι τρεις κορυφαίοι συνθέτες βρίσκουν την ευκαιρία με την επιστολή τους να ενεργοποιήσουν τα αντανακλαστικά της κοινωνίας σημειώνοντας: “Φανερώνουμε για όσους τυχόν δεν γνωρίζουν. Υπάρχει λογοκρισία για κάθε τραγούδι που κυκλοφορεί, ενώ δεν υπάρχει ούτε για τα βιβλία, ούτε για το θέατρο, όπου ο εισαγγελεύς επεμβαίνει αυτεπαγγέλτως, φρουρός ηθών, νόμου και τάξεως.

Επίσης φανερώνουμε πως η λογοκρισία αυτό λογοκρίνει στίχους και μουσική και εισπράττει πενηντάδραχμο για κάθε τραγούδι.

Φανερώνουμε ότι εμείς οι τρεις ουδέποτε στείλαμε πραγματικά μουσική μας, αλλά αναθέταμε σε γραμματείς της εταιρίας μας, που απέστελλαν μουσική, που δεν έλεγε τίποτε. Νότετε τυχαίες στο πεντάγραμμο! Και εγίνοντο δεκτά! Παράλληλα ενεργούσαμε για την κατάργησή της.

Τελευταία αυτή η περίφημη λογοκρισία έφτασε στο σημείο να κόβη τραγούδια για να περιφρουρήση το αισθητήριο του ελληνικού λαού, ενώ άφηνε να περνούν τραγούδια σαν “Τον Κένεντι τον φάγανε οι άτιμοι” και σαν το “Εγώ δεν είμαι σαν τους Μπητλς”.

Αποφασίζουμε και οι τρεις να σταματήσουμε κάθε δραστηριότητα μας στον τομέα των τραγουδιών να απαγορεύσουμε την εκτέλεση και μετάδοση σε δημόσιους χώρους (ραδιόφωνο, ηλεκτρόφωνο, κέντρα) κάθε λογοκριμένου ή όχι τραγουδιού μας. Σταματάμε την έκδοση των δίδκων, χωρίς φυσικά να σταματήσουμε να συνθέτουμε και να ηχογραφούμε στο εξωτερικό, όπου καμιά λογοκρισία δεν μπορεί ούτε διανοείται να μας εμποδίση.

Αυτά, ως τη στιγμή που οποιαδήποτε κυβέρνησι, θα αποφασίση να απαλλάξη τον τόπο από ένα αισχρό, ηλίθιο και ανελεύθερο μέτρο”.

Η συμπαράταξη των κάθε άλλο παρά … αριστερών πεποιθήσεων, Μάνου Χατζιδάκι και Σταύρου Ξαρχάκου με τον Μίκη, προκαλεί αμηχανία στην κυβέρνηση. Ο υφυπουργός προεδρίας Δημήτρης Γεωργίου στην δικαιοδοσία του οποίου ανήκει η ευθύνη της λογοκρισίας, θεωρεί ότι “δεν επέδειξαν την απαιτούμενην σωφροσύνην και έσπευσαν να παρακολουθήσουν τον κ. Θεοδωράκην, διά τον οποίον ο θόρυβος είναι τόσον προσφιλής, οσάκις μάλιστα στρέφεται εναντίον οιασδήποτε κρατικής υπηρεσίας” και υπερασπίστηκε του κατοχικού νόμου, τονίζοντας ότι συνάδει με το σύνταγμα, ενώ η επιτροπή λογοκρισίας ουδέποτε ήσκησε καλλιτεχνικόν έλεγχον, η δε κρίσις της αποβλέπει εις το να προλαμβάνεται η κυκλοφορία στίχων στρεφομένων κατά της θρησκείας, της δημοσίας αιδούς, της εθνικής ασφαλείας και των γνησίων ελληνικών ηθών και εθίμων

Η εφημερίδα “Εμπρός” έψεξε τον Μάνο Χατζιδάκι επειδή είχε βάλει την υπογραφή του κάτω από ένα μανιφέστο “καθαρώς κομμουνιστικού ύφους και περιεχομένου”!

Την απάντηση την πήρε από τον ίδιο τον Μάνο, όταν στη συνέντευξη Τύπου που παραχώρησαν οι τρεις συνθέτες αποκάλυψε ότι η πρωτοβουλία για την σύμπραξη ήταν δική του: “Εγώ κάλεσα τον κ.Θεοδωράκη και τον κ. Ξαρχάκο διότι μόνο μαζί με αυτούς τους ξεχωριστούς συνθέτες θα είχε ισχύ η αντίδρασίς μου. Και χαίρομαι που τους βρήκα απολύτους σύμφωνους και πρόθυμους εις συμπαράστασιν” είπε προσθέτοντας: “Και σε μένα έγινε λογοκρισία. Εσταμάτησαν το δίκο “παραμύθι χωρίς όνομα” διότι τάχα “είχε αντιβασιλικόν περιεχόμενον”. Και είναι εις όλους γνωστά τα φρονήματα μου και οι πολιτικές μου πεποιθήσεις. Απαγορεύουν ποιήματα του Νίκου Γκάτσου με μουσική μου απο τον κύκλο “Μυθολογία” επειδή λένε ότι προτρέπει εις έγκλημα! Ο Θεός να βάλει το χέρι του”.

Το μόνο σίγουρο ήταν ότι ούτε ο Χατζιδάκις, ούτε ο Ξαρχάκος, φοβόντουσαν να … μολυνθούν από τον κομμουνιστή Μίκη Θεοδωράκη, όπως πριν από λίγες μέρες συμβούλευε τους Έλληνες, ο Κωνσταντίνος. Ουσιαστικά το βασιλικό διάγγελμα ακυρωνόταν στην πράξη…

Οι τρεις συνθέτες έγιναν οκτώ, αφού άλλοι πέντε (Χρήστος Λεοντής, Μάνος Λοΐζος, Γιάννης Μαρκόπουλος, Νίκος Μαμαγκάκης και Γρηγόρης Μπιθικώτσης) συντάσσονται μαζί τους, ακολουθεί το σύνολο των ενεργών δημιουργών στο έντεχνο και λαϊκό τραγούδι. Στέλνουν εξώδικο στο ΕΙΡ ενώ επισκέπτονται τα Γραφεία της εταιρείας πνευματικής ιδιοκτησίας, ώστε να εφαρμοστεί η απόφαση τους για μη μετάδοση των τραγουδιών τους. Αποχωρούν, επιβιβαζόμενοι στην Citroen του Μίκη και χαμογελούν σε μια ιστορική φωτογραφία…

Ο αγώνας εναντίον της λογοκρισίας συνεχίστηκε μέχρι να έρθει η χούντα και να κάνει τα πράγματα ακόμη πιο κωμικοτραγικά. Οι τρεις συνθέτες, πιστοί σε όσα είχαν εξαγγείλει, κυκλοφόρησαν σε δίσκους όλα τα έργα που είχαν συνθέσει από το 1966, μετά την πτώση των Απριλιανών.

Και δυο … αριστουργήματα

Ποια ήταν όμως τα αριστουργήματα που, σύμφωνα με την επιστολή των τριών συνθετών, επέτρεψε η επιτροπή λογοκρισίας, ενώ πετσόκοβε Γκάτσο, Καμπανέλη και Σαββόπουλο

Ο τίτλος “Τον Κένεντι τον φάγανε οι άτιμοι” δεν ανιχνεύεται πουθενά. Ίσως να εννοούν το “Κένεντυ” (σκοτείνιασαν οι ουρανοί) σε μουσική Μπάμπη Μπακάλη και στίχους, είτε το πιστεύετε, είτε όχι, του εμβληματικού Κώστα Βίρβου.

Τραγουδάει ο Πέτρος Αναγνωστάκης, εκφράζοντας τον πόνο ολόκληρου του πλανήτη και δη της … Ελλάδας για τη δολοφονία του Αμερικανού προέδρου: “Σε κλάψαν η γυναίκα σου, και τα ορφανά παιδιά σου. Σε κλαίνε κι όλοι οι λαοί, που σ’ είχαν για καμάρι, μα στην Ελλάδα πιο πολύ, γιατί ήσουν παληκάρι”

Ιδού η εκτέλεση (στην κυριολεξία):

Το “Εγώ δεν είμαι σαν τους Μπητλς” (ορθογραφία της εποχής) είναι ένα έπος του Βαγγέλη Περπινιάδη (σε στίχους Δημήτρη Γκούτη) όπου το μεγάλο ερωτηματικό είναι αν στην εισαγωγή, η ιαχή είναι Μπιτλς (τρις) ή Μπιλτλς. Τα μάτια μας είχε ανοίξει πριν μερικά χρόνια ο ειδικός σε τέτοια θέματα Κώστας Μανιάτης

Η αλήθεια είναι ότι ο στιχουργός είχε μεγάλη έπνευση γράφοντας

“Εγώ δεν είμαι τραλαλά, κορίτσι μου, όπως οι τέσσερις οι Μπητλς, θέλω ντύσιμο, εμφανίσιμο και όχι περούκες σαν τους Μπητλς” (η Μπλιτλς, ή μήπως Μπιλτς;)

Πηγές: “Αυγή”, “Επιθεώρηση Τέχνης”, Liberation Popular