ΠΟΣΟ ΔΙΚΟ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ ΤΕΛΙΚΑ ΕΝΑ ΕΡΓΟ ΠΟΥ ΦΤΙΑΞΑΜΕ ΜΕ AI;
Την ώρα που το ChatGPT έχει μπει για τα καλά στις ζωές μας, αναδύονται ερωτήματα γύρω από τη δημιουργία και τα πνευματικά δικαιώματα μέσα σε ένα ψηφιακό πεδίο που δεν έχει ρυθμιστεί νομικά. Οι συζητήσεις στο 4ο Athens Fashion Film Festival.
Πόσο “δικό μας” είναι ένα έργο που φτιάξαμε με ένα πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης; Πόσο περιορίζει ή διευρύνει τους καλλιτεχνικούς ορίζοντες η χρήση των αλγορίθμων; Πόση λογοκρισία μπορούν να επιβάλουν στην τέχνη οι “μηχανές”;
Το πάνελ “art-istic OR art-ificial: A.I. in Human Creativity” που έλαβε χώρα στο πλαίσιο του τέταρτου κατά σειρά Athens Fashion Film Festival, προσπάθησε να ιχνηλατήσει το παρόν, αλλά κυρίως το μέλλον της χρήσης του AI στην καλλιτεχνική παραγωγικότητα και δη, στη μόδα.
Η εικαστικός Κυριακή Γονή, η σχεδιάστρια Ορσαλία Παρθένη και ο καθηγητής Πολυτεχνείου Γιώργος Στάμου, υπό τον συντονισμό της Κατερίνας Ανέστη, ανέπτυξαν έναν πολύ ενδιαφέροντα διάλογο στο γεμάτο αμφιθέατρο του Ωδείου Αθηνών, με την προσέλευση του κοινού να καταδεικνύει το ενδιαφέρον του κόσμου γύρω από το όλο ζήτημα. “Art-istic OR Art-ificial?” ήταν άλλωστε και το κεντρικό θέμα του φεστιβάλ στο οποίο πρωταγωνίστησαν η μόδα, ο κινηματογράφος, οι συζητήσεις, τα gatherings, και φυσικά η τεχνητή νοημοσύνη στην ανθρώπινη δημιουργικότητα.
Η ιδρύτρια και Καλλιτεχνική Διευθύντρια του Athens Fashion Film Festival, Νικόλ Αλεξανδροπούλου αναφέρει σχετικά, στο Magazine:
Για την ιδρύτρια και Καλλιτεχνική Διευθύντρια του Athens Fashion Film Festival, Νικόλ Αλεξανδροπούλου, το AI μπορεί να είναι “ευχή” αλλά και δυστοπία. Όπως λέει στο Magazine, η τεχνητή νοημοσύνη θα είναι παρούσα στο επόμενο ντοκιμαντέρ της.
“Τα τελευταία δύο χρόνια ασχολήθηκα με ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο “Τεχνητή Νοημοσύνη και Ορθοδοξία” το οποίο και θα παρουσιαστεί τον Σεπτέμβριο. Έτσι είχα την ευκαιρία να μπω στη χρήση του AI και να εστιάσω στα προβλήματα, τους φόβους, τα ζητήματα γύρω από την πραγματικότητά του. Παράλληλα είχα πρόσφατα εντοπίσει στον κινηματογράφο τη χρήση του AI ως προς το target γκρουπ στο οποίο μπορείς να αναφερθείς, ως προς το να προβλέψεις τις πωλήσεις και τον τρόπο που μπορείς να προωθήσεις μια ταινία κλπ. Τα εργαλεία κοινώς είναι ήδη πολλά γύρω από τον κινηματογράφο και ήμουν σίγουρη πως το ίδιο θα γινόταν και στη μόδα. Τα τελευταία δύο χρόνια επίσης, το virtual και το AI κομμάτι αναπτύχθηκαν πολύ και στη μόδα εξαιτίας της πανδημίας και των lockdowns, ενώ το ίδιο ισχύει και για το ζήτημα της βιωσιμότητας. Θα έλεγα πως το AI βοηθάει τον δημιουργό τόσο στον σχεδιασμό όσο και στην πρόβλεψη γύρω από την εμπορική διάσταση, το marketing. Πρακτικά μπορείς να μειώσεις το waste στην παραγωγή και να συμπτυχθεί ο χρόνος δημιουργίας. Ένα άλλο κέρδος είναι πως το AI μπορεί να προσφέρει εναλλακτικές που σε πρώτο χρόνο ο δημιουργός δεν έχει σκεφτεί”, αναφέρει η Ν. Αλεξανδροπούλου.
Σχολιάζοντας το πάνελ που παρακολουθήσαμε στο Αμφιθέατρο Ι.Δεσποτόπουλος του Ωδείου Αθηνών, λέει:
“Μέσα από το πάνελ που διοργανώθηκε στο φεστιβάλ μας, κατάλαβα πως το κοινό ενδιαφέρεται πολύ για την νέα αυτή πραγματικότητα. Αυτό που απασχόλησε περισσότερο είναι το πώς το AI μπορεί να είναι τελικά ένα εργαλείο που θα στηρίξει την ανθρώπινη δημιουργικότητα ελπίζοντας, πως δεν θα την αντικαταστήσει. Από τη μια θέλαμε να δούμε την πρακτική διάσταση μέσα από το workshop που στήθηκε με τους φοιτητές, και από την άλλη εξετάσαμε στο πάνελ τους φόβους και τις προβληματικές γύρω από το όλο ζήτημα, αλλά και την ηθική ως προς την αντιμετώπισή του. Ένας φόβος πράγματι είναι το να χάσει κανείς τη δημιουργικότητά του μέσα στην πολυπλοκότητα της μηχανής, ενώ ερώτημα είναι και το σε ποιον ανήκει τελικά ένα έργο που έγινε με AI. Αν ανήκει στη μηχανή ή τον δημιουργό. Θέματα σαν αυτά τέθηκαν επί τάπητος με πολύ έντονο ενδιαφέρον από τον κόσμο. Θέλησή μας είναι να εμβαθύνουμε και του χρόνου, όπως άλλωστε κάνουμε κάθε χρόνο στο συγκεκριμένο φεστιβάλ. Εν προκειμένω άλλωστε μιλάμε για πράγματα που εξελίσσονται”.
Η “ματιά” του καλλιτέχνη θα είναι πάντα δεδομένη
Ως προς την προσωπική της εμπειρία γύρω από την τεχνητή νοημοσύνη, σημειώνει: “Προσωπικά έχω χρησιμοποιήσει εργαλείο AI σε μια συνέντευξή μου, συγκεκριμένα δούλεψα με το ChatGPT. Επίσης, θα στήσω ένα σενάριο με ChatGPT για να δω τα αποτελέσματα, μέσα από τα prompts που θα θέσω. Το τελικό αποτέλεσμα είναι ένα πείραμα. Προσωπική μου αίσθηση είναι πως η μηχανή θα επικρατήσει ως πραγματικότητα στη δημιουργία, ωστόσο επειδή η ίδια η δημιουργία έχει ανάγκη την ενσυναίσθηση και το βίωμα, η “ματιά” του καλλιτέχνη θα είναι πάντα δεδομένη”.
AI χωρίς γυμνό
Για τον καθηγητή της Σχολής Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου και Διευθυντή του Εργαστηρίου Συστημάτων Τεχνητής Νοημοσύνης και Μάθησης, Γιώργο Στάμου, στο AI θα μπορούσε να πει κανείς πως εντοπίζεται για την ώρα ένας “ιμπεριαλισμός”. Ιμπεριαλισμός και μεροληψία, όπως σημείωσε, μιας και για την ώρα η μηχανή δεν υποστηρίζει γλώσσες όπως τα ελληνικά, ενώ επεξεργάζεται μόνο “λευκά μοντέλα”, ως προς τον σχεδιασμό στη μόδα. Οι φοιτητές που συμμετείχαν στο workshop και δημιούργησαν έργα τους στο “χέρι” αλλά και με προγράμματα όπως το DALL-E, δήλωσαν πως το AI προσφέρει “ταχύτητα, ευκολία χρήσης και ποικιλία ιδεών”. Τόνισαν δε, πως ο “καλλιτέχνης εξακολουθεί να έχει τον πρώτο λόγο” καθώς αυτός είναι που ορίζει τις παραμέτρους, πάνω στις οποίες θα “πατήσει” το σύστημα.
Όπως τόνισε ο Γιώργος Στάμου, πράγματι το “ΑΙ δεν είναι δημιουργία, είναι παραγωγή – εκτέλεση”. Συμπλήρωσε πως “ζήτημα ανακύπτει με τα πνευματικά δικαιώματα και την καταχώρηση τους, και την ηθική διάσταση του όλου πράγματος. Αν επιλέξεις μια λέξη που θεωρείται “προσβλητική”, το σύστημα σε πετάει έξω. Σε κάποια prompts λέξεις όπως “naked” σε πετάνε έξω σε ένα πλαίσιο αυτολογοκρισίας. Τα όρια στο τι θεωρείται ηθικό και τι όχι, είναι εντελώς θολά”.
Κατά τον καθηγητή, “μια θετική χρήση θα ήταν η οπτική αποκατάσταση έργων που έχουν μείνει μισά ή καταστράφηκαν. Ωστόσο εδώ μπαίνει ζήτημα πνευματικών δικαιωμάτων”.
Ένα έργο του Πικάσο που δεν ανήκει σε κανέναν
Σε αυτό το σημείο οι ομιλητές στάθηκαν στην ανακάλυψη ενός κρυμμένου έργου κάτω από διάσημο πίνακα του Πικάσο. Συγκεκριμένα, κάτω από τον πίνακα “La Misereuse Accroupie”, με τη χρήση της προηγμένης τεχνολογίας ανακαλύψθηκε κρυμμένο ένα δεύτερο έργο που καμία σχέση δεν έχει σε ύφος με αυτό που είναι ορατό. Η ομάδα που δούλεψε με το έργο χρησιμοποίησε μια νέα τεχνική σάρωσης που έφερε στο “φως” ένα τοπίο της Βαρκελώνης, το οποίο αποκαλύπτει για τους ιστορικούς τέχνης πολλά για το πώς δούλευε ο διάσημος Ισπανός ζωγράφος.
Το έργο “La Misereuse Accroupie” ανήκει στην περίφημη μπλε περίοδο του Πικάσο, αλλά αυτό που υπήρχε αρχικά στον καμβά μάλλον ανήκει σε κάποιον μαθητευόμενο του ζωγράφου. Και εδώ γεννάται το ερώτημα. Κατά την αποκατάσταση – ανακάλυψη του κρυμμένου έργου, σε ποιον ανήκει το τελικό αποτέλεσμα; Στον μαθητή του Πικάσο, στον ίδιο τον Πικάσο, στους ερευνητές ή στη μηχανή;
“Η εταιρεία open AI προβλέπει πως οτιδήποτε παράγεται μέσα από τα προγράμματά της, ανήκει σε αυτή. Ουσιαστικά, διατηρεί τα δικαιώματα επί πωλήσεων έργων που έγιναν με τα εργαλεία της”, ανέφερε ο κ. Στάμου.
Για την εικαστικό Κυριακή Γονή, “όταν μπαίνει ο όρος “in style of”, τίθεται ζήτημα μη ρύθμισης δικαιωμάτων”. Οι ομιλητές παρατήρησαν ακόμη πως αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει νομολογία και κώδικας δεοντολογίας γύρω από το AI στην τέχνη και τη μόδα.
“Χρειάζεται ρυθμιστικό πλαίσιο. Ο όρος της “αντιγραφής” έχει τροποποιηθεί. Στο ΑΙ δεν υπάρχει αντιγραφή γιατί τίποτα δεν μοιάζει ακριβώς με κάτι άλλο. Χρειάζεται και ένα σύνολο νομολογίας που να τα ρυθμίζει αυτά” δήλωσε ο κ. Στάμου. “Οι βασικές αρχές υπάρχουν από την ΕΕ, αλλά οι χώρες μέλη πρέπει να προχωρήσουν σε νομοθεσίες”.
Για την Ορσαλία Παρθένη που βρίσκεται στο τιμόνι του οίκου Parthenis, “το ίδιο το εργαλείο μπορεί να επηρεάσει την κοινή γνώμη. Υπό μια έννοια λειτουργεί ως ρυθμιστής και ίσως αυτό να είναι η δυστοπική πλευρά όσων συζητάμε. Η δημιουργία πρέπει να προϋποθέτει ανεξαρτησία. Τελικά όμως πόσο διαφέρεις όταν χρησιμοποιείς τη μηχανή; Τι σημαίνει πλέον “original”; Αυτά είναι νέα ερωτήματα που γεννώνται. Σε κάθε περίπτωση το AI είναι ένα εργαλείο που παρέχει μια φουτουριστική εικόνα για το μέλλον και ένα projection σχετικά με τις τάσεις γύρω από την κερδοφορία. Υπό αυτή την έννοια είναι κάτι το θετικό για τον δημιουργό. Ωστόσο, εδώ ερχόμαστε μπροστά από ένα άλλο ζήτημα: Το αν δηλαδή η πολλή ποικιλία, μας φέρει τελικά σε ομογενοποίηση. Αυτά θα τα απαντήσουμε σταδιακά”.
Αν ο άνθρωπος φύγει από το βίωμα, η ποικιλομορφία θα εξαφανιστεί, οι μηχανές θα φέρουν την ομογενοποίηση
Από τη δική της πλευρά η Κυριακή Γονή τόνισε πως “όσο συρρικνώνεται η είσοδος δεδομένων, τόσο θα είναι περιορισμένη και η έξοδος. Αν έχουμε ρυθμιστικά πλαίσια και αν μέσα από τέτοιες συζητήσεις διεκδικήσουμε και αποκτήσουμε μια ποικιλομορφία, τότε τα πράγματα είναι αισιόδοξα”.
“Δυστυχώς τα δεδομένα τα διακρατούν κάποιες εταιρείες ως ολιγοπώλιο”, δήλωσε ο κ. Στάμου. “Αυτά τα δεδομένα πρέπει να γυρίσουν στον πολίτη. Πρώτα λοιπόν πρέπει να διεκδικήσουμε την κυριότητα των δεδομένων που μας ανήκουν και μετά να δούμε και την μεροληψία. Μιλάμε πάλι δηλαδή για τα μονοπώλια στο big data”, είπε, σημειώνοντας ωστόσο: “Η ποικιλία στον δημιουργό προέρχεται από τη ζωή του και το συναίσθημα. Αν για παράδειγμα πάει στην Αφρική και δει και αισθανθεί κάτι, θα έχει το βίωμα για να αναδυθεί κάτι σχετικό στη δημιουργία του, όταν έρθει η ώρα. Αυτό προκαλεί την ποικιλομορφία στην τέχνη και πρέπει να δούμε αν μπορούμε να περιμένουμε κάτι τέτοιο από μια μηχανή. Αν βέβαια ο άνθρωπος φύγει από το βίωμα, η ποικιλομορφία θα εξαφανιστεί, οι μηχανές θα φέρουν την ομογενοποίηση. Δηλαδή, ο καλλιτέχνης με το βίωμα του πρέπει να ορίζει το πώς θα λειτουργεί η μηχανή και όχι το ανάποδο”.
“Με τον καιρό τα prompts προσαρμόζονται και μαθαίνουν και θα δίνουν άλλες απαντήσεις. Το ζήτημα είναι πως η κυριότητά τους ανήκει στις εταιρείες”, κατέληξε ο κ. Στάμου, αφήνοντας ανοιχτές “πόρτες” για περισσότερες συζητήσεις και προβληματισμούς, γύρω από ένα ζήτημα που έχουμε βρει ήδη, μπροστά μας.
Με τα θετικά του, και τα αρνητικά του.
