ΑΚΟΥΣΤΕ ΤΗΝ ΑΓΑΠΗ ΣΤΟ ΕΜΣΤ
Μία περιήγηση στην έκθεση "Modern Love. H αγάπη στα χρόνια της ψυχρής οικειότητας” στο ΕΜΣΤ.
Μία έκθεση για την αγάπη. Για το βασικό κινητήριο αυτό συναίσθημα που τη σύγχρονη εποχή περνά τη δική του “κρίση” μέσα από το τεχνολογικό πρίσμα, τα dating apps και τα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης.
Ο τίτλος της εξαιρετικά εύστοχος: “Modern Love. H αγάπη στα χρόνια της ψυχρής οικειότητας”. Γιατί τι άλλο παρά ψυχρή μπορεί να είναι η οθόνη ενός υπολογιστή, ενός τάμπλετ ή ενός κινητού; Και είναι εξαιρετικά σημαντικό το γεγονός πως η έκθεση αυτή είναι η νέα μεγάλη ομαδική έκθεση του ΕΜΣΤ με την οποία ξεκινά ο χειμερινός-εαρινός εκθεσιακός κύκλος του Μουσείου. Μία έκθεση – που δανείζεται τον υπότιτλό της από το βιβλίο της Eva Illouz, Cold Intimacies: The Making of Emotional Capitalism, που αναλύει πώς οι σύγχρονες στενές, οικείες σχέσεις καθορίζονται όλο και περισσότερο από οικονομικά και πολιτικά μοντέλα διαπραγμάτευσης και ανταλλαγής- για την αγάπη και τους στενούς ανθρώπινους δεσμούς στα χρόνια του ύστερου καπιταλισμού, της παγκοσμιοποίησης, της ψηφιακής διασύνδεσης και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
“Την έκθεση αυτή την είχα στο μυαλό μου περισσότερο από 10 χρόνια. Πάντα ήθελα να κάνω μία έκθεση για την αγάπη. Μου έλεγαν πως θα είναι ντεμοντέ. Η αγάπη είναι όμως ένα κινητήριο συναίσθημα. Και ήθελα πολύ να θίξω πως στον χώρο της Τέχνης κοιτάμε με σνομπισμό τα θέματα της αγάπης” είπε χαρακτηριστικά στη συνέντευξη Τύπου η καλλιτεχνική διευθύντρια του ΕΜΣΤ και επιμελήτρια της παρούσας έκθεσης, Κατερίνα Γρέγου.
Μία ηρωίδα μητέρα, δύο σώματα και έδαφος… νυχτερινό
Η έκθεση -στην οποία συμμετέχουν 24 καλλιτέχνες από 14 χώρες- λαμβάνει χώρο στο -1 του ΕΜΣΤ και πραγματικά εντυπωσιάζει. Εμείς θα σταθούμε στα έργα που μας έκαναν μεγαλύτερη εντύπωση.
Στην είσοδο δεσπόζει το έργο του Peter Puklus The Hero Mother: How to Build a House (Η ηρωίδα μητέρα: Πώς να χτίσεις ένα σπίτι), μια εγκατάσταση που περιλαμβάνει γλυπτικά, φωτογραφικά και παραστασιακά/επιτελεστικά στοιχεία, πλούσια σε μεταφορές, αλληγορίες και χιούμορ. Το Hero Mother αποδομεί τα σύμβολα της σύγχρονης, ετεροφυλόφιλης ζωής, ανακατασκευάζει και αμφισβητεί τις δυναμικές και τα στερεότυπα που αφορούν το κοινωνικό φύλο και τους ρόλους εντός της παραδοσιακής, ετερόφυλης οικογενειακής δομής: τον αρρενωπό και αρχιμάστορα pater familias που είναι προορισμένος να παρέχει και την ηρωική μητέρα που είναι μούσα και αρχετυπική φροντίστρια/τροφός.
Δίπλα το έργο της Hannah Toticki “Framing Presence”, ένα γλυπτό-έπιπλο σχεδιασμένο για δύο σώματα που κάθονται το ένα απέναντι στο άλλο. Το έργο παραπέμπει στον τρόπο με τον οποίον αντιλαμβανόμαστε πλέον την πραγματικότητα, ως ένα μόνιμο παραλληλόγραμμο, δηλαδή την οθόνη μας μέσα από την οποία διαμεσολαβείται όλο και περισσότερο η σχέση μας με τον άλλον.
Λίγο πιο κάτω συναντάμε το έργο- βίντεο Night Soil – Economy of Love (Νυχτερινό έδαφος –Οικονομία της αγάπης) που εστιάζει σε ένα κίνημα σεξεργατριών του Μπρούκλιν οι οποίες βλέπουν τη δουλειά τους ως έναν τρόπο για να διεκδικήσουν οι γυναίκες ισχύ σε μια ζώνη απόλαυσης που ανδροκρατείται. Το Melanie Bonajo διερευνά με το έργο του ζητήματα που αφορούν την queer ταυτότητα, την κοινότητα, την ισότητα και τις πολιτικές του σώματος. Παιγνιώδης, αισθησιακή, εμπνευσμένη από τον φεμινισμό και τα ελευθεριακά κινήματα της δεκαετίας του 60, η ζωηρή ερωτική εικονογραφία της ταινίας μιλά για τη «σοφία της θηλυκότητας» και αποκαλύπτει τις προσδοκίες που περιβάλλουν τους ρόλους των φύλων.
Μία σύγχρονη σπουδή στην αγάπη
Περπατώντας στον τεράστιο εκθεσιακό χώρο του -1 μπορεί κάποιος να νιώσει πως τελικά η έκθεση αυτή είναι μία σπουδή στη σύγχρονη έννοια της αγάπης. Και γίνεται αισθητό πως η διαπλοκή της πραγματικότητας, του εικονικού και της φαντασίας, δημιουργεί πολύπλοκες ψυχολογικές και διαπροσωπικές καταστάσεις και εμπλοκές. Και ναι, το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν, από τη μία, διευκολύνει την έκφραση διαφορετικών ταυτοτήτων και εναλλακτικών τρόπων ύπαρξης και κατασκευής του εαυτού, ωστόσο από την άλλη, παίζουν επιβαρυντικό ρόλο στην καλλιέργεια παθολογιών, όπως ο ναρκισσισμός, η εμμονή αυτοπροβολής, η ψηφιακή εξάρτηση και η εμπορευματοποίηση του συναισθήματος.
Ζεστασιά, ψηφιακοί βοηθοί και σεξεργάτριες
Εντυπωσιακό το έργο της Laura Cemin στο βάθος του διαδρόμου. Δύο σώματα αγκαλιάζονται, νιώθει το καθένα τον εσωτερικό ρυθμό του άλλου. Μια αίσθηση θερμότητας, διαφορετική από άγγιγμα σε άγγιγμα, από σώμα σε σώμα. Στην απαρχή του έργου In Between. The warmth (Ανάμεσα. Η ζεστασιά) βρίσκεται μια δράση που έκανε η Laura Cemin το 2017. Αγκάλιασε τους κοντινούς ανθρώπους στη ζωή της, προκειμένου να ξεπεράσει την δυσφορία που ένιωθε από παιδί με την εγγύτητα και να αποκαταστήσει μια σωματική σχέση μαζί τους. Κάθε αγκαλιά κρατούσε δέκα δευτερόλεπτα όσο το χρονόμετρο της φωτογραφικής μηχανής που το κατέγραφε. Η αίσθηση του κάθε σώματος, η υφή και η θερμοκρασία του, ανακαλούσε στην καλλιτέχνιδα και από ένα διαφορετικό υλικό, το οποίο εκτίθεται πλάι στις φωτογραφίες. Η στατικότητα της φωτογραφίας δίνει στο σύμπλεγμα των σωμάτων γλυπτική διάσταση. Το 2020, μετά την άρση του πρώτου lockdown, η Cemin, με το που κατάφερε να ξαναδεί τους φίλους και την οικογένειά της, επανέλαβε τη διαδικασία. Πια η επιθυμία για εγγύτητα είχε γίνει οικουμενικό αίτημα.
Σε ένα ξεχωριστό δωμάτιο δεσπόζει η εντυπωσιακή εγκατάσταση I Don’t Know You, So I Can’t Love You (Δεν σε ξέρω κι έτσι δεν μπορώ να σε αγαπήσω) αποτελείται από ήχο και φωτογραφίες. Επίκεντρό της είναι η αισθηματική συνομιλία μεταξύ δύο έξυπνων ψηφιακών βοηθών (γνωστών και ως φωνητικών βοηθών), εξατομικευμένων λογισμικών με τα οποία αλληλεπιδρά ο χρήστης (π.χ. η Alexa). Η Marge Monko στοχάζεται την αγάπη στην ψηφιακή εποχή και διερευνά τη δυνατότητα δημιουργίας ενός συναισθηματικού δεσμού μόνο μέσω κειμενικών ή ακουστικών αλληλεπιδράσεων.
Το μεγαλύτερο βίντεο του ΕΜΣΤ είναι αυτό της Candice Breitz, το “TLDR” (2017). Το έργο – που προέκυψε από συνεντεύξεις και εργαστήρια που πραγματοποίησε η Candice Breitz στο Κέιπ Τάουν με μια κοινότητα σεξεργατών/τριών συνδεδεμένη με την οργάνωση SWEAT, Sex Workers Education & Advocacy Taskforce- αναπτύσσεται σε δύο αίθουσες. Στην πρώτη, ο 12χρονος Xanny Stevens αφηγείται με παιδική ειλικρίνεια μια αληθινή ιστορία η οποία υπογραμμίζει το ζωτικό διακύβευμα πίσω από τον διεθνή αγώνα των σεξεργατών για βασικά ανθρώπινα δικαιώματα. Στην δεύτερη αίθουσα, ακούγονται πρωτοπρόσωπες μαρτυρίες των σεξεργατών που περιγράφουν την εργασία τους και διατυπώνουν τους κοινούς τους στόχους ως ακτιβίστριες και ακτιβιστές.
Ένα ανυπολόγιστο κόστος μοναξιάς.
Το έργο, ωστόσο, που ενσαρκώνει πιο έντονα από κάθε άλλο την έννοια της ψυχρής οικειότητας είναι αυτό του Γιώργου Πρίνου. Μια σειρά από προσωπογραφίες δρόμου όπου η εσωτερίκευση της αγωνίας, η συναισθηματική εξάντληση, η απώλεια των κοινωνικών δεσμών αναδύονται ως στοιχεία της υπαρξιακής συνθήκης στην εποχή του μετακαπιταλισμού. Κάτω από τη φρίζα με τις προσωπογραφίες του, ο Πρίνος παραθέτει ως υποσημειώσεις εικόνες ποικίλης προέλευσης και θεματολογίας οι οποίες λειτουργούν συμπληρωματικά και σχολιαστικά στις δικές του φωτογραφίες. Σε ένα πρώτο επίπεδο, ο Πρίνος φαίνεται να πραγματεύεται το ψυχικό και ηθικό τίμημα της συσσώρευσης του πλούτου και της εξουσίας: ένα ανυπολόγιστο κόστος μοναξιάς.
Η έκθεση είναι προϊόν μιας συνεχιζόμενης έρευνας και έρχεται στο ΕΜΣΤ μετά από παρουσιάσεις στο Museum für Neue Kunst | Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Φράιμπουργκ στη Γερμανία, στην Kunsthalle του Ταλίν, στο IMPAKT Media Organization και το Μουσείο Centraal στην Ουτρέχτη. Για το ΕΜΣΤ η έκθεση έχει διευρυνθεί και έχουν προστεθεί Έλληνες και διεθνείς καλλιτέχνες. Οι περισσότεροι εκ των τελευταίων παρουσιάζουν το έργο τους για πρώτη φορά στην Ελλάδα.
Την έκθεση θα συνοδεύει δίγλωσσος κατάλογος σχεδιασμένος από τη Rafaela Drazic, σε επιμέλεια Κατερίνας Γρέγου και Θεόφιλου Τραμπούλη, Ο κατάλογος θα παρουσιαστεί σε ειδική εκδήλωση τον Ιανουάριο.
Τη μεγάλη αυτή ομαδική έκθεση θα ακολουθήσει μια σειρά ατομικών εκθέσεων τον Ιανουάριο του 2023, οι οποίες επικεντρώνονται στην επίδραση της ψηφιακής τεχνολογίας, του διαδικτύου, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και της οικονομίας που παράγουν στις κοινωνικές σχέσεις και τη σύγχρονη ζωή.
