ΒΡΕΘΗΚΕ Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ “ΤΙ ΕΙΝ’ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ, ΤΙ ΕΙΝ’ ΤΟ ΖΟΥΜΙ ΤΟΥ;”

Κάνε μια χάρη στον εαυτό σου: κοίτα τον στον καθρέφτη και πες “πόσο φανταστικός είσαι”.

Όχι συμπεριφορικά (δεν ξέρω τι κουβαλάει ο καθένας -δεδομένου και ότι όλοι έχουμε τουλάχιστον μια ψυχική διαταραχή). Επί της αρχής.

Δηλαδή, πόσο απίστευτος είναι ο τρόπος που δημιουργήθηκες και πόσο μοναδικός (σε ύπαρξη και λειτουργία) είναι ο οργανισμός σου. Το κάθε κύτταρο σου.

Ίσως έτσι να εκτιμήσεις περισσότερο ότι ζεις -και φερθείς αναλόγως.

Ξέρεις τι είσαι;

“Κάθε άνθρωπος ‘περιέχει’ ένα δισεκατομμύριο φορές περισσότερα άτομα από όλους τους κόκκους άμμου στις ερήμους της Γης. Όποιος είναι 68 κιλά, έχει αρκετό άνθρακα για να φτιάξει 25 κιλά κάρβουνο, αρκετό αλάτι για να γεμίσει μια αλυκή, αρκετό χλώριο για να απολυμάνει πολλές οικιακές πισίνες και αρκετό σίδηρο για να σφυρηλατήσει ένα καρφί 7 εκατοστών. Πώς όμως συνδυάστηκαν αυτά τα στοιχεία και ‘φτιάχτηκε’ ο άνθρωπος;”.

Το εξηγεί ο Dan Levitt στο πρώτο του βιβλίο. Δηλαδή, αναφέρει την ιστορία του μεγάλου παράξενου ταξιδιού των ατόμων που ‘χουμε από το Big Bang στη δημιουργία των άστρων, μέσω της συναρμολόγησης της Γης και το σχηματισμό της ζωής, όπως τη ξέρουμε.

Κυκλοφορεί την Τρίτη 24/1 και έχει τίτλο “Τι μπήκε μέσα σου; Η ιστορία των ατόμων του σώματος σου, από το Big Bang έως το δείπνο, χθες βράδυ” ( What’s Gotten into You: The Story of Your Body’s Atoms, from the Big Bang Through Last Night’s Dinner).

Ο Levitt έχει γράψει και έχει κάνει την παραγωγή βραβευμένων ντοκιμαντέρ επιστήμης και ιστορίας για το National Geographic, το Discovery, το Science, το HHMI, το History κ.α.

Ο στόχος του τώρα, είναι να μας βοηθήσει να καταλάβουμε γιατί είμαστε “αστρικό μυστήριο”. Πώς ‘φτιαχτήκαμε’ οι άνθρωποι, εξηγώντας πόσα θα μπορούσαν να έχουν πάει λάθος κατά την “απίστευτα ταραχώδη πρώιμη ιστορία του πλανήτη, την προέλευση του σύμπαντος, τη δημιουργία των αστεριών, του ηλιακού συστήματος και της Γης” και τα οποία θα είχαν ως αποτέλεσμα να μην υπάρχουμε.

“Συνέβησαν τόσα πολλά που θα μπορούσαν να έχουν διαφορετική εξέλιξη και να μην ήμασταν σήμερα εδώ”.

Τονίζει ότι οι σχεδόν ακατανόητες εκρήξεις, οι συγκρούσεις και οι θερμοκρασίες ήταν απαραίτητες για τη ζωή. Ότι ο λιωμένος σίδηρος που σχηματίζει τον πυρήνα της Γης έχει δημιουργήσει ένα μαγνητικό πεδίο που μας προστατεύει από τις κοσμικές ακτίνες.

Όπως γράφει το Publishers Weekly “ο Levitt ‘πιάνει’ την ιστορία από το Big Bang ‘που οδήγησε στη δημιουργία κάθε σωματιδίου στο σώμα σας’, περιγράφει πώς κατασκευάζονται στοιχεία μέσα στα αστέρια, πώς το νερό που τρέχει ‘μέσα στις φλέβες μας’ έφτασε στη Γη (η μια θεωρία αφορά ‘μεγάλες χιονισμένες μπάλες βρωμιάς’ και η άλλη αστεροειδείς), εξηγεί τη φύση του DNA και παρουσιάζει πώς το φαγητό που τρώει κάποιος ‘δημιουργεί έναν ζωντανό άνθρωπο’)“.

Οι έξι νοητικές παγίδες που ‘τύφλωσαν και τα πιο λαμπρά μυαλά’

O Levitt ‘πάτησε’ στην ριζοσπαστική ιδέα που είχε διατυπώσει στις αρχές του 20ου αιώνα ο νεαρός Ρώσος βιοχημικός, Alexander Oparin προσπαθώντας να προσδιορίσει πώς τα άτομα και τα σωματίδια που δημιουργήθηκαν από το Big Bang, δημιούργησαν τα μόρια της ζωής. Προφανώς και χλευάστηκε, πριν περάσει στην ιστορία ως αυτός που “συνέδεσε τον κόσμο των ζωντανών, με τον κόσμο των νεκρών”.

Ο Αμερικανός παραγωγός ντοκιμαντέρ είπε στο αμερικανικό CNN πως “το σώμα μας περιέχει περίπου 60 στοιχεία, συμπεριλαμβανομένου του χειμάρρου υδρογόνου που εξαπολύθηκε μετά τη Μεγάλη Έκρηξη και του ασβεστίου που σχηματίστηκε από πεθαμένα αστέρια (γνωστά ως κόκκινοι γίγαντες)”.

Όπως συγκέντρωνε τις αποδείξεις για το πώς αυτά και πιο πολύπλοκα οργανικά μόρια έφτασαν να δημιουργήσουν τον άνθρωπο, αναφέρεται στην πολυτάραχη ιστορία της ίδιας της επιστημονικής διαδικασίας. Των συνεχόμενων ανατροπών, όσο εξελίσσονται τα -τεχνολογικά- μέσα των μελετών.

Διαπίστωσε πως διαχρονικά υπήρχαν έξι νοητικές παγίδες που επαναλαμβάνονταν διαρκώς και ‘τύφλωναν’ ακόμα και τα πιο λαμπρά μυαλά. Μια ήταν το “πολύ παράξενο για να είναι αληθινό”. Μια άλλη το “εφόσον δεν το έχουν εντοπίσει τα εργαλεία μας, δεν υπάρχει”.

Χαρακτηριστικά, “ο Albert Einstein μισούσε αρχικά την περίεργη ιδέα ενός διαστελλόμενου σύμπαντος. Έπρεπε να πειστεί με την πάροδο του χρόνου από τον Georges Lemaître, έναν ελάχιστα γνωστό αλλά επίμονο Βέλγο ιερέα και κοσμολόγο.

Η ιστορία της επιστήμης είναι γεμάτη με μεγαλειώδεις δηλώσεις βεβαιοτήτων από τους μεγαλύτερους πολιτικούς, οι οποίες στη συνέχεια ανατρέπονταν” από ελεύθερους στοχαστές που απολάμβαναν την αμφισβήτηση.

Να πούμε ένα ‘ευχαριστώ’ στα κύτταρα μας

Το περιοδικό Time προδημοσίευσε το πώς τα κύτταρα μας, μας κρατούν ζωντανούς.

“O οργανισμός μας έχουν περίπου 37 τρισεκατομμύρια κύτταρα, 200 διαφορετικών τύπων. Το κάθε κύτταρο μας αποτελείται από 100 τρισεκατομμύρια άτομα, φτιαγμένα από σωματίδια από τη Μεγάλη Έκρηξη, είναι γεμάτα με κάθε είδους δομές.

Περιλαμβάνουν οργανίδια-μικρά εργοστάσια, όπως τα μιτοχόνδρια, που παράγουν ενέργεια και μικροσκοπικές μοριακές μηχανές, όπως η συνθάση ATP, των οποίων ο ρότορας και ο άξονας περιστρέφονται έως και 300 rpm για να παράγουν ATP (τα μόρια που μεταδίδουν ενέργεια στα κύτταρά μας).

Το εσωτερικό των κυττάρων μας είναι επίσης γεμάτο με όλα τα είδη μορίων που συγκρούονται τυχαία με τεράστιες ταχύτητες.

Τα μόρια του νερού, για παράδειγμα, κάνουν ζιγκ-ζαγκ με την εκπληκτική ταχύτητα πάνω από 1.000 μίλια την ώρα (αν και περνούν μόνο περίπου 4 δισεκατομμυριοστά της ίντσας πριν χτυπήσουν σε άλλο μόριο).

Εκτός από τις συγκρούσεις, τα κύτταρα αντιμετωπίζουν μυριάδες άλλες απειλές από μέσα και έξω.

Ίσως περιμένετε να έχουν την ίδια μοίρα με τα αυτοκίνητα και τα πλυντήρια πιάτων μας και να χαλάνε συνεχώς.

Αλλά δεν το κάνουν.

Το σώμα σας έχει μια έξυπνη στρατηγική τριών μερών για να μας κρατά… σε λειτουργία.

Τα κύτταρά μας έχουν καταλήξει σε σειρά από έξυπνες στρατηγικές για να αποφύγουν τη σύντομη ζωή.

Κατ’ αρχάς, τα μηχανήματα τους είναι εκπληκτικά αξιόπιστα. Για παράδειγμα, οι μηχανές που αντιγράφουν το DNA μας κάνουν λάθος μόνο περίπου ένα στο εκατομμύριο έως περίπου 10 εκατομμύρια.

Βέβαια, τίποτα δεν είναι τέλειο.

Μερικές φορές γίνονται λάθη.

Οι συγκρούσεις, το υπεριώδες φως και τα επικίνδυνα μόρια -πχ οι ελεύθερες ρίζες-, προκαλούν επίσης ζημιές.

Τα κύτταρά μας έχουν διάφορους έξυπνους τρόπους για να αντιμετωπίσουν τις συγκεκριμένες απειλές.

Πρώτον, είναι γεμάτοι έξυπνους μηχανισμούς επισκευής(μηχανές των οποίων η δουλειά είναι να κάνουν περιπολία για να αναζητήσουν λάθη και να τα διορθώσουν). Τα κύτταρα μας διαθέτουν μοριακές μηχανές ελέγχου σφαλμάτων και βρόχους ανάδρασης αυτόματης διόρθωσης, που εξασφαλίζουν αξιοσημείωτη πιστότητα.

Μια εφημερίδα του 1954 στο Atlanta Constitution προτείνει μια δεύτερη στρατηγική που έχουν υιοθετήσει τα κύτταρά μας για να παραμείνουν ζωντανά.

“Βαρεθήκατε τον εαυτό σας; Βαρεθήκατε το κούρεμα; Το πρόσωπο σας; Δείτε τα υπό άλλη οπτική. Υπό Κατά μία έννοια, αναγεννιέστε συνεχώς. Η ανθρωπότητα, όπως και η αυτοκινητοβιομηχανία, μπαίνει σε μια ριζική αλλαγή πλαισίου κάθε χρόνο”.

Η επιστήμη πίσω από αυτόν τον περίεργο ισχυρισμό, ήταν το έργο ενός εφευρετικού πυρηνικού φυσικού, ονόματι Paul Aebersold.

Παρακολουθώντας τα άτομα που έχουμε στο σώμα μας, ανακάλυψε ότι ανταλλάσσουμε τα μισά από άνθρακα κάθε έναν έως δύο μήνες και αντικαθιστούμε ένα 98% όλων των ατόμων μας κάθε χρόνο.

Αν είναι αυτό δυνατό; Προφανώς, ναι.

Πάνω από το μισό μας είναι νερό, το οποίο ξέρουμε ότι το αντικαθιστούμε συνεχώς. Ένα άλλο μεγάλο ποσοστό μας είναι η πρωτεΐνη. Οι περισσότερες πρωτεΐνες αποικοδομούνται, μέσα σε ώρες ή ημέρες. Αποσυναρμολογούμε και αντικαθιστούμε ακόμη και τα ριβοσώματα και τα μεγάλα οργανίδια μας, όπως τα μιτοχόνδρια, τα οποία αποτελούνται κυρίως από πρωτεΐνη.

Ο Aebersold είχε ανακαλύψει και μια άλλη στρατηγική που επιτρέπει στα κύτταρα μας να ζουν τόσο πολύ: τα κύτταρά μας αντικαθιστούν συνεχώς τις φαινομενικά μόνιμες δομές τους και τις παλιές ‘φθαρμένες’ μοριακές μηχανές τους με νέες.

Τα μόνα που δεν αντικαθιστούμε είναι τα τεράστια χρωμοσώματά μας.

Αυτά έχουν τεράστιες μηχανές που ‘σκανάρουν’ κατά μήκος τους, αναζητώντας προβλήματα τα οποία και διορθώνουν.

Τι γίνεται αν η βλάβη σε ένα κύτταρο είναι πολύ μεγάλη για να επισκευαστεί;

Υπάρχει εναλλακτικό σχέδιο και για αυτό.

Απλώς καταστρέφουμε ολόκληρο το κύτταρο: το κόβουμε σε ανακυκλώσιμες μονάδες και φτιάχνουμε ένα φρέσκο.

Κατά μέσο όρο, αντικαθιστάμε τα περισσότερα από τα κύτταρα μας κάθε 10 χρόνια (περίπου 330 δισεκατομμύρια κύτταρα την ημέρα).

Όσοι εργάζονται στις πιο σκληρές συνθήκες, συνταξιοδοτούνται νωρίτερα.

Η βλάβη σε πολλά κύτταρα στα έντερα μας, τα οποία εκτίθενται σε σκληρά οξέα, είναι τόσο προβλέψιμη που ‘αυτοκτονούν’ προγραμματισμένα και αντικαθίστανται κάθε δύο έως τέσσερις ημέρες”.

Σαν να κάνουμε διαρκώς… ανακαίνιση στο ‘σπίτι’ μας, αλλάζουμε και αντικαθιστούμε διαρκώς τα παλιά, φθαρμένα μέρη με νέα: το νερό, τις πρωτεΐνες και ακόμη και τα κύτταρα μας.

Τα δικά μας κύτταρα αναπτύσσονται ήσυχα, εν τούτοις τα μέρη τους επανασυναρμολογούνται σε άλλες μορφές ζωής.

“Ακόμα και όταν πεθάνουμε, τα άτομά μας δεν πεθαίνουν. Στριφυγυρίζουν μέσα από τη ζωή, το έδαφος, τους ωκεανούς και τον ουρανό, σε ένα χημικό γαϊτανάκι”.

Όπως ο θάνατος των άστρων, έτσι και ο δικός μας “ανοίγει έναν άλλον αξιοσημείωτο κόσμο πιθανοτήτων”.

Είμαστε μόνοι στο σύμπαν;

Στις 18 του Γενάρη που διανύουμε αστρονόμοι δημοσίευσαν τεράστια έρευνα που αναφέρει ότι ο Γαλαξίας περιέχει 3.32 δισεκατομμύρια ουράνια αντικείμενα.

Στην ερώτηση των δισεκατομμυρίων δολαρίων (όσα θα στοιχίσει η δημιουργία τηλεσκοπίου με στόχο τον εντοπισμό ‘έξυπνης ζωής’ σε άλλους πλανήτες), αν είμαστε μόνοι στο σύμπαν, ο Levitt σχολιάζει ότι “το σύμπαν μας είναι γεμάτο από οργανικά μόρια, πολλά εκ των οποίων είναι πρόδρομοι των μορίων από τα οποία είμαστε φτιαγμένοι. Επομένως, η σκέψη ότι είναι απίθανο να υπάρχουν πλάσματα σαν εμάς αλλού, ‘μπερδεύεται’ με εκείνη ότι πρέπει να υπάρχει ζωή σε πολλά μέρη στο σύμπαν”.