ΕΝΑΣ ΣΕΙΣΜΟΣ ΕΦΕΡΕ ΣΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ ΤΟΝ ΕΡΝΤΟΓΑΝ, ΕΝΑΣ ΣΕΙΣΜΟΣ ΘΑ ΤΟΝ “ΓΚΡΕΜΙΣΕΙ”;

Σε λιγότερο από ένα λεπτό, το βράδυ της 17ης Αυγούστου Αυγούστου 1999, η ζωή των Τούρκων αλλάζει για πάντα. Ένας ισχυρός σεισμός, μεγέθους 7,6 βαθμών, ταρακουνά το Ιζμίτ -ελληνιστί Νικομήδεια- και τις γύρω περιοχές στις 3:02 π.μ., την ώρα που εκατομμύρια ανυποψίαστοι κάτοικοι κοιμούνται. Ο απολογισμός ασύλληπτος: Περισσότεροι από 17.000 νεκροί, περίπου 50.000 τραυματίες, τεράστιες υλικές καταστροφές και μια χώρα τυλίγεται στο πένθος.

Σχεδόν 24 χρόνια μετά, το σκηνικό επαναλαμβάνεται. Ξημερώματα της 6ης Φεβρουαρίου, ο Εγκέλαδος “χτυπά” τη νότια Τουρκία και τη Συρία γκρεμίζοντας ολόκληρες πολυκατοικίες, καταστρέφοντας νοσοκομεία και αφήνοντας πίσω χιλιάδες νεκρούς, τραυματίες και ανθρώπους που έχουν χάσει τα πάντα, σηματοδοτώντας τη μεγαλύτερη τραγωδία στη χώρα τα τελευταία 80 χρόνια.

Στην πρώτη περίπτωση, το 1999 αποτέλεσε έτος – τομή για την πρόσφατη ιστορία της Τουρκίας. Η θεομηνία ξεγύμνωσε στα μάτια του τουρκικού λαού το πολιτικο-στρατιωτικό κατεστημένο, με αποτέλεσμα τη σαρωτική ήττα του στις επόμενες εκλογές που πραγματοποιήθηκαν το 2002 και την ανάρρηση του ισλαμιστικού Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.

Τώρα, η ειρωνεία της τύχης θέλησε να επέλθει η καταστροφή σε μία συγκυρία που η γειτονική χώρα προετοιμάζεται να προσέλθει στις κάλπες, στην πρώτη αναμέτρηση ουσιαστικά που η αδιαμφισβήτητη ισχύς του τούρκου προέδρου κλονίζεται έντονα.

Μοιραία, ο διεθνής Τύπος, παρ’ όλο που η ανθρωπιστική τραγωδία βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη, επιχειρεί να αναλύσει και να “διαβάσει” το αποτύπωμα του καταστροφικού σεισμού στην πολιτική σκηνή της χώρας.

“Επί του παρόντος, η πολιτική είναι δευτερευούσης σημασίας. Αναμφίβολα, όμως, η καταστροφή θα τεθεί στο επίκεντρο της συζήτησης και θα επηρεάσει τις επερχόμενες εκλογές” δεδομένου ότι η κυβέρνηση καλείται να δώσει απαντήσεις και να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων, επισημαίνει στο Magazine ο πρώην πρέσβης της Τουρκίας στο Αζερμπαϊτζάν και ερευνητής στο think tank «Carnegie Endowment for International Peace», Alper Coskun.

Την άποψη αυτή συμμερίζεται και ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και Ερευνητικός Εταίρος στο ΙΔΙΣ, Κωνσταντίνος Υφαντής, εκτιμώντας ότι αυτή η τραγωδία θα παίξει καθοριστικό ρόλο στο πώς θα διαμορφωθούν οι πολιτικές τάσεις και δυναμικές το επόμενο διάστημα. “Δεν υπάρχει αμφιβολία πως θα αποτελέσει κυρίαρχο ζήτημα”.

Ενδεχόμενη κυβερνητική αποτυχία διαχείρισης της κατάστασης, όπως το 1999, θα μπορούσε να ισοδυναμεί με προαναγγελία πολιτικού “θανάτου” για τον Ερντογάν στις κάλπες της 14ης Μαΐου.

Το τέλος μιας εποχής

Τότε, όπως θυμάται ο Soner Cagaptay, ο σεισμός κλόνισε όχι μόνο την τεκτονική πλάκα της Ανατολίας, αλλά και την εμπιστοσύνη των Τούρκων στις ελίτ της εποχής, οι οποίες στη συνέχεια είδαν τον λαό να τους γυρίζει την πλάτη καταψηφίζοντάς τους, επειδή δεν μπόρεσαν να ανταποκριθούν ούτε καν στα στοιχειώδη.

Η αναλγησία του κράτους έφτασε σε δυσθεώρητα ύψη. Ο τότε πρωθυπουργός Μπουλέντ Ετσεβίτ διαβεβαίωνε ότι όλα είναι υπό έλεγχο, ενώ έκανε τρεις ημέρες να μεταβεί στο σημείο της καταστροφής. Ακόμη κι όταν έφτασε βοήθεια από το εξωτερικό, υπήρχε παντελής έλλειψη οργάνωσης, με τις ΜΚΟ να παρέχουν τις υπηρεσίες τους καλύτερα απ’ ό,τι τα κόμματα του κυβερνητικού συνασπισμού.

Εκτός από την καταστροφή και τον θάνατο που προκάλεσε ο Εγκέλαδος, αποκάλυψε και την τεράστια κυβερνητική διαφθορά που σχετιζόταν, μεταξύ άλλων, με τον κατασκευαστικό τομέα. Η περαιτέρω, δε, αποτυχία της τότε κυβέρνησης να επιβάλει κάθαρση εξόργισε ακόμη περισσότερο τον λαό.

Η οργή δεν καταλάγιασε ποτέ. Η τραγωδία του σεισμού αποτέλεσε την αρχή του τέλους για το κατεστημένο και τα λάθη δεν εκλήφθηκαν ως μεμονωμένες αποτυχίες ορισμένων.

Στις βουλευτικές εκλογές που ακολούθησαν οι ψηφοφόροι έθεσαν προ των ευθυνών τους όλα τα πολιτικά κόμματα που συμμετείχαν σε κυβερνήσεις κατά την τελευταία δεκαετία. Οι πολίτες προσήλθαν μαζικά στις κάλπες για να εκλέξουν το νέο, τότε, Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του Ερντογάν, ο οποίος έγινε αποδέκτης των ψήφων όλων εκείνων που απαιτούσαν δικαιοσύνη και διαφάνεια.

“Οι σεισμοί λειτουργούν ως σημεία καμπής στην τουρκική ιστορία. Πάντα ήξερα ότι ήταν κάτι που έπρεπε να προσέχουμε, ότι ήταν αναμενόμενοι σε μια χώρα που βρίσκεται πάνω στην πλάκα της Ανατολίας και συνορεύει με δύο μεγάλα ρήγματα. Αλλά δεν είχα ζήσει ποτέ μια παρόμοια κατάσταση ούτε είχα δει τα επακόλουθά της” θυμάται στο Atlantic η Ayşegül Sert.

“Για εβδομάδες οι άνθρωποι κοιμόντουσαν σε εξωτερικούς χώρους -σε πάρκα, δρόμους και στάδια- αδυνατώντας να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Αυτή η καταστροφή και η δυσλειτουργία του κρατικού μηχανισμού έφεραν στην εξουσία το ΑΚΡ. Υποσχέθηκε σύγχρονη, διαφανή διακυβέρνηση και έκτοτε ηγείται της χώρας μας”.

24 χρόνια μετά, ερωτήματα που ζητούν απαντήσεις

Όπως αποδείχτηκε περίτρανα, μία εξουσία που δεν μπορεί να εγγυηθεί την ασφάλεια των πολιτών και εμφανίζεται απούσα στις μεγαλύτερες δοκιμασίες τους, είναι μια εξουσία που απονομιμοποιείται ταχύτατα. Αυτή την πρόκληση έχει, τώρα, να αντιμετωπίσει ο Ερντογάν, ο οποίος γνωρίζει πως δεν πρέπει να επαναληφθεί η κρίση του 1999, εξ ου και επιδιώκει να παρουσιαστεί ως ο διαχειριστής των πρακτικών ζητημάτων της τραγωδίας.

“Η καταστροφή που συντελέστηκε είναι σαφές ότι αποτελεί δοκιμασία για την κυβέρνηση η οποία, με το εκτελεστικό προεδρικό σύστημα που έχει επιβάλει, έχει τη δυνατότητα -τουλάχιστον θεωρητικά- να αναλαμβάνει ταχεία δράση και να κατανέμει άμεσα τους πόρους. Αν αυτό γίνει πράξη και αν το σημερινό σύστημα λειτουργήσει αποτελεσματικά, είναι ένα θέμα που θα συζητηθεί στην πορεία” τονίζει ο Alper Coskun και προσθέτει:

“Υπό αυτό το πρίσμα, και με τα ερωτήματα στο εσωτερικό της κοινωνίας για το αν τα τελευταία 20 και πλέον χρόνια υπό την παρούσα κυβέρνηση αξιοποιήθηκαν επαρκώς για την πρόληψη φυσικών φαινομένων, θα αξιολογηθεί η αντίδρασή της”.

Αναγνωρίζοντας πως παρά τα συνεχιζόμενα προβλήματά της η Τουρκία έχει διανύσει πολύ δρόμο από το 1999 -καλύτερα εξοπλισμένες κυβερνητικές υπηρεσίες, ικανό ανθρώπινο δυναμικό, περισσότεροι πόροι ώστε να αντιμετωπίζονται τέτοιες προκλήσεις και μια κοινωνία πολιτών καλύτερα οργανωμένη- ο κ. Coskun καθιστά σαφές ότι ο τουρκικός λαός θα αναζητήσει απαντήσεις σε μια σειρά ερωτημάτων:

1) Γιατί οι πιο καινούριες κατασκευές φαίνεται να έχουν υποστεί σημαντικές ζημιές;

2) Εφαρμόστηκαν αυστηρά οι οικοδομικοί κανονισμοί;

3) Ελήφθησαν οι σωστές πολεοδομικές αποφάσεις τα τελευταία 20 και πλέον χρόνια;

4) Άντεξαν οι υποδομές της χώρας, τις οποίες η κυβέρνηση συχνά προβάλλει ως έναν τομέα στον οποίο προσέφερε έργο;

5) Πώς αξιοποιήθηκαν τα εθνικά κονδύλια που προορίζονταν για φυσικές καταστροφές;

6) Τι απέγινε ο φόρος σεισμού που εισέπραττε το κράτος μετά την τραγωδία στο Ιζμίτ με σκοπό την πρόληψη από τέτοιου είδους φαινόμενα;

Πρόκειται, κατά τον κ. Coskun, για “κρίσιμα ζητήματα σε μια χρονιά εκλογών με έντονη αμφισβήτηση, που θα γίνει ακόμη πιο δύσκολη λόγω της ήδη δεινής οικονομικής κατάστασης της χώρας, η οποία στα μάτια της συντριπτικής πλειοψηφίας οφείλεται κυρίως σε κακοδιαχείριση”.

Σε αχαρτογράφητα νερά

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, αναλυτές διερωτώνται αν ο καταστροφικός σεισμός θα δώσει στον Ερντογάν την ευκαιρία να ανακτήσει τη χαμένη εμπιστοσύνη ενός μεγάλου ποσοστού της χώρας ή θα σημάνει τον πολιτικό του “θάνατο”.

“Το πόσο γρήγορα θα μπορέσει να προσφέρει ανακούφιση, περίθαλψη και να δώσει μια απτή ελπίδα επιστροφής στην κανονικότητα θα είναι αποφασιστικής σημασίας” εξηγεί ο κ. Υφαντής, κάνοντας λόγο για μια ασύλληπτου μεγέθους καταστροφή που δεν είναι καθόλου εύκολο ούτε να τη διαχειριστείς ούτε να προσπαθήσεις να την εκμεταλλευτείς πολιτικά.

Πρόκειται, όπως λέει χαρακτηριστικά, για ένα κολοσσιαίο ζήτημα του οποίου η διαχείριση είναι δύσκολη, ακόμη και για χώρες με πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες από την Τουρκία, “εξ ου και βρισκόμαστε σε αχαρτογράφητα νερά”.

Την αβεβαιότητα αυτή έρχεται να επιτείνει το “θολό” τοπίο που επικρατεί ως προς τη διεξαγωγή των εκλογών. Θα διεξαχθούν στις 14 Μαϊου, όπως έχει σπεύσει να ανακοινώσει ο Ερντογάν ή τίθεται ζήτημα αναβολής τους; Σημειωτέον, ο τούρκος πρόεδρος μπορεί να ενεργοποιήσει το άρθρο 119 του Συντάγματος που προβλέπει την κήρυξη κατάστασης εκτάκτου ανάγκης (σ.σ. όπως και έκανε για τις δέκα πληγείσες περιοχές) και να αναβάλει τις εκλογές.

Ηδη, τούρκοι αξιωματούχοι μιλούν για “σοβαρές δυσκολίες” -μια πρώτη ένδειξη ότι θα μπορούσαν να εξετάσουν το ενδεχόμενο αναβολής τους- τις οποίες θα αξιολογήσουν ο Ταγίπ Ερντογάν και ο εθνικιστής σύμμαχός του, Ντεβλέτ Μπαχτσελί, αφού αφουγκραστούν τις αντιδράσεις της κοινωνίας.

Μιας κοινωνίας που το αίσθημα οργής φάνηκε πιο έντονα όταν ο τούρκος πρόεδρος επισκέφτηκε τις πληγείσες περιοχές, καθώς η αντίδραση του κρατικού μηχανισμού δεν ήταν αυτή που περίμεναν. Σύμφωνα πάντως με τον κ. Υφαντή, ακόμη κι αν βγάλουμε από τη μέση το ζήτημα της πολιτικής εκμετάλλευσης και των πολιτικών σκοπιμοτήτων, εγείρεται πρακτικό ζήτημα πώς θα μπορέσουν να στηθούν κάλπες στις εν λόγω επαρχίες.

Το σίγουρο είναι ότι οι εξελίξεις είναι μπροστά μας και το ερώτημα που κυριαρχεί “ένας σεισμός έφερε στην εξουσία τον Ερντογάν, και ένας σεισμός θα τον ρίξει;” θα χρειαστεί, ακόμη, χρόνο για να απαντηθεί.