ΡΟΥΝΤΟΛΦ ΝΟΥΡΕΓΙΕΦ, Η “ΜΕΓΑΛΗ ΑΠΟΔΡΑΣΗ”

Παρασκευή 16 Ιουνίου 1961, αεροδρόμιο Le Bourget, Παρίσι. Στην αίθουσα αναχωρήσεων, είναι συγκεντρωμένα τα μέλη των μπαλέτων Κίροφ, τα οποία, μετά την επίσκεψή τους στη γαλλική πρωτεύουσα, είναι έτοιμα να επιβιβαστούν στο αεροπλάνο που θα τα μεταφέρει στο Λονδίνο, όπου θα συνεχίσουν την περιοδεία τους στη Δυτική Ευρώπη. Ανάμεσά τους βρίσκεται και ο 23χρονος Ρούντολφ Νουρέγιεφ, το μεγάλο αστέρι του σοβιετικού χορού.

Λίγα λεπτά πριν την επιβίβαση στο αεροσκάφος, ο αρχηγός της αποστολής και καλλιτεχνικός διευθυντής των μπαλέτων Κίροφ, Κονσταντίν Σεργκέγιεφ, πλησιάζει τον Νουρέγιεφ και του ανακοινώνει ότι δε θα ακολουθήσει τους υπόλοιπους στο Λονδίνο, αλλά θα επιστρέψει στη Μόσχα, για να πάρει μέρος σε ένα έκτακτο γκαλά στο Κρεμλίνο. Ο νεαρός χορευτής αντιλαμβάνεται αμέσως τι σημαίνει αυτό. Στην καλύτερη, απαγόρευση από εδώ και στο εξής σε τουρνέ στο εξωτερικό, στη χειρότερη, φυλάκιση.

ΑΔΙΕΞΟΔΟ ΣΤΟ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ LE BOURGET

Ο εξοργισμένος, απογοητευμένος και πανικοβλημένος Νουρέγιεφ, δεν ξέρει πώς να αντιδράσει. Παρακαλεί τον Γάλλο φίλο του, Πιέρ Λακότ, επίσης χορευτή που έχει γνωρίσει εκείνες τις μέρες στο Παρίσι, να τον βοηθήσει. Ο Λακότ προσπαθεί να πείσει τον Σεργκέγιεφ και τους πρόκατορες της KGB, ότι οι συζητήσεις του με τον Νουρέγιεφ, είχαν ως αποκλειστικό τους θέμα τον χορό και σε καμία περίπτωση την πολιτική, αλλά αποδεικνύεται μάταιος κόπος. Οι Σοβιετικοί είναι αμετακίνητοι στην απόφασή τους.

Τότε ο Λακότ αποφασίζει να τηλεφωνήσει στη φίλη του Νουρέγιεφ, Κλάρα Σεντ, 21χρονη κόρη ενός πλούσιου Χιλιανού αρτίστα και αρραβωνιασμένη με τον Βανσάν Μαλρό (γιο του τότε Γάλλου υπουργού Πολιτισμού, Αντρέ Μαλρό), η οποία σπεύδει στο αεροδρόμιο. Μόλις φτάνει, πλησιάζει τον Νουρέγιεφ, παριστάνοντας ότι τον αποχαιρετά και τον ρωτάει ψιθυριστά αν θέλει να παραμείνει στο Παρίσι. Εκείνος, χωρίς κανένα δισταγμό, της απαντά “ναι”. Η Σεντ απευθύνεται αμέσως μετά στην αστυνομία του αεροδρομίου.

Η ΚΛΑΡΑ ΣΕΝΤ ΔΙΝΕΙ ΤΗ ΛΥΣΗ ΣΤΟΝ ΝΟΥΡΕΓΙΕΦ

Γνωρίζοντας ότι οι Γάλλοι αστυνομικοί δε συμπαθούν τους κομμουνιστές, τους πείθει να βοηθήσουν έναν διάσημο Ρώσο χορευτή που θέλει να αυτομολήσει στη Δύση και τον οποίο οι δικοί του θέλουν να στείλουν με το ζόρι στη Μόσχα. Της λένε ότι αν ο Νουρέγιεφ μπορέσει να ξεφύγει από τον κλοιό των Σοβιετικών συνοδών του και τρέξει μόνος του προς το μέρος τους, τότε θα αναλάβουν αυτοί τα υπόλοιπα. Η Σεντ επιστρέφει στον Νουρέγιεφ και του λέει κρυφά ότι οι δυο άντρες στο μπαρ ανήκουν στην ασφάλεια του αεροδρομίου και περιμένουν να τους πλησιάσει.

Περνούν πέντε λεπτά γεμάτα αγωνία. Ξαφνικά ο Νουρέγιεφ πετάγεται από την καρέκλα του και τρέχει προς το μπαρ, φωνάζοντας δυνατά “θέλω να μείνω στη Γαλλία”. Οι πράκτορες της KGB τον ακολουθούν, όμως αμέσως οι Γάλλοι αστυνομικοί μπαίνουν μπροστά τους και δείχνοντας προειδοποιητικά τα όπλα τους, τους κρατάνε σε απόσταση, προστατεύοντας τον Νουρέγιεφ. Ξεκινούν οι διαπραγματεύσεις, με τον Σεργκέγιεφ να προσπαθεί – χωρίς αποτέλεσμα – να πείσει τον χορευτή του να αλλάξει γνώμη.

Η ΓΑΛΛΙΑ ΔΙΝΕΙ ΑΔΕΙΑ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ ΣΤΟΝ ΝΟΥΡΕΓΙΕΦ

Πολύ σύντομα φτάνουν στο αεροδρόμιο ο Σοβιετικός γενικός πρόξενος και ένας ακόμη ανώτατος αξιωματούχος της Σοβιετικής πρεσβείας, όμως ο Νουρέγιεφ είναι αμετάπειστος. Δηλώνει στους Γάλλους αστυνομικούς ότι έχει αποφασίσει ελεύθερα και μόνος του πως θέλει να παραμείνει στο Παρίσι και να ζητήσει πολιτικό άσυλο. Λίγο αργότερα μεταφέρεται στη Γενική Αστυνομική Διεύθυνση της γαλλικής πρωτεύουσας, όπου ένας ανώτερος αξιωματικός του ανακοινώνει πως το θέμα του θα τακτοποιηθεί.

Την επόμενη ημέρα, ο Νουρέγιεφ, με τη συνοδεία συμβατικών αυτοκινήτων της γαλλικής ασφάλειας, μεταφέρεται μυστικά σε άγνωστο μέρος έξω από το Παρίσι, ενώ έχει ξεκινήσει η διαδικασία για την έκδοση άδειας παραμονής του στη Γαλλία, με το αίτημά του για τη χορήγηση πολιτικού ασύλου να έχει γίνει δεκτό. 48 ώρες μετά το “επεισόδιο” στο Le Bourget, οι σοβιετικές εφημερίδες δεν κάνουν την παραμικρή αναφορά στον νεαρό χορευτή και περιγράφουν μόνο την επίσκεψη 30 μελών των μπαλέτων Κίροφ στο Golders Green Hippodrome του Λονδίνου για να παρακολουθήσουν το Βασιλικό Μπαλέτο στην παράσταση “Les Deux Pigeons”.

ΓΕΝΝΗΜΕΝΟΣ ΣΕ ΕΝΑ ΒΑΓΟΝΙ ΤΟΥ ΥΠΕΡΣΙΒΗΡΙΚΟΥ

Τι προηγήθηκε όμως, πώς διαμορφώθηκε η αρνητική στάση των Σοβιετικών απέναντι στο “χρυσό” τους ταλέντο και γιατί ο Νουρέγιεφ πήρε την απόφαση να αυτομολήσει στο Παρίσι; Για να βρούμε τις απαντήσεις, θα πρέπει να πάμε αρκετά πίσω, ώστε να δούμε έναν-έναν τους σημαντικότερους σταθμούς στη ζωή και την καριέρα του Ρούντολφ Χαμέτοβιτς Νουρέγιεφ, ο οποίος γεννήθηκε στις 17 Μαρτίου του 1938 μέσα σε ένα βαγόνι του Υπερσιβηρικού Σιδηρόδρομου, κοντά στο Ιρκούτσκ, ενώ η μητέρα του ταξίδευε με προορισμό το Βλαδιβοστόκ, εκεί όπου υπηρετούσε ο σύζυγός της, ως πολιτικός κομισάριος στον Κόκκινο Στρατό.

Ο μικρός Ρούντολφ ήταν το τέταρτο και τελευταίο παιδί της μουσουλμανικής, με ταταρική καταγωγή, οικογένειάς του. Μεγάλωσε σε ένα μικρό χωριό, κοντά στην πόλη Ουφά, στη δημοκρατία της Μπασκιρίας, σε συνθήκες ακραίας φτώχιας. Σε ηλικία επτά ετών, κρύφτηκε πίσω από τα παρασκήνια ενός θεάτρου, για να παρακολουθήσει την πρώτη του παράσταση μπαλέτου. Εκεί αποφάσισε ότι ήθελε να γίνει χορευτής. Όμως ο πατέρας του επέμενε ότι ο γιός του έπρεπε να γίνει είτε μηχανικός, είτε γιατρός και έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι του για να εμποδίσει τον μικρό να πραγματοποιήσει το όνειρό του.

ΔΕΚΤΟΣ ΣΤΗΝ ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΒΑΓΚΑΝΟΒΑ ΤΟΥ ΛΕΝΙΝΓΚΡΑΝΤ

Παρόλα αυτά, ο Ρούντολφ έμαθε παραδοσιακούς ρώσικους χορούς στο σχολείο. Στα έντεκα χρόνια του, έφευγε κρυφά από το σπίτι του δυο φορές την εβδομάδα για να κάνει μαθήματα μπαλέτου με μια μπαλαρίνα, η οποία είχε αναγνωρίσει το ταλέντο του. Το όνειρό του ήταν να σπουδάσει στην παγκοσμίου φήμης ακαδημία μπαλέτου “Βαγκάνοβα” στο Λένινγκραντ. Ο Νουρέγιεφ δε δίστασε να γράψει στη σχολή, ζητώντας να περάσει ένα δοκιμαστικό ώστε να μπορέσει να διεκδικήσει μια υποτροφία.

Περιμένοντας την απάντηση, μπήκε σε μια ομάδα λαϊκών χορών, κάνοντας τουρνέ στη Σοβιετική Ένωση. Στα 17 του, έγινε τελικά δεκτός στην ακαδημία Βαγκάνοβα και ξεκίνησε τη σκληρή εκπαίδευση, σε μια ηλικία που οι περισσότεροι συμφοιτητές του την ολοκλήρωναν. Στη σχολή, ο Νουρέγιεφ άρχισε να παραβαίνει κανόνες, τους οποίους δε θεωρούσε σημαντικούς, ενώ παράλληλα αμφισβητούσε αρκετούς καθηγητές του. Η πλήρης του αδιαφορία για τον κομμουνισμό και συνολικά για την πολιτική, οδήγησε σε αμφιβολίες για τον πατριωτισμό του.

ΜΕΛΟΣ ΤΩΝ ΜΠΑΛΕΤΩΝ ΚΙΡΟΦ

Παρά την απροθυμία του όμως να συμμορφωθεί με τις αρχές της ακαδημίας, το ταλέντο του ως χορευτής αναγνωρίστηκε τόσο στην παράσταση της αποφοίτησής του, όσο και σε έναν ξακουστό διαγωνισμό μπαλέτου της Μόσχας. Το 1958, σε ηλικία 20 ετών, έγινε μέλος των μπαλέτων Κίροφ, όπου ξεκίνησε αμέσως ως πρωταγωνιστής, παρακάμπτοντας αυτό που ίσχυε για τους νέους χορευτές, να χορεύουν δηλαδή μικρότερους ρόλους. Πολύ γρήγορα, η φήμη του Νουρέγιεφ ξεπέρασε τα σύνορα της Σοβιετικής Ένωσης.

Λίγους μήνες μετά την είσοδό του στα Κίροφ, χόρεψε μαζί με την παρτενέρ του, Νινέλ Κουργκάπκινα, στην ντάτσα του τότε Γενικού Γραμματέα του ΚΚΣΕ, Νικίτα Χρουστσόφ και το 1959 πήρε την άδεια να ταξιδέψει για πρώτη φορά στο εξωτερικό, για να πάρει μέρος στο Διεθνές Φεστιβάλ Νέων στη Βιέννη. Μόλις επέστρεψε, ο υπουργός πολιτισμού της Σοβιετικής Ένωσης, του ανακοίνωσε ότι λόγω της ανυπακοής που είχε επιδείξει κατά τη διαμονή του στην Αυστρία, δε θα μπορούσε να ξαναβγεί από τα σύνορα.

ΟΙ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΙ ΣΤEΛΝΟΥΝ ΤΗΝ KGB ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΟΝ ΝΟΥΡΕΓΙΕΦ

Το 1961, τα μπαλέτα Κίροφ ετοιμάστηκαν για μια τουρνέ στην Ευρώπη, μια μεγάλη ευκαιρία για τους Σοβιετικούς να κάνουν επίδειξη της πολιτιστικής τους υπεροχής στη Δύση. Ο Νουρέγιεφ δε βρισκόταν στη λίστα όσων επρόκειτο να ταξιδέψουν, όμως αυτό άλλαξε μετά την επίσκεψη στο Λένινγκραντ ενός Γάλλου, μέλους της οργανωτικής επιτροπής υποδοχής των Κίροφ στο Παρίσι, ο οποίος είδε τον χαρισματικό νεαρό χορευτή σε μια παράσταση και ενθουσιάστηκε. Από εκείνο το σημείο και μετά, οι Γάλλοι πίεσαν αφόρητα τους Σοβιετικούς να συμπεριλάβουν στην περιοδεία τον Νουρέγιεφ, κάτι που τελικά πέτυχαν.

Γνωρίζοντας ότι ο Νουρέγιεφ είχε μια υπερβολική τάση να δημιουργεί επαφές, σχέσεις και φιλίες με ανθρώπους από μη κομμουνιστικά κράτη, οι Σοβιετικοί αποφάσισαν να στείλουν πράκτορες της KGB, αποκλειστικά για να τον προσέχουν μέρα και νύχτα στη διάρκεια της τουρνέ. Λίγο μετά την άφιξη των Κίροφ στο Παρίσι, οι Γάλλοι παρέθεσαν μια δεξίωση, ώστε να γνωριστούν οι χορευτές του Paris Opera Ballet με τους συναδέλφους τους από το Λένινγκραντ. Στην αρχή, οι Ρώσοι και οι Γάλλοι χορευτές παρέμειναν στις δυο αντίθετες πλευρές της αίθουσας.

ΟΙ ΕΞΟΔΟΙ ΤΟΥ ΝΟΥΡΕΓΙΕΦ ΕΞΟΡΓΙΖΟΥΝ ΤΟΥΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΥΣ

Ο Νουρέγιεφ ανέλαβε να γεφυρώσει το “χάσμα”, πλησίασε τρεις Γάλλους και τους ρώτησε τη γνώμη τους για τα μπαλέτα Κίροφ. Η συζήτηση συνεχίστηκε και οι εντυπωσιασμένοι Γάλλοι από τον ενθουσιασμό του συνομιλητή τους, του πρότειναν να βγει μαζί τους εκείνο το βράδυ. Κάθε Ρώσος χορευτής όμως που ήθελε να περάσει χρόνο μαζί με Δυτικούς, έπρεπε να πάρει άδεια από τον διευθυντή των Κίροφ, Κονσταντίν Σεργκέγιεφ. Ο Γάλλος χορευτής Πιέρ Λακότ, έπεισε τον Σεργκέγιεφ να επιτρέψει την έξοδο στον Νουρέγιεφ, λέγοντάς του ότι το μοναδικό τους θέμα θα ήταν ο χορός και υποσχόμενος ότι ο Ρούντολφ θα επέστρεφε στο ξενοδοχείο μέχρι τις 9:30 το βράδυ.

Η υπόσχεση τηρήθηκε απόλυτα. Οι χορευτές, κατά τη διάρκεια του δείπνου, μίλησαν για ρεπερτόριο, τεχνικές και συνθέτες, ενώ άφησαν τον Νουρέγιεφ στο κατάλυμα των Κίροφ τη συμφωνημένη ώρα. Εκείνη όμως θα ήταν η μοναδική φορά που ο Ρώσος χορευτής θα ακολουθούσε τους κανόνες. Συνέχισε να βγαίνει με τους Γάλλους συναδέλφους του, χωρίς να ζητάει άδεια και φυσικά, χωρίς να παρακολουθείται από την KGB. Πήγαινε σε σινεμά, θέατρα, εστιατόρια, night-clubs και gay-bars, επιστρέφοντας κάθε φορά όλο και πιο αργά.

Ο επικεφαλής της KGB τον περίμενε κάθε βράδυ στο ξενοδοχείο, αλλά οι συνεχείς επιπλήξεις του προς τον Νουρέγιεφ δεν έπιαναν τόπο, αφού η επιθυμία του να γνωρίσει το Παρίσι, ήταν μεγαλύτερη από τον φόβο που του προκαλούσε η σοβιετική μυστική αστυνομία. Πέρα πάντως από όλα αυτά, οι Παριζιάνοι είχαν γοητευτεί από τον Νουρέγιεφ, αποθεώνοντάς τον μετά από κάθε παράσταση. Η ερμηνεία του στην πρεμιέρα της “La Bayadére” απέσπασε διθυραμβικές κριτικές, ενώ οι εφημερίδες έγραφαν πως τόσα χειροκροτήματα στο θέατρο είχαν να ακουστούν από τότε που είχε λάμψει εκεί ο μεγάλος Βάτσλαφ Νιζίνσκι.

Όμως οι Σοβιετικοί στη Μόσχα είχαν φτάσει στα όριά τους με τα νυχτοπερπατήματα του Νουρέγιεφ. Στις 3 Ιουνίου έστειλαν μια επιστολή στον Σεργκέγιεφ, λέγοντάς του να βάλει τον ανυπάκουο χορευτή σε ένα αεροπλάνο και να τον στείλει αμέσως πίσω στο Λένινγκραντ. Ο Σεργκέγιεφ, γνωρίζοντας ότι κάτι τέτοιο θα ήταν μεγάλο χτύπημα στο πρεστίζ των Κίροφ, διέταξε τον Νουρέγιεφ να σταματήσει τις επαφές με τους Γάλλους φίλους του και απάντησε στη Μόσχα ότι ο χορευτής του είχε βελτιωθεί και δεν αποτελούσε πλέον “απειλή”.

Η ΜΟΣΧΑ ΔΙΑΤΑΖΕΙ ΤΟΝ ΣΕΡΓΚΕΓΙΕΦ: “ΣΤΕΙΛΤΟΝ ΠΙΣΩ ΤΩΡΑ”

Όμως η πραγματικότητα ήταν τελείως διαφορετική. Ο Νουρέγιεφ αγνόησε όλες τις προειδοποιήσεις του Σεργκέγιεφ και συνέχισε να κάνει τα δικά του. Ξεπέρασε μάλιστα τελείως τα όρια, όταν επισκέφθηκε έναν φίλο του στο ιδιωτικό του διαμέρισμα, κάτι που απαγορευόταν αυστηρά σε όλα τα μέλη των Κίροφ. Η Μόσχα έπαιρνε καθημερινές αναφορές για τη συμπεριφορά του Νουρέγιεφ από τους πράκτορες της KGB, στέλνοντας νέα μηνύματα στον Σεργκέγιεφ τόσο στις 6 όσο και στις 14 Ιουνίου με τη σαφή εντολή: “Στείλτον πίσω τώρα”.

Ο διευθυντής των Κίροφ κατάλαβε ότι πλέον δεν είχε άλλη επιλογή από το να στείλει στη Σοβιετική Ένωση τον απείθαρχο Ρούντολφ, όταν οι υπόλοιποι χορευτές θα αναχωρούσαν για το Λονδίνο. Και κάπως έτσι φτάσαμε στη 16η Ιουνίου του 1961 και σε όσα περιγράψαμε στην αρχή του κειμένου, με τον Νουρέγιεφ να ζητάει πολιτικό άσυλο από τους Γάλλους στο La Bourget και τους Σοβιετικούς να υποχρεώνονται σε μια τεράστια, παγκοσμίου εμβέλειας, επικοινωνιακή ήττα, που συνοδεύτηκε από την απώλεια του κορυφαίου χορευτή τους.

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΦΥΓΗΣ ΤΟΥ ΝΟΥΡΕΓΙΕΦ ΣΤΗ ΔΥΣΗ

Το πλήγμα για τη Σοβιετική Ένωση ήταν πολύ μεγάλο. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι εκείνη την εποχή ο Ψυχρός Πόλεμος βρισκόταν στο απόγειό του και η – κάθε είδους – προπαγάνδα αποτελούσε ένα από τα σημαντικότερα όπλα τόσο για τη Δύση, όσο και για το Ανατολικό μπλοκ. Δυο μήνες πριν ο Νουρέγιεφ αυτομολήσει στη Γαλλία, οι Σοβιετικοί είχαν πανηγυρίσει το κατόρθωμα του Γιούρι Γκαγκάριν, του πρώτου ανθρώπου που πέταξε στο διάστημα και μπήκε σε τροχιά γύρω από τη Γη (12/4/1961).

Η Σοβιετική Ένωση στήριζε τη δική της προπαγάνδα ανάμεσα σε άλλα, στην τεχνολογία, τις επιστήμες, τις τέχνες, τον αθλητισμό, το σκάκι και φυσικά, το μπαλέτο. Χάνοντας λοιπόν ένα από τα μεγαλύτερα ονόματα σε αυτό το διαρκές “μπρα ντε φερ” με τη Δύση, όπως ήταν φυσικό, η Μόσχα εξοργίστηκε. Ο Νουρέγιεφ πέρασε από δίκη και καταδικάστηκε ερήμην σε φυλάκιση επτά ετών. Παράλληλα, εξαφανίστηκε οποιαδήποτε αναφορά στο όνομά του: το βιβλίο με την ιστορία των Κίροφ ανατυπώθηκε χωρίς το κείμενο που αναφερόταν στον Ρούντολφ, ένα χορευτικό σόλο του αφαιρέθηκε από μια ταινία για τα ρωσικά μπαλέτα, ενώ όλα τα ξένα περιοδικά πωλούνταν στη Σοβιετική Ένωση, μόνο αφού πρώτα είχε σβηστεί κάθε φωτογραφία του “προδότη”.

Στο μεταξύ, στη Σοβιετική Ένωση, ο πατέρας του Ρούντολφ, Χαμίτ Νουρέγιεφ, αποφάσισε να μην ξαναμιλήσει ποτέ στον γιο του. Τόσο ο ίδιος, όσο και η σύζυγός του, αλλά και άλλοι συγγενείς, μετά από προτροπή της KGB, έστειλαν επιστολές στον Νουρέγιεφ, καλώντας τον να επιστρέψει στην πατρίδα του. Ο δάσκαλός του στην Ακαδημία Βαγκάνοβα, Αλεξάντερ Ιβάνοβιτς Πούσκιν, εξαναγκάστηκε να του γράψει και αυτός γράμμα. Όμως ο Νουρέγιεφ ήταν αποφασισμένος να ακολουθήσει τον δικό του δρόμο, μακριά από την ΕΣΣΔ.

Η φυγή του διάσημου χορευτή στη Δύση, δημιούργησε μεγάλα προβλήματα σε όσους τον γνώριζαν στη Σοβιετική Ένωση. Υπήρχε ο φόβος να θεωρηθούν προδότες όσοι είχαν φιλικές σχέσεις μαζί του. Η οικογένειά του, οι φίλοι και γνωστοί του, αλλά και κάθε μέλος των μπαλέτων Κίροφ, ανακρίθηκαν από την KGB. Στους συγγενείς του Νουρέγιεφ απαγορεύτηκε η έκδοση βίζας ή διαβατηρίου για οπουδήποτε στο εξωτερικό. Η Άλα Οσιπένκο, παρτενέρ του Ρούντολφ στα Κίροφ, έχασε όλα τα προνόμιά της στο μπαλέτο, ενώ αποκλείστηκε από κάθε τουρνέ εκτός Σοβιετικής Ένωσης.

ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΣΣΔ, ΦΟΒΙΣΜΕΝΟΣ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ

Ο Γκεόργκι Κόρκιν, διοικητικός διευθυντής των Κίροφ, κατηγορήθηκε ότι δεν παρείχε την απαιτούμενη πολιτική καθοδήγηση στους χορευτές κατά την παραμονή τους στο Παρίσι και λίγο μετά απολύθηκε. Ο Νουρέγιεφ ανακηρύχθηκε ανεπιθύμητος στη Σοβιετική Ένωση και του απαγορεύθηκε η είσοδος στη χώρα. Ο ίδιος ο Νουρέγιεφ ζήτησε πολλές φορές τα επόμενα χρόνια από το καθεστώς την άδεια να επισκεφθεί τη μητέρα του, όμως οι απαντήσεις ήταν πάντα αρνητικές, Το 1987, όταν πλέον η μητέρα του ήταν βαριά άρρωστη και ετοιμοθάνατη, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ επέτρεψε την επίσκεψη, αν και μόνο για 48 ώρες.

Τα γεγονότα στο αεροδρόμιο Le Bourget, είχαν επηρεάσει αρνητικά τον Νουρέγιεφ, η συναισθηματική φόρτιση μέσα του, πάλευε με τον φόβο της KGB. Τις πρώτες μέρες έμεινε κρυμμένος σε μυστικό μέρος στο οποίο τον οδήγησε η γαλλική αστυνομία σε συνεργασία με το υπουργείο εσωτερικών. Για πολλές εβδομάδες έτρεμε μια πιθανή απαγωγή του από σοβιετικούς πράκτορες, είναι χαρακτηριστικό ότι όταν έμπαινε σε ταξί, καθόταν όχι στα καθίσματα, αλλά στο δάπεδο. Όμως η λαχτάρα του να ξαναχορέψει ήταν τόσο μεγάλη, που τον έκανε να παραμερίσει όλα τα υπόλοιπα.

ΤΟ ΠΑΡΙΣΙ ΥΠΟΚΛΙΝΕΤΑΙ ΣΤΟΝ ΝΟΥΡΕΓΙΕΦ

Φανταστείτε την έκπληξη, αλλά και τον ενθουσιασμό του γαλλικού κοινού, όταν στις 23 Ιουνίου του 1961, μόλις μια εβδομάδα μετά την “αποστασία”, άκουσαν την ανακοίνωση ότι στην παράσταση “Η ωραία κοιμωμένη” που θα παρακολουθούσαν από το Grand Ballet du Marquis de Cuevas, τον ρόλο του πρίγκιπα Florimund θα είχε ο Ρούντολφ Νουρέγιεφ! Όλα είχαν γίνει γρήγορα και μυστικά. Και στο τέλος, ολόκληρο το θέατρο σηκώθηκε όρθιο για να αποθεώσει τον πρωταγωνιστή.

Πάντως, υπήρξαν και κάποιοι λίγοι – κάτι που συνέβη και σε άλλες παραστάσεις τους επόμενους μήνες – κυρίως συμπαθούντες της ΕΣΣΔ, που τον γιουχάρισαν και πέταξαν μερικές ντομάτες στη σκηνή! Για κάθε ενδεχόμενο, η γαλλική αστυνομία που ήταν ενήμερη για την παρουσία-έκπληξη του Ρώσου χορευτή στην παράσταση, είχε στείλει ειδικές δυνάμεις για να περιφρουρούν το θέατρο, αν και τελικά δε σημειώθηκε κανένα δυσάρεστο περιστατικό.

ΡΟΥΝΤΟΛΦ ΝΟΥΡΕΓΙΕΦ & ΜΑΡΓΚΟΤ ΦΟΝΤΕΪΝ

Στις 31 Ιανουαρίου του 1962, ο Νουρέγιεφ αναχώρησε από το Παρίσι για το Λονδίνο, όπου συνεργάστηκε με τα Βασιλικά Μπαλέτα (The Royal Ballet), ως κορυφαίος χορευτής, με παρτενέρ την κατά 19 χρόνια μεγαλύτερή του πρίμα μπαλαρίνα, Μαργκότ Φοντέιν. Η παρουσία του εκεί ξεπέρασε την εικοσαετία, όμως από το 1970 και μετά, προτίμησε τον ρόλο του προσκεκλημένου κορυφαίου χορευτή, τίτλο που διατήρησε στις ανά τον κόσμο εμφανίσεις του, μέχρι να αφοσιωθεί αποκλειστικά στο Paris Opera Ballet τη δεκαετία του ’80.

Η πρώτη φορά που ο Νουρέγιεφ και η Φοντέιν χόρεψαν μαζί, ήταν τον Φεβρουάριο του 1962, στην παράσταση “Giselle”, όπου γνώρισαν την αποθέωση, με αποτέλεσμα να συνεχίσουν τη συνεργασία τους για πολλά χρόνια. Το 1965, στην πρεμιέρα του “Ρωμαίος και Ιουλιέτα” από το Royal Ballet, το κοινό ενθουσιάστηκε τόσο πολύ με τους δυο πρωταγωνιστές, ώστε μετά την ολοκλήρωση της παράστασης, τους κάλεσε είκοσι φορές στη σκηνή για να τους χειροκροτήσει!

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΑΡΙΕΡΑ ΤΟΥ ΝΟΥΡΕΓΙΕΦ

Στη διάρκεια της καριέρας του, ο Νουρέγιεφ συνεργάστηκε με τα Βασιλικά Μπαλέτα της Σουηδίας, τα Μπαλέτα της Σκάλας του Μιλάνου, τα Μπαλέτα του Βερολίνου, τα Εθνικά Μπαλέτα του Καναδά, αλλά και με ομάδες σύγχρονου χορού στην Αμερική, ενώ πραγματοποίησε περιοδείες σε πολλές χώρες του κόσμου. Ανέβασε αναρίθμητα έργα μπαλέτου, μερικά από τα πιο σημαντικά υπήρξαν τα εξής: Ζιζέλ, Δον Κιχώτης, Η λίμνη των κύκνων, Μαργαρίτα, Ο καρυοθραύστης, Αντιγόνη, Ρωμαίος και Ιουλιέτα, Η ωραία κοιμωμένη και η Μπαγιαντέρα.

Στις δεκαετίες του ’60 και του ’70, ο Νουρέγιεφ ασχολήθηκε και με τον κινηματογράφο, χωρίς πάντως ιδιαίτερη επιτυχία. Οι πιο γνωστές του εμφανίσεις στο σινεμά ήταν το 1962 στην ταινία “Les Sylphides”, το 1973 στην ταινία “Don Quixote” και το 1977 στην ταινία “Valentino”, όπου ενσάρκωσε τον Ροδόλφο Βαλεντίνο. Έναν χρόνο αργότερα, το 1978, πήρε μέρος ως guest star στο Muppet Show, όπου χόρεψε μαζί με την Μις Πίγκυ και βοήθησε την μάλλον αποτυχημένη μέχρι τότε σειρά, να γίνει ένα από τα δημοφιλέστερα προγράμματα στην ιστορία της τηλεόρασης.

Τον Ιανουάριο του 1982 έλαβε την αυστριακή υπηκοότητα, τερματίζοντας έτσι μια εικοσαετία κατά την οποία ήταν ουσιαστικά “άπατρις” και ένα χρόνο μετά, το 1983, ανέλαβε διευθυντής στο Μπαλέτο της Όπερας του Παρισιού, θέση που διατήρησε μέχρι το 1989. Εκεί, εκτός από το να σκηνοθετεί παραστάσεις και να είναι ο επικεφαλής χορογράφος, συνέχισε να χορεύει και να προωθεί νέους χορευτές. Γενικότερα, η καλλιτεχνική του διεύθυνση στο Paris Opera Ballet υπήρξε μια τεράστια επιτυχία και ήταν αυτός ο υπεύθυνος για την αναγέννηση ενός μπαλέτου που όταν το ανέλαβε, βρισκόταν σε παρακμή.

Το 1989, 28 χρόνια μετά τη φυγή του από τη Σοβιετική Ένωση, ο Νουρέγιεφ προσκλήθηκε από τις σοβιετικές αρχές στο Λένινγκραντ, για να χορέψει τον ρόλο του James στο έργο “La Sylphide”, μαζί με τα μπαλέτα Κίροφ στο θέατρο Kirov. Η επίσκεψη αυτή έδωσε τη δυνατότητα στον Νουρέγιεφ να συναντηθεί μετά από σχεδόν τρεις δεκαετίες με παλιούς φίλους του, καθηγητές του και συναδέλφους του χορευτές. Η παράσταση υπήρξε ένας θρίαμβος για τον πάλαι ποτέ ανεπιθύμητο “προδότη”, ο οποίος “υποχρεώθηκε” να επιστρέψει είκοσι φορές στη σκηνή μετά την ολοκλήρωση του έργου! Μια πραγματική υποδοχή ήρωα.

ΤΟ AIDS, Η ΕΠΙΔΕΙΝΩΣΗ ΚΑΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ

Όταν οι πρώτες πληροφορίες για το AIDS κυκλοφόρησαν το 1982 στη Γαλλία, ο Νουρέγιεφ δεν έδειξε να θορυβείται. Βρέθηκε θετικός το 1984, όμως για αρκετά χρόνια διέψευδε τις φήμες για την κατάσταση της υγείας του. Στα τέλη της δεκαετίας του ’80, είχε γίνει φανερό ότι πλέον δυσκολευόταν να αποδώσει στα δικά του στάνταρντ, η ασθένεια είχε αφήσει πάνω του αδιάψευστα σημάδια. Το καλοκαίρι του 1991, η κατάστασή του επιδεινώθηκε και την άνοιξη του 1992 παρουσίασε περικαρδίτιδα, η οποία αντιμετωπίστηκε με χειρουργική επέμβαση.

Η τελευταία του δημόσια εμφάνιση έγινε στις 8 Οκτωβρίου του 1992, στην πρεμιέρα της “La Bayadére” στο Palais Garnier στο Παρίσι. Εκείνο το βράδυ, ο Γάλλος υπουργός πολιτισμού, Ζακ Λανγκ, ανέβηκε στη σκηνή και μέσα σε γενική αποθέωση, απένειμε στον Νουρέγιεφ τον τίτλο του Διοικητή του Τάγματος των Τεχνών και των Γραμμάτων, την ύψιστη πολιτιστική διάκριση στη Γαλλία. Ο διάσημος χορευτής εισήχθη σε κλινική στο Παρίσι για νοσηλεία τον Νοέμβριο του 1992 και παρέμεινε εκεί μέχρι τον θάνατό του, στις 6 Ιανουαρίου του 1993.

Το ιατρικό ανακοινωθέν έκανε λόγο για επιπλοκές λόγω του AIDS. Ο Νουρέγιεφ ήταν μόλις 54 ετών. Η κηδεία του τελέστηκε στο μαρμάρινο φουαγιέ του Παλέ Γκαρνιέ και η σορός του τάφηκε στο ρώσικο κοιμητήριο του Sainte Geneviéve des Bois, προαστίου της γαλλικής πρωτεύουσας. Τη στιγμή που το φέρετρο κατέβαινε στον τάφο, όπου είχαν τοποθετηθεί λευκά κρίνα μαζί με τα παπούτσια μπαλέτου του Νουρέγιεφ, ακούστηκε μουσική από την τελευταία πράξη της “Ζιζέλ”.

Πέντε χρόνια αργότερα, το 1998, η ρωσική κυβέρνηση απάλλαξε τον Νουρέγιεφ από όλες τις προηγούμενες κατηγορίες και αποκατέστησε τη φήμη του. Το όνομά του ξαναμπήκε στην ιστορία των μπαλέτων Κίροφ (πλέον γνωστά ως μπαλέτα Μαριίνσκι), ενώ προσωπικά του αντικείμενα εκτίθενται στο μουσείο θεάτρου της σημερινής Αγίας Πετρούπολης. Μια αίθουσα για πρόβες στην ακαδημία Βαγκάνοβα μετονομάστηκε προς τιμήν του, “αίθουσα Ρούντολφ Νουρέγιεφ”.

Ο ΝΟΥΡΕΓΙΕΦ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΤΟΥ ΖΩΗ

Ο Νουρέγιεφ ήταν γνωστός για την απέχθειά του στους κανόνες, τους περιορισμούς και την ιεραρχία. Κυκλοθυμικός και ανυπόμονος, δε δίσταζε να εκραγεί δημόσια όταν απογοητευόταν από τους συνεργάτες του. Ως αστέρας παγκόσμιας εμβέλειας, είχε αρκετούς διάσημους φίλους, ανάμεσά τους και τους Φρέντι Μέρκιουρι, Μικ Τζάγκερ, Άντι Γουόρχολ, Τζάκι Κέννεντι, Λάιζα Μινέλι και Άντονι Πέρκινς, για τον οποίο είχε κυκλοφορήσει η φήμη πως είχαν υπάρξει και εραστές.

Στα τέλη της δεκαετίας του ’70 ήταν τακτικός θαμώνας της ντισκοτέκ Studio 54 στη Νέα Υόρκη. Οι σχέσεις του με τις παρτενέρ του ήταν σχεδόν πάντοτε άριστες. Όλες οι μπαλαρίνες με τις οποίες συνεργάστηκε, είχαν μόνο καλά λόγια για εκείνον. Ειδικά για τη βοήθεια που τους πρόσφερε σε δύσκολες στιγμές τους, όπως για παράδειγμα όταν είχαν προβλήματα με το βάρος τους ή περνούσαν φάσεις κατάθλιψης και δυσκολεύονταν να βρουν ρόλους, ο Νουρέγιεφ ήταν πάντοτε εκεί για να τις στηρίξει και να ξαναδώσει ώθηση στην καριέρα τους.

Λίγο μετά τη φυγή του στη Δύση, στη διάρκεια μιας τουρνέ στη Δανία, γνώρισε τον Έρικ Μπρουν, σολίστα χορευτή στο Royal Danish Ballet. Νουρέγιεφ και Μπρουν υπήρξαν εραστές και καλοί φίλοι μέχρι τον θάνατο του δεύτερου το 1986. Η σχέση τους υπήρξε ταραχώδης, αλλά διατηρήθηκε λόγω της αμοιβαίας εκτίμησης που έτρεφαν ο ένας για τον άλλο. Ο Νουρέγιεφ ποτέ δεν έκρυψε ότι ήταν ομοφυλόφιλος, αν και είχε συνάψει ερωτικές σχέσεις και με γυναίκες όταν ήταν νέος.

Το 1978 γνώρισε τον 23χρονο Αμερικανό χορευτή και φοιτητή κλασικών τεχνών, Ρόμπερτ Τρέισι και ακολούθησε ένας θυελλώδης ερωτικός δεσμός για δυόμισι χρόνια. Ο Τρέισι έγινε αργότερα ιδιαίτερος γραμματέας αλλά και σύντροφος του Νουρέγιεφ σε μια μακροχρόνια ελεύθερη σχέση που διατηρήθηκε μέχρι τον θάνατο του Ρώσου χορευτή το 1993. Ο Τρέισι ήταν εκείνος που αργότερα αποκάλυψε ότι ο Νουρέγιεφ ήθελε πάντοτε να αποκτήσει έναν γιο και πως κάποια στιγμή είχε βρεθεί κοντά στο να το πετύχει μαζί με την Ναστάζια Κίνσκι.

Η ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ ΤΟΥ ΡΟΥΝΤΟΛΦ ΝΟΥΡΕΓΙΕΦ

Ο Νουρέγιεφ υπήρξε λάτρης της κλασικής τεχνικής και η μαεστρία του σε αυτήν, τον έκανε πρότυπο για μια ολόκληρη γενιά χορευτών. Αν το επίπεδο του ανδρικού χορού ανέβηκε τόσο πολύ στη Δύση μετά τη δεκαετία του ’60, αυτό οφείλεται σε τεράστιο βαθμό στην έμπνευση του Νουρέγιεφ. Ο Ρώσος χορευτής επαναπροσδιόρισε τον ρόλο του αρσενικού χορευτή στο μπαλέτο. Στα παραδοσιακά μπαλέτα, ο ρόλος του άνδρα ήταν να σηκώνει ψηλά την μπαλαρίνα και να υποστηρίζει την ισορροπία της, χωρίς όμως να προσελκύει την προσοχή πάνω του.

Σπάζοντας αυτή την παράδοση, ο Νουρέγιεφ χόρεψε με εντυπωσιακή αθλητική δύναμη, κερδίζοντας για τον άνδρα χορευτή εξέχουσα θέση, τουλάχιστον ίση με εκείνη της μπαλαρίνας. Στις δικές του παραγωγές, οι ανδρικοί ρόλοι είχαν πολύ περισσότερη χορογραφία. Μια ακόμα σημαντική επιρροή του, ήταν ότι “διέσχισε τα σύνορα” μεταξύ κλασικού μπαλέτου και σύγχρονου χορού, ερμηνεύοντας και τα δύο είδη. Σήμερα είναι φυσιολογικό για τους χορευτές να εκπαιδεύονται και στα δύο στιλ, όμως ήταν ο Νουρέγιεφ εκείνος που πρώτος έδειξε τον δρόμο.

Το χάρισμα, η αφοσίωση, η δέσμευση και η γενναιοδωρία του Νουρέγιεφ, προσωποποίησαν τη διαδρομή του σε ένα φωτεινό παράδειγμα για τους χορευτές που πήραν τις γνώσεις του για να χαράξουν οι ίδιοι τον δικό τους δρόμο. Ο Μιχαήλ Μπαρίσνικοφ, ο άλλος μεγάλος χορευτής που αυτομόλησε στη Δύση, περιγράφει με τον καλύτερο τρόπο το “λευκό κοράκι”, όπως ήταν το παρατσούκλι του Νουρέγιεφ όταν ήταν μικρός, ακριβώς λόγω του ιδιόρρυθμου χαρακτήρα του: “Ήταν ένας ασυνήθιστος άνθρωπος από όλες τις απόψεις. Το ένστικτο, η ευφυΐα, η συνεχής περιέργεια και η εξαιρετική πειθαρχία, αυτά ήταν ο σκοπός της ζωής του και φυσικά, η αγάπη του για τον χορό”.

Θα κλείσουμε αυτό το μικρό αφιέρωμα σε έναν από τους μεγαλύτερους χορευτές όλων των εποχών, με τρεις μόνο προτάσεις, που είπε ο ίδιος ο Ρούντολφ Νουρέγιεφ, σκιαγραφώντας την ύπαρξή του: “Σε όλη μου τη ζωή, υπήρξε μόνο μια αγάπη, να χορεύω. Δε θα μπορούσα να ζήσω χωρίς τον χορό. Όταν με βλέπετε να χορεύω, βλέπετε τον αληθινό μου εαυτό”.

* Πηγές: nureyev.livejournal.com, nureyev.org, time.com, abt.org, operadeparis.fr, history.com, theguardian.com, bbc.com, wiki