Αυτό που ξέρει κάθε ηγέτης για τους νέους και το χρησιμοποιεί κατά το δοκούν

* Το άρθρο του ομίότιμου καθηγητή νευροεπιστήμης στο Cambridge Centre for Brain Repair του πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, Joe Herbert δημοσιεύτηκε στο Aeon. Τo Αeon, είναι διαδικτυακό περιοδικό, που θέτει μεγάλα ερωτήματα, αναζητώντας φρέσκες απαντήσεις και μια νέα οπτική στην κοινωνική πραγματικότητα, την επιστήμη, τη φιλοσοφία και τον πολιτισμό. Το NEWS 24/7 αναδημοσιεύει κάθε εβδομάδα μια ιστορία για όσους λατρεύουν την πρωτότυπη σκέψη πάνω σε παλιά και νέα ζητήματα.

Οι νέοι άνδρες είναι αρκετά πιθανό να γίνουν φανατικοί. Κάθε δικτάτορας, κάθε γκουρού, κάθε θρησκευτικός ηγέτης, το γνωρίζει αυτό. Οι φανατικοί έχουν μια συντριπτική αίσθηση ταυτότητας που βασίζεται σε μια αιτία (μια θρησκεία) ή μια κοινότητα (συμμορία, ομάδα) και έναν στενό και αποκλειστικό δεσμό με άλλα μέλη αυτής της ομάδας. Θα διακινδυνεύσουν τραυματισμό, απώλεια ή ακόμα και θάνατο για χάρη της ομάδας τους. Θεωρούν όλους τους άλλους ξένους, ή ακόμα και εχθρούς. Αλλά γιατί τόσοι πολλοί από αυτούς είναι νεαροί άνδρες;

Σε έναν κόσμο εθνών κρατών, νέοι άνδρες έδωσαν τους πολέμους που σχημάτισαν τις περισσότερες χώρες. Το ίδιο ισχύει για φυλές, χωριά και φατρίες. Τα νεαρά αρσενικά έχουν ιδιότητες που τους εξειδικεύουν γι’ αυτή τη βασική λειτουργία. Ταυτίζονται εύκολα με την ομάδα τους. Δημιουργούν στενούς δεσμούς με τα άλλα μέλη της. Είναι επιρρεπείς να ακολουθούν έναν ισχυρό ηγέτη. Αυτός είναι ο λόγος που τα νεαρά αρσενικά είναι τόσο ευάλωτα σε περιβαλλοντικές επιρροές, όπως η επικρατούσα κουλτούρα στην οποία τυχαίνει να ζουν, και γιατί ελκύονται τόσο εύκολα από χαρισματικούς ηγέτες ή τρόπους ζωής που υπόσχονται συμμετοχή σε περιορισμένης πρόσβασης ομάδες με σαφώς καθορισμένους στόχους και αξίες. Τους αρέσει να παίρνουν ρίσκα για λογαριασμό της ομάδας τους – και συνήθως υποτιμούν τον κίνδυνο που ενέχουν τέτοια ρίσκα. Αν δεν είχαν αυτές τις ιδιότητες, θα ήταν λιγότερο πρόθυμοι να πάνε στον πόλεμο, και επομένως λιγότερο ικανοί να εκπληρώσουν έναν από τους βασικούς κοινωνικοβιολογικούς τους ρόλους.

Γιατί είναι έτσι οι νέοι; Εν μέρει φαίνεται να εξαρτάται από την τεστοστερόνη, η οποία δρα στον εγκέφαλό τους κατά την πρώιμη εμβρυϊκή ζωή. Η έκθεση στη μήτρα “αρρενοποιεί” τον εγκέφαλο, δίνοντάς του ορισμένες ιδιότητες, συμπεριλαμβανομένης της σεξουαλικής ταυτότητας ως αρσενικού, καθώς και μια προτίμηση για μοτίβα παιχνιδιού που περιλαμβάνουν σωματική επαφή και ακόμη και τσακωμούς. Το γνωρίζουμε αυτό γιατί τα κορίτσια που εκτίθενται σε μη φυσιολογικά επίπεδα τεστοστερόνης κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου δείχνουν παρόμοια συμπεριφορά, πολύ λιγότερο διαφορετική. Στην εφηβεία, υπάρχει ένα άλλο κύμα τεστοστερόνης που δρα σε αυτόν τον ήδη προετοιμασμένο εγκέφαλο: αυτό όχι μόνο αφυπνίζει τη σεξουαλικότητα, αλλά ενθαρρύνει διάφορες στρατηγικές για ανταγωνισμό για σύντροφο, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης επιθετικότητας και ριψοκίνδυνης συμπεριφοράς. Αλλά η τεστοστερόνη απέχει πολύ από το να είναι ο μόνος παράγοντας για να γίνει κάποιος φανατικός.

Η τεστοστερόνη δρα σε ένα αρχαίο τμήμα του εγκεφάλου, το μεταιχμιακό σύστημα. Το ανθρώπινο μεταιχμιακό σύστημα μοιάζει πολύ με αυτό σε άλλα πρωτεύοντα, όπως οι χιμπατζήδες, και είναι ακόμη εύκολα αναγνωρίσιμο στους αρουραίους. Αλλά αυτό το μέρος του ανθρώπινου εγκεφάλου ρυθμίζεται από μια πιο πρόσφατη προσθήκη: τους μετωπιαίους λοβούς, που βρίσκονται πίσω από το μέτωπό σας. Η λαϊκή κουλτούρα αναγνωρίζει τη σημασία τους: σε ένα κατάλοιπο από την εποχή της φυσιογνωμίας, ονομάζουμε τους έξυπνους ανθρώπους “highbrow”, αντανακλώντας το μεγάλο μέτωπό τους (και επομένως τους υποτιθέμενους μεγαλύτερους μετωπιαίους λοβούς). Μεταξύ των άλλων λειτουργιών τους, οι μετωπιαίοι λοβοί είναι σημαντικοί για την προσωπικότητα, τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις – και τον περιορισμό. Η ζημιά τους οδηγεί σε εξασθενημένη και ακατάλληλη κοινωνική συμπεριφορά, καθώς και σε έλλειψη κρίσης.

Είναι σημαντικό ότι οι μετωπιαίοι λοβοί των αρσενικών δεν ωριμάζουν πλήρως μέχρι τα τέλη της τρίτης δεκαετίας της ζωής τους, ενώ εκείνοι των γυναικών ωριμάζουν νωρίτερα. Αυτό το μέρος του εγκεφάλου αντιδρά σε μεγάλο βαθμό στις κοινωνικές ενδείξεις και στη συμπεριφορά άλλων ανθρώπων. Ο στερεοτυπικός νεαρός άνδρας – δυνατός, ριψοκίνδυνος, παράλογος, επιθετικός (αλλά και μη κομφορμιστής και επομένως καινοτόμος) – μπορεί να είναι ένα αποτέλεσμα. Έτσι, ενώ είναι ένα εξελικτικό πλεονέκτημα για την ομάδα στο σύνολό της, ένας συνδυασμός αχαλίνωτης τεστοστερόνης και ανώριμου μετωπιαίου λοβού εξηγεί επίσης γιατί στους νεαρούς άνδρες αρέσει να παίρνουν ρίσκα και γιατί είναι επιρρεπείς στον φανατισμό.

Φυσικά, δεν γίνονται τρομοκράτες όλοι οι νέοι, ακόμα και οι φανατικοί. Οι νέοι άνδρες δεν είναι όλοι ίδιοι. Διαφορετικά αποτελέσματα μπορεί να οφείλονται σε διαφορετικούς κοινωνικούς παράγοντες. Πολλοί τρομοκράτες προέρχονται από εγκληματικά ή στερημένα υπόβαθρα. Γνωρίζουμε ότι μια παραμελημένη ή καταχρηστική παιδική ηλικία μπορεί να οδηγήσει σε αντικοινωνική ή αποκλίνουσα συμπεριφορά αργότερα στη ζωή. Το κοινωνικό περιβάλλον ενός ατόμου, ιδιαίτερα νωρίς στη ζωή, μπορεί να έχει μακροχρόνιες επιπτώσεις στη συμπεριφορά. Αρχίζουμε να μαθαίνουμε κάτι για το πώς αυτές οι καταστάσεις μπορούν να οδηγήσουν σε συνεχείς ή ακόμα και μόνιμες αλλαγές στον εγκέφαλο, αλλά μέχρι στιγμής δεν μπορούμε να κάνουμε πολλά για να τις αναιρέσουμε. Αποκαλούμε “ψυχοπαθείς” τους ανθρώπους που αδιαφορούν για τις φυσιολογικές ανθρώπινες σχέσεις, υπονοώντας ότι έχουν μη φυσιολογικά (παθολογικά) γεγονότα στην “ψυχή” τους (μυαλό). Γνωρίζουμε επίσης ότι υπάρχουν άνθρωποι που αναπτύσσουν γενετικά μη φυσιολογικά κοινωνικά χαρακτηριστικά (ο αυτισμός είναι ένα παράδειγμα) ανεξάρτητα από την ανατροφή τους. Δεν γνωρίζουμε τα ακριβή ελαττώματα στον εγκέφαλο που ευθύνονται γι’ αυτά. Ωστόσο, η φύση τους – η μη φυσιολογική κοινωνική συμπεριφορά και διαπροσωπικές σχέσεις – δείχνει προς τους μετωπιαίους λοβούς, αν και μπορεί να εμπλέκονται και άλλες περιοχές του εγκεφάλου.

Η κοινωνική θέση εκτιμάται από τα αρσενικά πολλών ζωικών ειδών, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων. Αρκετά πρωτεύοντα πλην του ανθρώπου διατηρούν ξεκάθαρες κατατάξεις κυριαρχίας. Η υψηλότερη θέση παρέχει αυξημένη πρόσβαση σε τροφή, στέγη και συντρόφους. Βασίζεται κυρίως στη σωματική ικανότητα και τα αρσενικά παλεύουν ή απειλούν το ένα το άλλο για να καθορίσουν τη σχετική τους θέση.

Αυτό φυσικά συμβαίνει και στους ανθρώπους. Και όμως ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει αναπτύξει άλλα συστήματα κατάταξης, συμπεριλαμβανομένων αυτών που βασίζονται στα χρήματα, τη γενιά ή την τεχνική ικανότητα. Η ανάπτυξη όπλων βλημάτων μείωσε την εξάρτησή μας από τη μυική δύναμη, αλλά τόνισε άλλα χαρακτηριστικά, όπως η σκληρότητα, η γενναιότητα και η ηγεσία. Μέσα σε ομάδες φανατικών υπάρχει μεγάλος ανταγωνισμός για να φανούν ιδιότητες που αυξάνουν τη θέση ενός μέλους σε σχέση με τους άλλους στην ομάδα. Αυτό μπορεί να είναι ιδιαίτερα ελκυστικό για εκείνους που, στην υπόλοιπη ζωή τους, έχουν ελάχιστους λόγους να πιστεύουν ότι έχουν υψηλή θέση.

Ως εκ τούτου, τρομοκρατικές ή επιθετικές ενέργειες μπορούν να πραγματοποιηθούν για να αποδειχθεί η αξία ενός μέλους και να προσελκύσουν το είδος της προσοχής που διαφορετικά φαίνεται ανέφικτο. Είναι ένας σύγχρονος τρόπος για να ικανοποιήσουμε μια αρχαία βιολογική ανάγκη, για τον σεβασμό που λαχταρούν τα μεμονωμένα αρσενικά. Συνοψίζοντας, η τάση του αρσενικού εγκεφάλου είναι να δημιουργεί δεσμούς με άλλα αρσενικά (π.χ. συμμορίες του δρόμου), να αναγνωρίζει και να ταυτίζεται με ομάδες, να υπερασπίζεται αυτές τις ομάδες έναντι άλλων και να ανταγωνίζεται μαζί τους για περιουσιακά στοιχεία. Η ορμονική σύσταση ενός νεαρού αρσενικού και ο τρόπος με τον οποίο ωριμάζει ο εγκέφαλός του αυξάνουν την ευαισθησία του στον φανατισμό, μια ακραία περίπτωση δεσμού, και τον κάνουν επιρρεπή σε ενέργειες επιβαρυμένες με ρίσκο για λογαριασμό της ομάδας του.

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει εφεύρει πρόσθετες κατηγορίες ταυτότητας φαινομενικά άγνωστες σε άλλα είδη, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που βασίζονται σε κοινές πεποιθήσεις ή ηθικές απόψεις. Σήμερα, η ταυτότητα βασίζεται όλο και περισσότερο σε πεποιθήσεις. Ο τεράστιος ανθρώπινος εγκέφαλος επέτρεψε την εφεύρεση όπλων. Αυτά έχουν δώσει στους φανατικούς ολοένα και πιο αποτελεσματικά μέσα για να επιτύχουν τον πρωτόγονο στόχο της κυριαρχίας τρομοκρατώντας τους άλλους. Η πορεία προς τον φανατισμό θα επηρεαστεί από τα γονίδια ενός αρσενικού, τις πρώιμες εμπειρίες του, τις ορμόνες του, την ωριμότητα ή όχι του εγκεφάλου του και το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο βρίσκεται. Όλα αυτά μπορούν να οδηγήσουν σε μια εγκεφαλική κατάσταση που ονομάζουμε φανατισμό, μια επικίνδυνη μετάλλαξη ενός ρόλου που είναι βιολογικά απαραίτητος για τους νεαρούς άνδρες. Το καθήκον μας είναι να αναγνωρίσουμε ποια μπορεί να είναι αυτή η εγκεφαλική κατάσταση, πώς προκύπτει και, αν είναι δυνατόν, να την αντιμετωπίσουμε.