ΕΙΔΑΜΕ ΤΟΝ ΘΕΟΔΩΡΟ ΚΟΥΡΕΝΤΖΗ ΣΤΟ ΗΡΩΔΕΙΟ – ΤΟ ΑΠΕΙΘΑΡΧΟ ΚΙΝΗΤΟ ΚΑΙ Η ΞΑΦΝΙΚΗ ΒΡΟΧΗ

Χειμαρρώδης, σαρωτικός και πιο εσωτερικός από ποτέ επέστρεψε μετά από πολλά χρόνια στο Ηρώδειο και οι κερκίδες σείστηκαν κυριολεκτικά από το χειροκρότημα του κοινού, που τον ακολουθεί με κλειστά μάτια. Ο σούπερ σταρ του πόντιουμ Θεόδωρος Κουρεντζής ανέβηκε την Παρασκευή 15 Ιουνίου, στο Ηρώδειο για μία μοναδική συναυλία με το νέο του διεθνές μουσικό σύνολο, “Utopia”. Και κάπως έτσι το αίμα έτρεξε λίγο πιο γρήγορα στις φλέβες μας.

Στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής περιοδείας του (Βιέννη / Βερολίνο), ο μαέστρος, που είναι σήμερα 52 ετών, επέστρεψε για ένα βράδυ στη γενέτειρά του στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου και παρουσίασε σε ένα κατάμεστο Ηρώδειο την επιβλητική “Τρίτη Συμφωνία” του Gustav Mahler (1860-1911).

Αρχικά η Τρίτη Συμφωνία είχε τον τίτλο “Η χαρούμενη Επιστήμη”, με υπότιτλο “Όνειρο καλοκαιρινού Πρωϊνού”, “δάνειο” από το ομότιτλο βιβλίο του Nietzsche. Το έργο ολοκληρώθηκε στις 6 Αυγούστου του 1896 και αποτελείται από έξι μέρη, το πραγματικό νόημα των οποίων δεν αποκάλυψε ποτέ δημόσια ο δημιουργός τους. Πρόκειται για ένα “μουσικό μνημείο”, καθώς υμνεί τη δημιουργία του κόσμου, ξεκινώντας από τα “ταπεινά” της φύσης πλάσματα, για να ανέλθει στα “υψηλά ιδανικά” της ανθρώπινης ύπαρξης, στην ευλογία και την αγάπη του Θεού.

Ο Mahler αντλεί τα υψηλά του νοήματα από το έργο των μεγάλων διανοητών της εποχής του, όπως των Goethe, Kant και Nietzsche, αλλά και από τον μεγάλο κάντορα, Johann Sebastian Bach.

Η Τρίτη Συμφωνία εκδόθηκε το 1902 και η πρώτη παρουσίαση έγινε υπό τη διεύθυνση του ίδιου του συνθέτη στο Κρέφελντ της Γερμανίας, στις 9 Ιουνίου 1902. Είχε προηγηθεί ο Αυστριακός αρχιμουσικός και συνθέτης Felix Weingartner (1863-1942), ο οποίος είχε διευθύνει τρία από τα μέρη της συμφωνίας.

Ένα κινητό “μας πάγωσε” το αίμα – Μετά ήρθε και η βροχή

Η βραδιά ήταν sold-out και ο κόσμος, παρά την πρόβλεψη για βροχή, κατέκλυσε από νωρίς τις εισόδους του Ηρωδείου. Αφού κρατήσαμε ενός λεπτού σιγή για την τραγωδία με τους δεκάδες νεκρούς στην Πύλο, λίγο μετά τις 9:00 μπήκαν στον χώρο οι μουσικοί της “Ουτοπίας” του Θεόδωρου Κουρεντζή, η μεσόφωνος Wiebke Lehmkuhl και τα μέλη της χορωδίας Rosarte, που γέμισαν ασφυκτικά τη σκηνή με φρέσκα πρόσωπα. Ένα παλίμψηστο καλλιτεχνών που κυριολεκτικά γέμισε με ενέργεια τον χώρο.

Η χαρακτηριστική ροκ ψιλόλιγνη φιγούρα του Κουρεντζή “ξεχύθηκε” στη σκηνή και καταχειροκροτήθηκε. Κρατώντας την αναπνοή μας ετοιμαστήκαμε για το ξεκίνημα. Το εξαγγελτικό σάλπισμα με τα οκτώ κόρνα της “Τρίτης” του Mahler ήχησε μεγαλοπρεπώς δημιουργώντας ρίγη συγκίνησης και στη μετάβαση για το πένθιμο εμβατήριο όπου η μουσική έπεσε χαμηλότερα, έγινε το ξαφνικό. Ένα κινητό τηλέφωνο ακούστηκε τόσο δυνατά και ξεκάθαρα που κανείς μας δεν μπόρεσε να κάνει τον… Μπετόβεν.

Ο Κουρεντζής σταμάτησε τα πάντα και γύρισε στο κοινό εκφράζοντας την ενόχλησή του. Το επόμενο ενάμιση λεπτό απόλυτης σιγής μας φάνηκε αιώνας. Τι κι αν θα θέλουμε να μιλάμε για ένα εκπαιδευμένο κοινό πολιτιστικά, που πλέον θα έπρεπε να γνωρίζει ότι είναι υποχρέωσή του να χαμηλώσει τον ήχο (ή και να κλείσει το κινητό του) σε έναν χώρο όπως το Ηρώδειο;Τι κι αν οι υπεύθυνοι των θεαμάτων το υπενθυμίζουν συνεχώς; Φωνή βοώντος εν τη ερήμω! Η ορχήστρα ετοιμάστηκε ξανά και ξεκίνησαν όλα από την αρχή.

Υπήρξαν στιγμές που βυθιστήκαμε στη μαλερική φόρμα και ξεφύγαμε από τον χώρο και άλλες στιγμές που ανάλαφρες νότες έπλασαν στο μυαλό μας ειδυλλιακές εικόνες φύσης και ξεγνοιασιάς σαν να πατούσαν τα πόδια μας κάποιο γρασίδι. Οργιαστικοί τόνοι έδωσαν τη θέση τους σε σκοτεινούς και γκροτέσκους μουσικούς κόσμους, με τα πνευστά άλλοτε να μας στέλνουν βόλτα στο μυστηριακό και άλλοτε με σκέρτσο να παιχνιδίζουν σαν να περπατάμε σε κήπους ολάνθιστους. Απόκοσμος παντοκράτορας αυτού του λεπταίσθητου κόσμου, ο Κουρεντζής, που με τα επιδέξια, εύπλαστα δάχτυλά του τράβηξε, όπως μόνο εκείνος ξέρει, τις αόρατες κλωστές των οργάνων της “Ουτοπίας” του.

Σε ένα από τα πιο μαγικά σημεία της “Τρίτης” του Mahler “άνοιξε” ο αττικός ουρανός και άρχισε να βρέχει. Κάποιοι από τους βιολονίστες έσπευσαν να φύγουν για να προστατευτούν από τη βροχή, όχι όμως ο μαέστρος που συνέχισε απτόητος -σχεδόν χαμογελαστός- με την ολόμαυρη φιγούρα του να διαγράφεται μεγαλοπρεπώς μέσα στη σύντομη μπόρα. Με τη βροχή να σταματάει και τους μουσικούς να επιστρέφουν, φτάσαμε στο ξεδίπλωμα του τέταρτου μέρους της συμφωνίας, όπου ο Mahler στρέφεται στον Nietzsche: “Βαθύς είναι ο κόσμος […] Η οδύνη λέει: αφανίσου! Πλην αιωνιότητα κάθε χαρά θέλει. Βαθιά, βαθιάν αιωνιότητα!”. Η φωνή της μέτζο σοπράνο πήρε τα ηνία, για να ακολουθήσουν επιτέλους οι φωνές της ορχήστρας – παιδικές και γυναικείες – σε έναν παρηγορητικό ύμνο επιστροφής στην παιδική αθωότητα.

Αυλαία με το τελικό Αντάτζιο, στο οποίο ο Μάλερ αναφέρεται ως “την κορυφή και το ψηλότερο σκαλί απ’ όπου μπορεί κανείς να δει τον κόσμο” και όλα ολοκληρώνονται ορχηστρικά με ένα “εγκώμιο στη δημιουργική δύναμη της αγάπης”. Τη σκυτάλη από τα μαγικά ακροδάχτυλά του Κουρεντζή πήραν οι παλάμες του κοινού που δεν σταμάτησαν να χτυπούν δυνατά σε ένα δεκάλεπτο κυριολεκτικής αποθέωσης με “μπράβο” και σφυρίγματα ενθουσιασμού.

Ω άνθρωπε: Πρόσεξε!
Τι λένε τα βαθιά μεσάνυχτα;
“Κοιμόμουν, κοιμόμουν –
Ξύπνησα από όνειρο βαθύ:
Βαθύς είναι ο κόσμος,
Και βαθύτερος απ’όσο σκέφτηκε η μέρα.
Βαθύς είναι ο πόνος του –
Και η χαρά – βαθύτερη απ’ της καρδιάς τον πόνο:
Ο πόνος λέει: αφανίσου!
Ωστόσο κάθε χαρά θέλει αιωνιότητα –
Θέλει βαθιά, βαθιά αιωνιότητα”
Νίτσε, ‘Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα’

Συμπέρασμα

Παρά τις δύο αναπάντεχες αναποδιές – το απείθαρχο κινητό και την ξαφνική βροχή – ήταν μία αξέχαστη ερμηνεία στη σκιά της Ακρόπολης. Ήταν ακόμα μία ευκαιρία να δούμε εν δράσει την “Utopia”, δηλαδή το διεθνές σύνολο με τους κορυφαίους σολίστ που ο Κουρεντζής έχει αποκαλέσει “μια ουτοπική αδελφότητα” – και με την οποία πραγματοποιεί σε όλο τον κόσμο τα μουσικά του όνειρα. Μία θριαμβευτική επιστροφή ενός καθολικά αναγνωρισμένου μαέστρου που επιχειρεί κι εκείνος να αγγίξει με κάποιον τρόπο την “ουτοπία”, όπως τη συμπύκνωσε ο Mahler σε μία φράση του προς τον Σιμπέλιους το 1907:” Μια συμφωνία είναι σαν τον κόσμο ολόκληρο – πρέπει ν’ αγκαλιάζει τα πάντα!”.

Από τις γειτονιές του Βύρωνα στην παγωμένη “πύλη της Σιβηρίας”

Ο αρχιμουσικός που γεννήθηκε στον Βύρωνα της Αθήνας το 1972, έχει πια ως κέντρο της δημιουργίας του την Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας, όπου έχει κατασκευάσει ένα δικό του μουσικό σύμπαν, δίνοντας νέα πνοή στην τέχνη της διεύθυνσης ορχήστρας.

Ο διακεκριμένος Έλληνας μαέστρος ξεκίνησε να ασχολείται με τη μουσική σε πολύ μικρή ηλικία. Το 1994 μαθήτευσε δίπλα στον θρυλικό Ίλια Μούσιν στο Κρατικό Ωδείο της Αγίας Πετρούπολης. Διετέλεσε επικεφαλής μαέστρος στην΄Οπερα του Νοβοσιμπίρσκ (2004-2011) και εκεί ίδρυσε την ορχήστρα και χορωδία musicAeterna, με την οποία κατακτά τις μουσικές πρωτεύουσες της Ευρώπης. Το διάστημα 2011-2019 ήταν καλλιτεχνικός διευθυντής της Όπερας του Περμ – μία πόλη που έχει χαρακτηριστεί “πύλη της Σιβηρίας”.

Το 2018 αναλαμβάνει επικεφαλής μαέστρος της Συμφωνικής Ορχήστρας του Ραδιοφώνου της Στουτγάρδης. Στο μεταξύ δεν σταματά να εμφανίζεται σε όλα τα μεγάλα φεστιβάλ, να συνεργάζεται με τους σημαντικότερους σκηνοθέτες, να αποσπά διεθνή βραβεία για τις ηχογραφήσεις του. Χαρισματικός, αντισυμβατικός και πολυβραβευμένος έχει κερδίσει μια διακριτή θέση στο στερέωμα της κλασικής μουσικής με τις ιδιοφυείς εκτελέσεις του, ενώ οι ηχογραφήσεις του (έργα Μότσαρτ, Μάλερ, Μπετόβεν, Τσαϊκόφσκι, Ραμό και Στραβίνσκι) έχουν αποσπάσει διθυραμβικές κριτικές και κορυφαία βραβεία διεθνώς.

“Το Ηρώδειο είναι ένας χώρος μέσα τον οποίο μεγάλωσα”

Όλα όμως ξεκίνησαν από την Ελλάδα. “Το Ηρώδειο είναι ένας χώρος μέσα τον οποίο μεγάλωσα, στον οποίο ουσιαστικά διαπλάστηκα και είχα τα πρώτα μου ακούσματα. Τα πρώτα καλλιτεχνικά όνειρα που έκανα όταν προχώρησα στη μουσική έχουν να κάνουν με αυτόν τον χώρο” είχε δηλώσει ο Έλληνας μαέστρος λίγο πριν τη συναυλία που παρακολουθήσαμε στο Ηρώδειο.

“Η συμμετοχή μου σε κοντσέρτα στην πατρίδα μου είναι το πιο σημαντικό πράγμα για μένα. Μπορεί να παίζω στις μεγαλύτερες αίθουσες του κόσμου, όμως μεγαλύτερη ευθύνη αισθάνομαι εδώ. Ο κάθε καλλιτέχνης αισθάνεται έτσι όταν γυρνάει στον τόπο του. Είναι σαν να βγαίνεις πρώτη φορά στη σκηνή. Γίνεσαι έφηβος ξανά!” είχε πει για τη σημασία αυτής της βραδιάς.

“”Είναι μεγάλη μου τιμή που κάνουμε το ντεμπούτο μας στην Ελλάδα, ακριβώς σε αυτόν τον χώρο με αυτό το ρεπερτόριο. Ένα έργο που – όπως έλεγε ο Μάλερ – είναι ένα ολόκληρο σύμπαν το οποίο έχει δικούς του νόμους και κανόνες. Αυτή η συμφωνία ήταν η αγαπημένη της εφηβείας μου και οι ιδέες μου για την ερμηνεία της ήταν πάντα συνυφασμένες με αυτόν τον τόπο“.