ΚΑΝΙΒΑΛΙΣΜΟΣ: ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΤΡΩΓΟΜΑΣΤΑΝ ΜΕΤΑΞΥ ΜΑΣ ΕΔΩ ΚΑΙ ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

Το ταλέντο που έχει ο σύγχρονος άνθρωπος να κρίνει το κάθε τι, όπως τον βολεύει (άλλο είναι να παρκάρεις εσύ παράνομα και άλλο όποιος άλλος, σωστά;), φαίνεται πως το ‘δουλεύει’ το είδος μας από την αρχή της ύπαρξης του.

Κάπως έτσι, έναν και πλέον αιώνα μετά τον πρώτο επιστήμονα που έθεσε θέμα ανθρωποφαγίας (ή κανιβαλισμού), οι επιστήμονες δεν έχουν καταλήξει στο αν τρωγόμασταν (κυριολεκτικά) ανέκαθεν μεταξύ μας ή όχι.

Στα χρόνια που μεσολάβησαν δεν έχει προκύψει σχεδόν καμία αξιόπιστη ιστορική και εθνογραφική απόδειξη για το έθιμο του κανιβαλισμού, πέραν μεμονωμένων περιστατικών εκτάκτου ανάγκης.

Παράδειγμα;

Το Donner Party στις HΠΑ και τη συντριβή της πτήσης 571 της Πολεμικής Αεροπορίας της Ουρουγουάης.

Το Donner Party ήταν μια ομάδα πρωτοπόρων που το 1846 μετανάστευσε με βαγόνια από τη Midwest στην Καλιφόρνια (απόσταση 4023 χιλιομέτρων). Με επικεφαλής τον George Donner και τον James Reed, αντιμετώπισαν μια σειρά από κακοτυχίες και εγκλωβίστηκαν στα βουνά της Σιέρα Νεβάδα, κατά τη διάρκεια του χειμώνα.

Με περιορισμένες προμήθειες τροφίμων και δύσκολες καιρικές συνθήκες, κατέφυγαν στον κανιβαλισμό για να επιβιώσουν.

Καθώς η κατάστασή τους χειροτέρευε, τα μέλη της ομάδας άρχισαν να πεθαίνουν από την πείνα, το κρύο και τις ασθένειες.

Οι επιζώντες πήραν τελικά την απόφαση να καταναλώσουν τα λείψανα του νεκρού για να συντηρηθούν. Οι διασώστες εμφανίστηκαν 2 1/2 μήνες μετά. Είχαν πεθάνει τα 2/3 των ανδρών. Είχαν επιζήσει τα 2/3 των γυναικών και των παιδιών. Συνολικά οι νεκροί ήταν 41 και οι επιζήσαντες 46.

Σε ό,τι αφορά τη συντριβή της πτήσης 571 της Πολεμικής Αεροπορίας της Ουρουγουάης, τον Οκτώβριο του 1972 ένα ναυλωμένο αεροπλάνο που μετέφερε μέλη μιας ομάδας ράγκμπι της χώρας -μαζί με τους φίλους και την οικογένειά τους-, συνετρίβη στα απομακρυσμένα βουνά των Άνδεων, μεταξύ Αργεντινής και Χιλής.

Οι επιζώντες αποκλείστηκαν σε ύψος περίπου 3.600 μέτρων, χωρίς μέσα επικοινωνίας και με περιορισμένες προμήθειες, σε ακραίο κρύο.

Δυο μήνες αργότερα, αρκετοί είχαν πεθάνει. Όσοι συνέχισαν να αναπνέουν, πήραν τη δύσκολη απόφαση να καταναλώσουν τα σώματα των νεκρών για να συντηρηθούν. Η διάσωση αποτέλεσε γεγονός 72 ημέρες αργότερα. Το περιστατικό κέρδισε τη διεθνή προσοχή και αργότερα έγινε βιβλίο και ταινία με τίτλο Alive.

Το Taung Child βασανίζει τους επιστήμονες από το 1925

Kανίβαλος χαρακτηρίζεται όποιος τρώει σάρκα ή όργανα μέλους του ίδιου είδους. Στη φύση η συνθήκη απαντάται σε ορισμένα είδη εντόμων, αραχνών, ψαριών, ερπετών, πουλιών και θηλαστικών, για λόγους που έχουν να κάνουν με ανταγωνισμό για τους διαθέσιμους πόρους, τις εδαφικές διαμάχες και την ανάγκη για πρόσθετη διατροφή.

Όχι για πολιτιστικούς και τελετουργικούς λόγους.

Αυτό ισχύει για τον κανιβαλισμό στους ανθρώπους.

Που είναι δεδομένος σε όλη την ιστορία του είδους μας.

Περιστατικά κανιβαλισμού έχουν αναφερθεί και καταγραφεί ιστορικά, σε φυλές της Αφρικής, τις ΗΠΑ, την Πολυνησία και άλλες περιοχές του πλανήτη. Το πλαίσιο είχε να κάνει με θρησκευτικές τελετουργίες, πολέμους, αλλά και μορφή τιμωρίας.

Υπήρχαν και περιπτώσεις που πιστευόταν ότι η κατανάλωση της σάρκας ή των οργάνων ενός εχθρού ή ενός νεκρού ατόμου θα έδινε σε αυτόν που τα έτρωγε δύναμη ή θα απορροφούσε τις ιδιότητες του ατόμου.

Αργότερα διαπιστώθηκαν και ιατρικές και ψυχιατρικές καταστάσεις που είχαν ως συνέπεια τις κανιβαλιστικές πράξεις. Χαρακτηριστικά, αναφέρω τον κλινικό βαμπιρισμό -αφορά την εμμονή κατανάλωσης αίματος- και τη ψύχωση Wendigo -χαρακτηρίζεται από έντονη λαχτάρα για ανθρώπινη σάρκα.

Ας επιστρέψουμε όμως, στην εκκίνηση του αιώνιου debate για το αν ο άνθρωπος είναι κανίβαλος από τη φύση του.

Για να καταλήξουμε κάπου, πρέπει να βρεθούν απτά και αδιάσειστα στοιχεία. Κάτι που μάλλον μπορεί να γίνει μόνο με ταξίδι στο χρόνο στην στιγμή που νεαρός πίθηκος δέχθηκε χτύπημα στο κρανίο, μέρος του οποίου ανακαλύφθηκε το 1924 σε λατομείο της πόλης Taung (στη Νότια Αφρική).

Μόνο έτσι θα δούμε ποιος έφερε το χτύπημα και τι έκανε ο θύτης με τα όργανα του θύματος.

Ένα χρόνο αργότερα (1925) ο Australopithecus africanus (Νότιος Πίθηκος της Αφρικής) είχε περιγραφεί ως ‘νέο είδος αυστραλοπίθηκων’ από τον ανατόμο του University of the Witwatersrand, Raymond Dart.

Οι ειδικοί της εξέλιξης του εγκεφάλου το αποκάλεσαν “το πιο σημαντικό ανθρωπολογικό απολίθωμα του 20ου αιώνα”.

Η εικασία ήταν πως αυστραλοπίθηκοι δολοφόνησαν το Taung Child, διέλυσαν το σώμα του, διαμέλισαν τα άκρα, ήπιαν το αίμα και έφαγαν τη σάρκα.

Πολλά χρόνια αργότερα, ερευνητές πρότειναν πως σκοτώθηκε από έναν αετό ή άλλο μεγάλο αρπακτικό πουλί, επικαλούμενοι σημάδια τρυπήματος που βρέθηκαν στο κάτω μέρος των κόγχων.

Ποιος είχε δίκιο;

Δεν θα μάθουμε ποτέ.

Περιστατικά κανιβαλισμού που έχουν αποδειχθεί

Αυτό που έχει αποδειχθεί πέραν κάθε αμφιβολίας είναι ο συστηματικός κανιβαλισμός μεταξύ των ανθρωποειδών. Η παλαιότερη επιβεβαίωση αποκαλύφθηκε το 1994 στο σπήλαιο Gran Dolina στα βουνά Atapuerca της Ισπανίας.

Τα λείψανα 11 ατόμων που έζησαν πριν από περίπου 800.000 χρόνια, είχα διακριτά σημάδια πως είχαν φαγωθεί, με τα οστά να έχουν κοψίματα και κατάγματα να αποκαλύπτουν μυελό και αποτυπώματα από ανθρώπινα δόντια.

Μεταξύ των άλλων εξελικτικών ξαδέλφων μας που τώρα επιβεβαιώθηκε ότι ασκούσαν κανιβαλισμό είναι οι Neanderthals, με τους οποίους οι σύγχρονοι άνθρωποι ζούσαν παράλληλα (και ζευγάρωναν) για χιλιάδες χρόνια.

Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2016 ανέφερε ότι οστά Neanderthals που βρέθηκαν σε μια σπηλιά στο Goyet του Βελγίου και χρονολογούνται περίπου στο 40.000 π.Χ., παρουσιάζουν σημάδια σφαγής, σχίσματος και χρήσης για το ακόνισμα των άκρων πέτρινων εργαλείων.

Μοτίβα σπασίματος των οστών στον Homo antecessor, που θεωρείται ο τελευταίος κοινός πρόγονος των Neanderthals και του Homo sapiens, υποδηλώνουν ότι ο κανιβαλισμός χρονολογείται μισό εκατομμύριο χρόνια ή και περισσότερο.

Φαίνεται πως τρωγόμασταν από τους ανθρώπους των σπηλαίων

Μελέτη που δημοσιεύτηκε στις 26 Ιουνίου του τρέχοντος έτους αποκάλυψε πως θραύσμα κνήμης ηλικίας 1.45 εκατομμυρίων ετών, το οποίο βρέθηκε πριν 53 χρόνια στη βόρεια Κένυα, αποτελεί ένδειξη πως οι πρόγονοι μας όχι μόνο σφαγιάζονταν μεταξύ τους “αλλά πιθανότατα μασούσαν ο ένας τον άλλον”, όπως αναφέρει το σχετικό δελτίο Τύπου.

Σε αυτό, το εύρημα περιγράφηκε ως “το παλαιότερο κατηγορηματικό στοιχείο” κανιβαλισμού. Για την ακρίβεια, οι συγγραφείς σημείωσαν ότι“ο κανιβαλισμός είναι μια πιθανή εξήγηση για το αποσαρκωμένο οστό”.

Η παλαιοανθρωπολόγος στο Εθνικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Smithsonian και πρώτη συγγραφέας της εργασίας, Dr. Briana Pobiner δήλωσε ότι “οι πληροφορίες που έχουμε μας λένε ότι οι ανθρωπίδες πιθανώς να έτρωγαν άλλα ανθρωποειδή πριν από τουλάχιστον 1.45 εκατομμύρια χρόνια”.

Εποχή των ανθρώπων των σπηλαίων.

Όπου ‘ανθρωπίδες’ αναφέρονται και ως Μεγάλοι Πίθηκοι. Η λίστα περιλαμβάνει κάθε μέλος της βιολογικής οικογένειας hominidae που αφορά τα μεγαλύτερα θηλαστικά. Δηλαδή, ανθρώπους, χιμπατζήδες, γορίλες και ουραγκουτάγκους.

Η Dr. Pobiner πρόσθεσε ότι “υπάρχουν πολλά άλλα παραδείγματα ειδών από το ανθρώπινο εξελικτικό δέντρο που κατανάλωναν το ένα το άλλο στο πλαίσιο της διατροφής τους. Το συγκεκριμένο απολίθωμα υποδηλώνει ότι οι συγγενείς του είδους μας έτρωγαν ο ένας τον άλλον για να επιβιώσουν, περισσότερο από ό,τι αναγνωρίζαμε”.

Πώς τα σημάδια στα οστά μαρτυρούν κανιβαλισμό

Η Dr. Pobiner, ειδικός στα σημάδια από κοψίματα μίλησε στoυς New York Times για τη διαδικασία που έδωσε το αποκαλυπτικό -για τα χαΐρια μας- εύρημα.

Όπως είπε, είχε εντοπίσει ύποπτα σημάδια (“πιθανότατα από πέτρινο εργαλείο”) σε απολίθωμα μισής κνήμης πριν έξι καλοκαίρια, ενόσω εξέταζε οστά ανθρωποειδών που κρατούνται σε θησαυροφυλάκιο του μουσείου του Ναϊρόμπι.

Επιθεωρούσε το απολίθωμα για σημάδια από δαγκώματα, όταν παρατήρησε 11 λεπτές κάθετες τομές, όλες με γωνία προς την ίδια κατεύθυνση, συγκεντρωμένες γύρω από ένα σημείο, όπου θα ήταν προσκολλημένος στο οστό ο μυς της γάμπας. “Δηλαδή το πιο σαρκώδες κομμάτι του κάτω ποδιού”.

Έστειλε καλούπια των ουλών στον Michael Pante, παλαιοανθρωπολόγο στο Colorado State University και εκ των συγγραφέων της μελέτης.

Αυτός έκανε τρισδιάστατες σαρώσεις και συνέκρινε το σχήμα των τομών με μια βάση δεδομένων που περιέχει 898 σημάδια δοντιών, πατημασιών και σφαγής.

Η ανάλυση έδειξε ότι 9 από τις 11 σημάνσεις ήταν σύμφωνες με το είδος της ζημιάς που προκλήθηκε από πέτρινα εργαλεία.

Η Dr. Pobiner εξήγησε ότι η τοποθέτηση και ο προσανατολισμός των τομών υπονοούσε ότι η σάρκα είχε αφαιρεθεί από τα κόκαλα. Από αυτήν την παρατήρηση προέκυψε η διατριβή της για τον κανιβαλισμό.

“Από ό,τι μπορούμε να δούμε, το ανθρωποειδές οστό ποδιού αντιμετωπίστηκε όπως αυτό κάθε άλλου ζώου που βάσει των τομών, υποθέτουμε ότι καταναλώθηκε. Είναι εύλογο να υποθέσουμε ότι αυτού του είδους η σφαγή επίσης, έγινε με σκοπό τη βρώση”.

Οι αντιδράσεις των ομότιμων

Υπήρχαν επιστήμονες και ερευνητές που χειροκρότησαν τα ευρήματα της συγκεκριμένης μελέτης και άλλοι που έκαναν λόγο για clickbait, αφού η ερευνήτρια “δεν παρείχε στοιχεία που να αποδεικνύουν πως η σάρκα είχε φαγωθεί”.

Δεν είπαν πώς θα μπορούσε να συμβεί αυτό -μέσω του ίδιου, μεμονωμένου απολιθώματος.

Ο Tim D. White, παλαιοανθρωπολόγος στο University of California, Berkeley, γνωστός ως επικεφαλής της ομάδας που ανακάλυψε τον Ardipithecus ramidus (βλ. πιθανό πρόγονο 4.4 εκατομμυρίων ετών) “ακόμα κι αν τελικά αποδειχθούν οι ισχυρισμοί, το βέβαιο είναι πως η απλή παρουσία διφορούμενων γρατσουνιών σε ένα απομονωμένο απολιθωμένο οστό δεν είναι επαρκής απόδειξη κανιβαλισμού”.

Ως ενδεχόμενα προτάθηκαν από άλλους να ανήκει το οστό σε θύμα δολοφονίας ή σε κάποιο αυτιστικό ανθρωποειδές που αυτοτραυματίστηκε.