ΟΙ “ΣΦΗΚΕΣ” ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΤΡΑΓΩΔΙΕΣ ΚΑΙ ΚΩΜΩΔΙΕΣ ΠΟΥ ΓΙΟΥΧΑΡΕ ΤΟ ΚΟΙΝΟ

Είχαμε πολλά χρόνια να “ζήσουμε” και να συζητήσουμε ένα γιουχάρισμα στην Επίδαυρο. Από το 2009 στους “Πέρσες” του Dimiter Gotsceff, όταν ο Νίκος Καραθάνος “τόλμησε” να πατήσει την ιερά θυμέλη μέχρι τους “Σφήκες” της Λένας Κιτσοπούλου δεν είχαμε ξαναδεί τόσο θερμόαιμο κοινό να εκφράζει την άποψή του τόσο έντονα και μάλιστα εντός του κοίλου της αργολικής ορχήστρας. Πολλές ήταν οι παραστάσεις που προκάλεσαν έντονες συζητήσεις, αλλά γιουχαϊσματα δεν ακούστηκαν.

“Δεν απέτυχε η παράστασή μου, απέτυχε το κοινό” ισχυρίστηκε ο Όσκαρ Γουάιλντ προσπαθώντας να απαντήσει ποιος έχει δίκιο, το κοινό ή ηθοποιοί. Η αλήθεια βέβαια είναι πως απάντηση σε αυτό το “τις πταίει”, δεν υπάρχει…

Ένα ωστόσο είναι σίγουρο. Το αρχαίο δράμα απευθύνεται σε 10.000 θεατές στην Επιδαύρια παρουσίασή του. Μιλάμε λοιπόν για ένα θέαμα καθαρόαιμα λαϊκό. Και όλα τα λαϊκά θεάματα μπορούν να ξεφύγουν και να λάβουν οπαδικές διαστάσεις, όταν δουν κάτι περίεργο και πειραματικό επί σκηνής. Μία σπίθα αρκεί για να ανάψουν τα αίματα. Όπως και έγινε στους κατά Κιτσοπούλου “Σφήκες”.

Οι “Όρνιθες” του Κουν και η “παραμόρφωσις του πνεύματος του κλασικού κειμένου”

«Ανακοινούται από το υπουργείον Προεδρίας της Κυβερνήσεως ότι κατ’ εντολήν του κ. Κωνσταντίνου Τσάτσου ματαιούται η δευτέρα παράστασις των «Ορνίθων» του Αριστοφάνους, η οποία επρόκειτο να δοθεί σήμερον Κυριακή και ώραν 20.30. Το χθες εμφανισθέν έργον ατελέστατα προπαρασκευασμένον απετέλεσε παραμόρφωσιν του πνεύματος του κλασικού κειμένου, ωρισμέναι δε σκηναί αυτού παρουσιάσθησαν κατά τρόπον προσβάλλοντα το θρησκευτικόν αίσθημα».

Η ανακοίνωση αυτή εκδόθηκε το πρωί της 30ης Αυγούστου. Μία ημέρα πριν ο Υπουργός προεδρίας της Κυβερνήσεως της τότε ΕΡΕ και Διοικητής του ΕΟΤ, Κωνσταντίνος Τσάτσος, είχε αποχωρήσει οργισμένος από τις “Όρνιθες” του Κουν στο Ηρώδειο, με συνέπεια να απαγορεύσει τις επόμενες παραστάσεις της αριστοφάνειας κωμωδίας.

Ήταν το 1959 που ο Κάρολος Κουν ανέβασε για πρώτη φορά στο Ηρώδειο τους Όρνιθες του Αριστοφάνη, που θεωρήθηκε παράσταση-σκάνδαλο λόγω της πρωτοποριακής της μορφής. Όλα ξεκίνησαν όταν ο Πεισθέταιρος (ο Δ. Χατζημάρκος), κεντρικός ήρωας των Ορνίθων κάλεσε έναν ιερέα (Θ. Κατσαδράμη) για να θυσιάσει στους θεούς έναν τράγο και εκείνος άρχισε να ψέλνει με ηχόχρωμα βυζαντικό. «Ντροπή» και «βεβήλωσις» ακούστηκαν από την Πλατεία και αυτή ήταν η σπίθα για να “ανάψει” το σκάνδαλο. Σημειώστε πως στην παράσταση αυτή είχαν ενώσει τις δυνάμεις τους ο Κάρολος Κουν στη σκηνοθεσία, ο Μάνος Χατζιδάκις στη μουσική, ο Γιάννης Τσαρούχης στα σκηνικά και τα κοστούμια και η Ζουζού Νικολούδη στη χορογραφία.

Για μία γυμνή…Ελένη

Το 1982, το πρώτο γυμνό στην Επίδαυρο “τόλμησε” να το παρουσιάσει ο Ανδρέας Βουτσινάς στην Ευριπίδεια «Ελένη» του. Εκεί η Λυδία Φωτοπούλου στον ρόλο της Θεονόης βγήκε στην ορχήστρα γυμνόστηθη κρατώντας μαστίγιο, συνοδευόμενη από τις γυναίκες της περιοχής, γυμνόστηθες κι αυτές.

Η ίδια η Λυδία Φωτοπούλου έχει δηλώσει σε συνέντευξή της: “Όταν έπαιξα τη ‘Θεονόη’ στην ‘Ελένη’, αν θέλετε να σας πω ένα αστείο, εγώ ήμουν 1,53, και για μεγαλύτερη έμφαση έβαλαν δίπλα μου κοπέλες του 1,80 και εγώ κρατούσα ένα μαστίγιο… Με έβαλαν να βγω με ένα μαστίγιο στο χέρι, γυμνόστηθη. Το 1982, ήταν το πρώτο γυμνόστηθο στην Επίδαυρο. Φορούσα μια διάφανη βράκα. Δεν έγραφε καν το όνομά μου, έγραφε ‘η γυμνόστηθη Θεονόη’, δεν είχα καν όνομα ήταν σοκαριστικό. Δεν το φοβήθηκα, ήμουν μικρούλα. Έβαζα μια ασημένια σκιά σε όλο μου το σώμα, φαλακρή, με μεγάλα σκουλαρίκια να καλύπτουν το σώμα μου”.

Η παράσταση δίχασε, ενώ το κερασάκι στην τούρτα ήταν πως ο Ανδρέας Βουτσινάς υποκλίθηκε στην ορχήστρα με το σκυλάκι του.

Αίσχος, βέβηλοι!

Το 1984 άλλη μία αρχαία τραγωδία προκάλεσε το μένος πολλών θεατών. Ήταν η “Άλκηστη” που σκηνοθετούσε ο Γιάννης Χουβαρδάς με τη Φιλαρέτη Κομνηνού στον ομώνυμο ρόλο. Ήταν η πρώτη παράσταση αρχαίου δράματος που παρουσιαζόταν με σύγχρονα κοστούμια. Μετά τον θάνατο της ηρωίδας, φωτίστηκε το γυάλινο φωτισμένο πατάρι του Διονύση Φωτόπουλου όπου και αναπαραστάθηκε μία τολμηρή ερωτική σκηνή που περιείχε και γυμνό. Οι αντιδράσεις άμεσες και ηχηρές. Σε αυτές πρωτοστάτησε η μεγάλη Ελληνίδα ηθοποιός Άννα Συνοδινού που αποχώρησε ηχηρά. την επόμενη μέρα μία εφημερίδα είχε τίτλο: «Τσόντα στην Επίδαυρο. Οι μοντέρνοι πάνε να αλλοιώσουν τον πολιτισμό μας!»…

Η Φιλαρέτη Κομνηνού θυμάται σε συνέντευξή της στην Καθημερινή: “Η πρώτη μου συμμετοχή σε παράσταση της Επιδαύρου ήταν μάλλον τραυματική. Ήταν 1984. Υποδυόμουν την Άλκηστη στην ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη, σε σκηνοθεσία Γιάννη Χουβαρδά, στην πρώτη παράσταση που γιουχαΐστηκε. Μέχρι τότε μπορεί να γράφονταν κακές κριτικές, που κατακεραύνωναν σκηνοθέτες ή ηθοποιούς, αλλά ποτέ δεν είχε συμβεί κάτι τέτοιο. Ήταν μια παράσταση αρκετά προκλητική για την εποχή της και ξεσήκωσε θύελλα αποδοκιμασιών. Έσπασε η «άγραφη σύμβαση» μεταξύ κερκίδων και ορχήστρας και στη ροή της παράστασης άρχισαν να ακούγονται οι έντονες διαμαρτυρίες των θεατών: «Αίσχος», «Να φύγετε», «Δεν θέλουμε να σας ακούμε». Θυμάμαι την Άννα Συνοδινού να σηκώνεται από τη θέση της, να περνάει μέσα από τη σκηνή πετώντας θυμωμένη το πρόγραμμά της. Ευτυχώς, στην εξέλιξη του έργου, η Άλκηστη πέθαινε νωρίς και οι σκηνές που προκάλεσαν την ένταση ήταν μετά την κηδεία της. Έτσι, πέρασα αυτή την περιπέτεια σχετικά ανώδυνα”.

Ενδιαφέρον έχει επίσης να διαβάσει κάποιος τι έγραψε η Άννα Συνοδινού την επόμενη ημέρα στην εφημερίδα «Ακρόπολις» με τον τίτλο «Αίσχος, βέβηλοι!»:

«Το Σάββατο 26 Αυγούστου λίγο πριν τη λήξη της παραστάσεως του δράματος του Ευριπίδου “Άλκηστις” αποχώρησα από το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου σε ένδειξη διαμαρτυρίας και περιφρονήσεως προς το θέαμα που εξετυλίσσετο ενώπιον εντίμων πολιτών. Το ΚΘΒΕ, χωρίς αιδώ, υποχρέωσε ηθοποιούς του θιάσου του, σε μία σκηνή εκτός του δράματος, να αναπαραστήσουν μία απροκάλυπτη “ερωτική συνουσία“, μεταβάλλοντας έτσι τον ιερό αρχαιολογικό χώρο του θεάτρου του Πολυκλείτου σε “οίκο ανοχής“. Η Επίδαυρος και το θέατρό της ως δείκτης της εθνικής πολιτιστικής μας κληρονομιάς και υπερηφάνειας χρησιμοποιείται τα τελευταία τρία χρόνια ως ασφαλές “διαλυτήριο” του πνευματικού και καλλιτεχνικού μας εξοπλισμού. Δυόμιση χιλιετίες η ελεύθερη ανθρωπότητα διδάσκεται από τα αρχαία θέατρα του Ελληνισμού το πώς ο αρχαίος και ο νεώτερος κόσμος υπερασπίζεται το αγαθό του ανθρώπινου πνεύματος. Προχτές είδαμε πως το… διαλύει.»

“Η ελευθερία της Τέχνης», κατέληγε σε αυτό το άρθρο η Άννα Συνοδινού, «προστατεύεται τόσο από το Σύνταγμα, όσο και από την καλλιέργεια και από την άγρυπνη συνείδηση των καλλιτεχνών και του κοινού. Τώρα, ποιός θα προστατεύσει την Τέχνη και το κοινό από την πληρωμένη με χρήματα του κράτους προδοσία; Καταγγέλλω προς πάσαν αρχή και δύναμη λαού και πολιτείας πως η καλλιτεχνική ασυδοσία που ενδημεί στις κρατικές σκηνές ωθεί τις αξίες του πνεύματος με ιλιγγιώδη ταχύτητα σε έναν κατήφορο, το τέλος του οποίου λέγεται φασισμός».

Αντιγόνη με… αλυσίδες

Το 1984 Ο Γιώργος Ρεμούνδος σκηνοθέτησε για το Εθνικό Θέατρο την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή. Η Μαρία Σκούντζου επωμίστηκε τον πρωταγωνιστικό ρόλο της Αντιγόνης και εμφανίστηκε στη σκηνή σέρνοντας αλυσίδες κατάδικου. Αυτή η σκηνή είναι που προκάλεσε αποδοκιμασίες των θεατών στο κοίλον. Στην παράσταση αυτή τον Κρέοντα υποδύθηκε ο Νικήτας Τσακίρογλου και την Ισμήνη η Αθηνά Τσιλύρα.

Όταν ο εξάγγελος άναψε τσιγάρο

Το 1988 ο Γεωργιανός Ρόμπερτ Στούρουα αναμετρήθηκε με τον «Οιδίποδα Τύραννο». Πρωταγωνιστές η Τζένη Καρέζη και ο Κώστας Καζάκος. Όλα κυλούσαν ήρεμα και ωραία μέχρι που ο Εξάγγελος- Αννα Μακράκη διηγούμενη την αυτοκτονία της Ιοκάστης και την αυτοτύφλωση του Οιδίποδα άναψε τσιγάρο.

Τα αίματα δεν άργησαν να ανάψουν. “Σβήστο”, “Αίσχος”, “Ντροπή” φώναζαν οι θεατές τόσο την ώρα της παράστασης όσο και την ώρα της υπόκλισης. Πάντως, μετά τα γιουχαΐσματα, το τσιγάρο εξαφανίστηκε, γιατί η επίμαχη σκηνή κόπηκε με συνοπτικές διαδικασίες.

Για την ιστορία σημειώστε πως φέτος στον «Ιππόλυτο» του Ευριπίδη που σκηνοθέτησε η Κατερίνα Ευαγγελάτου η Έλενα Τοπαλίδου που υποδύθηκε τη Θεά Αφροδίτη άναψε τσιγάρο. Το γεγονός απλώς σχολιάστηκε από κάποιους αλλά όχι ηχηρά.

Αίμα, λάσπες και ακαθαρσίες

Το 1997 ο Γερμανός σκηνοθέτης Ματίας Λάνχοφ, ο οποίος εκλήθη από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος να σκηνοθετήσει τις «Βάκχες» του Ευριπίδη και προξένησε τον κακό χαμό. Ο λόγος; Κρέμασε στην ορχήστρα σφάγια, ενώ ο αείμνηστος Μηνάς Χατζησάββας που περπατούσε ολόγυμνος ως Διόνυσος ανάμεσα σε αίματα και λάσπες. Τα ευρήματα δε σταματούν εδώ ωστόσο. Παρον στην ορχήστρα δήλωσε ένα άλογο που αφόδευσε επί σκηνής και έριξε επιπλέον λάδι στη φωτιά. Αυτή η «προσβλητική για τον χώρο», όπως χαρακτηρίστηκε από μερίδα θεατών και κριτικής, παράστασή του προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις.

Ο Μηνάς Χατζησάββας εξομολογήθηκε σε συνέντευξή του: “Ο Ματίας Λάνχοφ με τις «Βάκχες» στην Επίδαυρο, το 1997, με έκανε να αλλάξω τον τρόπο που σκεφτόμουν θεατρικά. Από τις πιο συγκλονιστικές στιγμές στην καριέρα μου, όταν έβγαινα γυμνός στα τέσσερα, κάνοντας το ζώο. Ήταν δική μου ιδέα. Δεν ακουγόταν τσικ. Ποτέ δεν με γιούχαραν. Για τις αντιδράσεις του κόσμου θα πω ότι δεν μετρούσε τόσο το ότι ήμουν γυμνός – ήταν απόλυτα λειτουργικό – όσο ότι αυτό συνέβαινε σε μια τραγωδία στην Επίδαυρο – το θεώρησαν ύβρη”

Κέρματα στην ορχήστρα

Δύσκολα θα ξεχαστεί το γιουχάισμα που δέχθηκε η “Μήδεια” του Ρώσου Ανατόλι Βασίλιεφ το 2008 στην αργολική ορχήστρα. Ο πειραματικός χαρακτήρας της παράστασης είχε σαν αποτέλεσμα το κοινό να γελά, να κοροιδέυει και να αποδοκιμάει τα διαδραματισθέντα επί σκηνής. Δε δίστασε μάλιστα να πετάξει ακόμη και κέρματα.

Η παράσταση ήταν παραγωγή ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας και τον ομώνυμο ρόλο κράτησε η Λυδία Κονιόρδου. Το σκηνικό του Διονύση Φωτόπουλου παρέπεμπε σε αρένα και τα κοστούμια συνδύαζαν στοιχεία από την Ασία, την Ισπανία και τα Βαλκάνια. Στο κοινό δεν άρεσε καθόλου η τριγλωσσία της παράστασης. Γι΄αυτό και αντέδρασε πολύ έντονα όταν η Αγλαΐα Παπά άρχισε να διηγείται πώς η Μήδεια έγινε μητροκτόνος, η Αλεξία Καλτσίκη να απαγγέλλει το ίδιο κείμενο στα γαλλικά και ο Βασίλης Κουκαλάνι στα αγγλικά. Ο Νίκος Ψαρράς που υποδυόταν τον Ιάσονα δεν άντεξε. Στον τον θρήνο του ήρωα, μη αντέχοντας τα γέλια και τα σχόλια φώναξε στο κοινό «έλεος!». «Αυτό λέμε κι εμείς, έλεος!» του απάντησε ένας θεατής. Στο τέλος δε, όταν ο Χορός έβγαλε ένα καραβάκι στη σκηνή που συμβόλιζε την Αργώ και το διαμέλισε, από ψηλά ακούστηκε ένα «τι μ…ες είν’ αυτές»!

Όταν ο Καραθάνος πάτησε τη θυμέλη σαν Ξέρξης

Ένα αμήχανο περιστατικό έλαβε χώρα το καλοκαίρι του 2009 στους «Πέρσες» του Αισχύλου σε σκηνοθεσία του Βούλγαρου Ντίμιτερ Γκότσεφ. Ο Ξέρξης (Νίκος Καραθάνος) πάνω στη θυμέλη εκνεύρισε θεατές, που του ζητούσαν φωναχτά να φύγει από τον βωμό στο κέντρο της ορχήστρας.

Η παράσταση διακόπηκε προσωρινά και η δράση μεταφέρθηκε στις κερκίδες με διαξιφισμούς ανάμεσα στους «υπέρ» και τους «κατά» της παράστασης. Ένα πολύ δυνατό χειροκρότημα του κοινού ώθησε τους ηθοποιούς που παρέμειναν στη σκηνή παγωμένοι να συνεχίσουν. Στο χειροκρότημα πολλοί ήταν αυτοί που φώναζαν “αίσχος”.