Νίκος Παρασκευόπουλος: Αλγόριθμοι και πολιτικά προφίλ

Οι συζητήσεις για τα προφίλ των πολιτικών στις μέρες των αλγοριθμικών υπολογισμών ξεκινούν σε κλειστούς χώρους: Σε γραφεία και εργαστήρια, που αποτελούν black box για τους πολλούς: «Μαύρα κουτιά», όχι όμως από αυτά που αποκαλύπτουν, όπως στην περίπτωση των αεροπορικών ατυχημάτων, αλλά από αυτά που συγκαλύπτουν εσωτερικές διεργασίες, αιτιολογίες και σκοπιμότητες.

Συνήθως οι (όχι συχνές) αναφορές στα συγκεκριμένα προφίλ, όπως και στα – από τεχνική άποψη – αντίστοιχα για τους υπόπτους τέλεσης εγκλημάτων, προξενούν στον κόσμο ανησυχίες. Δημιουργούν ειδικότερα σε αρκετούς επιφυλάξεις και φόβους για προκαταλήψεις, οι οποίες συνειδητά ή μη έχουν ίσως ζυμωθεί για την παραγωγή τους. Σωστά το επαναλαμβάνει παντού η Σ. Ζούμποφ, το προφίλ είναι μια πρόβλεψη κι όπου υπάρχει πρόβλεψη μπορεί να ακολουθεί μια χειραγώγηση. Γι’ αυτό στη βιτρίνα της σχετικής επικοινωνίας εκτίθεται συνήθως ως θέμα το «εμφανίσιμο» προφίλ του καταναλωτή: Χρησιμεύει για την παραγωγή εξατομικευμένων διαφημίσεων, πράγμα εύπεπτο μέσα στην καθημερινότητα του πολίτη και επιθυμητό από πολλούς.

Θυμίζουν κάτι όλα αυτά; Ναι! Όσο δεν προσφέρεται για άκριτα διδάγματα το παρελθόν, άλλο τόσο βοηθά να καταλαβαίνουμε. Ο 20ός αιώνας βρίθει από παραδείγματα (μακαρθισμός, αντικομουνισμός, σταλινισμός και άλλα), όπου οι πληροφορίες, οι ταμπέλες και τα χαρτιά κοινωνικών φρονημάτων μοίραζαν φόβο στους πολίτες: Όχι μόνο για τις ελευθερίες τους που απειλούνταν με φυλακίσεις και εκτοπίσεις, αλλά και για την εύρεση εργασίας, στο δημόσιο ή ακόμη και στον ιδιωτικό τομέα.

Είχαν καθιερωθεί από χρόνια ακόμη και προφίλ λαϊκής κατασκευής γνωστά στα ακροατήρια των δικαστηρίων: Ο άτεγκτος δικαστής, ο ήπιος δικαστής. Οι διάδικοι αναζητούσαν προσχήματα αναβολών, όταν είχαν πληροφορίες ή … βάσιμο ένστικτο πχ ότι στη συγκεκριμένη δικάσιμο η σύνθεση είναι αυστηρή ή αντίθετα ευμενής για συγκεκριμένα είδη υποθέσεων. Τακτικές στα όρια του θεμιτού, κάποτε και εκείθεν αυτού. Ο Ηλίας Πετρόπουλος είχε περιγράψει πολύ εύγλωττα στο βιβλίο του «Το εγχειρίδιον του καλού κλέφτη» (1979), το οποίο απασχόλησε ως και τον Άρειο Πάγο, * τις προσπάθειες των κατηγορουμένων να προσαρμόζονται σε εμφανισιακά στερεότυπα «για να πάει καλά η δίκη».

Τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων είναι ιστορικά καταδικασμένα. Όχι μόνο συμβολικά, αλλά και πρακτικά. Μια σύγχρονη όμως τεχνολογικά προηγμένη αναβίωσή τους, ασφαλώς ακόμη κι αν θα αποσκοπεί στην προώθηση – διαφήμιση κι όχι στην υπονόμευση ενός πολιτικού παράγοντα, θα αναβιώσει τον κίνδυνο, τόσο για τις ατομικές ελευθερίες όσο και για τη δημοκρατική πολιτική.

Σήμερα σε κάθε περίπτωση η χειραγώγηση ανθρώπων, στην οποία αποσκοπεί αντικειμενικά η κατασκευή προφίλ – ανθρώπινων καλουπιών, προσκρούει πολλαπλά στο ελληνικό Σύνταγμα που εγγυάται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια**, την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας και ειδικά την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Το ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο προβλέπει τον έλεγχο των ψηφιακών συστημάτων υψηλού κινδύνου, που μπορεί να χρησιμοποιηθούν για ανάλογες επικίνδυνες για τη δημοκρατία φόρμες – κατασκευές, ενώ και η κοινή νομοθεσία για την προστασία προσωπικών δεδομένων απειλεί τους δράστες – κατασκευαστές με ποινικές ευθύνες. Όμως προσοχή στην αχρησία: Ακόμη και οι φιλελεύθεροι θεσμοί όταν γίνονται διακοσμητικοί μετατρέπονται σε ένα είδος συσκότισης των παράνομων πρακτικών. Η εφαρμογή τους πρέπει να αποτελεί διεκδίκηση των πολιτών και καθήκον των δικαστικών λειτουργών.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

• Βλ. την απόφαση 546/1983 στο Νομικό Βήμα 31 (1983) 714, και σχόλιο Ν. Παρασκευόπουλου, Τα τεχνάσματα του συνηγόρου, περιοδικό Δίκαιο και Πολιτική 7 (1984) σελ. 87 – 94.

• Φ. Παναγοπούλου – Κουτνατζή, Τεχνητή Νοημοσύνη: Ο δρόμος προς έναν ψηφιακό συνταγματισμό, έκδ. Παπαζήση (2023) σελ. 68κε.

*Ο Νίκος Παρασκευόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ και πρώην υπουργός Δικαιοσύνης.

Ακολουθήστε το News 24/7 στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις