1821: Ο Οθωμανός ιεροδικαστής που θυσιάστηκε για τους Έλληνες και δεν τιμήσαμε ποτέ

Αν ανατρέξει κανείς στη σελίδα “Hacı Halil Efendi” της Wikipedia στη τουρκική γλώσσα, θα βρει μια κενή σελίδα. Αν αντιστοίχως ψάξει κανείς να βρει επίσημες ανακοινώσεις της ελληνικής Εκκλησίας για τον σεϊχουλισλάμη της Πόλης, Χατζή Χαλίλ, πάλι θα δυσκολευτεί να εντοπίσει σχετικά αφιερώματα. Ο αρχιμανδρίτης π. Φιλόθεος Φάρος τον μνημονεύει στο βιβλίο του “Η Εκκλησία ως σκάνδαλο και ως σωτηρία” (Αρμός-2002), ενώ σκόρπιες αναφορές υπάρχουν σε κείμενα Μητροπολιτών.

Ο Δημήτριος Καμπούρογλου ή Καμπούρογλους, είχε προτείνει να δοθεί το όνομά του σε δρόμο της Αθήνας, όπως και θα έπρεπε. Γιατί ο Χατζή Χαλίλ Εφέντης θεωρείται δικαίως, ως ένα απο τα πρώτα θύματα της επανάστασης του 1821, μιας και, ως ανώτατος θρησκευτικός αρχηγός των Οθωμανών, αρνήθηκε να εκδώσει διαταγή (φετφά) με την οποία θα επέτρεπε σφαγές κατά των Ορθοδόξων, Ελλήνων και μη, σε όλη την επικράτεια.

Βρισκόμαστε άλλωστε στην εποχή την οποία ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε’, είχε αφορίσει την έκρηξη της επανάστασης στην Βλαχία, μετά την αποκάλυψη των σχεδίων της Φιλικής Εταιρείας και υπό το βάρος της ιστορικής πραγματικότητα της εποχής.

Ο καδής, ή ιεροδικαστής, Χατζή Χαλίλ, ζούσε στην Πλάκα, στην διασταύρωση Τριπόδων – Θέσπιδος – Σέλλεϋ, και η οδός που προτάθηκε -μάταια- για μετονομασία ήταν η Σέλλεϋ. Όταν ξέσπασε η Επανάσταση στην Αθήνα, στις 25 Απριλίου του 1821, οι Τούρκοι έστειλαν τον Χατζή Χαλίλ στην Κωνσταντινούπολη, όπου και αρνήθηκε τη φετφά και τελικά θανατώθηκε με τον πλέον απαξιωτικό τρόπο.

Συγκεκριμένα, μετά από παράκληση του Γρηγορίου, ο εφέντης Χατζή Χαλίλ ζήτησε από τον Σουλτάνο διαχωρισμό μεταξύ αθώων και ενόχων, όπως επίτασσε το Κοράνι, και αρνήθηκε να εκδώσει τη φετφά εν λευκώ. Ο ίδιος καταγόταν άλλωστε από την οικογένεια των Αλφερανιδών, η οποία διακρινόταν για την πιστή τήρηση των εντολών του Κορανίου.

Ο Σουλτάνος αποφάσισε εν τέλει να καθαιρέσει τον ιεροδικαστή από την θέση του και να τον εξορίσει μαζί με τη σύζυγό του.

Σύμφωνα με την τουρκική ισλαμική Εγκυκλοπαίδεια (islamansiklopedisi.org.tr), ο πραγματικός λόγος της καθαίρεσής του είναι το γεγονός ότι ο ιεροδικαστής ήρθε σε ανοιχτή κόντρα με τον διπλωμάτη Mehmet Sait Halet Efendi (1761–1822) που επηρέαζε άμεσα τον Σουλτάνο. Η δε γυναίκα του, κατηγορήθηκε ως μάγισσα και εκτελέστηκε. Ο εφέντης άφησε την τελευταία του πνοή στο Αφιόν Καραχισάρ, στο δρόμο προς την εξορία του, όντας βασανισμένος και παράλυτος.

Ο Βρετανός πρέσβης λόρδος Στράνγκφορντ έγραφε ότι “ο Χαλέτ εφέντης, βασικός ευνοούμενος ασκούσε περισσότερη επιρροή στον Σουλτάνο από όλους μαζί τους υπουργούς του”. Ο Χαλίλ, σύμφωνα με τουρκικές πηγές πέθανε από εγκεφαλικό μετά τον εξευτελιστικό θάνατο της γυναίκας του.

Από το μένος του Σουλτάνου Μαχμούτ Β’ δε γλίτωσε αργότερα φυσικά ούτε ο Πατριάρχης ο οποίος απαγχονίστηκε στο Φανάρι, ανήμερα το Πάσχα, στις 10 Απριλίου του 1821.

Είναι λοιπόν απορίας άξιον το γιατί ο σεϊχουλισλάμης Χαλήλ, αυτή η γνωστή-άγνωστη προσωπικότητα που συνδέθηκε με τις απαρχές του Αγώνα των Ελλήνων, απουσιάζει από τις τιμές της 25ης Μαρτίου και τα επετειακά μας κείμενα. Πρόκειται για έναν άνθρωπο που θυσιάστηκε τιμώντας τη θρησκεία του και τις Γραφές της, και τιμώντας την αξιοπρέπεια του Ανθρώπου, δίνοντας τη ζωή του για τον σεβασμό στον εχθρό αλλά και στο τεκμήριο της αθωότητας. Ακόμη και τώρα, θα ήταν μια ιστορικής σημασίας ευκαιρία να τον τιμήσουμε μέσα από τους επίσημους εορτασμούς για τα 200 χρόνια της ελληνικής επανάστασης, δίνοντας και ένα “ηχηρό” σήμα στην απέναντι πλευρά. Για τη σημασία της μνημόνευσής του έχει γράψει και το πολύ ενδιαφέρον blog, Ροΐδη και Λασκαράτου Εμμονές.

Για τα ακόλουθα γεγονότα και την ιστορική συνέχεια της άρνησης του Χατζή Χαλίλ, διαβάζουμε αναλυτικότερα στο βιβλίο “Οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης 1821-1922” του Βασίλη Μούτσογλου (Εκδόσεις Παπαζήση, 1998):

“Ο Μέγας Βεζίρης επίσης παύθηκε, ως μη δραστήριος και ανάξιος των περιστάσεων και αντικαταστάθηκε από τον Αλί Μπεντερλί Πασά, ο οποίος έπειτα από οκτώ ημέρες, έχασε όχι μόνο τη θέση του αλλά και το κεφάλι του. Μέγας Βεζίρης τοποθετήθηκε ο Σαλίχ Πασά, που τήρησε σκληρή πολιτική και άφησε τον όχλο να δράσει.

Τελικά, η γενική σφαγή δεν πραγματοποιήθηκε, κατά πάσα πιθανότητα όχι μόνο λόγω εσωτερικών αντιδράσεων αλλά και για να μην προκληθεί επέμβαση της Ρωσίας. Ο νέος Σεϊχουλισλάμης Φείζ Ιμάμης, υποχρεώθηκε να εκδώσει φετφά για μετριότερη απόφαση, με την οποία επιτρεπόταν η τιμωρία (σφαγή) των ενόχων, οπωσδήποτε των συνενόχων και των “απολύτως υπόπτων”. Με βάση τη φετφά αυτή, εκδόθηκε φερμάνι, με το οποίο δινόταν αμνηστία, υπό τον όρο, να αποβάλουν οι Έλληνες του λοιπού κάθε επαναστατική ιδέα και να παραμείνουν στο καθεστώς του ραγιά. Στις 20 Μαρτίου, η Πύλη παρέδωσε στον διερμηνέα Κ. Μουρούζη το διάταγμα περί αμνηστίας για να το μεταφράσει. Συγχρόνως εκδόθηκε σουλτανικό διάταγμα προς το Γένος και τον Πατριάρχη, γεμάτο με παράπονα, απαιτήσεις και απειλές.

Ο Βεζίρης Σαλίχ παραδίνοντας το διάταγμα στον Πατριάρχη, του είπε ότι καθ’ υψηλή προσταγή, θα έπρεπε οπωσδήποτε να εκδώσει αφορισμό κατά του Υψηλάντη, του Μιχαήλ Σούτσου και των ανταρτών πέρα από τον Δούναβη. Διότι, πρόσθεσε ο Βεζίρης, μόνο ο αφορισμός αυτός θα μπορούσε να παρέχει κάποια ελπίδα αναβολής “στο ξίφος του Σουλτάνου που επικρεμόταν επί των κεφαλών των”. Υπό το κράτος του εκβιασμού αυτού συγκλήθηκε εκτάκτως νέα ευρύτατη κληρικολαϊκή σύσκεψη με συμμετοχή, των Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως και Ιεροσολύμων, 21 αρχιερέων και πολλών λαϊκών. Μεταξύ αυτών που έλαβαν μέρος, ήταν ο πρώην ηγεμόνας Βλαχίας Σκαρλάτος Καλλιμάχης, ο Μέγας Διερμηνέας της Πύλης Κων. Μουρούζης και ο Διερμηνέας του στόλου Νικ. Μουρούζης”.

Όπως αναφέρει ο συγγραφέας, οι σύνεδροι βρέθηκαν μπροστά στο εκβιαστικό δίλημμα.

“Μετά από εκτενή συζήτηση, αποφασίσθηκε, οι μεν λαϊκοί να υποβάλουν αναφορά αποκηρύξεως της Επανάστασης και δηλώσεως υποταγής όλων των επαρχιών, οι δε κληρικοί να συνθέσουν την πράξη αφορισμού. Την Τετάρτη 23 Μαρτίου υπογράφεται από τους δύο Πατριάρχες και 21 Αρχιερείς ένα κείμενο αφορισμού, το οποίο ως απανταχούσα, απευθυνόταν προς το σύνολο των Αρχιερέων και κληρικών. Στο κείμενο αυτό, καταβλήθηκε προσπάθεια ώστε να περιληφθούν όσο το δυνατόν λιγότερες από τις τυπικά συνηθισμένες αφοριστικές εκφράσεις. Λίγο αργότερα, πιθανώς κατόπιν απαιτήσεως της Πύλης, υπογράφηκε και νέο αφοριστικό έγγραφο με πολύ βαρύτερες εκφράσεις, το οποίο όμως απευθυνόταν μόνο προς τον Μητροπολίτη Ουγγροβλαχίας.

Οι αφορισμοί και η εκδήλωση πλήρους υποταγής των Ρωμιών της Πόλης, τους έσωσαν προσωρινά από τον κίνδυνο της γενικής σφαγής, όμως, όταν έφθασαν τα νέα για τον ξεσηκωμό και στο Μοριά, ο σουλτάνος προχώρησε σε νέα μέτρα. Στην αγχόνη οδηγήθηκε πρώτος ο Οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος Ε’, στις 10 Απριλίου 1821, μπροστά στην κεντρική πύλη του Πατριαρχείου.

Η εκτέλεση έγινε από άτακτους γενίτσαρους, αλλά το κείμενο που αναρτήθηκε, αποδεικνύει ότι έγινε κατόπιν σουλτανικής διαταγής. Στις 6 Μαΐου φονεύεται ο Νικόλαος Μουρούζης, δραγουμάνος του στόλου. Ακολούθως απαγχονίζονται οι αρχιερείς που είχαν συλληφθεί ως όμηροι, ο Εφέσου Διονύσιος στην κεντρική αγορά του Πέρα, το Μπαλούκπαζαρ, ο Αγχιάλου Ευγένιος στον Γαλατά, ενώ ο Νικομήδειας Αθανάσιος πέθανε από τις κακουχίες της φυλακίσεως του και τα βασανιστήρια. Στις 19 Απριλίου γίνονται μαζικοί απαγχονισμοί λαϊκών. Στις 3 Ιουνίου απαγχονίσθηκαν στη δυτική ακτή του Βοσπόρου ο Τυρνόβου Ιωαννίκιος, ο Αδριανουπόλεως Δωρόθεος στο Μέγα Ρεύμα, ο Θεσσαλονίκης Ιωσήφ στο Νιχώρι, ο Δέρκων Γρηγόριος στα Θεραπειά. Την ίδια ημέρα εξορίζονται στην Ανατολία ο Αλέξανδρος και ο Σκαρλάτος Καλλιμάχης, που είχε διορισθεί ηγεμόνας της Βλαχίας μετά την έκρηξη της Επανάστασης εκεί. Κατά τα νέα, αληθινά ή χαλκευμένα, που καταφθάνουν από το Μοριά, δημιουργείται στην Κωνσταντινούπολη, κατάσταση τρομοκρατίας εναντίον των Ρωμιών. Τα θύματα της εποχής εκείνης στην Πόλη υπολογίζονται σε δέκα χιλιάδες.

Εν τω μεταξύ ο Τσάρος Αλέξανδρος επέστρεφε από το Λάιμπαχ στην Πετρούπολη. Τα τραγικά γεγονότα στην Κωνσταντινούπολη είχαν προκαλέσει αγανάκτηση στην ομόδοξη Ρωσία. Όπως γίνεται αντιληπτό, η Οθωμανική κυβέρνηση, δεν αρκείτο στην καταστολή των επαναστατικών κινημάτων, αλλά επιζητούσε να αφανίσει την Ορθόδοξη Εκκλησία της οποίας προστάτης θεωρείται ο Τσάρος. Μετά από παρέμβαση και του Καποδίστρια που πρόβαλε την προσέγγιση που είχε επιτευχθεί με την Γαλλία όσον αφορά την περιοχή, δίνεται εντολή στον Πρέσβυ Στρογάνωφ να επιδώσει τελεσίγραφο προς την Υψηλή Πύλη με απαίτηση να δοθεί ικανοποιητική απάντηση εντός οκταημέρου. Με το έγγραφο αυτό η Ρωσία υπενθύμιζε την απάνθρωπη συμπεριφορά του Σουλτάνου εναντίον των χριστιανών υπηκόων του, που προσέδιδε σε μια επανάσταση, τον χαρακτήρα νομίμου άμυνας και δήλωνε ότι η συμβίωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τα πολιτισμένα κράτη της Ευρώπης θα απέβαινε αδύνατη εάν ο Σουλτάνος δεν αποφάσιζε να σεβασθεί τη Χριστιανική θρησκεία, δεν ακύρωνε το σχέδιο εξοντώσεως των Ρωμιών και δεν σταματούσε να γίνεται πηγή ανησυχίας για την υπόλοιπη Ευρώπη με τα στασιαστικά κινήματα που προκαλούσε η πολιτική του.

Ο Τσάρος επικαλέσθηκε το δικαίωμα να ενδιαφέρεται για την τύχη των Ρωμιών υπηκόων του Σουλτάνου με βάση τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊνάρτζα του 1774 και τις συνθήκες του Ιασίου του 1792 και του Βουκουρεστίου του 1812 και ζήτησε την εκπλήρωση τεσσάρων όρων:

Α. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία θα αναλάμβανε την υποχρέωση να ανοικοδομήσει ή να επισκευάσει τις εκκλησίες που καταστράφηκαν από τον όχλο.

Β. Ο Σουλτάνος όφειλε να εξασφαλίσει τη σοβαρή προστασία της Ορθοδόξου Χριστιανικής Εκκλησίας.

Γ. Η Οθωμανική κυβέρνηση θα έπρεπε να κάνει διάκριση μεταξύ “ενόχων” και “αθώων” χριστιανών, και να μην πειράξει όσους θα δήλωναν υποταγή εντός ορισμένης προθεσμίας.

Δ. Οι παρίστριες ηγεμονίες θα επανερχόταν στο προηγούμενο καθεστώς. Ο οθωμανικός στρατός που είχε εισβάλει, θα έπρεπε να υποχωρήσει, σύμφωνα με τα προνόμια που είχαν θεσπισθεί υπέρ της Ρωσίας, με παλαιότερες συνθήκες.

Σε ενάντια περίπτωση, η Υψηλή Πύλη, θα δικαιολογούσε με τη συμπεριφορά της, την άσκηση της προστασίας που θα παρείχε η Ρωσία στους Έλληνες. Ο Τσάρος, έθεσε ταυτόχρονα το περιεχόμενο του τελεσιγράφου, υπόψη και των υπολοίπων ευρωπαϊκών δυνάμεων, επισημαίνοντας ότι η στάση του, απέναντι στα επαναστατικά κινήματα δεν είχε αλλάξει, και ότι ήταν φυσικό, η Ρωσία, ως γειτονική χώρα, να θεωρεί ότι είναι αρμόδια, για την αποκατάσταση της τάξεως στη Βαλκανική. Ο Στρογάνωφ, δεν πήρε απάντηση από την Πύλη στην προθεσμία που είχε ταχθεί, και εγκατέλειψε την Οθωμανική Πρωτεύουσα, στις αρχές Αυγούστου 1821. Από την πλευρά τους, η μεν Αυστρία, που δεν ήθελε επέκταση της Ρωσικής επιρροής στα Βαλκάνια και, εξάλλου, φοβόταν το ξέσπασμα παρομοίων κινημάτων στην επικράτεια της, η δε Αγγλία που πίστευε ότι ο Σουλτάνος παρείχε την καλύτερη εγγύηση για την ασφάλεια της οδού προς την Ινδία, ζήτησαν από τους πρέσβεις τους στην Κωνσταντινούπολη, να προσπαθήσουν να αποσπάσουν κάποιες παραχωρήσεις, έστω και φαινομενικές, με τις οποίες να δινόταν ικανοποίηση στον Τσάρο, για να μην προχωρήσει στα πολεμικά του σχέδια.

Λίγο πριν εκραγεί η Επανάσταση, ο Καποδίστριας είχε συστηματικά αποθαρρύνει τους Έλληνες να προσφύγουν στη λύση αυτή, επειδή την θεωρούσε άκαιρη και παρακινδυνευμένη εν όψει της καταστάσεως που επικρατούσε. Μετά την εκδήλωση όμως του επαναστατικού κινήματος, χρησιμοποίησε όλη του την πειθώ προς τον Τσάρο για να παρέχει ένοπλη βοήθεια στους Έλληνες. Στην προκειμένη όμως περίπτωση, η συντονισμένη δράση της Αυστρίας και της Αγγλίας, απέτρεψε τελικά τον Τσάρο από το να προβεί στην κήρυξη του πολέμου, κατά τη στιγμή αυτή”.

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε τις Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο, με την αξιοπιστία και την εγκυρότητα του News247.gr