Αυτά είναι τα ‘όπλα’ της Γαλλίας απέναντι στο Isis και όχι οι βόμβες στη Συρία

Πολλά έχουν γραφτεί και άλλα τόσα έχουν ειπωθεί μετά τα τραγικά γεγονότα της 13ης Νοεμβρίου στο Παρίσι. Ο ίδιος ο πρόεδρος της Γαλλίας Φρανσουά Ολάντ, απάντησε στις επιθέσεις που κόστισαν τη ζωή σε 129 ανθρώπους με βόμβες κατά στόχων του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία. Χιλιάδες ήταν οι αναφορές στις αξίες του ανθρωπισμού και του ουμανισμού, τις οποίες αναπαριστά μεγαλειωδώς το κράτος της Γαλλίας, ακόμη και δια στόματος του Έλληνα πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα. Ποια όμως είναι η απάντηση που βλέπουμε ως σήμερα; Είναι η άνοδος του σκεπτικισμού, η διόγκωση του εθνικισμού και της μισαλλοδοξίας, οι φράχτες και η συνέχιση των βομβαρδισμών στην πολύπαθη Συρία.

Όμως η Γαλλία δεν έχει γραφτεί στην ιστορία για τις στρατιωτικές της επιχειρήσεις. Έχει ξεχωρίσει για την αναγέννηση της ανθρωπότητας έπειτα από μια μακρά περίοδο που συλλήβδην αποκαλείται σήμερα “Μεσαίωνας”. Ανέδειξε ανθρώπους που υπερασπίστηκαν, ακόμη και με κίνδυνο την ίδια τους τη ζωή, την ελευθερία, τις αξίες της δημοκρατίας και της ανεξιθρησκείας και πολέμησαν το φανατισμό. Δεν πρέπει άλλωστε να ξεχνάμε πως η “ελευθερία, η ισότητα και η αδερφοσύνη” είναι εγγεγραμμένα στο DNA αυτού του Έθνους.

Αναμοχλεύουμε στη μνήμη τους Γάλλους φιλόσοφους που διαμόρφωσαν εν πολλοίς αυτό που σήμερα λέμε σύγχρονο κόσμο, εμπνεόμαστε και ξαναμαθαίνουμε τι πρέπει να κρατήσουμε από την Ευρώπη και τι πρέπει να αποκηρύξουμε από όλο τον κόσμο. Παραθέτουμε τίτλους και έργα που εντυπώθηκαν στην περίοδο του διαφωτισμού και έπειτα για όσους επιθυμούν να διαβάσουν περισσότερα, γι’ αυτό που ακούν για τη Γαλλία, όμως δεν βλέπουν στις ενέργειες της ηγεσίας της.

1. Σαρλ Λουί ντε Σεκοντά, Βαρόνος της Μπρεντ και του Μοντεσκιέ

Ο Γάλλος συγγραφέας και φιλόσοφος αποτελεί τον θεμελιωτή της αστικής δημοκρατίας, αφού πάνω στη θεωρία του για τη διάκριση των εξουσιών που είναι απαραίτητη για ένα πολίτευμα, ώστε να λειτουργήσει με τον βέλτιστο δυνατό τρόπο,  βασίζονται τα περισσότερα αναπτυγμένα κράτη σήμερα.

Ένας από τους φάρους του γαλλικού Διαφωτισμού, διέγνωσε από πολύ νωρίς την αρνητική επήρεια που προκαλεί στην ανθρώπινη φύση η εξουσία, η οποία και οδηγεί σχεδόν νομοτελειακά στην κατάχρηση και τον εκφυλισμό. Για τον ίδιο υπάρχουν τρεις μορφές πολιτεύματος, η μοναρχία, η δημοκρατία και δεσποτισμός, ενώ υποστηρίζει πως κάθε κράτος ανάλογα με την έκταση και τον πληθυσμό του θα πρέπει να διέπεται από διαφορετικό τύπο πολιτεύματος.

“Η τυραννία ενός ηγεμόνα σε μια ολιγαρχία δεν είναι τόσο επικίνδυνη για το κοινό καλό όσο η απάθεια των πολιτών σε μια δημοκρατία”

Μοντεσκιέ – Το πνεύμα των νόμων

Η πιο άρτια ανάλυση της πολιτικής του σκέψης αναλύθηκε στο έργο του “Το πνεύμα των νόμων” που κυκλοφόρησε το 1748 γνώρισε μεγάλη επιτυχία, αλλά και σφοδρή κριτική από τους σύγχρονους του Γάλλου φιλοσόφου…

2. Φρανσουά Μαρί Αρουέ/Βολταίρος

Μίλησε ανοιχτά ενάντια σε κάθε μορφή φανατισμού και υπερασπίστηκε με πάθος την ανεξιθρησκεία και την ελευθερία του λόγου, αλλά και το διαχωρισμό κράτους-εκκλησίας από τις αρχές του 18ου αιώνα. Βαθιά επηρεασμένος από τον Λοκ, αμφισβήτησε το χριστιανισμό και ήταν ένας από τους φιλοσόφους που πίστευαν με πάθος πως τα φωτεινά μυαλά μιας κοινωνίας θα πρέπει να ενωθούν προκειμένου να νικήσει ο ορθολογισμός, ενάντια στον φανατισμό. Μια σκέψη και μια πεποίθηση που μετά τα τελευταία γεγονότα στο Παρίσι είναι ίσως πιο επίκαιρη από ποτέ, τόσο στα επιχειρήματα ενάντια στο Ισλαμικό Κράτος, όσο όμως και ενάντια στην εκδικητική και τυφλή μανία έναρξης πολέμου κάποιων Ευρωπαίων ηγετών.

“Το να εκδικείται κανείς, ακόμη και τον εχθρό του, είναι κακό. Το να μην εκδικείται κανένα είναι ανωτερότητα”

Βολταίρος: Ο αδαής φιλόσοφος – Από 15,21€, τώρα 13,69€

Λιγότερο γνωστός από την υπόλοιπη βολταιρική φιλοσοφική παραγωγή, ο Αδαής Φιλόσοφος συνιστά κατ’ ουσίαν την επιτομή της φιλοσοφικής σκέψης του Βολταίρου και της κοσμοθεωρίας του για τον άνθρωπο. Ως στρατευμένος διανοούμενος, για μια ακόμη φορά, ο Βολταίρος διατυπώνει την ευχή του για συμφιλίωση και ενότητα των φιλοσόφων προκειμένου να αντιμετωπίσουν τους κινδύνους από τις προκαταλήψεις και το φανατισμό που παραμονεύουν πάντοτε.

3. Το κοινωνικό συμβόλαιο του Ζαν-Ζακ Ρουσσώ

Ένας από τους πιο ριζοσπάστες φιλοσόφους του διαφωτισμού, που υποστήριξαν με πυγμή πως σε κάθε κράτος η εξουσία πηγάζει από το λαό. Πίστευε πως οι φορείς της εκτελεστικής εξουσίας δεν είναι αφέντες του λαού, μα υπάλληλοί του. Ο λαός πρέπει να μπορεί να τους απολύει και να τους διορίζει όποτε θέλει. Δεν υπάρχει θέμα να συμβληθούν με το λαό, πρέπει να τον υπακούσουν.

“Όταν η υπηρεσία του πολίτη προς το κράτος παύει να είναι πρωταρχικής σημασίας και ο πολίτης μπορεί να εκπληρώνει τις υποχρεώσεις του πληρώνοντας, τότε το κράτος βαδίζει στην καταστροφή”

Η πρωτοπορία του λόγου του Ρουσσώ έγκειται στο γεγονός πως ορίζει την ελευθερία του ανθρώπου με πολύ διαφορετικό τρόπο από ότι όσοι προηγήθηκαν της σκέψης του. Για τον ίδιο από τη στιγμή που ο πρώτος άνθρωπος οριοθέτησε ένα κομμάτι γης και το όρισε ως δικό του, ξεκίνησε η απώλεια της ελευθερίας και η ανισότητα σε ετούτο εδώ τον κόσμο, πιστεύοντας βαθιά πως τίποτα δεν ανήκει σε κανέναν και επιπρόσθετα πως όλοι οι άνθρωποι θα έπρεπε να μοιράζονται τα αγαθά της γης.

Ζαν-Ζακ Ρουσσώ: Κοινωνική Ανισότητα – Από 10,60€, τώρα 9,54€

4. Ντενί Ντιντερό – Ο πατέρας της εγκυκλοπαίδειας

Μαζί με τον Μοντεσκιέ και τον Ρουσσώ, θεωρούνται οι πιο επιφανείς άνδρες του Διαφωτισμού. Το έργο του αποτέλεσε όμως μια ακόμη μοναδική συνεισφορά σε ολόκληρη την ανθρωπότητα. Με έμπνευση από την αγγλικά εγκυκλοπαίδεια των Τεχνών και των Επιστημών, την οποία ανέλαβε να μεταφράσει και αν επεκτείνει σε κάθε γνωστή επιστήμη, συμπυκνώνοντας την παγκόσμια ανθρώπινη γνώση σε ένα μεγαλειώδες έργο. 

Ο γιος του σιδερά, αναδείχτηκε στον άνθρωπο, που τα έβαλε με κάθε μορφή συντηρητισμού και ύστερης μεσαιωνικής δύναμης, προερχόμενης κυρίως από τους κόλπους της εκκλησίας που προσπαθούσε να ανακόψει κάθε πρόσβαση των ανθρώπων στη γνώση. Το έργο απαγορεύτηκε αρκετές φορές, όμως η δίψα του κόσμου για μάθηση, η οποία γέμιζε τα βασιλικά ταμεία, έκαμψε τις αντιστάσεις τους για το χρήμα και έδωσε στον κόσμο την πρώτη εγκυκλοπαίδεια και πρόδρομο των σύγχρονων βιβλίων γνώσεων που κάθε οικογένεια έχει σήμερα στο σπίτι της.

“Με τον όμοιό σας η εκδίκηση είναι αμφίβολη. Με τον ανώτερό σας είναι αφέλεια. Με τον κατώτερό σας είναι ανανδρία”

Ντενί Ντιντερό: Ο ανιψιός του Ραμώ – 2,90€

Ο φιλόσοφος Ντιντερό, το πιο ανήσυχο και ανατρεπτικό πεύμα του 18ου αιώνα, συχνάζει στο Καφέ ντε λα Ρεζάνς, όπου παρακολουθεί τους άλλους να παίζουν σκάκι. Εκεί συναντιέται με τον ανιψιό του περίφημου μουσικού Ραμώ, “ένα κράμα ευγένειας και ποταπότητας, λογικής και παραλόγου”, και ανοίγεται μαζί του σε μια ατέλειωτη συζήτηση πάνω στην ηθική, τη μουσική κ.λ.π. Το ενδιαφέρον σε αυτό τον πολυθεματικό “σωκρατικό” διάλογο είναι η βαθμιαία μεταμόρφωση που συντελείται στους δύο χαρακτήρες στη διάρκεια της διαλεκτικής μονομαχίας τους· έτσι π.χ. ο θεότρελος ανιψιός αναδεικνύεται συχνά πιο πραγματιστής από τον σοφό Ντιντερό.

5. Μαρκήσιος Ντε Σαντ – Ο εμπνευστής του σαδισμού

Η συνεισφορά της γαλλικής διανόησης όμως προχώρησε την ανθρώπινη σκέψη ένα βήμα πιο πέρα. Έδωσε τη δυνατότητα στην παγκόσμια κοινότητα να συζητήσει, να έρθει αντιμέτωπη με ακραία έργα και άνοιξε το πνεύμα και την ανοχή στη διαφορετικότητα. Εξέχον παράδειγμα αυτού, ήταν χωρίς αμφιβολία ο Μαρκήσιος Ντε Σαντ, Γάλλος συγγραφέας και φιλόσοφος που ανέπτυξε την ακραία ελευθεριότητα και περιέγραψε στα έργα του ακραίες ερωτικές πρακτικές.

“Δεν είναι ο δικός μου τρόπος σκέψης που έχει προκαλέσει τις δυστυχίες μου, αλλά ο τρόπος σκέψης των άλλων”

Τον Ιούλιο του 1778, το Εφετείο τον θεωρεί απλώς ένοχο οργίων κι υπερβολικής ελευθεριότητας, τον απαλλάσσει από τη κατηγορία της φαρμακίας και της σοδομίας και του επιβάλλει πειθαρχημένη διαβίωση κι απαγόρευση εισόδου στη Μασσαλία, για 3 χρόνια. Επιστρέφει στη Βενσέν αλλά παρά την αθώωσή του φυλακίζεται ξανά με βάση το lettre de cachet (επιστολές επιφανών Γάλλων που ζητούν προστασία έναντι άλλων πολιτών, οι οποίοι με βάση τις επιστολές είτε φυλακίζονται, είτε εξορίζονται) της 13/2/1777. Δραπετεύει ξανά και γυρίζει στη Λα Κοστ, αλλά μετά από δύο μήνες συλλαμβάνεται πάλι και φυλακίζεται στη Βενσέν. Αφιερώνεται στη συγγραφή θεατρικών έργων και μυθιστορημάτων. Τελειώνει τον “Διάλογο μεταξύ ενός ιερέα κι ενός κρατουμένου”, τον Ιούλιο του 1782.

Μαρκήσιος Ντε Σαντ: 120 Μέρες των Σοδόμων – Από 27,56€, τώρα 24,80€

Το 1874 ο Ντε Σαντμεταφέρεται στη φυλακή της Βαστίλης. Εκεί λίγα χρόνια πριν την έκρηξη της Γαλλικής Επανάστασης, αρχίζει τη συγγραφή των “120 μερών στα Σόδομα” (1785) -όπως το ξέρουμε σήμερα-, πάνω σ` ένα ρολό χαρτί μήκους 12 μέτρων. Πρώτη γραφή των “Ατυχιών της αρετής”. Το 1788 αρχίζει και τελειώνει μέσα σε 6 μέρες, την “Ευγενία ντε Φρανβάλ”. Στη Βαστίλη, απ` όπου θα μεταφερθεί στο άσυλο του Σαρεντόν δέκα ημέρες πριν τη πτώση της, θα εγκαταλείψει την πλούσια βιβλιοθήκη του, 600 τόμων και τα χειρόγραφά του. Στις 14 Ιουλίου 1789 εισβολή στη Βαστίλη της Επανάστασης και λεηλασία όλων των υπαρχόντων του, επίπλων, βιβλίων, χειρογράφων, που η κυρία Σαντ δεν είχε προλάβει να πάρει. Απελευθερώνεται με διάταγμα της Συντακτικής Συνέλευσης, βάσει του οποίου κανείς δε κρατείται δίχως δικαστικές αποφάσεις, το 1790.

Το 1979 κυκλοφόρησε η πρώτη έκδοση βιβλίου του Μαρκησίου ντε Σαντ στην Ελλάδα, H Φιλοσοφία στο Μπουντουάρ από τις εκδόσεις Εξάντας. Η κυκλοφορία του βιβλίου απαγορεύτηκε με δικαστική εντολή. Δύο χρόνια αργότερα ο ίδιος εκδοτικός οίκος κυκλοφόρησε τις 120 Μέρες των Σοδόμων, αλλά η έκδοση προκάλεσε την παρέμβαση συντηρητικών δικαστικών κύκλων, που κατήγγειλαν το έργο ως πορνογράφημα βάσει του τότε υφιστάμενου νόμου «περί ασέμνων». Οι ενέργειες προκάλεσαν την αντίδραση του εκδοτών, του τύπου και πολλών καλλιτεχνών και διανοούμενων. Το βιβλίο ήταν απαγορευμένο ως το 1991 οπότε ήρθη και τυπικά η απαγόρευση.

6. Το δριμύ κατηγορώ του Εμίλ Ζολά, που άλλαξε την ιστορία

Η Γαλλία όμως πήρε θέση κατά του ρατσισμού και όρθωσε το ανάστημά της ενάντια στον αντισημιτισμό, πολύ πριν η γερμανική κοινωνία αγκαλιάσει το φασισμό και φέρει στην εξουσία τον Αδόλφο Χίτλερ. Η υπόθεση Ντρέιφους συγκλονίζει τη γαλλική κοινή γνώμη, όταν ο Εμίλ Ζολά αποφασίζει κόντρα σε κάθε κοινωνική προκατάληψη και εξουσία να μιλήσει ανοιχτά ενάντια στην αδικία και την αθώωση όσων είχαν την κοινωνική αποδοχή. Ο Λοχαγός Ντρέιφους κατηγορήθηκε και καταδικάστηκε από τη στρατιωτική δικαιοσύνη, μόνο και μόνο για να “βγει καθαρός” κάποιος άλλος, που φρόντισε να θρέψει τα αντισημιτικά αισθήματα της κοινωνίας και να ακουμπήσει σε όλα τα στερεότυπα για να αποδείξει την αθωότητά του. Ο Εμίλ Ζολά, με κίνδυνο να γίνει στόχος μιας διεφθαρμένης δικαιοσύνης, υψώνει το ανάστημά του και παίρνει θέση με μια επιστολή-δριμύ κατηγορών που γίνεται πρωτοσέλιδο στην εφημερίδα Ορόρ.

“Μια κοινωνία δεν είναι ισχυρή παρά μόνο όταν βγάζει την αλήθεια στο άπλετο φως του ήλιου”

Ο Εμίλ Ζολά είναι ο πιο σημαντικός εκπρόσωπος της λογοτεχνικής σχολής του νατουραλισμού και σημαντικός παράγοντας της ανάπτυξης του θεατρικού νατουραλισμού.

Εμίλ Ζολά: Κατηγορώ – Από 10,40€, τώρα 9,36

7. Ο υπερασπιστής της ανθρώπινης ύπαρξης – Ζαν Πολ Σαρτρ

Η γαλλική φιλοσοφία όμως δεν αναφέρεται μόνο στον μακρινό διαφωτισμό, αλλά επεκτείνει την επιρροή της στην παγκόσμια κοινότητα μέχρι και σήμερα. Το παράδειγμα του Σαρτρ είναι ίσως το πιο λαμπρό του 20ου αιώνα, ενός ανθρώπου μαχητικού, που πίστευε ακράδαντα πως οι καλλιτέχνες οφείλουν να σρατευτούν πίσω από έναν σκοπό στην κοινωνία. Ο Ζαν Πολ Σαρτρ ήταν ο πιο γνωστός εκπρόσωπος του υπαρξισμού και υποστήριξε ένθερμα πολιτικές σε όλο τον κόσμο, όπως την επανάσταση στην Κούβα, γίνεται στόχος των Γάλλων εθνικιστών παίρνοντας σαφή θέση υπέρ της ανεξαρτησίας της Αλγερίας (με αποτέλεσμα να γίνει στόχος της OAS που βομβαρδίζει το σπίτι του) και μιλά ανοιχτά για την καταπίεση των κατοίκων της Παλαιστίνης που δικαιολογεί κατά τη γνώμη του την προσφυγή στην τρομοκρατία.

“Ο κηπουρός μπορεί ν’ αποφασίζει τι είναι καλό για το καρότο, όμως κανένας δεν μπορεί ν’ αποφασίζει τι είναι καλό για τον άλλον”

Ζαν Πολ Σαρτρ: Η Ηλικία της λογικής – Από 23,43€, τώρα 21,09€

Η Ίβιτς χαμήλωσε τα μάτια της μ’ ένα ύφος αφηρημένο. «Κάτι θα μου συμβεί». «Ξέρω. . .», είπε ο Ματιέ, «η γραμμή της ζωής στο χέρι σας είναι κομμένη στα δυο. Μου είπατε όμως πως αυτά τα πράγματα δεν τα πιστεύετε». «Όχι, βέβαια, δεν τα πιστεύω. Κι έπειτα, συμβαίνει να μη μπορώ να φανταστώ το μέλλον μου. Είναι κλειστό από παντού». Η Ίβιτς σώπασε και ο Ματιέ την κοίταζε σιωπηλός. Χωρίς μέλλον. . . Ξαφνικά, μια άσχημη γεύση του γέμισε το στόμα κι αγκάλιασε την Ίβιτς με όλη του τη δύναμη. Ναι, ήταν αλήθεια. Η Ίβιτς δεν είχε μέλλον: η Ίβιτς τριάντα ετών, σαράντα ετών, δεν είχε κανένα νόημα. Σκέφτηκε: «Δε θα κρατήσει πολύ». (ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ)

8. Σιμόν ντε Μποβουάρ. Η γυναίκα που υπερασπίστηκε το “δεύτερο φύλλο”

Μπορεί σήμερα πολλές γυναίκες να θεωρούν τον φεμινισμό “παρωχημένο”, αγνοούν όμως πως υπήρξαν εκπρόσωποι του φύλλου της που πάλεψαν σκληρά για να μπορούν εκείνες σήμερα να επιλέγουν αν επιθυμούν να ενστερνιστούν το φεμινισμό ή όχι. Γυναίκες που ξεχώρισαν για το φωτεινό τους πνεύμα και δεν περιορίστηκαν σε αυτό που εσφαλμένα πιστεύουμε, κάπως αφελώς σήμερα, πως ο φεμινισμός περιορίζεται στο κάψιμο σουτιέν και την περιφορά γυναικών γυμνόστηθων σε δημόσιους χώρους.

“Το να βρει μια γυναίκα σύζυγο είναι τέχνη. Το να τον κρατήσει είναι εργασία”

Η Σιμόν ντε Μποβουάρ ενστερνίζεται τον υπαρξισμό, όπως και ο σύντροφός της άλλωστε, Ζαν Πολ Σαρτρ και καταπολεμά κάθε στερεότυπο που ανά τους αιώνες έχει φτιάξει το διαστρεβλωμένο είδωλο μιας γυναίκας που ενσαρκώνει την ανωμαλία, την παρέκκλιση. Η Μπoβουάρ λέει πως αυτή η στάση έχει κρατήσει πίσω τις γυναίκες διατηρώντας την αντίληψη πως οι γυναίκες είναι η παρέκκλιση από το κανονικό, ότι είναι παρείσακτες που προσπαθούν να εξομοιωθούν με την “κανονικότητα”. Λέει επίσης πως αν ο φεμινισμός θέλει να προχωρήσει, πρέπει να καταρρίψει την υπόθεση αυτή.

Related content

Σιμόν ντε Μποβουάρ: Το Δεύτερο Φύλλο – Από 44,63€, τώρα 40,17€

Το δεύτερο φύλο είναι η σημαντικότερη και αποκαλυπτικότερη μέχρι σήμερα μελέτη για τη γυναίκα. Ένα από τα ισχυρότερα όπλα στα χέρια του φεμινιστικού κινήματος, αλλά και ένα βιβλίο σοφίας. Η Γαλλίδα φιλόσοφος και συγγραφέας Σιμόν ντε Μποβουάρ εξετάζει εδώ τη γυναίκα από βιολογική, ιστορική, κοινωνιολογική, ψυχαναλυτική, σεξουαλική, φιλολογική και μυθολογική πλευρά, για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η κατωτερότητά της δεν είναι φυσικό χαρακτηριστικό, αλλά «κοινωνική κατάσταση» που κατασκευάστηκε από τους άντρες.